Kοινή γεωργική πολιτική Μια ιστορία που συνεχίζεται ΧΡΟΝΙΑ Κοινής Γεωργικής Πολιτικής Έτοιμη για το μέλλον Μ Ι Α Σ Υ Μ Π Ρ Α Ξ Η Ε Υ Ρ Ω Π Η Σ Κ Α Ι Α Γ Ρ Ο Τ Ω Ν Γεωργία και αγροτική ανάπτυξη
Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800 ή μπορεί να χρεώνουν την κλήση. Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το διαδίκτυο (http://europa.eu). Δελτίο καταλογογράφησης υπάρχει στο τέλος του τεύχους. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012 ISBN 978-92-79-23264-0 doi:10.2762/35886 Ευρωπαϊκή Ένωση, 2012 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Printed in Belgium ΤΥΠΩΜΕΝΟ ΣΕ ΑΝΑΚΥΚΛΩΜΕΝΟ ΧΑΡΤΙ
Πενήντα χρόνια ζωντανής ιστορίας Το 2012 σηματοδοτεί την 50ή επέτειο από τη θέση σε εφαρμογή της κοινής γεωργικής πολιτικής (ΚΓΠ), που αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της ευρωπαϊκής ενοποίησης και έχει προσφέρει στους ευρωπαίους πολίτες πέντε δεκαετίες επισιτιστικής ασφάλειας και μια ζωντανή ύπαιθρο. Η ΚΓΠ δημιουργήθηκε προκειμένου οι άνθρωποι να έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν καλά τρόφιμα σε προσιτές τιμές και οι αγρότες να κερδίζουν ένα αξιοπρεπές εισόδημα. Πενήντα χρόνια μετά, οι στόχοι αυτοί παραμένουν επίκαιροι. Με το πέρασμα του χρόνου, η ΕΕ προσάρμοσε την ΚΓΠ στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας. Πρόκειται για την ιστορία μιας δυναμικής σύμπραξης Ευρώπης και αγροτών. Αυτή η σύμπραξη εξελίσσεται ανάλογα με τις εποχές. Η ΚΓΠ έχει περάσει από τρεις κύριες φάσεις: έφερε την Ευρώπη από τις ελλείψεις στην αφθονία τροφίμων άλλαξε και προσαρμόστηκε, ώστε να αντεπεξέλθει σε νέες προκλήσεις που συνδέονται με τη βιωσιμότητα και το περιβάλλον και διεύρυνε τον ρόλο των αγροτών στην ανάπτυξη της υπαίθρου πέρα από την απλή παραγωγή τροφίμων. Από την έναρξη της εφαρμογής της ΚΓΠ, τρεις γενιές γεωργών έχουν καλλιεργήσει τη γη τους και φροντίσει τα ζώα τους. Αυτή εδώ είναι και δική τους ιστορία. Εκτός του ότι τροφοδοτούν μια ολόκληρη ήπειρο, οι γεωργοί πλέον ενεργούν για λογαριασμό μας, προστατεύοντας την ύπαιθρο και τους φυσικούς μας πόρους. Διαδραματίζουν επίσης κεντρικό ρόλο στην αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και της αγροτικής οικονομίας. Σήμερα, η πολιτική μεταρρυθμίζεται εκ νέου. Στόχος είναι η ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της βιωσιμότητας της γεωργίας και των αγροτικών περιοχών σε ολόκληρη την ΕΕ. Η νέα πολιτική ανταποκρίνεται στις οικονομικές, περιβαλλοντικές και εδαφικές προκλήσεις με τις οποίες τίθεται σήμερα αντιμέτωπη η Ευρώπη. 1
Οροσημα της κοινης γεωργικης πολιτικης 2
1957 Με τη Συνθήκη της Ρώμης ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (πρόδρομος της σημερινής ΕΕ) από έξι χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Η ΚΓΠ προβλέπεται ως κοινή πολιτική, με στόχους την προσφορά οικονομικά προσιτών τροφίμων στους πολίτες της ΕΕ και ενός αξιοπρεπούς βιοτικού επιπέδου για τους αγρότες. 1962 Γεννιέται η κοινή γεωργική πολιτική (ΚΓΠ)! Πεμπτουσία της πολιτικής αυτής είναι οι καλές τιμές για τους γεωργούς. Κάθε χρόνο, οι αγρότες παράγουν περισσότερα τρόφιμα. Τα καταστήματα γεμίζουν τρόφιμα σε προσιτές τιμές. Ο πρώτος στόχος, η επισιτιστική ασφάλεια, έχει εκπληρωθεί. Δεκαετίες 1970-1980 Διαχείριση της προσφοράς. Τα αγροκτήματα είναι τόσο παραγωγικά, ώστε παράγουν περισσότερα τρόφιμα από όσα χρειάζονται. Τα πλεονάσματα αποθηκεύονται, δημιουργώντας «βουνά τροφίμων». Θεσπίζονται ειδικά μέτρα για την ευθυγράμμιση της παραγωγής με τις ανάγκες της αγοράς. 1992 Η ΚΓΠ αναπροσανατολίζεται από τη στήριξη της αγοράς στη στήριξη των παραγωγών. Η στήριξη των τιμών συρρικνώνεται και αντικαθίσταται από άμεσες ενισχύσεις προς τους γεωργούς. Ενθαρρύνονται να λειτουργούν περισσότερο φιλικά προς το περιβάλλον. Η μεταρρύθμιση συμπίπτει με τη Διάσκεψη για το Περιβάλλον του 1992 στο Ρίο, η οποία καθιερώνει την αρχή της αειφόρου ανάπτυξης. Μέσα δεκαετίας 1990 Η ΚΓΠ εστιάζει περισσότερο στην ποιότητα των τροφίμων. Στο πλαίσιό της εισάγονται νέα μέτρα για την υποστήριξη των επενδύσεων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις, την κατάρτιση και τη βελτίωση της μεταποίησης και εμπορίας. Γίνονται βήματα για την προστασία των παραδοσιακών και τοπικών τροφίμων. Τίθεται σε εφαρμογή η πρώτη ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη βιολογική γεωργία. 2000 Η ΚΓΠ επικεντρώνεται στην αγροτική ανάπτυξη. Η ΚΓΠ δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υπαίθρου. Παράλληλα, συνεχίζονται οι μεταρρυθμίσεις που άρχισαν τη δεκαετία του 1990, προκειμένου οι αγρότες να είναι περισσότερο προσανατολισμένοι προς την αγορά. 2003 Μια μεταρρύθμιση της ΚΓΠ αποσυνδέει τις επιδοτήσεις από την παραγωγή. Οι αγρότες προσανατολίζονται περισσότερο προς την αγορά και, δεδομένων των ιδιαίτερων περιορισμών της ευρωπαϊκής γεωργίας, λαμβάνουν μια ενίσχυση του εισοδήματός τους. Σε αντάλλαγμα, οφείλουν να τηρούν αυστηρά πρότυπα όσον αφορά την ασφάλεια των τροφίμων, το περιβάλλον και την καλή μεταχείριση των ζώων. Μέσα δεκαετίας 2000 Η ΚΓΠ ανοίγεται προς τον κόσμο. Η ΕΕ γίνεται ο μεγαλύτερος εισαγωγέας γεωργικών προϊόντων από τις αναπτυσσόμενες χώρες, εισάγοντας περισσότερα από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και τον Καναδά μαζί. Στο πλαίσιο της συμφωνίας «όλα εκτός από όπλα», η ΕΕ παρέχει ελεύθερη πρόσβαση στην αγορά σε όλες τις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες. Καμιά άλλη αναπτυγμένη χώρα δεν είναι τόσο ανοικτή και προσηλωμένη, ούτε προσφέρει τέτοια πραγματική πρόσβαση στην αγορά στους γεωργούς των αναπτυσσόμενων χωρών. 2007 Ο γεωργικός πληθυσμός της ΕΕ διπλασιάζεται μετά τη διεύρυνση το 2004 και το 2007 με δώδεκα νέες χώρες. Δεκαοκτώ χρόνια έπειτα από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η Ευρωπαϊκή Ένωση αριθμεί 27 μέλη και πάνω από 500 εκατομμύρια πολίτες. Ταυτόχρονα, αλλάζει και το γεωργικό και αγροτικό τοπίο της ΕΕ. 2011 Μια νέα μεταρρύθμιση της ΚΓΠ αποσκοπεί στην ενίσχυση της οικονομικής και οικολογικής ανταγωνιστικότητας του γεωργικού τομέα, την προώθηση της καινοτομίας, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τη στήριξη της απασχόλησης και της ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές. 3
Ποιότητα για τους πολίτες και δικαιοσύνη για τους αγρότες Έξι χώρες ιδρύουν την ΕΟΚ (πρόδρομο της ΕΕ) το 1957. Από την έναρξή της το 1962, η ΚΓΠ αρχίζει να αποκαθιστά την επισιτιστική αυτάρκεια της Ευρώπης. Ωστόσο, η αφθονία μετατρέπεται σε υπερβολή και προκύπτουν πλεονάσματα. Τα μέτρα ελέγχου της παραγωγής αρχίζουν τη δεκαετία του 1980. Η ΚΓΠ επανεστιάζει στην ποιότητα, στην ασφάλεια και την οικονομική προσιτότητα των τροφίμων, ενώ επιδιώκει να γίνει πιο οικολογική, δίκαιη και αποδοτική. Ο ρόλος της ΕΕ ως κορυφαίας δύναμης στις εμπορικές συναλλαγές γεωργικών αγαθών παγκοσμίως την επιφορτίζει με πρόσθετες ευθύνες. Η Συνθήκη της Ρώμης Η Ευρωπαϊκή Ένωση οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια και τις στάχτες του πολέμου. Οι έξι χώρες που υπέγραψαν το 1957 τη Συνθήκη της Ρώμης δεσμεύτηκαν η πείνα και ο λιμός που βίωσε η μεταπολεμική Ευρώπη να μην επιστρέψουν ποτέ. Αν και οι ελλείψεις είχαν αμβλυνθεί, ορισμένα βασικά είδη διατροφής συνέχιζαν και τη δεκαετία του 1950 να διανέμονται με δελτίο σε κάποιες χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Μας φαίνεται απίστευτο σήμερα, αλλά αυτή ήταν η καθημερινή πραγματικότητα για πολλούς από τους γονείς, τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας. 4
Πρότυπο για τους άλλους Η ΚΓΠ ήταν η πρώτη και, για πολλά χρόνια, η μόνη πλήρως ενοποιημένη πολιτική της ΕΕ. Άνοιξε τον δρόμο για την ενιαία αγορά της ΕΕ 30 χρόνια αργότερα, το 1992. Το σύστημα των ενιαίων τιμών απαιτούσε από την ΚΓΠ να αποκτήσει το δικό της νόμισμα, τη «λογιστική μονάδα» (ΛΜ), μακρινό πρόδρομο του ευρώ. Όταν καθιερώθηκε το 1962, μία ΛΜ αντιστοιχούσε σε ένα δολάριο ΗΠΑ. Σίκο Μάνσχολτ (Sicco Mansholt): ο πατέρας της ΚΓΠ Ο Σίκο Μάνσχολτ ήταν ένας ολλανδός αγρότης και πολιτικός, και βασικός αρχιτέκτονας της γεωργικής πολιτικής της Ευρώπης. Εφάρμοσε πειραματικά τα κύρια στοιχεία της, με βάση τις εγγυημένες τιμές και την από κοινού χρηματοδότηση από τις χώρες μέλη, έπειτα από μαραθώνιες διαπραγματεύσεις που ολοκληρώθηκαν το 1962. Ο διορατικός Μάνσχολτ έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου το 1968, προειδοποιώντας για τα επερχόμενα πλεονάσματα και την ανάγκη ταχείας ανάληψης δράσης για τον εκσυγχρονισμό της γεωργίας και την αύξηση της αποδοτικότητας. 5
Η πρώτη γενιά της ΚΓΠ Όταν άρχισε η εφαρμογή της ΚΓΠ, πολλοί μικροκαλλιεργητές της μεταπολεμικής γενιάς ακόμη άρμεγαν τις αγελάδες χειρωνακτικά και θέριζαν τα στάχυα με δρεπάνια. Για εκείνους, όπως και για την υπόλοιπη κοινωνία, οι μνήμες από τις ελλείψεις και τις ουρές για τρόφιμα ήταν ακόμη νωπές. Οι επιδοτήσεις της ΚΓΠ τούς βοήθησαν να αγοράσουν εξοπλισμό, να ανακαινίσουν τα γεωργικά κτίρια και να προμηθευτούν καλύτερους σπόρους και λιπάσματα. Με τα αυξημένα κέρδη τους, μπορούσαν να δανειστούν από τις τράπεζες για να αναπτύξουν τις επιχειρήσεις τους. Η παραγωγή τροφίμων αυξήθηκε, αλλά η ζωή στην ύπαιθρο παρέμεινε σκληρή. Οι αγρότες μεγάλωναν, και τα παιδιά τους δεν ήταν ιδιαίτερα πρόθυμα να ακολουθήσουν τα βήματά τους. 6
Διαχείριση της προσφοράς Με τη στήριξη των εγγυημένων ελάχιστων τιμών, οι γεωργοί έφτασαν τη δεκαετία του 1970 στο σημείο όπου παρήγαγαν περισσότερα τρόφιμα από όσα ήταν αναγκαία. Το αποτέλεσμα ήταν δαπανηρά και ενοχλητικά από πολιτική άποψη πλεονάσματα. Από την αρχή της δεκαετίας του 1980 θεσπίστηκαν μέτρα για να γεφυρωθεί το χάσμα ανάμεσα στην παραγωγή και τη ζήτηση της αγοράς. Το 1984 επιβλήθηκαν ποσοστώσεις στην παραγωγή γαλακτοκομικών, ως πρώτο βήμα για τον περιορισμό των πλεονασμάτων. Το 1992, στο πλαίσιο μιας ριζικής μεταρρύθμισης της πολιτικής, η ΕΕ αποφασίζει να μεταστραφεί από τη στήριξη της αγοράς στη στήριξη του παραγωγού. Πρότυπα για την καλή μεταχείριση των ζώων Τα ασφαλή τρόφιμα μπορούν να προέλθουν μόνο από ζώα υγιή και σε καλή κατάσταση. Τα πρότυπα της ΕΕ για την καλή μεταχείριση των ζώων έχουν καθιερωθεί για την αποφυγή της πρόκλησης πόνου και ταλαιπωρίας στα ζώα αγροκτήματος, τόσο κατά την εκτροφή τους στο αγρόκτημα όσο κατά τη μεταφορά τους από το αγρόκτημα στην αγορά. Τα εκτρεφόμενα ζώα και πουλερικά πρέπει να διαθέτουν μια ελάχιστη επιφάνεια για τη διαβίωσή τους, ενώ οι κτηνοτρόφοι ενθαρρύνονται να στραφούν σε μεθόδους όπου τα ζώα κινούνται ελεύθερα σε φυσικό περιβάλλον. 7
Στροφή στην ποιότητα Η ΚΓΠ εστίασε επίσης εκ νέου στην ποιότητα. Πλέον εφαρμόζει τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας και παραγωγής, καθώς και αυστηρούς ελέγχους της υγείας των φυτών και των ζώων. Ως αποτέλεσμα, τα 500 εκατομμύρια των κατοίκων της ΕΕ απολαμβάνουν τα ασφαλέστερα τρόφιμα στον πλανήτη και τη δυνατότητα ιχνηλασιμότητάς τους από το αγρόκτημα μέχρι το τραπέζι τους. Έχουν γίνει βήματα για την προστασία και την προώθηση των παραδοσιακών και τοπικών τροφίμων. Ενθαρρύνεται η βιολογική γεωργία. Η ΚΓΠ έχει βοηθήσει, ώστε τα τρόφιμά μας να παραμένουν οικονομικά προσιτά. Μια μέση οικογένεια δαπανά σήμερα το 15 % του εισοδήματός της σε τρόφιμα, σε σύγκριση με 30 % πριν από 50 χρόνια. Αυτή η πτώση προκύπτει λόγω της ανόδου των εισοδημάτων, ωστόσο οφείλεται εν μέρει και στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της αποδοτικότητας των γεωργών. 8
Το κόστος της ΚΓΠ Ως ενιαία κοινή πολιτική, η ΚΓΠ χρηματοδοτείται από τον ετήσιο προϋπολογισμό της ΕΕ. Αντιθέτως, άλλοι τομείς πολιτικής, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, χρηματοδοτούνται ως επί το πλείστον από τις εθνικές κυβερνήσεις των μελών της ΕΕ. Όταν τέθηκε σε εφαρμογή πριν από 50 χρόνια, η ΚΓΠ αποτελούσε το μεγαλύτερο στοιχείο του πολύ μικρού προϋπολογισμού της ΕΕ. Σήμερα, η ετήσια δαπάνη για τη γεωργία και την αγροτική ανάπτυξη ανέρχεται συνολικά γύρω στα 55 δισεκατ. ευρώ, περίπου στο 45 % του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ. Η δαπάνη για την ΚΓΠ κορυφώθηκε στο 72 % του προϋπολογισμού της ΕΕ το 1984 και από τότε μειώνεται σταθερά. Αυτή η καθοδική τάση προβλέπεται να συνεχιστεί. Η πορεία των δαπανών της ΚΓΠ 1980-2010 δισεκατ. EUR (τρέχουσες τιμές) 70 60 50 40 30 20 Αγροτική ανάπτυξη Αποσυνδεδεμένη στήριξη Συνδεδεμένη στήριξη Άλλα μέτρα για την αγορά Επιστροφές κατά την εξαγωγή 10 0 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 9
Υπεύθυνη και βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων Μια μεγάλη δέσμη μεταρρυθμίσεων της ΚΓΠ το 1992 απαιτεί από τους γεωργούς να αναλάβουν την ευθύνη για την προστασία του περιβάλλοντος και την αειφορία της γεωργίας. Οι γεωργοί παρέχουν σε όλους μας δημόσια αγαθά, όπως η διατήρηση όμορφων τοπίων και η φροντίδα της αγροτικής μας κληρονομιάς. Οι γεωργοί παρατάσσονται στην πρώτη γραμμή του αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, υιοθετούν τεχνολογίες για τη στήριξη της οικολογίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς τους. Μια ισορροπημένη προσέγγιση Καθώς η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα προβλέπεται να αυξηθεί κατά 40 % έως το 2050, η Ευρώπη χρειάζεται να παράγει περισσότερο, όχι όμως με οποιοδήποτε τίμημα. Η μεταρρύθμιση του 1992 κατέστησε τους γεωργούς υπεύθυνους για τη μέριμνα για την ύπαιθρο και τη βιοποικιλότητά της, αλλά και για τη συνετή χρήση των φυσικών μας πόρων, του εδάφους, της ατμόσφαιρας και των υδάτων. Αυτό θα μετουσιωνόταν σε πρακτικά μέτρα, όπως η διαφοροποίηση της γεωργικής παραγωγής, η διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων και οι λιγότερο εντατικές μέθοδοι παραγωγής. 10
Η δεύτερη γενιά της ΚΓΠ Για τη δεύτερη γενιά της ΚΓΠ, η ζωή του γεωργού ήταν διαφορετική, όχι όμως ευκολότερη. Εκείνοι που διαδέχτηκαν τους γονείς τους βρίσκονταν αντιμέτωποι με μια νέα πραγματικότητα. Οι αγρότες παρήγαγαν υπερβολικά μεγάλες ποσότητες, δημιουργώντας πλεονάσματα. Ξεκίνησε μια διαδικασία μεταρρύθμισης, προκειμένου να εξισορροπηθεί η προσφορά με τη ζήτηση. Στη δεκαετία του 90, ψηλά στις προτεραιότητες βρέθηκαν η ποιότητα και η ασφάλεια των τροφίμων, καθώς και η καλή μεταχείριση των ζώων. Επρόκειτο επίσης για μια εποχή όπου οι αγρότες συνειδητοποίησαν άλλες ευθύνες τους, όπως η προστασία του περιβάλλοντος και η συνετή και βιώσιμη χρήση των φυσικών πόρων. Η πρόκληση της βιώσιμης γεωργίας Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης υιοθετήθηκε το 1992, στη Διάσκεψη για το Περιβάλλον στο Ρίο ντε Τζανέιρο. Από τότε έχει ενσωματωθεί σε όλους τους τομείς πολιτικής της ΕΕ, περιλαμβανομένης της γεωργίας. Αυτό επέβαλε νέες υποχρεώσεις στους γεωργούς, δηλαδή να παρέχουν δημόσια αγαθά για το συμφέρον όλων μας: φροντισμένη ύπαιθρο, βιοποικιλότητα σε άνθηση, συνετή χρήση των φυσικών πόρων και διατήρηση των πολιτιστικών χώρων και αντικειμένων. Οι γεωργοί δεν μπορούν να μετακυλίσουν το κόστος της προμήθειας αυτών των δημόσιων αγαθών στις τιμές τους. Σε αντάλλαγμα αυτών των υπηρεσιών που προσφέρουν οι γεωργοί στο σύνολο της κοινωνίας, η ΕΕ τούς παρέχει εισοδηματική στήριξη. 11
Γεωργοί και κλιματική αλλαγή Οι επιπτώσεις της κλιματικής α λ λ α γ ή ς π ρ ο κ ά λ ε σ α ν τ η συνειδητοποίηση ότι όσα φαίνονταν απόμακρες απειλές συμβαίνουν ήδη. Η γεωργία οφείλει να προσαρμοστεί στις μεταβαλλόμενες μετεωρολογικές συνθήκες και καλλιεργητικές περιόδους, καθώς και στην αύξηση της συχνότητας των φυσικών καταστροφών. Οι γεωργοί λαμβάνουν ενισχύσεις για να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αλλάζοντας το διαιτολόγιο των ζώων, αναπτύσσοντας ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με τη μορφή καυσίμων βιομάζας, αξιοποιώντας υποπροϊόντα και υπολείμματα. Συμμετέχουν στον παγκόσμιο αγώνα για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής. Επιστήμη και τεχνολογία 12 Όπως και σε άλλους τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας, η έρευνα και η ανάπτυξη αποτελούν συστατικά ζωτικής σημασίας για τη μελλοντική ΚΓΠ. Τα εργαστήρια παράγουν νέες ποικιλίες φυτών, προσαρμοσμένες στις μεταβαλλόμενες συνθήκες καλλιέργειας. Η μεγαλύτερη αποδοτικότητα εξασφαλίζει καλύτερη χρήση των περιορισμένων πόρων. Οι γεωργοί αξιοποιούν την τελευταία δορυφορική και κινητή τεχνολογία για την πρόγνωση του καιρού. Οι υπολογιστές τούς συνδράμουν στον προγραμματισμό τους, συγκρατώντας τη χρήση χημικών παρασιτοκτόνων στο ελάχιστο. Τα συστήματα έξυπνης μέτρησης και διαχείρισης επιτρέπουν την πλέον αποδοτική χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από αιολική ενέργεια τόσο στο αγρόκτημα όσο και κατά τη μεταφορά της στο περιφερειακό και εθνικό δίκτυο διανομής. Προκειμένου να παράγει περισσότερα, αλλά και καλύτερα, με λιγότερα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τον διπλασιασμό του προϋπολογισμού για τη γεωργική έρευνα και καινοτομία, περιλαμβανομένης μιας νέας σύμπραξης καινοτομίας. Αυτά τα κεφάλαια θα στηρίξουν ερευνητικά προγράμματα σχετικά με τους γεωργούς και την αγροτική ζωή, γεφυρώνοντας το χάσμα ανάμεσα στο ερευνητικό εργαστήριο και το χωράφι του γεωργού.
K ο ι ν ή γ ε ω ρ γ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή Μ ι α ι σ τ ο ρ ί α π ο υ σ υ ν ε χ ί ζ ε τ α ι 20 W 10 W 0 10 E 20 E 30 E 40 E 50 E 60 E 40 N 40 N 50 N 50 N 60 N 30 W 60 N Κλιματική αλλαγή Πιθανές επιπτώσεις στη γεωργία της ΕΕ 0 10 E 20 E 30 E Πηγή: ΓΔ Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης, βάσει εκθέσεων του ΕΟΧ και μελετών του JRC και πανεπιστημίων των κρατών μελών. Cartography : DG AGRI GIS-Team 09/2007 EuroGeographics for the administrative boundaries 0 250 500 750 km Κλιματικές ζώνες στην Ευρώπη Δυτικές περιοχές και περιοχές του Ατλαντικού Κίνδυνος πλημμύρων Θερμότερα και ξηρότερα καλοκαίρια Στάθμη της θάλασσας Κίνδυνοι από εχθρούς και ασθένειες των καλλιεργειών Απόδοση καλλιεργειών και χορτονομής Υγεία και καλή διαβίωση ζώων Βόρειες περιοχές Θερινές βροχοπτώσεις Χειμερινές καταιγίδες, πλημμύρες Διάρκεια καλλιεργητικής περιόδου, αποδόσεις Κατάλληλες γεωργικές εκτάσεις Κίνδυνοι από εχθρούς και ασθένειες των καλλιεργειών Νότιες και νοτιοανατολικές περιοχές Διαθεσιμότητα υδάτων Κίνδυνοι ξηρασίας και καύσωνα Κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους Καλλιεργητική περίοδος, απόδοση καλλιεργειών Βέλτιστες καλλιεργητικές εκτάσεις Κεντρική Ευρώπη Χειμερινές βροχοπτώσεις, πλημμύρες Θερινές βροχοπτώσεις Κίνδυνος ξηρασίας και πιέσεων στα υδάτινα αποθέματα Κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους Αποδόσεις, ποικιλία καλλιεργειών 13
Σφύζουσα αγροτική ζωή και οικονομία Οι γεωργοί υπήρξαν πάντα αναπόσπαστο μέρος της ζωής της υπαίθρου, με μεγάλη συνεισφορά στην τοπική οικονομία. Η αγροτική ανάπτυξη ενσωματώνεται στην ΚΓΠ το 2000, εστιάζοντας στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υπαίθρου. Το διακύβευμα είναι η επιβίωση της υπαίθρου ως τόπου κατοικίας, εργασίας και απόλαυσης. Η τρίτη γενιά της ΚΓΠ Η σημερινή γενιά γεωργών συνδυάζει τους ρόλους του αγρότη, του διαχειριστή της υπαίθρου και του επιχειρηματία. Οι μεταρρυθμίσεις έστρεψαν τους γεωργούς περισσότερο προς την αγορά. Κάποιοι από αυτούς μεταποιούν τα τρόφιμα στο αγρόκτημα και τα πωλούν τοπικά, δίνοντας ώθηση στην αγροτική οικονομία. Οι γεωργοί υποστηρίζουν τις κοινότητές τους μέσω του αγροτουρισμού, της δημιουργίας νέων επιχειρήσεων και των πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ταυτόχρονα, συμβάλλουν στην εξασφάλιση ενός μέλλοντος για τις επόμενες γενιές γεωργών. 14
Ένα μέλλον για τους νέους γεωργούς Τα δύο τρίτα των ευρωπαίων γεωργών είναι σήμερα άνω των 55 ετών. Η παράδοση της σκυτάλης στην επόμενη γενιά πρέπει να γίνει οργανωμένα. Η εναλλακτική εκδοχή φαντάζει σκοτεινή: εγκατάλειψη της υπαίθρου, ταχεία γήρανση του πληθυσμού και έλλειψη νέων ανθρώπων στον κλάδο. Συνειδητοποιώντας τη σημασία της συνέχειας, η ΚΓΠ προσφέρει κατάρτιση και ενίσχυση, προκειμένου να ενθαρρύνει νέους ανθρώπους να ασχοληθούν με γεωργικές δραστηριότητες. Οι γεωργοί ως επιχειρηματίες Η σημερινή ΚΓΠ προσφέρει συγκεκριμένα κίνητρα στους γεωργούς, ώστε να λειτουργούν ως επιχειρηματίες, να πωλούν τα αγαθά τους κατευθείαν στην αγορά και να ανταποκρίνονται στα μηνύματα της αγοράς σχετικά με την προσφορά και τη ζήτηση. Είναι ελεύθεροι να καθορίζουν την παραγωγή τους σύμφωνα με το δικό τους επιχειρηματικό σχέδιο και τη γνώμη τους για τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Μπορούν να αρχίσουν νέες δραστηριότητες με την υποστήριξη της ΚΓΠ, όπως διάθεση προϊόντων μέσα στα αγροκτήματα, βιοτεχνίες και πολιτιστικές δραστηριότητες ή σχέδια αποκατάστασης χωριών και αγροτικών υποδομών, και να δημιουργήσουν τοπικές θέσεις εργασίας. Αυτές δεν είναι απαραίτητο να συνδέονται άμεσα με τη γεωργία. Η ύπαιθρος ανήκει σε όλους: αγροτουρισμός Η τεράστια ποικιλομορφία και η ασύλληπτη ομορφιά τους καθιστούν την ύπαιθρο και τα τοπία της Ευρώπης αγαπημένο χώρο ξεκούρασης και αναψυχής. Οι διακοπές σε αγρόκτημα δίνουν στους ανθρώπους των πόλεων την ευκαιρία να επανασυνδεθούν με χαμένες αγροτικές παραδόσεις, καθώς και με ένα καθαρό περιβάλλον και φρέσκα τρόφιμα κατευθείαν από το χωράφι. Πολλά αγροκτήματα προσφέρουν άνετα οικογενειακά καταλύματα σε ανακαινισμένους αχυρώνες και ποικίλες δραστηριότητες που σχετίζονται με το αγρόκτημα. Αριθμός εκμεταλλεύσεων κατά ηλικιακή κατηγορία των επικεφαλής τους στην ΕΕ-15 2000 και 2007 (1 000 εκμεταλλεύσεις) 2 000 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 400 200 0 Κάτω των 35 ετών Μεταξύ 35 και 44 ετών Μεταξύ 45 και 54 ετών Μεταξύ 55 και 64 ετών 65 ετών και άνω 2000 2007 15
Βοήθεια στους μικροκαλλιεργητές Οι μικροκαλλιεργητές συνιστούν το ένα τρίτο του γεωργικού πληθυσμού της ΕΕ. Αν και αντιστοιχούν σε μόλις 3 % των καλλιεργημένων εκτάσεών της, αντιμετωπίζουν σε μεγάλο βαθμό την ίδια γραφειοκρατία με τους μεγαλύτερους γεωργούς. Ένας από τους στόχους της προτεινόμενης μεταρρύθμισης της ΚΓΠ είναι η απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών και των διαδικασιών πληρωμών για τους μικροκαλλιεργητές, προκειμένου να ασχολούνται περισσότερο με τη γεωργία και λιγότερο με τη συμπλήρωση εγγράφων. Οι αγρότες αντιπροσωπεύουν τον πρώτο κρίκο στην εφοδιαστική αλυσίδα που φέρνει την τροφή στο τραπέζι μας. Συχνά, ωστόσο, είναι λιγότερο καλά οργανωμένοι από τους μεταποιητές και διανομείς τροφίμων, και διαθέτουν μικρότερη διαπραγματευτική δύναμη. Η μελλοντική ΚΓΠ αποσκοπεί στην παροχή βοήθειας προς τους αγρότες για να οργανωθούν σε ομάδες, προκειμένου να μπορούν να διαπραγματεύονται από κοινού ένα μεγαλύτερο μερίδιο της τελικής τιμής που πληρώνουμε για τα προϊόντα τους. 16
Ευρωπαϊκή ποικιλομορφία Ο γεωργικός πληθυσμός της ΕΕ διπλασιάστηκε με την ένταξη δώδεκα νέων μελών το 2004-2007. Η ΚΓΠ βοηθά και τις 27 χώρες της ΕΕ να διατηρήσουν τις γεωργικές δραστηριότητες που ταιριάζουν στην κλιματική και γεωγραφική τους κατάσταση. Οι αγροτικές συνθήκες ποικίλλουν από τις σχεδόν αρκτικές στα βόρεια, με τις σύντομες καλλιεργητικές περιόδους, μέχρι τις υποτροπικές στα νότια, όπου υπάρχει λειψυδρία. Ο βιοπορισμός μπορεί να είναι δύσκολος σε ξηρές, απόμακρες ή ορεινές περιοχές. Η ΚΓΠ χρειάζεται να προσαρμοστεί όχι μόνο στις μεταβαλλόμενες ανάγκες της κοινωνίας αλλά και στο μεταβαλλόμενο τοπίο της αγροτικής ζωής, δίνοντας σε όλες τις μορφές γεωργίας την ευκαιρία να ευημερήσουν, περιλαμβανομένων των περιοχών με φυσικά μειονεκτήματα. 17
Με το βλέμμα στο μέλλον Η ΚΓΠ βρίσκεται για άλλη μία φορά σε στάδιο εκτεταμένης μεταρρύθμισης. Σκοπός είναι να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις του 2020 και ακόμη παραπέρα. Βασικοί στόχοι είναι η επίτευξη μιας πολιτικής περισσότερο οικολογικής, δίκαιης και αποδοτικής. Η ευρωπαϊκή γεωργία χρειάζεται να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της, τόσο από οικονομική όσο και από οικολογική άποψη. 2) Εργαλεία για τη διαχείριση κρίσεων τα οποία ανταποκρίνονται καλύτερα στις νέες οικονομικές προκλήσεις Η αστάθεια των τιμών συνιστά απειλή για τη μακροπρόθεσμη ανταγωνιστικότητα του γεωργικού τομέα. Η Επιτροπή προτείνει δίχτυα ασφαλείας (παρέμβαση και ιδιωτική αποθεματοποίηση), τα οποία είναι πιο αποτελεσματικά και κατάλληλα για τους πιο εκτεθειμένους τομείς, καθώς και τη δημιουργία ασφαλιστικών και αμοιβαίων κεφαλαίων. 18 Το Σχέδιο Δέκα Σημείων για τη Μεταρρύθμιση της ΚΓΠ Προτάθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις 12 Οκτωβρίου 2011 1) Καλύτερα στοχευμένη εισοδηματική στήριξη για την ενίσχυση της ανάπτυξης και της απασχόλησης Για την καλύτερη ανάπτυξη του γεωργικού δυναμικού της ΕΕ, η Επιτροπή προτείνει την εισοδηματική στήριξη των γεωργών με έναν πιο δίκαιο, καλύτερα στοχευμένο και απλούστερο τρόπο. Η βασική εισοδηματική στήριξη θα καλύπτει μόνο τους ενεργούς γεωργούς. Θα είναι φθίνουσα από τις 150 000 ευρώ ανά εκμετάλλευση, με ανώτατο όριο τις 300 000 ευρώ, λαμβάνοντας υπόψη τον αριθμό των θέσεων εργασίας που δημιουργήθηκαν. Θα κατανέμεται, επίσης, δικαιότερα ανάμεσα στους γεωργούς, τις περιφέρειες και τα κράτη μέλη. 3) Μια «οικολογική» πληρωμή για τη μακροπρόθεσμη διατήρηση της παραγωγικότητας και των οικοσυστημάτων Με σκοπό την ενδυνάμωση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας της γεωργίας και την ενίσχυση των προσπαθειών των αγροτών, η Επιτροπή προτείνει το 30 % των άμεσων ενισχύσεων να δαπανάται για τη βελτιωμένη χρήση των φυσικών πόρων. Αυτά τα μέτρα διαφοροποίηση της γεωργικής παραγωγής, διατήρηση μόνιμων βοσκοτόπων, διατήρηση των περιβαλλοντικών αποθεμάτων και των τοπίων είναι πρακτικά, απλά στην εφαρμογή τους και θα έχουν σαφή περιβαλλοντικά αποτελέσματα. 4) Πρόσθετες επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία Προκειμένου να παράγει περισσότερα, αλλά και καλύτερα, με λιγότερα, η Επιτροπή προτείνει τον διπλασιασμό του προϋπολογισμού για τη γεωργική έρευνα και καινοτομία, μεταξύ άλλων μέσω της νέας Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας. Τα κεφάλαια αυτά, περιλαμβανομένων αυτών της νέας Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας, θα στηρίξουν ερευνητικά προγράμματα που αφορούν τους αγρότες, θα ενθαρρύνουν τη στενότερη συνεργασία μεταξύ επιστημόνων και αγροτών και την ταχύτερη μεταφορά των θετικών αποτελεσμάτων από το εργαστήριο στο χωράφι, και θα προσφέρουν καλύτερη πληροφόρηση και συμβουλές στους αγρότες.
5) Μια περισσότερο ανταγωνιστική και ισορροπημένη διατροφική αλυσίδα Η γεωργία διαδραματίζει ρόλο ζωτικής σημασίας ως ο πρώτος κρίκος στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, εντούτοις, ο τομέας εμφανίζεται κατακερματισμένος και ανοργάνωτος, και η προστιθέμενη αξία του δεν αναγνωρίζεται. Για την ενίσχυση της θέσης των αγροτών, η Επιτροπή προτείνει την υποστήριξη των οργανώσεων παραγωγών, τη δημιουργία διεπαγγελματικών οργανώσεων και την ανάπτυξη των απευθείας πωλήσεων από τους παραγωγούς στους καταναλωτές. Οι ποσοστώσεις ζάχαρης, που στερούνται πλέον νοήματος, δεν θα παραταθούν μετά το 2015. 6) Ενθάρρυνση γεωργοπεριβαλλοντικών πρωτοβουλιών Οι ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι περιβαλλοντικές πρωτοβουλίες να ενθαρρυνθούν σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Προς αυτή την κατεύθυνση, η Επιτροπή προτείνει δύο ειδικές προτεραιότητες της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης, για την αποκατάσταση, διατήρηση και ενίσχυση των οικοσυστημάτων, καθώς και για την αποδοτική αξιοποίηση των πόρων και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. 7) Διευκόλυνση της εγκατάστασης των νέων αγροτών Δύο τρίτα των αγροτών είναι άνω των 55 ετών. Προκειμένου να βοηθήσει τη νεότερη γενιά να ασχοληθεί με τον γεωργικό τομέα, η Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία μιας νέας ενίσχυσης για την εγκατάσταση αγροτών κάτω των 40 ετών, για τα πέντε πρώτα χρόνια της ενασχόλησής τους. 8) Τόνωση της αγροτικής απασχόλησης και επιχειρηματικότητας Για την προώθηση της απασχόλησης και της επιχειρηματικότητας, η Επιτροπή προτείνει μια σειρά μέτρων για την τόνωση της οικονομικής δραστηριότητας στις αγροτικές περιοχές και την ενθάρρυνση των πρωτοβουλιών τοπικής ανάπτυξης. Για παράδειγμα, θα δημιουργηθεί ένα «πακέτο εκκίνησης» για τη στήριξη σχεδίων μικροεπιχειρήσεων με χρηματοδοτήσεις ύψους έως 70 000 ευρώ για διάστημα πέντε ετών. Θα ενισχυθούν οι τοπικές ομάδες δράσης Leader. 9) Καλύτερη διαχείριση ευαίσθητων περιοχών Για την πρόληψη της απερήμωσης και την προστασία του πλούτου της επικράτειάς μας, η Επιτροπή προσφέρει στα κράτη μέλη την ευκαιρία να βοηθήσουν με επιπλέον στήριξη τους γεωργούς σε περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα. Πρόκειται για επιπλέον βοήθεια, πέρα από αυτήν που προβλέπεται στο πλαίσιο της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης. 10) Μια πιο απλή και αποδοτική ΚΓΠ Για την αποφυγή μη απαραίτητων διοικητικών βαρών, η Επιτροπή προτείνει την απλοποίηση πολλών διοικητικών μηχανισμών της ΚΓΠ, περιλαμβανομένων των κανόνων που αφορούν τις προϋποθέσεις και τα συστήματα ελέγχου, χωρίς απώλειες σε αποδοτικότητα. Επιπροσθέτως, θα απλοποιηθούν οι ενισχύσεις προς τους μικροκαλλιεργητές. Για τους τελευταίους πρόκειται να θεσπιστεί ετήσια πληρωμή 500 έως 1000 ευρώ ανά εκμετάλλευση. Θα ενθαρρυνθεί η πώληση γης από μικροκαλλιεργητές που διακόπτουν τη γεωργική τους δραστηριότητα σε άλλους γεωργούς που επιθυμούν να αναδιαρθρώσουν τα αγροκτήματά τους. 19
Εξώφυλλο: Thinkstock - Hemera σ. 2: Συλλογή του υπουργείου γεωργίας της Γαλλίας, Comstock σ. 4: Ευρωπαϊκή Επιτροπή σ. 5: Ευρωπαϊκή Επιτροπή σ. 6: Συλλογή του υπουργείου γεωργίας της Γαλλίας σ. 7: istockphoto, Photodisc σ. 8: Thinkstock - Hemera σ. 9: Thinkstock σ. 10: Ingram Publishing σ. 11: Ceja, T. Hudson σ. 12: istockphoto, istockphoto σ. 14: Getty Images σ. 15: istockphoto σ. 16: istockphoto σ. 17: istockphoto, istockphoto, istockphoto, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, istockphoto, istockphoto, Getty Images, istockphoto, istockphoto σ. 18: Getty images σ. 19: istockphoto 20
Ευρωπαϊκή Επιτροπή Kοινή γεωργική πολιτική Μια ιστορία που συνεχίζεται Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2012 2012 20 σ. 21 cm x 29.7 cm ISBN 978-92-79-23264-0 doi:10.2762/35886
KF-31-12-548-EL-C Ευρωπαϊκή Επιτροπή Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης http://ec.europa.eu/agriculture/50-years-of-cap doi:10.2762/35886