ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΕΖΣΖΖ ΣΖΝ ΡΟΓΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ & ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ

ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ ΥΟΛΗ ΓΙΟΙΚΗΗ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΙΚΗ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΕΖΣΖΖ ΣΖΝ ΡΟΓΟ ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ & ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ σγγραυη : Γιακοναστάσης άββας Δισήγηση :Γριτσάκη Υάιδω Ρόδος,Οκτώβριος 2007

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΧΓΖ....ζει. 5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1ν ΗΣΟΡΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ ΣΟΤ ΝΖΗΟΤ ζει. 6 ΔΗΑΓΧΓΖ ζει. 6 I. Κιαζηθή πεξίνδνο. ζει. 7 II. Ρσκατθή πεξίνδνο.ζει. 8 III. Υξηζηηαληθή πεξίνδνο ζει. 8 IV. Ηππνηηθή πεξίνδνο.ζει. 9 V. Οζσκαληθή πεξίνδνο.ζει. 9 VI. Ηηαιηθή πεξίνδνο.ζει. 10 VII. ύγρξνλε ηζηνξία ζει. 10 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2ν Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΚΑΗ ΣΑ ΔΗΓΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΡΟΓΟ. ζει. 11 Α. ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤΡΗΜΟΤ. ζει.11 Β. ΔΗΓΖ ΣΟΤΡΗΜΟΤ...ζει.13 I. ΤΝΔΓΡΗΑΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ. ζει.13 1

II. ΑΘΛΖΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ..ζει.15 III. ΥΔΗΜΔΡΗΝΟ ΣΟΤΡΗΜΟ. ζει.15 IV. ΘΡΖΚΔΤΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ...ζει.16 V. ΠΟΛΗΣΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ. ζει.17 VI. ΑΡΥΑΗΟΛΟΓΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ. ζει.17 VII. ΟΜΑΓΗΚΟ ΣΟΤΡΗΜΟ. ζει.20 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3ν ΤΝΣΟΜΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΡΟΓΟΤ ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ 1961 1995.....ζει.22 ΔΗΑΓΧΓΖ..ζει.22 Α. Ζ ΠΔΡΗΟΓΟ 1961-1980...ζει.23 Β. Ζ ΔΠΣΑΔΣΗΑ 1981-1987...ζει.27 Γ. Ζ ΔΠΣΑΔΣΗΑ 1987-1995....ζει.30 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4ν ΤΝΣΔΛΔΣΔ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΡΟΓΟΤ.ζει.33 Α. ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΕΖΣΖΖ.ζει.33 α) Έλλνηα ηνπξηζηηθήο δήηεζεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο.ζει.33 β) Αθίμεηο θαη δηαλπθηεξεύζεηο ηνπξηζηώλ..ζει.34 2

γ) Πξνέιεπζε ηνπξηζηηθήο δήηεζεο...ζει.35 δ) Γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηεο ηνπξηζηηθήο δήηεζεο..ζει.37 Β. ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΡΟΦΟΡΑ..ζει.38 α) Έλλνηα θαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζθνξάο..ζει.38 β) Πξνζθνξά ηνπξηζηηθώλ ππεξεζηώλ ζει.43 I. Γεσγξαθηθή ζέζε.ζει.43 II. Φπζηθέο νκνξθηέο ζει.46 III. Κιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο..ζει.49 IV. Αξραηνινγηθνί ρώξνη..ζει.50 V. Αξρηηεθηνληθή Ρόδνπ..ζει.54 VI. Ξελνδνρεηαθέο εγθαηαζηάζεηο..ζει.57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5ν ΤΜΒΟΛΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖΝ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ ΣΖ ΡΟΓΟΤζει.61 Α. ΣΟΤΡΗΜΟ..ζει.61 Β. ΔΜΠΟΡΗΟ...ζει.62 Γ. ΒΗΟΣΗΚΟ ΔΠΗΠΔΓΟ.....ζει.67 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6ν ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΣΖ ΡΟΓΟΤ..ζει.68 3

Α. ΠΡΟΒΛΖΜΑΣΑ ζει.68 Β. ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ ΓΗΑ ΣΟ ΜΔΛΛΟΝ..ζει.70 I. ΠΡΟΒΛΔΦΖ ΕΖΣΖΖ ζει.73 II. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΣΖ ΠΡΟΦΟΡΑ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΖΝ ΠΛΖΡΟΣΖΣΑ. ζει.73 III. ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΗΑ ζει.74 IV. ΔΠΗΘΤΜΖΣΟ ΔΠΗΠΔΓΟ ΕΖΣΖΖ ζει.74 Γ. ΠΡΟΣΑΔΗ ΜΔΛΛΟΝΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ...ζει.80 ΠΖΓΔ...ζει.86 4

ΔΗΑΓΧΓΖ Σν λεζί ηεο Ρφδνπ βξίζθεηαη ζην ζηαπξνδξφκη ησλ δπν κεγάισλ ζαιάζζησλ δηαδξνκψλ ηεο Μεζνγείνπ αλάκεζα ζην Αηγαίν πέιαγνο θαη ησλ αθηψλ ηεο Μέζεο Αλαηνιήο φπσο είλαη ε Κχπξνο θαη ε Αίγππηνο. Ωο ζεκείν ζπλάληεζεο ηξηψλ πνιηηηζκψλ, ε Ρφδνο έρεη γλσξίζεη πνιινχο πνιηηηζκνχο. Μέζσ ηεο καθξαίσλεο ηεο ηζηνξία, φινη νη δηαθνξεηηθνί ιανί πνπ θαηνίθεζαλ ζηε Ρφδν έρνπλ αθήζεη ην ζεκάδη ηνπο ζε φιεο ηηο πιεπξέο ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπ λεζηνχ: ζηελ ηέρλε, ηε γιψζζα, ηελ αξρηηεθηνληθή. Η ζηξαηεγηθή ηνπ ζέζε απέθεξε ζην λεζί κεγάιν πινχην θαη θαηέζηεζε ηελ πφιε ηεο Ρφδνπ κηα απφ ηηο εμέρνπζεο πφιεηο ηεο αξραίαο Διιάδαο. Η Ρφδνο είλαη ην κεγαιχηεξν λεζί ηεο Γσδεθαλήζνπ. Η πξσηεχνπζα ηνπ λεζηνχ βξίζθεηαη ζην βφξεην άθξν ηνπ θαη απνηειεί ηελ πξσηεχνπζα ηνπ λνκνχ έρνληαο ζην θέληξν ηελ Μεζαησληθή Πφιε. Σν 1988, ε Μεζαησληθή Πφιε αλαγλσξίζηεθε σο Πφιε Παγθφζκηαο Πνιηηηζηηθήο Κιεξνλνκηάο. Η Μεζαησληθή Πφιε είλαη κείγκα δηαθνξεηηθψλ αξρηηεθηνληθψλ απφ δηάθνξεο ηζηνξηθέο πεξηφδνπο κε δεζπφδνπζα ηελ πεξίνδν ηεο παξακνλήο ησλ Ιππνηψλ ηνπ Αγίνπ Ισάλλε θαζψο θαη απηήο ησλ Οζσκαλψλ. ήκεξα, απνηειεί έλα δσληαλφ θνκκάηη ηεο ζχγρξνλεο πφιεο φπνπ αλαπηχζζνληαη εκπνξηθέο, ηνπξηζηηθέο θαη ςπραγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ελψ πεξηιακβάλεη θαη θαηνηθήζηκεο πεξηνρέο. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΦΕΙΑ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ Η καθξνρξφληα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο Γσδεθαλήζνπ έρεη λα επηδείμεη πεξηφδνπο αθκήο. Οη πεξίνδνη ζηηο νπνίεο ζα αλαθεξζνχκε είλαη νη εμήο: I. Κιαζζηθή Πεξίνδνο II. Ρσκατθή Πεξίνδνο III. Υξηζηηαληθή Πεξίνδνο IV. Ιππνηηθή Πεξίνδνο V. Οζσκαληθή Πεξίνδνο VI. Ιηαιηθή Πεξίνδνο VII. χγρξνλε Ιζηνξία Σα Γσδεθάλεζα αλαδείρζεθαλ, θαηά δηαζηήκαηα, ζαλ έλα αμηφινγν θέληξν λαπηηθήο θαη εκπνξηθήο πξνφδνπ. Η νηθνλνκηθή επεκεξία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ πξφνδν ζηηο ηέρλεο θαη ηα γξάκκαηα ζπληέιεζαλ έηζη ψζηε ε Γσδεθάλεζνο λα αλαδεηρζεί ζε εζηία ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ, παξάιιεια κε ηελ ίδξπζε απνηθηψλ πνπ εθηείλνληαλ κέρξη ηηο άθξεο ηνπ ηφηε γλσζηνχ Αξραίνπ Κφζκνπ. Γελ είλαη ηπραίν φηη ζηε Ρφδν θηινηερλήζεθε ν Κνινζζφο, έλα απφ ηα επηά ζαχκαηα ηνπ θφζκνπ, φπσο θαη ην φηη ν Κιεφβνπινο ν Λίλδηνο ήηαλ έλαο απφ ηνπο επηά ζνθνχο ηεο αξραηφηεηαο. Σελ επνρή ηεο κεγάιεο νηθνλνκηθήο επεκεξίαο αλαθέξεηαη πσο ε Ρφδνο είρε πιεζπζκφ 300,000 θαηνίθνπο. Οη πεξηζζφηεξνη απφ απηνχο ήηαλ δνχινη, νη νπνίνη απαζρνινχληαλ ζηηο ζαιάζζηεο ππεξεζίεο θαη ζηηο γεσξγηθέο εξγαζίεο. Έλα κεγάιν κέξνο ηεο επεκεξίαο νθεηιφηαλ θαη ζηηο 6

ζπλαιιαγέο πνπ είρε κε ηνλ έμσ θφζκν ράξηλ ηεο λαπηηθήο ηεο δχλακεο θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ δηακεηαθνκηζηηθνχ ηεο εκπνξίνπ. ε απηφ ζηεξίδεηαη αλέθαζελ ε βαζηθή δνκή ηεο νηθνλνκίαο ηεο. Έηζη δίλεηαη θαη ε εμήγεζε ηεο εμάξηεζεο ηεο απφ ηηο εμσηεξηθέο ζπγθπξίεο, ηφζν απφ ηελ Αξραία επνρή πνπ ήηαλ θιεηζηή, φζν θαη κέρξη ηηο κέξεο καο, κε ηηο πνιπδηάζηαηεο νηθνλνκηθέο δηαζπλδέζεηο κε φια ηα θξάηε ηνπ θφζκνπ, αλεμάξηεηα απφ νηθνλνκηθνπνιηηηθά ζπζηήκαηα. Αο δνχκε ηψξα πεξηιεπηηθά ηελ ηζηνξία ηεο Ρφδνπ θαηά πεξηφδνπο: I. Κιαζζηθή Πεξίνδνο Σν λεζί θαηνηθήζεθε ζηα ηέιε ηεο Νενιηζηθήο πεξηφδνπ (4000 π.υ.). Σν 408 π.υ. νη ηξεηο κεγάιεο πφιεηο ηνπ λεζηνχ, Ιαιπζφο, Κάκηξνο θαη Λίλδνο, ίδξπζαλ ηελ πφιε ηεο Ρφδνπ. Οη ηξεηο αηψλεο πνπ αθνινχζεζαλ απνηέιεζαλ ηελ «ρξπζή πεξίνδν» ηεο Ρφδνπ. Σν ζαιάζζην εκπφξην, ε λαπζηπινΐα θαζψο θαη νη ζπλεηέο θαη πξννδεπηηθέο πνιηηηθέο θαη δηπισκαηηθέο θηλήζεηο δηαηήξεζαλ ηελ πφιε δπλαηή θαη αθκάδνπζα κέρξη ηνπο Ρσκατθνχο ρξφλνπο. Σελ ίδηα πεξίνδν, ε Ρφδνο παξάγεη εμαηξεηηθή ηέρλε. Σν πην νλνκαζηφ δεκηνχξγεκα ήηαλ ν Κνινζζφο, έλα απφ ηα επηά ζαχκαηα ηνπ θφζκνπ, ν νπνίνο θηηάρηεθε αλάκεζα ζην 304 π.υ. κε 293 π.υ. απφ ηνλ Λίλδην γιχπηε Υάξε. Η θαηαζθεπή ηνπ Κνινζζνχ δηήξθεζε 12 ρξφληα θαη νινθιεξψζεθε ην 282 π.υ. Γηα πνιιά έηε, ην άγαικα ήηαλ ηνπνζεηεκέλν, πηζαλφηαηα, ζηελ είζνδν ηνπ ιηκαληνχ θαη πξνζσπνπνηνχζε ηνλ ζεφ Ήιην κέρξη ηελ ζηηγκή πνπ έλαο δπλαηφο ζεηζκφο ρηχπεζε ηελ Ρφδν ην 226 π.υ. Η πφιε ππέζηε ζνβαξφηαηεο δεκηέο θαη ην άγαικα ηνπ Κνινζζνχ θαηέξξεπζε. II. Ρσκατθή Πεξίνδνο 7

Η αλεμαξηεζία ηεο πφιεο ηεξκαηίζηεθε ην 164 π.υ. φηαλ ε Ρφδνο έγηλε επαξρεία ηεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο. Ωζηφζν κέρξη ην 1 ν αηψλα κ.υ., ε Ρφδνο δηαηήξεζε ζε κεγάιν βαζκφ ην κεγαιείν ηεο θαη εμειίρζεθε ζε έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θέληξα γλψζεο, επηζηήκεο θαη ηέρλεο. Πέξα απφ ηηο γξαπηέο πεγέο πνπ δηαζψδνληαη έσο ηηο κέξεο καο, αξραηνινγηθέο αλαζθαθέο πνπ ζπλερίδνληαη αθφκε δίλνπλ κηα μεθάζαξε εηθφλα ηνπ πνιηηηζκνχ πνπ άθκαζε ηελ πεξίνδν απηή. III. Υξηζηηαληθή Πεξίνδνο Καηά ηελ πξψηκε Υξηζηηαληθή πεξίνδν (330-650 κ.υ.) ε Ρφδνο απνηεινχζε θνκκάηη εθρξηζηηαληζκέλεο Ρσκατθήο Απηνθξαηνξίαο πνπ είλαη επξχηεξα γλσζηή σο Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία. Μνινλφηη ιηγφηεξν ζεκαληηθή θαη αθκάδνπζα απ φηη ζην παξειζφλ, ε πφιε ηεο Ρφδνπ ήηαλ επηζθνπηθή έδξα θαη είρε ζεκαληηθφ αξηζκφ εθθιεζηψλ αλάκεζα ζηηο νπνίεο ππήξραλ θάπνηεο βαζηιηθέο εληππσζηαθψλ δηαζηάζεσλ. Παξάιιεια ήηαλ ζεκαληηθή ζηξαηησηηθή βάζε. Οη Άξαβεο πνπ πξσηνέθαλαλ ηελ εκθάληζε ηνπο ζηελ Μεζφγεην ην 7 ν αηψλα επηηέζεθαλ ζηε Ρφδν θαη ηελ θαηέιαβαλ γηα κεξηθέο δεθαεηίεο. ηνπο αηψλεο πνπ αθνινχζεζαλ, ε πφιε ζπξξηθλψζεθε ζε κέγεζνο θαη νρπξψζεθε κε λέα ηείρε. Σαπηφρξνλα, ρσξίζηεθε ζε δπν δψλεο, κηα γηα ηελ πνιηηηθή θαη ζηξαηησηηθή εγεζία θαη κηα γηα ηνπο «ιατθνχο». Η δψλε απηή αληαλαθιά ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα ησλ κεζαησληθψλ ρξφλσλ. Λφγσ έιιεηςεο γξαπηψλ πεγψλ ππάξρεη απνπζία ζπζζσξεπκέλεο πιεξνθφξεζεο ζρεηηθά κε ηελ πεξίνδν απηή. Οη αλαζηειψζεηο πνπ έγηλαλ απφ ηνπο Ιηαινχο αξγφηεξα αγλφεζαλ ή θαη 8

αθφκε πξνθάιεζαλ δεκηέο ζε θηίξηα ηεο επνρήο απηήο πνπ είραλ δηαζσζεί πξνο φθεινο απηψλ ηεο πεξηφδνπ ησλ Ιππνηψλ. IV. Ηππνηηθή Πεξίνδνο Σν 1309 ην λεζί πνπιήζεθε ζην ηάγκα ησλ Ιππνηψλ ηνπ Αγίνπ Ισάλλε ηεο Ιεξνπζαιήκ. Σν ηάγκα ηδξχζεθε ηνλ 12 ν αηψλα ζηελ Ιεξνπζαιήκ κε ζηφρν ηελ λνζειεία θαη πεξίζαιςε ησλ πξνζθπλεηψλ θαη ζηαπξνθφξσλ αιιά πνιχ ζχληνκα κεηεμειίρζεθε ζε κάρηκε ζηξαηησηηθή κνλάδα ε νπνία απέθηεζε κεγάιεο εθηάζεηο γεο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο παξακνλήο ησλ Ιππνηψλ ζηε Ρφδν, νη νρπξψζεηο επεθηάζεθαλ, εθζπγρξνλίζζεθαλ θαη ζπλερψο εληζρχνληαλ. Έλα λνζνθνκείν, έλα παιάηη, αξθεηέο εθθιεζίεο ήηαλ νξηζκέλα απφ ηα πνιιά δεκφζηα θηίξηα ηα νπνία αλαγέξζεθαλ ηελ επνρή απηή. Σα θηίξηα απηά απνηεινχλ αμηνζεκείσηα παξαδείγκαηα ηεο Γνηζηθήο θαη Αλαγελλεζηαθήο αξρηηεθηνληθήο. Παξ φιεο ηηο πξνζηξηβέο πνπ ππήξραλ κε ηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία, ην ζαιάζζην εκπφξην απνηεινχζε πεγή πινχηνπ θαη νη αγνξέο ηεο πφιεο ήηαλ αθκάδνπζεο. Σελ πεξίνδν ηεο θαηνρήο ησλ Ιππνηψλ ην λεζί ηεο Ρφδνπ δηήγε πεξίνδν αθκήο θαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ Ιππνηψλ θαη ησλ ληφπησλ ραξαθηεξίδνληαλ απφ αλνρή θαη ζπρλά απφ ζηελή ζπλεξγαζία. V. Οζσκαληθή Πεξίνδνο Σν 1522 νη Οζσκαλνί Σνχξθνη θαηέθηεζαλ ηελ πφιε κεηά απφ κηα δεχηεξε καθξά πνιηνξθία. Νέα θηίξηα θαηαζθεπάζηεθαλ: Σδακηά, δεκφζηα ινπηξά θαη θαηνηθίεο γηα ηνπο λένπο θαηαθηεηέο. Οη Έιιελεο ππνρξεψζεθαλ λα εγθαηαιείςνπλ ηελ νρπξσκέλε πφιε θαη λα κεηνηθήζνπλ ζε πεξηνρέο εθηφο ησλ ηεηρψλ. 9

Καηά ηελ πεξίνδν ηεο Οζσκαληθήο θπξηαξρίαο, ε Ρφδνο έραζε ηνλ δηεζλή ραξαθηήξα. Η πφιε δηαηήξεζε ηελ θχξηα νηθνλνκηθή ηεο ιεηηνπξγία σο αγνξά αγξνηηθψλ πξντφλησλ γηα ην εζσηεξηθφ ηκήκα ηνπ λεζηνχ θαζψο θαη ησλ ηξηγχξσ κηθξψλ λεζηψλ. Μεηά ηελ εγθαζίδξπζε ηεο θπξηαξρίαο ηνπο ζην λεζί, νη Οζσκαλνί Σνχξθνη επηδηφξζσζαλ ηα ηείρε πνπ είραλ ππνζηεί δεκηέο, κεηέηξεςαλ ηηο πεξηζζφηεξεο εθθιεζίεο ζε ηδακηά θαη κεηαξξχζκηζαλ ηηο κεγάιεο θαηνηθίεο ζε ηδησηηθά ή δεκφζηα θηίξηα. Οη παξαπάλσ κεηαηξνπέο απνηέιεζαλ κηα καθξνρξφληα δηαδηθαζία πνπ είρε ζαλ ζηφρν λα αλακνξθψζνπλ θαη λα πξνζνκνηάζνπλ ηα θηίξηα έηζη ψζηε λα ηαηξηάδνπλ κε ηνλ Οζσκαληθφ ηξφπν δσήο. VI. Ηηαιηθή Πεξίνδνο Σα ηηαιηθά ζηξαηεχκαηα θαηέιαβαλ ην λεζί θαη ηελ ππφινηπε Γσδεθάλεζν ην 1912. Σν 1923 ε Ιηαιία ίδξπζε κηα απνηθία, ηα ηηαιηθά λεζηά ηνπ Αηγαίνπ (Isole italiane del Egeo). Γηαηήξεζαλ ηα ελαπνκείλαληα ζηνηρεία ηεο πεξηφδνπ ησλ Ιππνηψλ ελψ αθαίξεζαλ φιεο ηηο Οζσκαληθέο πξνζζήθεο. Σαπηφρξνλα, επαλνηθνδφκεζαλ ην παιάηη ηνπ Μεγάινπ Μαγίζηξνπ.Οη Ιηαινί πινπνίεζαλ ζεκαληηθά έξγα ππνδνκήο (δξφκνπο, παξνρή ειεθηξηζκνχ, ιηκάλη θ.α.) θαη κεηακφξθσζαλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηελ πφιε ηεο Ρφδνπ, ε νπνία δηέζεηε πιένλ έλα λέν πνιενδνκηθφ ζρέδην, θαλνληζκνχο δφκεζεο θαη πνιιά λέα δεκφζηα θαη ηδησηηθά θηίξηα. VII. ύγρξνλε Ηζηνξία ε ηζηνξηθέο πφιεηο φπνπ ζπλερίδεηαη ε ζχγρξνλε δσή φπσο είλαη ε Ρφδνο, ε αξρηηεθηνληθή δηαηήξεζε απνηειεί έλα πνιχπινθν έξγν. ε 10

κηα πξνζπάζεηα λα αληεπεμέιζνπλ ζηα λέα, πεξίπινθα πξνβιήκαηα ηεο Μεζαησληθήο πφιεο, ην Τπνπξγείν Πνιηηηζκνχ, ν Γήκνο Ρνδίσλ θαη ην Σακείν Αξραηνινγηθψλ Πφξσλ θαη Απαιινηξηψζεσλ ζπλάςαλε κηα ζχκβαζε ην 1984 ε νπνία είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ ίδξπζε ηνπ Γξαθείνπ γηα ηελ πληήξεζε θαη Απνθαηάζηαζε ηεο Μεζαησληθήο Πφιεο ηεο Ρφδνπ ην1985. Η βαζηθή ζχκβαζε πνπ αθνξνχζε ηελ Μεζαησληθή Πφιε είρε ζηφρν ηελ αλαβάζκηζε ηνπ ηζηνξηθνχ θαη πνιηηηζκηθνχ ηεο ραξαθηήξα, ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, θαζψο θαη ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Ο ζθνπφο ηεο ζχκβαζεο απηήο είλαη λα παξάγεη πνιενδνκηθά πξνγξάκκαηα, κειέηεο απνθαηαζηάζεσλ θαη αξραηνινγηθψλ αλαζθαθψλ. ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 Ο ΔΝΝΟΗΑ ΚΑΗ ΔΗΓΖ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Α. ΈΝΝΟΗΑ ΣΟΤΡΗΜΟΤ Ο ηνπξηζκφο ζαλ έλλνηα αλαθέξεηαη ζηε κεηαθίλεζε αηφκνπ ή νκάδα απφ πεξηνρή κηαο ρψξαο ζε κηα άιιε ή απφ έλα θξάηνο ζην άιιν κε ζθνπφ θπξίσο ηελ ςπραγσγία θαη ηελ απφθηεζε λέσλ εκπεηξηψλ. Καιχπηεη ηελ αλάγθε λα αιιάμεη γηα ιίγν πεξηβάιινλ θαη ηαπηφρξνλα λα κάζεη ηα ήζε θαη ηα έζηκα άιισλ ηφπσλ. Δμππεξεηεί ηελ αδηάθνπε αλαδήηεζε γηα θάηη λέν θαη πξσηφηππν γηα εμεξεχλεζε άγλσζησλ λεζηψλ, βνπλψλ θ.α. Ο ηνπξηζκφο είλαη κηα φκνξθε πνιηηηζηηθή θαη θνηλσληθή θίλεζε πνπ δεκηνπξγείηαη θπξίσο αλάκεζα ζε δπν ρψξεο ηνπ θφζκν. Οη 11

άλζξσπνη έξρνληαη ζε επαθή κε ζπλαλζξψπνπο άιισλ ρσξψλ, καζαίλνπλ λα επηθνηλσλνχλ, λα αληαιιάζζνπλ ηδέεο θαη γεληθά λα ζπκβηψλνπλ αξκνληθά κε αιινεζλείο, γλσξίδνληαο ηαπηφρξνλα ηνλ πνιηηηζκφ ηνπο θαη ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο. Η ηνπξηζηηθή θίλεζε άιισζηε είλαη γλσζηφ φηη ζπληειεί ζηελ εμχςσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ησλ αλζξψπσλ θαη ζηελ άλνδν ηεο πνιηηηζηηθήο ηνπο ζηάζκεο. Απηφ είλαη απνηέιεζκα ηεο επαθήο αλάκεζα ζηνπο ιανχο ψζηε λα γλσξίδνπλ λέα έζλε, λέεο ρψξεο, θαηλνχξγηνπο πνιηηηζκνχο αξραίνπο θαη λεφηεξνπο, λα καζαίλνπλ ηελ ηζηνξία θάζε ηφπνπ κε ζπλέπεηα ηελ ηθαλνπνίεζε βαζηθψλ πλεπκαηηθψλ θαη ςπρηθψλ αλαγθψλ ηνπο. Δπίζεο δίλεη ηελ δπλαηφηεηα λα δήζνπλ φκνξθα θαη μέγλνηαζηα ζηηο δηαθνπέο ηνπο ρσξίο ζθνηνχξεο θαη άγρνο, λνηψζνληαο ειεχζεξνη θαη πην ηνικεξνί. Σνπο βνεζά λα αλαθηήζνπλ ηελ ςπρηθή θαη ζσκαηηθή πγεία ηνπο, λα θαιχςνπλ ηε δίςα ηνπο γηα θάηη θαηλνχξγην, άγλσζην θαη έηζη αλαλεσκέλνη θαη πξνηθηζκέλνη κε λέεο εηθφλεο λα επηζηξέςνπλ ζηνλ ηφπν ηνπο θαη λα ζπλερίζνπλ ηελ ζπλεζηζκέλε δσή ηνπο κε ηνπο παιηνχο ξπζκνχο ηεο. Αθφκα θαιιηεξγεί ηζρπξνχο δεζκνχο θηιίαο, αδειθνζχλεο θαη ζπκθηιίσζεο αλάκεζα ζηνπο αλζξψπνπο αιιά θαη ζπλεξγαζίαο ζηνλ εκπνξηθφ θαη πνιεκηθφ ηνκέα. Μηα άιιε πηπρή ηνπ ηνπξηζκνχ παξνπζηάδεηαη θαη ζηελ νηθνλνκηθή δσή κηαο ρψξαο. Ο ηνπξηζκφο έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα ζηελ νηθνλνκία αθνχ ηα ρξήκαηα πνπ απνθνκίδνληαη απφ ηνπο ηνπξίζηεο κπνξνχλ λα ζρεκαηίζνπλ θεθάιαηα θαη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα δηάθνξνπο ζθνπνχο κε θνηλφ παξνλνκαζηή ην γεληθφ θαιφ. Μπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζηνλ ηνπξηζκφ μαλά κε ηελ αλέγεξζε μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ πην ζχγρξνλσλ, πην πνιπηειψλ θαη άλεησλ ψζηε λα ζπλερίδεηαη ν θχθινο ηεο εηζξνήο θεθαιαίσλ ζε απηέο ηηο κνλάδεο. Μπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηε βηνηερλία κε ηε ζπγθξφηεζε ηκεκάησλ πνπ λα εηνηκάδνπλ θαη λα πξνζθέξνπλ ζηελ αγνξά πξντφληα πνπ ζα αγνξαζηνχλ θαη απφ κεξίδα ησλ ηνπξηζηψλ. Η 12

εθκεηάιιεπζε απηψλ ησλ θεθαιαίσλ είλαη δπλαηή θαη ζηε βηνκεραλία ψζηε νη λέεο βηνκεραληθέο κνλάδεο λα κεηψζνπλ ηηο αλάγθεο γηα εηζαγσγέο θαη λα ηνλψζνπλ εθ λένπ ηελ ηνπηθή νηθνλνκία. ε γεληθέο γξακκέο νη πφξνη απφ ηνλ ηνπξηζκφ εθφζνλ ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη γηα έξγα θνηλήο σθέιεηαο (ιηκάληα, δξφκνπο, επηθνηλσλίεο, θσηηζκφ) ζπληεινχλ ζηε βειηίσζε ηεο δηαβίσζεο ησλ κφληκσλ θαηνίθσλ θαη ησλ ζπλζεθψλ θαζεκεξηλήο δσήο. πληεινχλ επίζεο ζηελ αλχςσζε ηνπ θνηλσληθνχ επηπέδνπ, γηαηί θαζηζηνχλ πην άλεηε θαη πνιηηηζκέλε ηε δσή ηελ ίδηα ψξα πνπ ε ρψξα εμσξαΐδεηαη, απνθηά θαιχηεξε θαη δχλαηαη λα ζπληεξεί ηηο νκνξθηέο ηεο θαη ηα ηζηνξηθά κλεκεία ηεο δηαθπιάζζνληαο έηζη ηελ πνιχηηκε παξάδνζή ηεο, Άιισζηε ν ηνπξηζκφο εθηφο απφ ηε δσή ησλ επηζθεπηψλ αιιάδεη θαη ηε δσή φζσλ αλζξψπσλ εξγάδνληαη ζηηο δηάθνξεο ηνπξηζηηθέο κνλάδεο, ηα καγαδηά ηνπξηζηηθψλ εηδψλ θαη φρη κφλν. Απφ ηνλ ηνπξηζκφ πνιινί άλζξσπνη βγάδνπλ αλαγθαία σο πξνο ην δελ κε ηελ ζπλερή θαη πξφζπκε εξγαζία ηνπο. Ο ηνπξηζκφο ινηπφλ είλαη δείγκα αθκαίαο πνιηηηζηηθήο θαη θνηλσληθήο θίλεζεο, πξνζθέξεη ζην βηνηηθφ επίπεδν θάζε ρψξαο, ζπληειεί ζηελ αχμεζε ηνπ πινχηνπ (νηθνλνκηθνχ θαη ςπρηθνχ) γηα θάζε άλζξσπν θαη γη απηφ ν θαζέλαο ρσξηζηά θαη σο θξάηνο ζπλνιηθά πξέπεη λα ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμή ηνπ κε θάζε κέζν θαη δπλακηθή. Β. ΔΗΓΖ ΣΟΤΡΗΜΟΤ I. πλεδξηαθόο ηνπξηζκόο 13

Αλαθέξεηαη ζηα Παλειιήληα θαη Παγθφζκηα πλέδξηα πνπ δηεμάγνληαη θαηά δηαζηήκαηα ζε δηάθνξεο πφιεηο ζε φιεο ηηο ρψξεο. πλέδξηα Ιαηξηθήο, εηζκνινγίαο, Αζιεηηθά, Οηθνινγηθά πξαγκαηνπνηνχληαη θάζε ρξφλν κηα ή πεξηζζφηεξεο θνξέο, πξνθεηκέλνπ νη ζπλεδξηάδνληεο λα αληαιιάμνπλ απφςεηο θαη ελεκεξσζνχλ γηα θάπνηεο λέεο ζεξαπείεο, ηερληθέο ή γηα λα παξζνχλ απνθάζεηο. Ο ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο είλαη ζπκβαηφο κε ην πεξηβάιινλ πξψηνλ γηαηί εμ νξηζκνχ νη ζπκκεηέρνληεο ζ απηφλ ιφγσ κνξθσηηθήο ζηάζκεο (επηζηήκνλεο, ζηειέρε επηρεηξήζεσλ ή επηηξνπψλ) έρνπλ ηελ απαηηνχκελε επαηζζεζία ζηα ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη δεχηεξνλ γηαηί απφ ηε θχζε ηνπ έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα επεξεάζεη πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο απνκαδηθνπνίεζεο ηνπ ηνπξηζκνχ. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί κπνξεί λα ππνθαηαζηήζεη αξηζκεηηθά πεξηζζφηεξνπο καδηθνχο ηνπξίζηεο επεηδή νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπο ζηνλ ηφπν παξακνλήο ειέγρνληαη. Δπίζεο νη εκεξνκελίεο ζηηο νπνίεο δηεμάγνληαη ζπλήζσο ηα ζπλέδξηα είλαη θαηά θαλφλα εθηφο πςειήο πεξηφδνπ θίλεζεο. Ο ζπλεδξηαθφο ηνπξηζκφο πέξα απφ ηα θαιχηεξα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα πνπ θέξλεη ζηνλ ζπλεδξηαθφ ηφπν έρεη θαη κηα άιιε δπλακηθή ζηνλ ηνκέα πξνβνιήο ηνπ ηφπνπ πνπ εθδειψλεηαη ζηνλ επξχηεξν θνηλσληθφ πεξίγπξν επεξεάδνληαο ηνπο ηνπξίζηεο. Αο κελ μερλάκε θαη ηελ δηαθήκηζε πνπ πξαγκαηνπνηνχλ ηα Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο θαη ηδηαίηεξα ηα ειεθηξνληθά κέζα φηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θάιπςεο ησλ ζπλαληήζεσλ πξνβάιινπλ θαη εηθφλεο απφ ηνλ πεξηβάιινληα ρψξν δηεμαγσγήο θαζψο θαη ηεο ρψξαο. Γελ είλαη ηπραίν φηη θαηά θαηξνχο ε Ρφδνο έρεη θηινμελήζεη ζπλέδξηα Παγθνζκίνπ επηπέδνπ κε εμαηξεηηθή επηηπρία, ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ νη αληαπνθξηηέο εηδήζεσλ έθαλαλ ιφγν γηα ηηο θπζηθέο νκνξθηέο ηνπ λεζηνχ. 14

II. Αζιεηηθόο ηνπξηζκόο Δηδηθά ζηελ ρψξα καο φπνπ γελλήζεθε θαη δηαθψηηζε φιν ηνλ θφζκν ε Οιπκπηαθή ηδέα δελ είλαη άγλσζηε απηή ε κνξθή ηνπξηζκνχ. Απφ ηε Αξραία Διιάδα, ηελ επνρή ησλ αγψλσλ νη αζιεηέο θαη ηα θξάηε ηνπο ηαμίδεπαλ ζηνπο ρψξνπο δηεμαγσγήο ησλ αγψλσλ ζηακαηψληαο θάζε δξαζηεξηφηεηα. Με απηφλ ηνλ ηξφπν γλψξηδαλ ηνλ πνιηηηζκφ θάζε θξάηνπο θαη αθνκνίσλαλ ηα ζηνηρεία πνπ ηνπο ηαίξηαδαλ. Γηα ην ιφγν απηφ ν αζιεηηθφο ηνπξηζκφο αλήθεη ζηηο κνξθέο εθείλεο πνπ έρνπλ θαη ηδενινγηθφ πεξηερφκελν, ην «αζιεηηθφ ηδεψδεο», ελψ επεηδή θαηά θαλφλα νη ζπκκεηέρνληεο ζ απηφλ είηε σο αγσληδφκελνη είηε σο ζεαηέο, έξρνληαη ζε επαθή κε ηελ χπαηζξν, κε ηελ θχζε, αλαπηχζζνπλ κηα ηδηαίηεξε επαηζζεζία θαη σο πξνο ην πεξηβάιινλ. Τπάξρνπλ θέληξα αθφκα θαη ζηε Ρφδν (θπξίσο αζιεηηθά θέληξα ζαιάζζησλ αζιεκάησλ), φπνπ ε νξγάλσζε ζπλαληήζεσλ θαη άιισλ εθδειψζεσλ, έρνπλ δεκηνπξγήζεη κηα κφληκε πειαηεία επηζθεπηψλ, νη νπνίνη δηακνξθψλνπλ απηφ πνπ νλνκάδεηαη αζιεηηθφο ηνπξηζκφο. Η κνξθή απηή εληζρχεη ζεκαληηθά ηελ νηθνλνκία ησλ λεζηψλ θαηά ηε κε ηνπξηζηηθή πεξίνδν. Δηδηθφηεξα ν αζιεηηθφο ηνπξηζκφο κπνξεί θαη πξέπεη λα ζπκβάιιεη ζηελ επηκήθπλζε ηεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ, κε ζηφρν λα δεκηνπξγεζνχλ νη αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ζηαδηαθή αλάπηπμε ηνπ ρεηκεξηλνχ ηνπξηζκνχ. III. Υεηκεξηλόο ηνπξηζκόο Γεληθφηεξα ν ρεηκψλαο γηα πνιινχο δε ζπκβαδίδεη κε δηαθνπέο ιφγσ ησλ δχζθνισλ ζπλζεθψλ κεηαθίλεζεο, εμαηηίαο ησλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ. Δληνχηνηο φζνη πξαγκαηνπνηνχλ ρεηκεξηλέο δηαθνπέο 15

βηψλνπλ θαιχηεξα ηε θχζε ή ηηο πφιεηο ράξε ζηελ εζπρία ησλ ρεηκεξηλψλ ξπζκψλ δσήο. Δίλαη θνηλά παξαδεθηφ φηη ηα λεζηά ζηεξνχληαη ηε θπζηθή νκνξθηά ησλ ρηνληζκέλσλ βνπλψλ, ηα ρεηκεξηλά ζπνξ θαη ηελ νξεηβαζία απφθξεκλσλ βνπλψλ. Ο «ιεπθφο ρξπζφο», ην ρηφλη, είλαη πξνλφκην ησλ πεξηνρψλ ηεο επεηξσηηθήο ρψξαο θαη γίλεηαη θξεπίδα ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπξηζκνχ θαη ηδηαίηεξα ησλ λέσλ θαηά ηνπο ρεηκεξηλνχο κήλεο Ννέκβξην έσο ηνλ Μάξηην. Σα λεζηά εθείλε ηελ επνρή έρνπλ λα πξνζθέξνπλ κνλαδηθέο μελαγήζεηο ζηηο βξνρεξέο πφιεηο, ζηα κνπζεία ιατθήο ηέρλεο, θαζψο ν θφζκνο πνπ ηα επηζθέπηεηαη είλαη ιίγνο θαη κπνξεί ν επηζθέπηεο λα αθνκνηψζεη ηηο εηθφλεο θαη ηηο εκπεηξίεο πνπ ηνπ πξνζθέξνληαη. Δπηπιένλ ππάξρεη κεγαιχηεξε επθνιία γηα πεξηπιαλήζεηο ζηα δάζε, ηνπο βηφηνπνπο θαη ζηα πάξθα, αθνχ νη κεηαθηλήζεηο ζε απηά γίλνληαη γξεγνξφηεξα ρσξίο θίλεζε, ηελ ψξα πνπ νη θπζηθέο νκνξθηέο, ηα ζπάληα δψα, ηα ζπάληα θπηά απνθαιχπηνληαη ζηα κάηηα ηνπ επηζθέπηε. Αθφκα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα, ε ζάιαζζα είλαη ηδηαίηεξα θαζαξή θαη πξνζθέξεηαη γηα ηνπο ρεηκεξηλνχο θνιπκβεηέο θαη ηνπο εξαζηηέρλεο ςαξάδεο πνπ βξίζθνπλ ρψξν δξάζεο, αθνχ νη παξαιίεο είλαη ηειείσο άδεηεο. Μάιηζηα ε ζάιαζζα ην ρεηκψλα, κε ηα θχκαηα πνπ παιεχνπλ αδηάθνπα κε ηα βξάρηα θαη ηηο αθξνγηαιηέο, κε ηε βξνρή πνπ πέθηεη θαη ζνιψλεη ηα γαιάδηα λεξά ηεο, απνηειεί πφιν έιμεο ησλ ξνκαληηθψλ, αιιά θαη ησλ θαιιηηερλψλ. Δηδηθά ην λεζί ηεο Ρφδνπ έρεη λα παξνπζηάζεη ην ρεηκψλα ηελ εθπιεθηηθή παιηά πφιε, ηα ηείρε, ηα ζηελά ζνθάθηα ηεο ρψξαο, αιιά θαη ηα ζρεηηθά νξεηλά γξαθηθά ρσξηνπδάθηα πνπ βξίζθνληαη κέζα ζε θαηάθπηεο πεξηνρέο. IV. Θξεζθεπηηθόο ηνπξηζκόο 16

Ο ηνπξηζκφο γηα ζξεζθεπηηθνχο ιφγνπο νδήγεζε ηνπο πηζηνχο, απφ ηελ αξραηφηεηα κέρξη ηελ βηνκεραληθή επαλάζηαζε, ζε ηεξνχο ηφπνπο γηα πξνζθχλεκα ή γηα λα πξνζεπρεζνχλ. Ιζηνξηθά θαίλεηαη πσο ίζσο είλαη ε πξψηε κνξθή ηνπξηζκνχ αθνχ θαη νη αξραίνη Έιιελεο ζπλαζξνίδνληαλ ζε κέξε φπνπ ιάηξεπαλ ηνπο ζενχο ηνπ Οιχκπνπ θαη έθαλαλ ζπζίεο δψσλ γηα λα ηνπο επραξηζηήζνπλ. Η Ρφδνο δελ έρεη ηίπνηα λα δειέςεη απφ ηα άιια λεζηά ηνπ Αηγαίνπ φζνλ αθνξά ζηελ εθθιεζηαζηηθή ηεο θιεξνλνκηά. ην λεζί ππάξρνπλ ηεξέο κνλέο, δηάζπαξηεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ, κνλέο ηζηνξηθήο ζεκαζίαο θαη ζξεζθεπηηθήο κεγαινπξέπεηαο. Αθφκε παληνχ βξίζθνληαη ιεπθά μσθιήζηα, πνπ ζηέθνπλ ζηηο θνξπθέο ησλ βξάρσλ, ζπκίδνληαο ηελ θιεξνλνκηά θαη ηελ βπδαληηλή πξνέιεπζε ηεο Ρφδνπ. V. Πνιηηηζηηθόο ηνπξηζκόο Ιδηαίηεξεο βαξχηεηαο γηα ηελ αλάπηπμε δξάζεο κηαο θνηλσλίαο είλαη νη επηξξνέο πνπ δέρεηαη απφ άιιεο. ε απηά ηα πιαίζηα αλαπηχρζεθε ν πνιηηηζηηθφο ηνπξηζκφο, θπξίσο ιφγσ ηεο αλεζπρίαο ηνπ πλεχκαηνο ησλ ζπγγξαθέσλ θαη ησλ πνηεηψλ πνπ κεηέθεξαλ ηα δηάζπαξηα πνιηηηζηηθά ζηνηρεία κηαο πεξηνρήο ζε θάπνηα άιιε, ζπληειψληαο ζηελ εμέιημε θαη ηελ αθκή ηνπ πνιηηηζηηθνχ επηπέδνπ. χκθσλα κε ηελ παγθφζκηα δηαθήξπμε ηεο Μαλίια: «Οη θπζηθέο θαη πνιηηηζηηθέο αμίεο απνηεινχλ ηνλ ζεκειηψδε πφιν ηνπξηζκνχ». VI. Αξραηνινγηθόο ηνπξηζκόο Η Διιάδα είλαη θαηά ηεθκήξην ε ρψξα κε ηα πεξηζζφηεξα αξραηνινγηθά κλεκεία ζηελ Δπξψπε. Γηάζπαξηεο ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα, αξραίεο πφιεηο, ζέαηξα, λανί, ηάθνη, καξηπξνχλ ηελ έληνλε πνιηηηζηηθή θαη νηθνλνκηθή δσή ηεο αξραίαο Διιάδαο. Άμηα 17

θιεξνδνηήκαηα ζε φιεο ηηο γεληέο πνπ αθνινχζεζαλ. Οη αξραηνινγηθνί ρψξνη πξνζέιθπζαλ θαη πξνζειθχνπλ ρηιηάδεο ηνπξηζηψλ θάζε ρξφλν απφ πνιιά κέξε ηνπ θφζκνπ. Μάιηζηα ζεσξείηαη καδί κε ηελ θαιχηεξε ζάιαζζα ην ζεκαληηθφηεξν ζηνηρείν ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ. Η Ρφδνο, φπσο θαη ηα άιια λεζηά ηνπ Αηγαίνπ, έρνπλ λα επηδείμνπλ αλαξίζκεηα θαη ζαπκαζηά κλεκεία ησλ αξραίσλ ρξφλσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην ζαπκαζηφ άγαικα ηνπ Κνινζζνχ ηεο Ρφδνπ, πνπ θνζκνχζε θαηά ηελ αξραηφηεηα αιιά θαη ηα επφκελα ρξφληα, ην ιηκάλη ηνπ λεζηνχ, ην νπνίν δπζηπρψο πηζαλφηαηα εμαηηίαο θάπνηνπ ζεηζκνχ θαηαθεξκαηίζηεθε θαη ράζεθε ζηελ ζαιάζζηα πεξηνρή κπξνζηά ζηελ είζνδν ηνπ ιηκαληνχ. Μάιηζηα ην άγαικα ήηαλ ηφζν κεγαινπξεπέο πνπ ζχκθσλα δε κεξηθέο καξηπξίεο ηα πινία ηεο επνρήο πεξλνχζαλ θάησ απφ ηα δχν ηεξάζηηα αλνηρηά πφδηα ηνπ, ελψ ν φγθνο ηνπ θαηλφηαλ απφ κίιηα καθξηά δείρλνληαο ην δξφκν ζηνπο λαπηηθνχο. Έηζη ινηπφλ επηζηήκνλεο απφ δηάθνξα κέξε ηνπ θφζκνπ γλσξίδνληαο γηα ηελ αμία ησλ αξραηνινγηθψλ κλεκείσλ, ρακέλσλ αιιά θαη φζσλ έρνπλ βξεζεί, επηζθέπηνληαη ηε ρψξα καο είηε γηα λα επηζθεθζνχλ ηα κνπζεία καο, είηε γηα λα πξαγκαηνπνηήζνπλ επίζεκεο αλαζθαθέο κε ηελ ειπίδα πσο ίζσο βξνπλ φρη κφλν θάπνην αξραίν ηάθν, αιιά ην ζψκα ηνπ κπζηθνχ Κνινζζνχ ή αθφκα θάπνηα ρακέλε πφιε. Δίλαη λσπέο αθφκα νη κλήκεο απφ ηηο επηηπρίεο ηνπ ιήκαλ, πνπ μέζαςε ηελ αξραία Κλσζφ, κηα πφιε πνπ επεκεξνχζε γηα πνιιά ρξφληα ψζπνπ ε έθξεμε ηνπ εθαηζηείνπ ζηε Θήξα ηελ θαηέζηξεςε νινθιεξσηηθά. Δθηφο φκσο απφ ηνπο εμεηδηθεπκέλνπο αξραηνιφγνπο πνπ ηαμηδεχνπλ ζε ρψξεο φπνπ άθκαζε ν αξραίνο πνιηηηζκφο είλαη θαη νη απινί άλζξσπνη ηνπξίζηεο πνπ έξρνληαη θαη ζηελ ρψξα καο γηαηί ηνπο ζπλαξπάδεη ε ζέα ησλ πέηξηλσλ ζεάηξσλ, ε «κνλαμηά» ησλ αξραίσλ πφιεσλ φπνπ δελ ππάξρνπλ κφλν ηα εξείπηα, αιιά θαη κηα ζπλαξπαζηηθή ηζηνξία πνπ δηθαηνινγεί ηηο ζπλζήθεο εξήκσζεο θαη πνπ ζέινπλ λα ηελ αθνχζνπλ απφ θάπνηνλ. Απηνί νη άλζξσπνη βηψλνπλ ηελ δσή ζ απηέο ηηο πφιεηο κε ηελ άκεζε πξνζέγγηζε ζε απηνχο ηνπο 18

ρψξνπο. Μπνξνχλ λα ζαπκάζνπλ ηελ αξρηηεθηνληθή, λα ζπγθξίλνπλ ηελ αηζζεηηθή κε ηελ ζχγρξνλε επνρή, λα αλαθαιχςνπλ ηα κελχκαηα ησλ ηνηρνγξαθηψλ θαη ησλ ςεθηδσηψλ παξαζηάζεσλ. Ο ηνπξηζκφο είηε γηα αξραηνινγηθνχο ιφγνπο, είηε γηα επηκνξθσηηθνχο θαη ςπραγσγηθνχο έρεη απνδείμεη φηη κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη απηφλνκα. Οκάδεο επηζθέπηνληαη θάπνηα ρψξα απνθιεηζηηθά θαη κφλν γηα λα ζαπκάζνπλ ηα αμηνζέαηα κλεκεία ελφο πνιηηηζκνχ πνπ ράζεθε. Γελ ελδηαθέξνληαη λα ην ζπλδπάζνπλ κε θάπνηα ηαπηφρξνλε δηαζθέδαζε ή δξαζηεξηφηεηα, εάλ απηή δελ είλαη εθηθηή. Αξέζθνληαη λα θσηνγξαθίδνπλ λα αγνξάδνπλ νκνηψκαηα ή θαη γλήζηα αληίγξαθα αγαικάησλ ξσκατθήο επνρήο, λα πξνκεζεχνληαη θάξηεο, ελεκεξσηηθά έληππα, ράξηεο. Γηαβάδνπλ ζε θάζε επθαηξία βηβιία πνπ αλαθέξνληαη ζηελ ηζηνξία ησλ ρσξψλ πνπ επηζθέπηνληαη, πιεξψλνπλ αληίηηκν γηα λα επηζθεθζνχλ ηα κνπζεία. ιεο απηέο νη ελέξγεηεο αλαθέξνληαη ζε κηα νιφθιεξε νηθνλνκηθή θίλεζε, αλ ζθεθηεί θαλείο φηη δίπια ζηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο εθηφο ησλ θαηαζηεκάησλ κε ηα αλακλεζηηθά, ιεηηνπξγνχλ θαη μελνδνρεία, εζηηαηφξηα, ηνπξηζηηθά γξαθεία θ.α. πνπ ζπληεξνχληαη θαη εληζρχνληαη απφ ην ζπλάιιαγκα πνπ αθήλνπλ νη ιάηξεηο ησλ αξραίσλ πνιηηηζκψλ. Δμάιινπ ηα ζρεηηθά αγαικαηάθηα, αληίγξαθα ησλ Κνχξσλ, ή νη καθέηεο αξραίσλ πφιεσλ κεηαθέξνληαη ζηα ζπίηηα ηεο Δπξψπεο απφ φπνπ γίλεηαη δηαθήκηζε γηα ηελ νκνξθηά θαη ηελ θηινμελία ηνπ ειιεληθνχ ηνπξηζκνχ, εθηφο ηεο απαξάκηιιεο θνκςφηεηαο ησλ αξραίσλ. Σα παξαπάλσ ζπληεινχλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ αξραηνινγηθνχ ηνπξηζκνχ ζηελ παηξίδα καο αθνχ ε πιεζψξα ησλ αξραηνινγηθψλ επξεκάησλ ζπλδπάδεηαη κε έλα πςειφ επίπεδν ππεξεζηψλ απέλαληη ζηνλ επηζθέπηε. Η ίδξπζε μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ ζε βαζκφ επαξθή γηα λα δερηνχλ ηνλ κεγάιν αξηζκφ επηζθεπηψλ, ηνλψλεη φρη κφλν ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, αιιά θαη ηνλ μελνδνρνυπαιιειηθφ θιάδν. Σα θαηαζηήκαηα ηνπξηζηηθψλ εηδψλ βειηηψλνπλ ηε ζέζε δεθάδσλ βηνηερληθψλ κνλάδσλ θπξίσο μπινγιππηηθήο, ελψ ηα εζηηαηφξηα ηελ ίδηα 19

ζηηγκή θαζηζηνχλ πην άλεηε ηε δηακνλή ησλ ηνπξηζηψλ, έρνπλ κεγάια πεξηζψξηα θέξδνπο. πγρξφλσο, δξαζηεξηνπνηνχληαη θαη νη ζπγθνηλσλίεο, ελψ ηα ηαμηδησηηθά γξαθεία πνπ αλαιακβάλνπλ λα πξνζειθχζνπλ ηέηνηεο νκάδεο ηνπξηζηψλ θηλνχληαη κε ιχζεηο πνπ αθνξνχλ ηα πάληα, απφ ηνλ ηφπν δηακνλήο έσο δηαηξνθήο θαη μελάγεζεο, ψζηε δνπιεχνπλ ηθαλνπνηεηηθά θαη κήλεο εθηφο πςειήο πεξηφδνπ. VII. Οκαδηθόο ηνπξηζκόο Ο νκαδηθφο ηνπξηζκφο αθνξά θπξίσο καδηθέο κεηαθηλήζεηο νξγαλσκέλσλ ηνπξηζηψλ δε δεκνθηιή θαηαιχκαηα θαη πεξηνρέο. Οξγαλψλνληαη απφ ηνπξηζηηθά γξαθεία ηνπ εζσηεξηθνχ ή ηνπ εμσηεξηθνχ κε ηελ πξνζθνξά νηθνλνκηθψλ θηλήηξσλ. πλήζσο ηα γξαθεία ηνπξηζκνχ πξνζθέξνπλ ζηνπο πειάηεο παθέην πξνζθνξψλ γηα θνηλνχο πξννξηζκνχο πνπ αθνξνχλ ηε κεηαθνξά, ηε δηακνλή, ηε δηαηξνθή θαη ηηο πεξηεγήζεηο ζε έλα ζπγθεθξηκέλν κέξνο γηα έλα θαζνξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα. Απαξαίηεηνο φξνο ζηα ηαμίδηα απηά είλαη ε νκαδηθή κεηαθίλεζε θαη δηακνλή ησλ κειψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ. Μάιηζηα ράξε ζην φηη ν «πειάηεο» είλαη κηα νκάδα, ηα γξαθεία εμαζθαιίδνπλ ρακειφηεξν λαχιν αεξνκεηαθνξάο θαη έμνδα δηακνλήο θαη δηαηξνθήο. Οη ειθπζηηθέο πξνζθνξέο δηαθνπψλ κέζσ πξνγξακκάησλ νκαδηθνχ ηνπξηζκνχ πξνζειθχεη κεγάιν αξηζκφ ελδηαθεξνκέλσλ θαη θπξίσο αιινδαπψλ πνπ αξέζθνληαη ζε πξνγξάκκαηα ηέηνηνπ ηχπνπ. Δηδηθά νη θαλδηλαβνί πνπ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα πξνγξακκαηίδνπλ ηηο δηαθνπέο ηνπο θαη πνπ έρνπλ ζπλεζίζεη λα ζπλεξγάδνληαη θαη λα 20

ζπληαμηδεχνπλ κε άιινπο, δείρλνπλ ηδηαίηεξε πξνηίκεζε θαη ζηηο ζπκθέξνπζεο νηθνλνκηθά δηαθνπέο ζηα ειιεληθά λεζηά. Απηφ δείρλνπλ θαη νη πηήζεηο CHARTER πνπ θζάλνπλ θαζεκεξηλά ζηε Ρφδν απφ μέλεο επξσπατθέο πξσηεχνπζεο. Οη πηήζεηο απηέο αθνξνχλ νκαδηθέο δηαθνπέο ζπλήζσο 8ήκεξεο δηάξθεηαο, θαηά ηηο νπνίεο νη ηνπξίζηεο κεηαθέξνληαη ζε μελνδνρεία Α θαηεγνξίαο κε ιεσθνξεία, επηζθέπηνληαη νκαδηθά κνπζεία, εθζέζεηο, θέληξα δηαζθέδαζεο, θαηαζηήκαηα θ.α. πσο θαίλεηαη απφ ηνλ πίλαθα (Νν 1) νη αθίμεηο κε CHARTER ζηε Ρφδν παξνπζηάδνπλ πξννδεπηηθή βειηίσζε αξηζκεηηθά αθνχ ην 1980 έσο ην 1995 νη ζπλνιηθέο αθίμεηο ζηελ Διιάδα, ράξε ζηα δειεαζηηθά πξνγξάκκαηα νξγαλσκέλσλ δηαθνπψλ πνπ πξνζθέξνληαη γηα ηε ρψξα καο απφ ηνπξηζηηθά γξαθεία ηνπ εμσηεξηθνχ. Μάιηζηα ν αξηζκφο απηψλ ησλ αθίμεσλ είλαη ηδηαίηεξα αμηφπηζηνο ηνπξηζηηθφο δείθηεο φρη κφλν γηα ηνλ νκαδηθφ αιιά θαη γηα ηνλ γεληθφ ηνπξηζκφ αθνχ ε μέλε αγνξά αληηπξνζσπεχεηαη ζε πνζνζηφ 85% απφ ηνλ νκαδηθφ ηνπξηζκφ. κσο γηα ηελ πξνψζεζε ηνπ νκαδηθνχ ηνπξηζκνχ ζηε Ρφδν, είλαη αλαγθαία ε χπαξμε γξαθείσλ ηνπξηζκνχ πνπ λα πξνσζνχλ ηέηνηα πξνγξάκκαηα καδηθψλ ηνπξηζηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Δηδηθά ε Ρφδνο πνπ ζπγθεληξψλεη κεγάιεο νκάδεο ηνπξηζηψλ, έρεη αλαπηχμεη ζηνηρεία ηέηνηα πνπ ζπλεγνξνχλ ζηελ ελίζρπζε απηήο ηεο κνξθήο ηνπξηζκνχ. Η Ρφδνο δηαζέηεη αεξνδξφκηα, ιηκάληα θαη νδηθφ δίθηπν πςειψλ πξνδηαγξαθψλ, ελψ ην μελνδνρεηαθφ δπλακηθφ ηεο θξίλεηαη άξηζην κε παξνρή εμαηξεηηθψλ ππεξεζηψλ. Γηαζέηεη ηα γλσζηά θνζκνπνιίηηθα ζηέθηα-θέληξα δηαζθέδαζεο, θαδίλν, εμαηξεηηθέο παξαιίεο θαη αμηνζέαηα. 21

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 ΤΝΣΟΜΖ ΔΠΗΚΟΠΖΖ ΣΟΤ ΣΟΤΡΗΜΟΤ ΣΖ ΡΟΓΟΤ ΚΑΣΑ ΣΖΝ ΠΔΡΗΟΓΟ 1961-1995. ΔΗΑΓΧΓΖ Με δεδνκέλε ηελ απμαλφκελε ηνπξηζηηθή θίλεζε ζηα Γσδεθάλεζα κεηά ηελ ελζσκάησζή ηνπο ζηελ Διιάδα,ζα πξέπεη λα εμεηάζνπκε ηνπο ζπληειεζηέο ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο, νη νπνίνη νδήγεζαλ λεζηά φπσο ε Ρφδνο θαη ε Κσο ζηελ εμέιημε θαη αλαβάζκηζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ηνπ ηξφπνπ δσήο ζε απηά. Η επαλέλσζε ησλ Γσδεθαλήζσλ κε ηελ Διιάδα ζήκαλε ηελ αξρή κηαο λέαο δξαζηεξηφηεηαο. Σν ηηαιηθφ θαζεζηψο είρε ήδε πξνβάιιεη ηα λεζηά σο ηδαληθά κέξε γηα δηαθνπέο ζε φιεο ηηο επξσπατθέο ρψξεο.μάιηζηα είρε μεθηλήζεη έξγα ππνδνκήο (ίζσο θαη γηα ιφγνπο πξνπαγάλδαο) θαη ζρεδίαδε θάζε ρξφλν ηνλ ηξφπν εμππεξέηεζεο ησλ ηνπξηζηψλ πνπ ζα έθζαλαλ εθεί. Ωζηφζν ε Διιάδα έπξεπε λα θάλεη ηα πξψηα βήκαηα πξνο ηνλ ηνκέα ηεο εζληθή νηθνλνκίαο ζηνλ ηνπξηζκφ. Η Διιάδα μεθίλεζε κε ηαρχηαηεο θηλήζεηο ηελ δηθή ηεο πιένλ πξνζπάζεηα γηα πξνβνιή ησλ Γσδεθαλήζσλ πξνο ηελ ηνπξηζηηθή αγνξά θπξίσο ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ. Κχξηα κέξηκλα ήηαλ αξρηθά λα πξνζδψζεη ζηα λεζηά ηελ ειιεληθφηεηα πνπ πάληα δηέζεηαλ, ε νπνία φκσο επηζθηαδφηαλ. Άξρηζε λα ηνλίδεη ηελ ειιεληθή ηζηνξία ησλ λεζηψλ, ηνπο αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, ηνπο ηνπο εθθιεζηαζηηθνχο ηφπνπο, πνπ απνηεινχζαλ εγγχεζε φηη ηα Γσδεθάλεζα δελ ήηαλ πιένλ δηεθδηθήζηκα, αιιά κφλν ειιεληθά. 22

Όζηεξα αμηνπνηήζεθαλ κε θξαηηθή κέξηκλα νη πξνυπάξρνπζεο θηηξηαθέο εγθαηαζηάζεηο βειηηψζεθαλ δξφκνη θαη ιηκάληα, ψζηε λα πξνζθέξνληαη θαιχηεξεο ππεξεζίεο ζηνπο ηνπξίζηεο πνπ επηζθέπηνληαη ηα ειιεληθά λεζηά. Γηα λα θαηαλνεζεί πιήξσο ε εηθφλα ηεο ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ησλ Γσδεθαλήζσλ πνπ εμειίρζεθε πνπ ζε ηζρπξή νηθνλνκηθή πεγή γηα ηε ρψξα είλαη αλαγθαία ε εμέηαζε φισλ ησλ πεξηφδσλ πνπ μεθηλνχλ απφ ηε ρξνληά ηεο ελζσκάησζεο ην 1948. Βέβαηα ηα 2 πξψηα ρξφληα νη θηλήζεηο ήηαλ πεξηνξηζκέλεο θαη αλάινγε ε ηνπξηζηηθή αληαπφθξηζε, σζηφζν νη δεθαεηίεο πνπ αθνινχζεζαλ έδεημαλ ζηγά - ζηγά ην δξφκν. Α. ΠΔΡΗΟΓΟ 1961-1980 Ο ηνπξηζκφο σο παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα ζηελ πεξίνδν 1961 1980 απνηειεί γηα ηελ νηθνλνκία ηεο Ρφδνπ ηνλ ζπνπδαηφηεξν παξάγνληα πνπ ηελ ππνβαζηάδεη. Η εμάξηεζε απηή έγηλε ακέζσο αληηιεπηή κε ηε θξίζε ησλ εηψλ 1967 θαη 1974.. Η θξίζε δελ επεξέαζε κφλν ηα μελνδνρεία αιιά γεληθά θαη ζε φιεο ηηο παξεπφκελεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην ηνπξηζηηθφ θχθισκα. Ωζηφζν ε θίλεζε ησλ επηζθεπηψλ ηεο Ρφδνπ θαηά ηελ εηθνζαεηία 1961 1980 απμήζεθε θαηά ηξφπν εληππσζηαθφ. Η ζπλερήο δήηεζε δηεπξχλεη ην ελδηαθέξσλ ζε λέεο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο απφ επηρεηξεκαηίεο θαη φρη κφλν ηεο Ρφδνπ αιιά θαη ησλ Αζελψλ θαη νκνγελψλ ηνπ εμσηεξηθνχ. Σελ 31/12/1961 ην μελνδνρεηαθφ δπλακηθφ ηεο Ρφδνπ αλήξρεην ζε 2.440 θιίλεο πνπ θαηαλέκνληαλ ζε 30 μελνδνρεία Σν 1965 ε δπλακηθφηεηα νιφθιεξεο ηεο Γσδεθαλήζνπ ήηαλ 5.233 θξεβάηηα, φπνπ ζηε ρσξνηαμηθή θαηαλνκή ηνπ μελνδνρεηαθνχ δπλακηθνχ ζην ζχλνιν ηεο ρψξαο έξρεηαη δεχηεξε κε πνζνζηφ 6,7% θαη χζηεξα απφ 10 ρξφληα θαη ζην ηέινο ηνπ 1974, ηα Γσδεθάλεζα αξηζκνχλ 20.606 θξεβάηηα θαη ε 23

ζπκκεηνρή ζηελ ζπλνιηθή ηεο ρψξαο θζάλεη ζην 11.8% έλαληη 29,2% ηεο πεξηνρήο ηεο Αηηηθήο. Η άθημε ηνπ ηνπξηζηψλ ζηε Ρφδν απφ 61.574 πεξίπνπ άηνκα ην 1961, θζάλεη ηηο 610.827 ην 1980, ζε νιφθιεξε δε ηε Γσδεθάλεζν ζε 717.569 κε δηαλπθηεξεχζεηο πξαγκαηνπνηεζείζεο 6.732.951 ρσξίο λα πεξηιακβάλνληαη νη μελψλεο θαη ηα ελνηθηαδφκελα δσκάηηα πνπ ιεηηνπξγνχλ κε άδεηεο ηεο Αζηπλνκίαο. Απφδεημε ηνπ ηζρπξνχ ελδηαθέξνληνο γηα επελδχζεηο ζηε Ρφδν, θπξίσο απφ Έιιελεο ηνπ εμσηεξηθνχ απνηειεί θαη ην γεγνλφο φηη ην 1969 ηα μέλα θεθάιαηα πνπ ήξζαλ αλέξρνληαλ ζε 3 εθαηνκκχξηα δνιάξηα πεξίπνπ ελψ ην 1980 μεπέξαζαλ ηα 25 εθαηνκκχξηα δνιάξηα. Οη ζπλαιιαγκαηηθέο εηζπξάμεηο απφ ηνλ ηνπξηζκφ ην 1961 ήηαλ ηεο ηάμεο ησλ 3,5 εθαηνκκπξίσλ δνιαξίσλ, ελψ ην 1969 έθζαζαλ ηα 13,5 θαη ην 1970 ηα 20,8 εθαηνκκχξηα δνιάξηα. Δληππσζηαθή αχμεζε έρνπκε ην 1975 κε 58 εθαηνκκχξηα δνιάξηα, ην 1978 κε 135,5 θαη ην 1980 κε 229 εθαηνκκχξηα δνιάξηα εκαληηθή είλαη θαη ε αχμεζε ησλ άδεισλ πφξσλ θαη πιεξσκψλ ηεο Γσδεθαλήζνπ ηελ πεξίνδν 1976 1980 πνπ εκθαλίδεη ηελ εμήο πνξεία : ΔΣΖ 1976 1977 1978 1979 1980 ΣΟΤΡΗΜΟ 706.000 2.218.000 3.143.000 2.731.000 2.079.000 ΠΗΓΗ: Η Οηθνλνκία ηεο Γσδεθαλήζνπ θαηά ην 1980. Αζήλα 1982. χληαμε Μηιηηάδεο Λνγνζεηίδεο. ΠΗΝΑΚΑ Νν2 :ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΚΗΝΖΖ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ 1978-1980 24

ΝΖΗ ΔΣΖ ΑΦΗΞΔΗ ΓΗΑΝΤΚΣΔΡΔΤΔΗ ΡΟΓΟ ΚΧ ΚΑΛΤΜΝΟ ΛΔΡΟ ΠΑΣΜΟ ΚΑΡΠΑΘΟ ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ ΤΜΖ ΜΔΓΗΣΖ ΤΝΟΛΟ 1978 512.856 4.622..851 1979 583.124 5.452.161 1980 610.827 5.815.159 1978 61.775 530.160 1979 75.204 693.314 1980 86.950 806.712 1978 5.166 26.931 1979 5.918 35.203 1980 5.441 45.426 1978 5.976 16.156 1979 2.495 13.527 1980 4.274 14.363 1978 8.466 29.138 1979 4.468 23.091 1980 4.786 21.473 1978 1.377 8.363 1979 1.966 10.871 1980 2.911 16.295 1978 436 2.756 1979 571 3.505 1980 187 814 1978 690 1.516 1979 540 3.634 1980 907 6.891 1978 653 2.035 1979 994 1.730 1980 1.011 5.028 1978 597.565 5.240.966 1979 675.280 6.236.536. 1980 717.569 6.732.951 ΠΖΓΖ:Δ.Ο.Σ. 25

(*) Οη αξηζκνί ησλ αθίμεσλ θαη ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ πνπ αλαθέξνληαη παξαπάλσ είλαη γηα ηνπο επηζθέπηεο ησλ λεζηψλ πνπ έκεηλαλ ζε μελνδνρεία. Γελ ζπκπεξηιακβάλνληαη απηνί πνπ έκεηλαλ ζε ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. Απφ ηα παξαπάλσ ζηνηρεία γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε Ρφδνο ζπγθεληξψλεη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ηνλ φγθν ησλ ηνπξηζηψλ, δηφηη δηέζεηε αξηηφηεξε ηνπξηζηηθή νξγάλσζε, πιεξέζηεξε πξνβνιή θαη θαιχηεξεο αεξνκεηαθνξέο. Η εηζξνή ζπλαιιάγκαηνο απφ ηνπο αιινδαπνχο ηνπξίζηεο θαζηζηνχζαλ ηελ νηθνλνκία φισλ ησλ Γσδεθαλήζσλ ηδηαίηεξα ηζρπξή. Άιισζηε ε Ρφδνο έρνληαο ηηο πεξηζζφηεξεο ηνπξηζηηθέο κνλάδεο ζε πιήξε δξαζηεξηφηεηα θαηφξζσζε λα ζπγθεληξψζεη απμεκέλν αξηζκφ μέλσλ ηνπξηζηψλ. Γηαθσηηζηηθφο είλαη ν πίλαθαο Νν3 ζηνλ νπνίν κπνξεί θαλείο λα δεη ηελ θαηαλνκή ησλ ηνπξηζηψλ ζε αιινδαπνχο θαη εκεδαπνχο ην 1973. ΠΗΝΑΚΑ Νν3:ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΚΗΝΖΖ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ 1973 ΑΛΛΟΓΑΠΟΗ ΖΜΔΓΑΠΟΗ ΤΝΟΛΟ ΝΖΟ ΑΦΙΞΔΙ ΓΙΑΝ/ΔΙ ΑΦΙΞΔΙ ΓΙΑΝ/ΔΙ ΑΦΙΞΔΙ ΓΙΑΝ/ΔΙ ΡΟΓΟ 386.389 3.549.567 35.288 177.857 421.607 3.727.424 ΤΜΖ 2.245 2.245 225 738 719 2.983 ΜΔΓΗΣΖ 3.197 3.197 329 947 862 4.144 ΚΑΡΠΑΘΟ 4.853 4.853 849 5.755 1.693 10.608 ΣΖΛΟ 985 985 24 175 126 1.160 ΚΧ 220.638 220.638 22.295 232.370 44.194 453.008 ΑΣΤΠΑΛΑΗΑ 330 330 106 457 208 877 ΚΑΛΤΜΝΟ 7.234 7.234 2.059 9.542 3.241 16.876 ΛΔΡΟ 515 515 1.147 2.611 1.359 3.126 ΠΑΣΜΟ 8.779 8.779 1.074 6.335 2.210 15.114 ΤΝΟΛΟ 3.798 63.396 436.787 476.218 4.235.130 ΠΖΓΖ:Δ.Ο.Σ. 26

πσο γίλεηαη αληηιεπηφ νη αθίμεηο εκεδαπψλ απνηεινχλ πνζνζηφ πεξίπνπ 8 & επί ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ. Βέβαηα ε πξνζέιεπζε ησλ Διιήλσλ ζην λεζί είλαη πνιχ κεγαιχηεξε αιιά είηε κέλνπλ ζε ζπίηηα θηινμελνχκελνη, είηε ελνηθηάδνπλ δσκάηηα εθηφο μελνδνρείσλ, νπφηε θαη δελ πεξηιακβάλνληαη ζηνπο παξαπάλσ αξηζκνχο. Η πνξεία ησλ άιισλ λεζηψλ απηφ ην δηάζηεκα ήηαλ πεξηνξηζκέλε, ζε ζρέζε κε ην λεζί ηεο Ρφδνπ, σζηφζν θαη ην ζκαξαγδέλην λεζί επζχλεηαη γηα ηελ πξνζέιθπζε ηέηνηνπ αξηζκνχ επηζθεπηψλ, ηελ ίδηα ζηηγκή απνηεινχζε θαη ζηαζκφ πξνθεηκέλνπ λα μεθηλήζνπλ θαη λα θηάζνπλ ζε απηά ηα λεζηά, ηνπξίζηεο πνπ αγλννχζαλ ηε ζέζε θαη ηελ χπαξμε απηψλ. Β. Ζ ΔΠΣΑΔΣΗΑ 1981-1987 Η ηνπξηζηηθή θίλεζε ζηελ εμεηαδφκελε ρξνληθή πεξίνδν παξνπζηάδεη αμηφινγε αχμεζε. Οη αθίμεηο απφ 616.816 ην 1981 έθζαζαλ ηηο 777.488 ην 1987 ελψ παξάιιεια νη δηαλπρηεξεχζεηο απφ 6.063.133 απμήζεθαλ ζε 7.380.878 αληίζηνηρα. Αλαιπηηθφηεξα νη δηαλπθηεξεχζεηο ησλ εκεδαπψλ απφ 202.406 ζεκείσζαλ αξηζκφ 310.552 ελψ απηέο ησλ αιινδαπψλ θηλήζεθαλ απφ 5.856.727 ην 1981θαη ζηα 7.070.326 ην 1987. κσο κηα ηφζν κεγάιε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ επηζθεπηψλ δελ ζα κπνξνχζε λα κελ ζπκπαξαζχξεη ζε αχμεζε θαη ην αλάινγν μελνδνρεηαθφ δπλακηθφ, έηζη νη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο ηεο Ρφδνπ απφ 174 έθζαζαλ ζηηο 332 θαη νη θιίλεο απφ 30.137 ζε 42.874 ηελ πεξίνδν 1981 1987. ηηο 31/12/1987 ππήξραλ 4 μελνδνρεία πνιπηειείαο, 70 Α θαηεγνξίαο ελψ 118 ήηαλ Γ θαηεγνξίαο, επί ζπλφινπ 332 μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ φισλ ησλ θαηεγνξηψλ. 27

Αλαιπηηθά ε δπλαηφηεηα ηεο Ρφδνπ θαίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα : ΠΗΝΑΚΑΝν4: ΞΔΝ/ΚΟ ΓΤΝΑΜΗΚΟ ΡΟΓΟΤ ΚΑΣΑ ΚΑΣΖΓΟΡΗΔ 81, 82, 87 ΔΣΖ 1981 1982 1987 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ ΜΟΝΑΓ. ΚΛΙΝΔ ΜΟΝΑΓ. ΚΛΙΝΔ ΜΟΝΑΓ. ΚΛΙΝΔ ΠΟΛΤΣΔΛΔΗΑ 4 2.974 4 2.974 4 2.900 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ Α 43 15.658 46 16.300 70 23.055 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ Β 30 4.527 34 4.750 53 6.501 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ Γ 65 5.879 72 5.919 118 7.984 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ Γ 17 605 18 630 26 817 ΚΑΣΖΓΟΡΗΑ Δ 15 494 22 670 61 1.617 ΤΝΟΛΟ 174 30.137 196 31.243 332 42.874 ΠΖΓΖ:Δ.Ο.Σ. Απφ ηελ ιεπηνκεξή παξαηήξεζε ηνπ πίλαθα, βιέπνπκε πσο κφλν νη μελνδνρεηαθέο κνλάδεο πνιπηειείαο παξέκεηλαλ ζηάζηκεο ζε αληίζεζε κε απηέο ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ πνπ απμήζεθαλ ξαγδαία, εηδηθά ηα μελνδνρεία ηεο Γ θαηεγνξίαο δηπιαζηάζηεθαλ απηή ηελ πεξίνδν, ελψ ηεο Δ θαηεγνξίαο ηεηξαπιαζίαζαλ ηνλ αξηζκφ ηνπο απφ ηα 15 ζηα 61. Η ηειεπηαία παξαηήξεζε ίζσο λα δηθαηνινγείηαη θαη απφ ηελ αλάγθε γηα θζελφηεξν αληίηηκν ζηε δηαλπθηέξεπζε, έζησ θαη αλ ην επίπεδν ησλ ππεξεζηψλ είλαη ρακειφηεξν. Σα μελνδνρεία απηά ρσξίο λα δηαζέηνπλ θνπδίλα, κπαξ, θαθεηέξηα εληφο ηνπ μελνδνρείν, εληνχηνηο αξρίδνπλ λα γίλνληαη ηδηαίηεξα δεκνθηιή ιφγσ ησλ ζεκαληηθά ρακειψλ ηηκψλ ηνπο. Άιισζηε ζε απηή ηελ πεξίνδν αξρίδεη θαη ε κεγάιε αχμεζε ησλ αθίμεσλ ησλ εκεδαπψλ ηνπξηζηψλ πνπ ζηαδηαθά μεθηλά λα αληηπξνζσπεχεη πνζνζηφ 10%-12% επί ησλ ζπλνιηθψλ αθίμεσλ. 28

Αλαιπηηθφηεξα ηα ζηνηρεία παξαηίζνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα : ΠΗΝΑΚΑ Νo5:ΑΦΗΞΔΗ ΚΑΗ ΓΗΑΝΤΚΣΔΡΔΤΔΗ ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ 1981-1987 ΑΦΗΞΔΗ ΓΗΑΝΤΚΣΔΡΔΤΔΗ ΗΜΔΓ. ΑΛΛΟΓ. ΤΝΟΛΟ ΗΜΔΓ. ΑΛΛΟΓ. ΤΝΟΛΟ ΔΣΖ 1981 47.657 569.159 616.816 202.406 5.856.727 6.036.133 1982 59.743 562.713 622.456 253.863 5.534.307 5.788.170 1983 76.075 500.047 576.122 330.890 4.867.489 5.198.739 1984 86.874 610.829 697.703 454.283 6.081.377 6.535.660 1985 87.634 692.577 780.211 405.160 6.997.939 7.333.099 1986 89.787 682.274 772.061 370.075 7.324.075 7.694.840 1987 76.724 700.788 777.488 310.552 7.070.326 7.380.878 ΠΖΓΖ:Δ.Ο.Σ. Απφ ηα ζηνηρεία πξνθχπηεη φηη ην 1983 ε πξνζέιεπζε αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ ζηα Γσδεθάλεζα ζεκείσζε κείσζε ηεο ηάμεο ησλ 62.000 αηφκσλ, αληί λα απμεζεί. Μάιηζηα ε δπλακηθή απηή πεξηφξηζε αλάινγα θαη ηνλ αξηζκφ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ κε άκεζν απνηέιεζκα ην θαινθαίξη ηνπ 1983 ηα μελνδνρεία λα εκθαλίδνπλ ηθαλνπνηεηηθή πιεξφηεηα γχξσ ζην 80% έλαληη 95% άιισλ εηψλ. Πάλησο ζπληνληζκέλεο θηλήζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο δηαθήκηζεο έθεξαλ εληππσζηαθά απνηειέζκαηα αθνχ ην 1984 νη αθίμεηο μέλσλ ηνπξηζηηθψλ έθζαλαλ ηηο 610.829 θαη ην 1985 ηηο 692.577. Ωζηφζν ζε ζρέζε κε άιιεο δεθαεηίεο πνπ πξνεγήζεθαλ ε πεξίνδνο 1981 1987 ήηαλ ηδηαίηεξα θαιή θαη ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ αιινδαπψλ επηζθεπηψλ αιιά πεξηζζφηεξν ησλ Διιήλσλ. 29

Γ. Ζ ΔΠΣΑΔΣΗΑ 1987-1995 Απηή ε πεξίνδνο, ε νπνία είλαη θαη ε πιένλ πξφζθαηε, ζηήξημε ζε κεγάιν βαζκφ ηελ ζεκεξηλή νηθνλνκία ησλ Γσδεθαλήζσλ κε ηελ απμεκέλε ηνπξηζηηθή θίλεζε πνπ ζεκεηψζεθε. Ωζηφζν νη αθίμεηο, ηφζν ησλ αιινδαπψλ φζν θαη ησλ εκεδαπψλ, αλ θαη θηλήζεθαλ ζε θαιά επίπεδα παξνπζίαζαλ ζπλερήο απμνκεηψζεηο ψζηε κεξηθά έηε λα αλεζπρήζνπλ ηνπο ππεχζπλνπο ηνπ Διιεληθνχ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ. Σα ζηνηρεία φπσο παξνπζηάδνληαη ζηελ επφκελε ζειίδα ζηνλ πίλαθα Νν6, έρνπλ σο εμήο: ΠΗΝΑΚΑ Νν6: ΑΦΗΞΔΗ ΖΜΔΓΑΠΧΝ & ΑΛΛΟΓΑΠΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ Δ ΞΔΝ/ΥΔΗΑ ΣΖ ΡΟΓΟΤ 1987-1995 ΔΣΖ ΖΜΔΓΑΠΟΗ ΑΛΛΟΓΑΠΟΗ ΤΝΟΛΟ ΠΟΟΣΟ ΜΔΣΑΒΟΛΖ 1987 76.724 700.764 777.061 +0,70% 1988 83.506 676.388 759.894-2,31% 1989 103.695 669.788 803.480 +5,73% 1990 107.834 736.643 844.477 +5,109% 1991 95.591 663.415 760.986-9,88% 1992 131.426 822.121 953.547 +25,30% 1993 124.130 782.648 906.778-4,91% 1994 122.341 899.228 1.021.570 +12,66% 1995 140.840 844.394 985.234-3,68% ΠΖΓΖ: Δ.Ο.Σ. ΓΧΓ/ΟΤ ΣΟΤΡΗΣΗΚΟ ΦΤΛΛΑΓΗΟ 30

ηελ παξαπάλσ αλάιπζε ησλ ζηνηρείσλ νη αθίμεηο παξνπζίαζαλ κεγάιεο κεηψζεηο ην 1991 κε 9,88% θαη ην1993 κε 4,91% αθνχ θαη ζηηο δχν ρξνληέο είρακε κεησκέλε πξνζέιεπζε ηφζν ησλ μέλσλ φζν θαη ησλ Διιήλσλ ηνπξηζηψλ. Ωζηφζν ηηο αθξηβψο επφκελεο ρξνληέο ζεκεηψζεθαλ θαη κεγάια πνζνζηά αχμεζεο ηεο θίλεζεο. Σν1992 κε +25,30% θαη ην 1994 κε +12,66% ζε ζρέζε κε άιια έηε. Απηέο νη δηαθπκάλζεηο αξρηθά ζνξχβεζαλ ηνπο ηνπξηζηηθνχο θχθινπο, σζηφζν αληηκεησπίζηεθαλ κε ζπλέπεηα θαη κε γλψκνλα ηελ ινγηθή ηεο γεληθφηεξεο θξίζεο πνπ παξνπζίαζε ν ηνπξηζκφο. Άιισζηε ε πξνζέιεπζε ησλ ηνπξηζηψλ απφ ην 1992 θαη κεηά είρε μεπεξάζεη θάζε πξνεγνχκελν. κνηα δηακνξθψζεθε θαη ε θίλεζε ζηα μελνδνρεία ηεο Ρφδνπ θαηά ηελ εμεηαδφκελε πεξίνδν, κε απνηέιεζκα άιινηε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ θαη άιινηε ηελ κείσζή ηνπο. Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο παξαηίζεηαη ν πίλαθαο Νν7, ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζηνλ αξηζκφ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ. ΠΗΝΑΚΑ Νν7:ΓΗΑΝΤΚΣΔΡΔΤΔΗ ΖΜΔΓΑΠΧΝ & ΑΛΛΟΓΑΠΧΝ ΣΟΤΡΗΣΧΝ Δ ΞΔΝ/ΥΔΗΑ ΣΖ ΡΟΓΟΤ 1987-1995 ΔΣΖ ΖΜΔΓΑΠΟΗ ΑΛΛΟΓΑΠΟΗ ΤΝΟΛΟ ΠΟΟΣΟ ΜΔΣΑΒΟΛΖ 1987 310.552 7.024.750 7.335.302-4,66% 1988 368.338 6.965.826 7.334.164-0,01% 1989 487.577 7.203.496 7.691.073 +4,86% 1990 484.584 7.599.210 8.083.794 +5,10% 1991 505.250 6.879.792 7.385.042-8,64% 1992 589.665 8.573.967 9.163.652 +24,8% 1993 600.110 8.057.190 8.657.300-5,81% 1994 535.468 3.233.161 9.768.629 +12,84% 1995 612.578 8.280.582 8.893.160-9,84% ΠΖΓΖ: Δ.Ο.Σ. ΓΧΓΔΚΑΝΖΟΤ 31

Σν ζχλνιν ησλ αθίμεσλ επεξεάδεη ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ηνλ αξηζκφ δηαλπθηεξεχζεσλ αθνχ παξαηεξνχκε πάιη κείσζε ηηο ρξνληέο 1991 θαη 1993 θαη κεγάιε αχμεζε ην 1992 θαη ην 1994. Γπζαλάινγα θηλνχληαη νη δηαλπθηεξεχζεηο ησλ εκεδαπψλ ζρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ηνπο αθνχ θαίλεηαη λα κέλνπλ ιηγφηεξεο κέξεο απφ φηη νη αιινδαπνί ηνπξίζηεο. πγθεθξηκέλα ην 1987 ζε ζχλνιν 76.724 αθίμεσλ είρακε 310.552 δηαλπθηεξεχζεηο εκεδαπψλ πνπ ζεκαίλεη παξακνλή θαηά κέζν φξν 4 βξαδηέο, ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ νη αιινδαπνί έρνπλ κέζν φξν10 βάξδηεο. Σν 1995 είρακε 140.840 Έιιελεο ηνπξίζηεο πνπ έθαλαλ 612.578 δηαλπθηεξεχζεηο δειαδή κέζν φξν 4,5 βξαδηέο θαη άηνκν ελψ νη αιινδαπψλ πεξίπνπ 10. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη αιινδαπνί ηνπξίζηεο δηακέλνπλ ζηα μελνδνρεία ην δηπιάζην ρξφλν απφ φηη νη εκεδαπνί, ίζσο εμαηηίαο ησλ «γθξνππ» πνπ ζπγθξνηνχλ, ηα νπνία θαζηζηνχλ αδχλαηε ηε κεηαθίλεζε ζε άιιν λεζί γηα δηαλπθηεξεχζεηο ή ηε δηακνλή ζε ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. Αληίζεηα νη Έιιελεο θαίλεηαη λα πξνηηκνχλ ηηο νιηγνήκεξεο δηαθνπέο αιιά ζε δηαθνξεηηθά κέξε ηελ ίδηα ζεδφλ ή ηελ κεηαθίλεζε απφ αθξηβά μελνδνρεία ζε θζελφηεξα ελνηθηαδφκελα δσκάηηα. Απφ ηελ εμέηαζε ινηπφλ ησλ παξαπάλσ πεξηνδηθψλ, απφ ην 1948 1995 γίλεηαη αληηιεπηή ε ξαγδαία αλάπηπμε ηνπ Γσδεθαλήζηνπ ηνπξηζκνχ πνπ βνήζεζε ζηελ νηθνλνκηθή άλζεζε λεζηψλ φπσο ε Ρφδνο, ε Κσο θαη ζηελ ζηήξημε ησλ άιισλ κηθξφηεξσλ λεζηψλ φπσο ε Κάζνο, ε Κάξπαζνο, ε Λέξνο, ε Πάηκνο. Η νκνξθηά ησλ λεζηψλ, ε ππνδνκή ηνπο, ν ραξαθηήξαο ηνπο, ηα κλεκεία ηνπο θάλνπλ ηα Γσδεθάλεζα ηδαληθφ ηφπν δηαθνπψλ. 32

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 Ο ΤΝΣΔΛΔΣΔ ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΑΝΑΠΣΤΞΖ Α. ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΕΖΣΖΖ α) Έλλνηα ηνπξηζηηθήο δήηεζεο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Δίλαη γλσζηφ φηη ε ηνπξηζηηθή δήηεζε είλαη επκεηάβιεηε, ηξσηή ζε πνηθίιεο ζπγθπξίεο θαη επεξεάδεηαη απφ, ζπρλά δχζθνια πξνβιέςηκνπο, παξάγνληεο πνπ δξνπλ ηφζν καθξνπξφζεζκα φζν θαη βξαρππξφζεζκα. ηνπο πξψηνπο αλήθνπλ κεηαβνιέο ζην εηζφδεκα, ειεχζεξν ρξφλν, πξνηηκήζεηο δηαθφξσλ εηδψλ ηνπξηζκνχ, θνηλσληθφνηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη θαηαλαισηηθά πξφηππα ησλ ηνπξηζηψλ, ηα ζπκθέξνληα ησλ ηνπξηζηηθψλ πξαθηφξσλ, (tour operators), καθξνρξφληεο πεξηβαιινληηθέο κεηαβνιέο, ή δηαζέζηκε ηνπξηζηηθή ππνδνκή θαζψο θαη ν βαζκφο πξνψζεζεο ελφο πξννξηζκνχ. Βξαρππξφζεζκα, ε ηνπξηζηηθή δήηεζε επεξεάδεηαη θαη δηακνξθψλεηαη απφ νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθφ-πνιηηηθά γεγνλφηα (π.ρ. χθεζε, ηξνκνθξαηία, επηδεκίεο), πεξηβαιινληηθά θαη θαηξηθά ζπκβάληα (ζεηζκνί, πιεκκχξεο, θαχζσλεο, επηξνθηθέο εθξήμεηο, θ.α.), ηφζν ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο φζν θαη ζηηο ρψξεο πξννξηζκνχ, θαη απφ ηνλ αληαγσληζκφ άιισλ εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ πξννξηζκψλ. Ο ηειεπηαίνο παξάγνληαο απνηειεί δηαξθή έγλνηα ησλ ηνπξηζηηθψλ επηρεηξεκαηηψλ θαη θίλεηξν γηα δηαθνξνπνίεζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ πξντφληνο ψζηε κηα πεξηνρή λα αληέμεη ζηνλ αληαγσληζκφ ειθχνληαο ηνπξίζηεο γηα θάηη δηαθνξεηηθφ πνπ δελ πξνζθέξνπλ νη αληαγσληζηέο. 33

Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηνπξηζηηθή δήηεζεο είλαη ηα εμήο: Σνπξηζηηθή κνλνθαιιηέξγεηα Η δήηεζε γηα ηε ρψξα καο θαη ηνπο επί κέξνπο πξννξηζκνχο ηεο αθνξά ζε ζπληξηπηηθφ βαζκφ ηελ θπξίαξρε κνξθή νξγαλσκέλεο δήηεζεο γηα ήιην θαη ζάιαζζα. Οη εηδηθέο ή ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπξηζκνχ απνηεινχλ αγνξέο πνπ δηαθηλνχλ κηθξά κελ πιελ φκσο ελδηαθέξνληα απφ ηε ζθνπηά ηεο νηθνλνκηθήο απφδνζεο, κεγέζε. Μέζε Γηάξθεηα Παξακνλήο Η δηάξθεηα παξακνλήο ησλ αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ πνηθίιιεη αλάινγα κε ηνλ ζθνπφ ηνπ ηαμηδηνχ θαη ηελ πεξηνρή ηνπ πξννξηζκνχ ηνπο. Η κέζε δηάξθεηα ησλ δηαθνπψλ αιινδαπψλ ζηα ειιεληθά ζέξεηξα είλαη 15 εκέξεο, ελψ ε κέζε δηάξθεηα παξακνλήο ηνπο ζηα μελνδνρεηαθά θαηαιχκαηα είλαη 6 εκέξεο. Δπνρηθόηεηα Εήηεζεο Η εμ αιινδαπήο ηνπξηζηηθή δήηεζε εκθαλίδεη πςειφ βαζκφ ρξνληθήο ζπγθέληξσζεο θαη θαηεπζχλεηαη θπξίσο ζε πξννξηζκνχο ζηνπο νπνίνπο θπξηαξρεί ε κνξθή ηνπ καδηθνχ παξαζεξηζηηθνχ ηνπξηζκνχ. Η ηνπξηζηηθή αηρκή εληζρχεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη απηφ νμχλεη αθφκα πεξηζζφηεξν ηα πξνβιήκαηα αληαπφθξηζεο ππνδνκψλ. Η δήηεζε ηεο παξαδνζηαθήο 7κελεο ηνπξηζηηθήο πεξηφδνπ (Απξίιηνο- Οθηψβξηνο) παξνπζηάδεη κηα απμαλφκελε επνρηθφηεηα. Σν ζχλνιν ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηε δηάξθεηα ηνπ επηακήλνπ ήηαλ ην 92% ηνπ γεληθνχ ζπλφινπ ηνπ 2000. Σν ίδην δε ηζρχεη θαη γηα ην ηεηξάκελν, (Ινχληνο-επηέκβξηνο), κε 67% ηνπ γεληθνχ ζπλφινπ αληίζηνηρα. β) Αθίμεηο θαη δηαλπθηεξεύζεηο ηνπξηζηώλ 34

χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ Παγθφζκηνπ Οξγαληζκνχ Σνπξηζκνχ γηα ηηο αθίμεηο αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ θαηά ην έηνο 2000, ε Διιάδα θαηαιακβάλεη ηελ 15 ε ζέζε ζηελ παγθφζκηα θαηάηαμε ησλ ρσξψλ ππνδνρήο. ηε Ρφδν ε αχμεζε ηνπ ζπλφινπ ησλ αθίμεσλ αιινδαπψλ θαη εκεδαπψλ θαηά ην δηάζηεκα Ιαλνπαξίνπ-Γεθεκβξίνπ 2000, ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν δηάζηεκα ηνπ 1999, έθζαζε ην 1,93% κε 1.285.225 αθίμεηο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηα πην πξφζθαηα ζηνηρεία. Σν 2002, 1.288.045 ζχλνιν αιινδαπψλ θαη εκεδαπψλ ηνπξηζηψλ έθζαζε ζηε Ρφδν αεξνπνξηθψο, έλαληη ησλ 1.115.590 πνπ έθζαζαλ ην 1998. Η ζπκκεηνρή ησλ αθίμεσλ κε αεξνπιάλν απμάλεηαη ζηαζεξά ιφγσ θαη ηεο απειεπζέξσζεο ησλ αεξνπνξηθψλ ζπγθνηλσληψλ θαη ηεο κείσζεο ησλ λαχισλ, ελψ κεηψλεηαη αληίζηνηρα ε ζπκκεηνρή ησλ άιισλ κέζσλ κεηαθνξάο. ηηο μελνδνρεηαθέο κνλάδεο ην 2002 πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζπλνιηθά 9.805.092 δηαλπθηεξεχζεηο αιινδαπψλ θαη εκεδαπψλ ηνπξηζηψλ ελψ ην 2002 ήηαλ 8.899.702, δειαδή κεηψζεθαλ θαηά 9,23%. Οη Έιιελεο εμαθνινπζνχλ λα απνηεινχλ ζεκαληηθφ κέγεζνο ηεο δήηεζεο, δεδνκέλνπ φηη πξαγκαηνπνίεζαλ 666.563 δηαλπθηεξεχζεηο ην 2001,(αχμεζε 5.53% σο πξνο ην 2000). Η κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ αιινδαπψλ ην 2000 ζε ζρέζε κε ην 1999 είλαη 18,93%. γ) Πξνέιεπζε ηνπξηζηηθήο δήηεζεο Οη ζεκαληηθφηεξεο ηνπξηζηηθέο αγνξέο ηεο Ρφδνπ φπσο εκθαλίδνληαη ζηηο αθίμεηο θαη δηαλπθηεξεχζεηο ησλ μελνδνρείσλ είλαη ε γεξκαληθή θαη ε αγγιηθή πνπ κε βάζε ηα δεδνκέλα ηεο πεξηφδνπ 1998 2002 θαιχπηνπλ πάλσ απφ ην 60% ηνπ νξγαλσκέλνπ μέλνπ ηνπξηζκνχ ηνπ λεζηνχ. ε απφιπηνπο αξηζκνχο νη αθίμεηο ησλ Άγγισλ αλήιζαλ ζε 35

215.945 εηεζίσο, ελψ νη αθίμεηο ησλ Γεξκαλψλ ζε 361.461 εηεζίσο, νη νπνίνη φκσο ζεσξνχληαη δπλακηθφηεξνη νηθνλνκηθά πειάηεο, αθνχ δηακέλνπλ ζε αθξηβά μελνδνρεία, ζε αληίζεζε κε ηνπο Άγγινπο πνπ κέλνπλ ζε θζελά θαηαιχκαηα ζε πνζνζηφ κεγαιχηεξν ηνπ 40%. Οη αγνξέο απηέο αλ εμαηξέζνπκε ηε ζεκαληηθή κείσζε θαη κηθξή αχμεζε πνπ παξνπζίαζαλ ην 2001 ζε ζχγθξηζε κε ην 2002 ( + 1,5% ε αγγιηθή θαη 14% ε γεξκαληθή ) παξνπζηάδνπλ γεληθά κηα ζηαζηκφηεηα ηα ηειεπηαία ρξφληα πνπ ζα ζπλερηζηεί θαη ην2003, ιφγσ ηεο πνιηηηθήο ιηηφηεηαο πνπ αθνινπζνχλ νη ρψξεο απηέο. Σξίηε θαηά ζεηξά ζπνπδαηφηεηαο είλαη ε ζθαλδηλαβηθή αγνξά, ε νπνία θαιχπηεη ην 16% ηεο ζπλνιηθήο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο. ιεο νη ζθαλδηλαβηθέο ρψξεο ( νπεδία, Γαλία, Ννξβεγία θαη Φηιαλδία ) πνπ αληηπξνζσπεχνπλ ηα ηειεπηαία ρξφληα κηα αγνξά ηεο ηάμεο ησλ 150.000 επηζθεπηψλ ην ρξφλν, χζηεξα απφ κηα πεξίνδν χθεζεο βξίζθνληαη ζε αλάθακςε ράξε θαη ζηελ πξνζπάζεηα αλαβάζκηζεο πνπ ζπληειείηαη ζηελ πφιε ηεο Ρφδνπ, ε νπνία παιηφηεξα απνηεινχζε ηνλ πην δεκνθηιή ηφπν γηα ηηο δηαθνπέο ησλ θαλδηλαβψλ. Η ηηαιηθή αγνξά πνπ θαιχπηεη πάλσ απφ ην 7% ζε αθίμεηο ζηα μελνδνρεία παξνπζηάδεη αλνδηθή πνξεία, ε νπνία κε εμαίξεζε ηελ θάκςε ηνπ 2002 θαίλεηαη φηη ζα είλαη απμεηηθή ηα επφκελα ρξφληα, δεδνκέλνπ φηη ε Ρφδνο είλαη ηδηαίηεξα δεκνθηιήο ζηνπο Ιηαινχο θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο. Η Οιιαλδία, ην Βέιγην, ην Λνπμεκβνχξγν, ε Διβεηία θαη ε Απζηξία θαιχπηνπλ κε 145.000 πεξίπνπ επηζθέπηεο ην 15% ησλ αιινδαπψλ ηνπξηζηψλ ηεο Ρφδνπ θαη παξνπζηάδνπλ ζηαζηκφηεηα κε αλνδηθή ηάζε ηηο αθίμεηο απφ ηελ Απζηξία θαη ηε Διβεηία. Απφ ηηο ινηπέο ρψξεο εκθαλίδνπλ ζηαζεξφηεηα κε αλνδηθέο ηάζεηο ε Ακεξηθή, ε Κχπξνο, ε Γηνπγθνζιαβία, ην Ιζξαήι θαη ε Γαιιία. εκεηψλεηαη φηη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο (Ρσζία, Οπγγαξία, Σζερία, Πνισλία, ινβελία ) γηα ηηο νπνίεο ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ απνηεινχλ ηνλ θνληηλφηεξν λεζησηηθφ πξννξηζκφ. 36

Ιδηαίηεξα ζε φηη αθνξά ηνλ εζσηεξηθφ ηνπξηζκφ, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ζηνηρεία, αληηπξνζσπεχεη ζε αθίμεηο κε 164.784 ην 2002 ηελ Σξίηε ζε κέγεζνο ηνπξηζηηθή αγνξά κεηά ηελ γεξκαληθή θαη ηελ αγγιηθή θαη παξνπζηάδεη ηάζεηο αλφδνπ σο απνηέιεζκα θαη ησλ πξνζπαζεηψλ πνπ θαηαβάιινληαη γηα ηελ πξνζέιθπζε Διιήλσλ επηζθεπηψλ. Δληππσζηαθή ππήξμε θαηά ηα δχν ηειεπηαία ρξφληα ε αχμεζε ηνπ καζεηηθνχ ηνπξηζκνχ πνπ ζπγθεληξψλεηαη θπξίσο ηνλ κήλα Απξίιην θαη αληηπξνζσπεχεη 30.000 πεξίπνπ καζεηέο ην ρξφλν. δ) Γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηεο ηνπξηζηηθή δήηεζεο Η θαηαλνκή θαηά πεξηνρέο ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο ηεο Ρφδνπ φπσο εκθαλίδεηαη κε βάζε ηηο αθίμεηο θαη ηεο δηαλπθηεξεχζεηο ζηα μελνδνρεία ην 1994, παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. Η πεξηνρή ηεο πφιεο θηινμελεί ηνπο πεξηζζφηεξνπο επηζθέπηεο ( 33,7% ) κε θπξίαξρεο εζληθφηεηεο ηνπο θαλδηλαβνχο θαη ηνπο Έιιελεο πνπ πξνηηκνχλ ηελ πφιε θαη ηηο ςπραγσγηθέο θαη πνιηηηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνζθέξεη. Δπίζεο ε πφιε θηινμελεί θαη ζεκαληηθφ αξηζκφ Άγγισλ ηνπξηζηψλ. Γεχηεξε ζε κέγεζνο πεξηνρή είλαη απηή ηεο Ιμηάο, ε νπνία θαιχπηεη ην 27,3% ηεο ζπλνιηθήο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο ηνπ λεζηνχ θαη θηινμελεί φιεο ηηο εζληθφηεηεο, είλαη ε πεξηνρή πνπ δηαζέηεη ζπγθξηηηθά μελνδνρεία πνιπηειείαο θαη Α θαηεγνξίαο. Σξίηε θαηά ζεηξά έξρεηαη ε πεξηνρή Κνζθηλνχ ( Ρέλε θαη Φαιεξάθη κέρξη ην μελνδνρείν «Καιπςψ» ), πνπ θαιχπηεη ην 15,2% ηνπ ζπλφινπ ηεο ηνπξηζηηθήο θίλεζεο ηεο Ρφδνπ θαη ζπγθεληξψλεη ηηο πξνηηκήζεηο θπξίσο ησλ Γεξκαλψλ ηνπξηζηψλ. Αθνινπζεί ε πεξηνρή ηνπ ππφινηπνπ Φαιεξαθίνπ πνπ αλήθεη ζηελ Κνηλφηεηα Καιπζηψλ, ζπγθεληξψλεη ην 8% ηνπ ζπλφινπ θαη θηινμελεί θπξίσο Άγγινπο, 37

Γεξκαλνχο, Οιιαλδνχο θαη Ιηαινχο. Οη ηέζζεξηο απηέο πεξηνρέο ηεο Ρφδνπ πνπ απνηεινχλ ην επξχηεξν ηνπξηζηηθφ θεληξηθφ ηξίγσλν ηνπ λεζηνχ θαιχπηνπλ ην 82,2% ηεο ηνπξηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο Ρφδνπ θαη ην 8% ησλ δηαλπθηεξεχζεσλ. Σν ππφινηπν 15,8% πνπ αληηπξνζσπεχεη 162.000 ηνπξίζηεο θαηαλέκεηαη κεηαμχ κηθξψλ εζηηψλ πνπ ηείλνπλ λα δηακνξθσζνχλ ζε απηφλνκεο πεξηνρέο ( Κνιχκπηα, Λίλδνο, Λάξδνο, Κίνηάξη, Θενιφγνο, Αθάληνπ )θαη κεκνλσκέλσλ μελνδνρεηαθψλ κνλάδσλ πνπ είλαη δηάζπαξηεο ζε δηάθνξεο κηθξέο Κνηλφηεηεο ηνπ λεζηνχ. Β. ΣΟΤΡΗΣΗΚΖ ΠΡΟΦΟΡΑ α) Έλλνηα θαη ραξαθηεξηζηηθά ηεο πξνζθνξάο Η πξνζθνξά νηθνλνκηθά νξίδεηαη σο ε πνζφηεηα ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ κπνξνχλ λα δηνρεηεπζνχλ ζηελ αγνξά ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ηηκή. Η ηνπξηζηηθή πξνζθνξά αληηπξνζσπεχεη ην ζχλνιν ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ πνπ πξνηείλνληαη ζηνλ θαηαλαισηή, γηα λα ηθαλνπνηήζεη κηα ζεηξά αλαγθψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ηνπξηζηηθέο. Γεδνκέλεο φκσο ηεο εηεξνγέλεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηνλ ηνπξηζηηθφ ηνκέα, θαίλεηαη αξθεηά δχζθνιν λα θαζνξίζνπκε κε αθξίβεηα ηα ηνπξηζηηθά πξντφληα ηα νπνία παξάγεη θαη νκαδνπνηεί ε πξννπηηθή ησλ δηαθνπψλ. Ωο εθ ηνχηνπ αλαδεηθλχεηαη αλαγθαίν λα πξνζδηνξίζνπκε ελλνηνινγηθά ην ηνπξηζηηθφ πξντφλ, ιακβάλνληαο ππφςε ηε θχζε ηνπ ηνπξηζηηθνχ ηνκέα θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο παξαγσγήο θαη δηάζεζεο ησλ πξντφλησλ. Γηαθξίλνπκε δπν θαηεγνξίεο πξντφλησλ: 38