ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ. Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών. «Κλινικές Κλινικοεργαστηριακές Ιατρικές Ειδικότητες»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Κλινικές Κλινικοεργαστηριακές Ιατρικές Ειδικότητες» Κλινικό Εργαστήριο Ακτινολογίας ιευθυντής: Καθηγητής ημήτριος Σιαμπλής «ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΑΚΤΙΝΙΚΗΣ ΠΝΕΥΜΟΝΙΤΙ ΑΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΟΥΜΕΝΟ ΟΓΚΟ ΠΝΕΥΜΟΝΑ: ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟ ΩΝ ΕΞΟΜΟΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ» ΕΣΠΟΙΝΑ Α. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ Ιατρός Ακτινοθεραπεύτρια Ογκολόγος Ι ΑΚΤΟΡΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ Πάτρα 2010

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ημήτριος Καρδαμάκης, Καθηγητής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας, Επιβλέπων Ιωάννης ημόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Ακτινολογίας Γεώργιος Παναγιωτάκης, Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ιωάννης ημόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής Ακτινολογίας Χαράλαμπος Καλόφωνος, Καθηγητής Παθολογικής Ογκολογίας ημήτριος Καρδαμάκης, Καθηγητής Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας ημήτριος Κούκουρας, Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής Γεώργιος Παναγιωτάκης, Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής ημήτριος Σιαμπλής, Καθηγητής Ακτινολογίας Κωνσταντίνος Σπυρόπουλος, Καθηγητής Πνευμονολογίας 1

ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Α. ημοσιεύσεις σε περιοδικά Spyropoulou D, Leotsinidis M, Tsiamita M, Spiropoulos K, Kardamakis D. Pulmonary function testing in women with breast cancer treated with radiotherapy and chemotherapy. in vivo 2009; 23: 867 872. B. Ανακοινώσεις σε συνέδρια 1. G.Trakada,D.Spyropoulou,D.Kardamakis.Cardiopulmonary exercise tests in patients with breast cancer, before and after radiation therapy. 17 th European Respiratory Society Annual Congress, Stockholm, Sweden, 15-19 September 2007. 2..Σπυροπούλου, Μ. Πομώνη, Κ. Φιλιππάτος, Ε. Αλεξοπούλου, Γ. Κατηνιώτης, Χ. Καλογεροπούλου,. Καρδαμάκης. Συσχέτιση της πνευμονικής λειτουργίας και της αξονικής τομογραφίας σε γυναίκες με καρκίνο μαστού μετά από ακτινοθεραπεία. 12 ο ετήσιο συνέδριο ακτινολόγων νοτιοδυτικής Ελλάδος, Καλαμάτα, 26-27 Ιουνίου 2009. 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ 2.1. ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ 2.2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 2.3. ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ 2.4. ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 2.5. ΛΕΜΦΙΚΗ ΠΑΡΟΧΕΤΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ 2.6. ΣΤΑ ΙΟΠΟΙΗΣΗ 2.7. ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ 3. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΣΕ ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΡΚΙΝΟ ΜΑΣΤΟΥ 3.1. ΕΝ ΕΙΞΕΙΣ 3.2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 3.3. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΑΝΑ ΣΤΑ ΙΟ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ 3.3.1. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΙΗΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΑ ΙΟΥ Ι 3.3.2. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΙΗΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΑ ΙΟΥ ΙΙ 3.3.3. ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΙΗΘΗΤΙΚΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ΜΑΣΤΟΥ ΣΤΑ ΙΟΥ ΙΙΙ 3.3.3.1. ΦΛΕΓΜΟΝΩ ΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ 3

3.3.3.2. ΜΗ ΦΛΕΓΜΟΝΩ ΗΣ ΚΑΡΚΙΝΟΣ 3.3.3.3. ΤΟΠΙΚΗ ΥΠΟΤΡΟΠΗ 4. ΑΚΤΙΝΙΚΗ ΠΝΕΥΜΟΝΟΠΑΘΕΙΑ 4.1. ΠΑΘΟΓΕΝΕΣΗ 4.1.1. ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΙ ΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ 4.1.2. ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΞΩΚΥΤΤΑΡΙΑΣ ΟΥΣΙΑΣ 4.1.3. ΡΟΛΟΣ ΜΟΡΙΑΚΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 4.1.4. ΓΕΝΕΤΙΚΗ ΠΡΟ ΙΑΘΕΣΗ 4.1.5. ΠΙΘΑΝΟΣ ΠΑΘΟΓΕΝΕΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ 4.2. ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ 4.3. ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΗ 4.4. ΙΑΦΟΡΙΚΗ ΙΑΓΝΩΣΗ 4.5. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΒΑΘΜΟΝΟΜΗΣΗΣ 4.6. ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΕΙ ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ 4

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ A AJCC ARDS ASCO ALN American Joint Committee on Cancer Adult respiratory distress syndrome, Σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας των ενηλίκων American Society of Clinical Oncology Axillary lymph node, Μασχαλιαίος λεμφαδένας B BAL Bronchoalveolar lavage, Βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα C CTV CT CE-MRI Clinical target volume, Κλινικός όγκος-στόχος Computed tomography, Αξονική τομογραφία Μαγνητική τομογραφία με παραμαγνητική ουσία D DCIS DLCO DVH Ductal cell carcinoma in situ, Ενδοπορικό καρκίνωμα ιαχυτική ικανότητα μονοξειδίου του άνθρακα Dose volume histogram, Ιστόγραμμα δόσης-όγκου E EORTC ER European Organization Radiation Therapy and Chemotherapy Εstrogen receptors, Oιστρογονικοί υποδοχείς F 5-FU FEV1 FVC Five-fluorouracil, 5-φθοριοουρακίλη Forced expiratory volume in 1 sec, Ταχέως εκπνεόμενος όγκος το πρώτο δευτερόλεπτο Forced vital capacity, Βίαιη ζωτική χωρητικότητα G Gy Gray 5

H Η Ο HGF HRCT Ημερήσια δόση όγκου Hepatocyte growth factor, Ηπατοκυτταρικός αυξητικός παράγοντας High resolution computed tomography, Αξονική τομογραφία υψηλής ευκρίνειας I ICAM-1 ICRU ILs IMLN Intercellular adhesion molecule, ιακυτταρικό μόριο κυτταρικής προσκόλησης International Commission on Radiation Units and Measurements Interleukins, Ιντερλευκίνες Internal mammary lymph node, Λεμφαδένας της έσω μαστικής K KGF Keratinocyte growth factor, Αυξητικός παράγοντας κερατινοκυττάρων L LCIS LENT Lt Lt/min Lt/sec Lobular cell carcinoma in situ, Λοβιακό καρκίνωμα in situ Late Effects Normal Tissue litters, Λίτρα Litters per minute, Λίτρα ανά λεπτό Litters per second, Λίτρα ανά δευτερόλεπτο M MMEF25-75 Maximal mid expiratory flow, Μέγιστη μεσοεκπνευστική ροή MMPs MV Matrix metalloproteinases, Μεταλλοπρωτεινάσες της εξωκυττάριας ουσίας Megavolt N NOS NSABP Nitric oxide synthase, Συνθετάση οξειδίου του αζώτου National Surgical Adjuvant and Bowel Project 6

P PDGF PR PFTs Platelet derived growth factor, Αυξητικός παράγοντας προερχόμενος από αιμοπετάλια Progesterone receptors, Προγεστερονικοί υποδοχείς Pulmonary function tests, Πνευμονικές λειτουργίες R RTOG RTP Radiation Therapy Oncology Group Radiation Treatment Planning S SLND SOMA SOD Sentinel lymph node, Φρουρός λεμφαδένας Subjective Objective Management Analytic Superoxide dismutase, Υπεροξείδιο της δισμουτάσης T TLC TNF-α TNM TGF-β Total lung capacity, Ολική πνευμονική χωρητικότητα Tumor necrosis factor-α, Παράγοντας νέκρωσης του όγκου-α Tumor, Node, Metastasis, Όγκος, Λεμφαδένες, Μετάσταση Transforming growth factor-β, Παράγοντας μετατροπής και αύξησης-β V VEGF VC Vascular endothelial growth factor, Αγγειακός ενδοθηλιακός αυξητικός παράγοντας Vital capacity, Ζωτική χωρητικότητα VO2max Maximal oxygen conception, Μέγιστη κατανάλωση οξυγόνου 7

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Είναι ευνόητο ότι η παρούσα διατριβή δεν θα μπορούσε να έχει εκπονηθεί χωρίς τη συμβολή και συνεργασία αρκετών άξιων επιστημόνων τους οποίους και θα ήθελα να ευχαριστήσω. Αισθάνομαι την ανάγκη να εκφράσω τη βαθειά μου ευγνωμοσύνη και εκτίμηση προς το πρόσωπο του άσκαλου και Καθηγητή μου, κυρίου ημήτριου Καρδαμάκη, του ανθρώπου που συνέβαλε στη σύλληψη και εκτέλεση της ιδέας της παρούσας διατριβής. Πολύ περισσότερο όμως, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω που καθ όλη τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας στάθηκε δίπλα μου ακούραστα, γενναιόδωρα και με αληθινό ενδιαφέρον, δίχνοντας εμπιστοσύνη στο πρόσωπό μου και δίνοντάς μου τη δύναμη για να συνεχίσω. Είναι ένας άσκαλος, που από τα πρώτα βήματα της καριέρας μου διαμόρφωσε την επιστημονική μου ταυτότητα και με ενέπνευσε να αγαπήσω την ειδικότητά μου, αλλά κυρίως με δίδαξε να την ασκώ συνετά, ταπεινά και με αξιοπρέπεια. Σημαντική ήταν επίσης και η συμβολή του Καθηγητή Ακτινολογίας κυρίου Ιωάννη ημόπουλου, του εξέχοντα επιστήμονα και ανθρώπου. Τον ευχαριστώ για τις πολύτιμες γνώσεις που μου πρόσφερε κατά τη διάρκεια της εξειδίκευσής μου και για τις πολύτιμες συμβουλές που μου έδωσε για τη μελέτη αυτή. 8

Θερμές ευχαριστίες, ακόμη οφείλω στον Καθηγητή ακτινολογίας κύριο ημήτριο Σιαμπλή που συνέβαλε ουσιαστικά στο να επιλέξω την ειδικότητα της Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας και που αποτελεί πρότυπο επιστήμονα του οποίου η ηρεμία, η καλοσύνη, και η οργανωτικότητα θα πρέπει να είναι παράδειγμα προς μίμηση για τους νέους ιατρούς. Ευχαριστώ επίσης, τον Καθηγητή Ιατρικής Φυσικής κύριο Γεώργιο Παναγιωτάκη για τη συμβολή του στη παρούσα διατριβή. εν θα ήθελα να παραλείψω να αναφέρω την Επίκουρη Καθηγήτρια ακτινολογίας κυρία Χριστίνα Καλογεροπούλου για τη συμβολή της στην πραγματοποίηση αυτής της μελέτης και για την συνεργασία της. Πολύ σημαντική ήταν και η συμβολή του Επίκουρου Καθηγητή κυρίου Μιχαήλ Λεοτσινίδη, στον τομέα των στατιστικών αναλύσεων της παρούσας μελέτης τον οποίο και ευχαριστώ ιδιαίτερα. Ένα μεγάλο ευχαριστώ θα ήθελα να εκφράσω στον Καθηγητή Πνευμονολογίας κ. Κ. Σπυρόπουλο και στην Επιμελήτρια του Πνευμονολογικού Τμήματος κυρία Μαρία Τσιαμήτα, οι οποίοι με την κλινική τους εμπειρία έδωσαν λύσεις σε απορίες και προβληματισμούς που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της μελέτης. Ιδιαίτερης αξίας ήταν και η συμβολή της Ακτινοφυσικού του Τμήματός μας κυρίας Γεωργίας Μαλαταρά την οποία ευχαριστώ για το χρόνο που μου διέθεσε και για τις επιστημονικές λύσεις που έδωσε στους προβληματισμούς μου. 9

Σημαντική ήταν και η συμβολή του Ακτινοφυσικού κυρίου Αδάμ Κουβέλη που με το επιστημονικό υλικό που μου παρείχε βοήθησε σημαντικά στην ολοκλήρωση της διατριβής αυτής. Θα ήθελα ιδιαίτερα να ευχαριστήσω τον Επιμελητή Παιδιατρικής του νοσοκομείου μας κύριο Σωτήριο Φούζα για τη σημαντική βοήθεια που μου πρόσφερε και για τη συνεισφορά του στην επεξεργασία των εικόνων και σχημάτων. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στους ασθενείς οι οποίοι με την οικειοθελή συμμετοχή τους στην έρευνα αυτή, συντέλεσαν στην προσθήκη νέων γνώσεων στο αντικείμενό μας. 10

ΑΦΙΕΡΩΣΗ Η παρούσα διατριβή αφιερώνεται στους γονείς μου Άγγελο και Παναγιώτα που η διαχρονική τους ηθική στήριξη αλλά και οι κόποι και οι θυσίες τους αποτέλεσαν τον πυρήνα από τον οποίο άντλησα τη δύναμη, την υπομονή και τη θέληση που με οδήγησαν σε αυτό το αποτέλεσμα. Επίσης, αφιερώνεται στο σύζυγό μου Κωνσταντίνο, που η υπομονή του, και η αγάπη του συντρόφευσε και αυτή μου τη προσπάθεια. Τον ευχαριστώ από καρδιάς. 11

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 12

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί τη συχνότερη κακοήθη νεοπλασία του υτικού Κόσμου, με τη συχνότητά της να παρουσιάζει μια σταθερή αύξηση. Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι σε ολόκληρο τον κόσμο γίνεται πρωτοδιάγνωση του καρκίνου του μαστού σε περίπου ένα εκατομμύριο γυναίκες από τις οποίες το 60% είναι γυναίκες ανεπτυγμένων χωρών (Horner and Ries 2009). Στον αιώνα που πέρασε έγιναν σημαντικές ερευνητικές προσπάθειες που είχαν ως στόχο τη διαλεύκανση της αιτιολογίας, της πρόληψης και της θεραπευτικής προσέγγισης του καρκίνου του μαστού. Οι πρόσφατες εξελίξεις στη θεραπεία του καρκίνου του μαστού επιτρέπουν πλέον σε πολλές γυναίκες να υποβάλλονται σε ελάσσονες χειρουργικές επεμβάσεις διατήρησης του μαστού, ακολουθούμενες από συμπληρωματική ακτινοθεραπεία, χημειοθεραπεία και ορμονοθεραπεία. Η δυνατότητα της έγκαιρης διάγνωσης δια μέσω των βελτιωμένων απεικονιστικών μεθόδων, αλλά και οι νεώτερες θεραπευτικές δυνατότητες συντέλεσαν τόσο στην αύξηση της συνολικής επιβίωσης όσο και στο ελεύθερο υποτροπής διάστημα της νόσου. Μεγάλος αριθμός μελετών αποδεικνύει ότι η ακτινοθεραπεία αποτελεί σημαντικό και διαχρονικό όπλο στην αντιμετώπιση του καρκίνου του μαστού και έχει σαν βασικό στόχο τον αυξημένο τοπικό έλεγχο και την αύξηση του ελεύθερου νόσου διαστήματος (Sautter-Bihl and Budash 2007). Οι σύγχρονες ακτινοθεραπευτικές τεχνικές έχουν συντελέσει τα μέγιστα στα παραπάνω, ελαχιστοποιώντας τις παρενέργειες από την ακτινοθεραπεία τόσο από τους πνεύμονες όσο και από την καρδιά και το δέρμα. 13

Ωστόσο, οι μετακτινικές βλάβες του πνεύμονα εξακολουθούν να αποτελούν ένα σημαντικά διαγνωστικό και θεραπευτικό πρόβλημα για τους ασθενείς που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία για όγκους που αφορούν την περιοχή του θώρακα και ιδιαίτερα των μαστών, αποτελώντας πρόκληση τόσο για την περαιτέρω βελτίωση των ακτινοθεραπευτικών τεχνικών, όσο και για τη διερεύνηση και μελέτη της παθογένειας της ακτινικής πνευμονίτιδας. 14

2. ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΜΑΣΤΟΥ 2.1 ΕΠΙ ΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ Ε ΟΜΕΝΑ Η περιγραφική επιδημιολογία του καρκίνου του μαστού δεν είναι απόλυτα γνωστή, λόγω της έλλειψης δεδομένων από την Ασία, την Αφρική και την Λατινική Αμερική. Ωστόσο, δημοσιεύσεις που βασίζονται σε επιδημιολογικά δεδομένα, νοσοκομειακά στοιχεία και παθολογοανατομικά ευρήματα από τις αναπτυσσόμενες χώρες, δίνουν σημαντικές πληροφορίες για το μέγεθος του προβλήματος σε παγκόσμιο επίπεδο (Boring, Squires et al. 1992; Parkin and Muir 1992; Horner and Ries 2009). Η επίπτωση του καρκίνου του μαστού κυμαίνεται περίπου σε εκατό περιπτώσεις ανά 100 000 γυναίκες ανά έτος και η δια βίου πιθανότητα νόσησης είναι 1:9 (Parkin and Muir 1992; Horner and Ries 2009). Σύμφωνα με τα στοιχεία του American Cancer Society ο καρκίνος του μαστού προκαλεί τους περισσότερους θανάτους από οποιαδήποτε άλλη μορφή καρκίνου στις γυναίκες. Στη χώρα μας, τα τελευταία χρόνια, η συχνότητα του καρκίνου του μαστού έχει αυξηθεί τόσο που τείνει να πλησιάσει τη συχνότητα που υπάρχει και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι 4.500 νέες περιπτώσεις καρκίνου του μαστού διαγιγνώσκονται στην Ελλάδα ετησίως. 2.1.1 Φύλο Ο καρκίνος του μαστού είναι σχετικά ασυνήθης στους άνδρες και αποτελεί λιγότερο από το 1% του συνόλου των περιπτώσεων καρκίνου του μαστού και περίπου 0,2% όλων των καρκίνων που εμφανίζονται στους άνδρες (Horner and Ries 15

2009). Η αναλογία καρκίνου του μαστού μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι περίπου 1:100. 2.1.2 Ηλικία Η πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξάνεται με την ηλικία. Το 0.8% περίπου των περιστατικών καρκίνου του μαστού αντιστοιχεί σε γυναίκες ηλικίας κάτω των 30 ετών. Το 6.5% των περιπτώσεων αντιστοιχεί σε γυναίκες μεταξύ 30 και 40 ετών. Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου του μαστού αυξάνεται με τη πάροδο της ηλικίας, αλλά η κλίση της καμπύλης που αποτυπώνει την ειδική κατά ηλικία επίπτωση της νόσου γίνεται ηπιότερη μετά την ηλικία των 45-50 χρόνων. Η διαφοροποίηση αυτή της επίπτωσης μεταξύ προεμμηνοπαυσιακής και μετεμμηνοπαυσιακής περιόδου αποτελεί ισχυρή ένδειξη της συμμετοχής των αναπαραγωγικών ορμονών στην αιτιολογία της νόσου (Kelsey and Horn-Ross 1993; Horner and Ries 2009). 2.1.3 Φυλή Φαίνεται ότι ο καρκίνος του μαστού έχει μεγαλύτερη επίπτωση στη λευκή φυλή (Horner and Ries 2009). 2.1.4 Γεωγραφική κατανομή Η επίπτωση του καρκίνου του μαστού εμφανίζει μεγάλη γεωγραφική διακύμανση. (Ziegler, Hoover et al. 1993; Wu, Ziegler et al. 1996; Horner and Ries 2009). 16

Στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι ο δια βίου κίνδυνος για την ανάπτυξη καρκίνου του μαστού είναι 1:8, ενώ στη υτική και Βόρεια Ευρώπη, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία, ο καρκίνος του μαστού αντιπροσωπεύει το 20-30% του συνόλου των καρκίνων στο γυναικείο φύλο. Στη χώρα μας, η νόσος εκτιμάται πως κατέχει ενδιάμεση επίπτωση με θνησιμότητα της τάξης περίπου του 65% σε σχέση με αυτή των ΗΠΑ, ενώ σε γυναίκες που ζούν στην Ανατολική κυρίως Ασία, παρατηρείται χαμηλότερη επίπτωση που φτάνει το 1/5 εκείνης των ΗΠΑ (Smart, Byrne et al. 1997). Η νόσος είναι πολύ συχνότερη στο δυτικό κόσμο σε σχέση με τη Κίνα ή την Ιαπωνία. Έρευνες μεταναστών, στις οποίες οι μεταβολές στην επίπτωση του καρκίνου του μαστού εκτιμώνται σε γυναίκες που μετακινήθηκαν από χώρες χαμηλού σε χώρες υψηλού κινδύνου, καταδεικνύουν ότι η επίπτωση εξομοιώνεται με την αντίστοιχη της χώρας υποδοχής, συνήθως δύο γενιές αργότερα (Tominaga 1985; Ziegler, Hoover et al. 1993). Πιθανολογείται ότι η γεωγραφική αυτή διαφοροποίηση της επίπτωσης του καρκίνου του μαστού οφείλεται σε περιβαλλοντικούς και όχι σε γενετικούς παράγοντες. Για την ερμηνεία της γεωγραφικής μεταβλητότητας έχουν μελετηθεί παράγοντες του περιβάλλοντος που σχετίζονται με διαφορετικά σωματομετρικά χαρακτηριστικά των αντίστοιχων πληθυσμών, καθώς και ορισμένες αναπαραγωγικές και διατροφικές παράμετροι, που πιθανώς να επηρεάζουν τα επίπεδα των κυκλοφορούντων οιστρογόνων (Ricketts and Turnbull 1991; Toniolo and Levitz 1995). 2.1.5 Κοινωνικο-Οικονομικοί παράγοντες Η επίπτωση του καρκίνου του μαστού είναι μεγαλύτερη σε γυναίκες υψηλότερου κοινωνικο- οικονομικού επιπέδου, γεγονός που πιθανόν να συσχετίζεται 17

με παράγοντες όπως η ηλικία του πρώτου τοκετού, που συνήθως καθυστερεί στη κατηγορία αυτή, και ο αριθμός των τοκετών (Lipworth 1995). 2.1.6 Ανατομική εντόπιση Ο καρκίνος του μαστού εμφανίζεται συχνότερα στον αριστερό μαστό απ ότι στον δεξιό μαστό και συνήθως στο άνω έξω τεταρτημόριο αυτού (Hallberg and Johanson 2009). 2.2 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 2.2.1 Οικογενειακό ιστορικό Το θετικό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού σε συγγενή πρώτου βαθμού αποτελεί τεκμηριωμένο παράγοντα κινδύνου. Έτσι, γυναίκες με συγγενή πρώτου βαθμού (μητέρα ή αδελφή) που πάσχει από καρκίνο μαστού, έχουν δύο με τρείς φορές υψηλότερο κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού (Kelsey and Horn-Ross 1993; Lynch, Lynch et al. 1994; Greene 1997). Η επίπτωση αμφοτερόπλευρου καρκίνου του μαστού αυξάνεται επίσης μεταξύ γυναικών με θετικό οικογενειακό ιστορικό (Wang and Fang 2005). 2.2.2 Γενετικοί παράγοντες Υπάρχουν τέσσερα τουλάχιστον γονίδια που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Το γονίδιο καρκίνου του μαστού 1 (BRCA1) που βρίσκεται στο χρωματόσωμα 17q21, το γονίδιο καρκίνου του μαστού 2 (BRCA2) που 18

βρίσκεται στο χρωματόσωμα 13q12-13, το γονίδιο p53, και το γονίδιο PNET που βρίσκεται στο χρωματόσωμα 10q23 (Anderson 1974; Anderson 1977; Boring, Squires et al. 1992). Τα BRCA1 και το BRCA2, είναι ογκοκατασταλτικά γονίδια και θεωρούνται υπεύθυνα για λιγότερο από 5% της ολικής συχνότητας της νόσου. Η συχνότητά τους είναι σαφώς μεγαλύτερη μεταξύ γυναικών με καρκίνο του μαστού σε μικρότερη ηλικία. Οι μεταλλάξεις των BRCA1 και BRCA2 έχουν συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού της τάξης του 60-80% (Schlehe and Schmutzler 2008). Το p53 είναι επίσης ένα ογκοκατασταλτικό γονίδιο που εντοπίζεται στο βραχύ σκέλος του χρωμοσώματος 17 του οποίου η ακριβής κυτταρική λειτουργία δεν είναι απολύτως γνωστή, φαίνεται όμως ότι δρά ως μεταγραφικός παράγοντας και ρυθμιστής του κυτταρικού κύκλου, ενώ συμμετέχει και σε άλλες μεταβολικές λειτουργίες (Kinzler 1994; Frebourg 1995; Costa 2008). Το γονίδιο PNET κληρονομείται με αυτοσωματικό επικρατούντα χαρακτήρα (Bennett, Gattas et al. 1999) και έχει βρεθεί ότι γυναίκες που φέρουν το γονίδιο αυτό έχουν κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού στην ηλικία των 50 ετών περίπου. Συμπερασματικά, το 5-10% όλων των καρκίνων μαστού μπορεί να αποδοθεί σε μεταλλάξεις υψηλής διαπεραστικότητας (Bennett, Gattas et al. 1999). Τα γονίδια BRCA1 KAI BRCA2, και οι μεταλλαγές υψηλής διαπεραστικότητας όπως αυτές των p53, CHEK2 KAI PTEN/MMAC1, ευθύνονται για σημαντικό ποσοστό οικογενούς καρκίνου του μαστού, αλλά και για μικρό ποσοστό του συνόλου των σποραδικών περιπτώσεων της νόσου (Chen and Yu 1999). 19

2.2.3 Ατομικό ιστορικό καρκίνου Το ατομικό ιστορικό καρκίνου του μαστού αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη ενός νέου δεύτερου καρκίνου στο μαστό (Soerjomataran 2005). 2.2.4 Έκθεση σε ακτινοβολία Η έκθεση στην ιοντίζουσα ακτινοβολία φαίνεται να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού μέσω της πρόκλησης μεταλλαγών στο σωματικό DNA, ωστόσο, το μέγεθος του κινδύνου είναι μικρής ποσοτικής σημασίας (Davis and Axelrod 1999). Η καρκινογενετική δράση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας φαίνεται να είναι συχνότερη σε γυναίκες που κατά την εφηβεία τους ή σε νεαρή ηλικία είχαν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία στη περιοχή του μεσοθωρακίου. 2.2.5 Κατανάλωση οινοπνεύματος Η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών σχετίζεται θετικά με τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα τόσο αναδρομικών όσο και προοπτικών μελετών (Longnecker 1994; Smith-Warner, Spiegelman et al. 1998). 20

2.2.6 ιατροφή Η πλούσια σε λίπη δίαιτα έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού, πιθανώς μέσω των μεταβoλών των ενδογενών οιστρογόνων που οδηγεί σε παχυσαρκία (Hamajima, Hirose et al. 2002). 2.2.7 Εξωγενείς ορμόνες Α. Αντισυλληπτικά Αμφιλεγόμενο θέμα αποτελεί το αν η χρήση αντισυλληπτικών δισκίων αυξάνει το κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού αν και φαίνεται ότι η πρόσφατη ή η σύγχρονη με τη διάγνωση της νόσου χρήση αντισυλληπτικών αυξάνει ελαφρά το κίνδυνο (Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer 1997; Rosenberg and Zhang 2009).. B. Θεραπεία υποκατάστασης με οιστρογόνα Ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού αυξάνεται με τη χρόνια χρήση οιστρογόνων. Οι γυναίκες που λαμβάνουν οιστρογόνα για περισσότερο από 5 έτη, έχουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του μαστού κατά 35%. Ωστόσο, ο κίνδυνος αυτός μειώνεται προοδευτικά μετά τη διακοπή της θεραπείας και σχεδόν εξουδετερώνεται μετά από διακοπή 5 ετών περίπου. 2.2.8 Υπερπλαστικά νοσήματα του μαστού Βλάβες στο μαζικό αδένα, όπως η υπερπλασία των πόρων, η σκληρυντική αδένωση, η άτυπη υπερπλασία των πόρων ή των λοβίων φαίνεται ότι μπορεί να 21

αυξάνουν τον κίνδυνο μελλοντικής ανάπτυξης διηθητικού καρκίνου (Trichopoulos 1997; Poola 2008; Hoskins and Stopfer 1995). 2.2.9 Έμμηνη ρύση και αναπαραγωγικό ιστορικό Η πρώιμη εμμηναρχή, σε ηλικία μικρότερη των 12 ετών, συνδυάζεται με αυξημένη επίπτωση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού τόσο σε προεμμηνοπαυσιακές όσο και σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες (MacMahon, Trichopoulos et al. 1982; Adami, Signorello et al. 1998; Nkondjock 2005). Η πρώιμη εμμηνόπαυση συνδέεται επίσης σταθερά με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού κατά 3% για κάθε έτος καθυστέρησης της εμμηνόπαυσης (MacMahon, Trichopoulos et al. 1982). Η ηλικία της γυναίκας κατά τη πρώτη τελειόμηνη κύηση αποτελεί επίσης σημαντικό παράγοντα κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του μαστού. Έτσι, όσο μικρότερη είναι η ηλικία της πρώτης τελειόμηνης κύησης τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού (Kelsey and Horn-Ross 1993). 2.2.10 Θηλασμός Ο θηλασμός φαίνεται να προσφέρει προστασία στην εμφάνιση καρκίνου του μαστού αλλά η δράση του περιορίζεται στον προεμμηνοπαυσιακό καρκίνο (Newcomb, Storer et al. 1994). 22

2.3 ΠΡΟΣΥΜΠΤΩΜΑΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ (SCREENING) Η American Society of Clinical Oncology (ASCO) συνιστά την έναρξη της μηνιαίας αυτοεξέτασης των μαστών στην ηλικία των 20 ετών. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται η πιθανότητα διάγνωσης όγκων στα αρχικά στάδια με αποτέλεσμα την καλύτερη πρόγνωση. Ο γενικός κανόνας είναι σε ασυμπτωματικές γυναίκες να γίνεται η πρώτη μαστογραφία μεταξύ 35 και 40 ετών. Η ASCO, το American College of Radiology και η American Medical Association συνιστούν τη διενέργεια προληπτικής μαστογραφίας από την ηλικία των 40 ετών, με συχνότητα κάθε 1 ή 2 έτη, αναλόγως του ατομικού κινδύνου καρκίνου του μαστού, μέχρι την ηλικία των 50 ετών και ετησίως μετά την ηλικία των 50 ετών (ASCO 2009). 2.3.1 Μαστογραφία Η μαστογραφία είναι διαγνωστική μέθοδος με σημαντική ευαισθησία και ειδικότητα, εύκολη στην εκτέλεσή της και με χαμηλό κόστος. Θεωρείται μέχρι σήμερα η πλέον επιτυχής μέθοδος πληθυσμιακού ελέγχου και μπορεί να αναδείξει έναν καρκίνο σχεδόν 2 χρόνια πριν αυτός γίνει κλινικά ψηλαφητός. Ο ρόλος της έγκειται στην έγκαιρη ανίχνευση των μη ψηλαφητών βλαβών, και στην ανάδειξη και αξιολόγηση των ψηλαφητών βλαβών (καλόηθων-κακοήθων). 23

Τα μαστογραφικά ευρήματα του καρκίνου του μαστού χαρακτηρίζονται από ποικιλομορφία ευρημάτων που εξαρτώνται από τον ιστοπαθολογικό τύπο του καρκίνου, τον ρυθμό της ανάπτυξής του, και από τη σύσταση του μαζικού αδένα. Έτσι, για πρακτικούς λόγους, τα μαστογραφικά ευρήματα κακοήθειας μπορούν να ταξινομηθούν σε δύο κατηγορίες: στα πρωτεύοντα που οφείλονται αποκλειστικά στην παρουσία της μάζας (πίνακας1), και στα δευτερεύοντα που είναι το αποτέλεσμα της συμπεριφοράς της μάζας στους παρακείμενους ιστούς (πίνακας2) ( ημητριάδης 2004; Berman 1998). Πίνακας 1 Πρωτεύοντα σημεία κακοήθειας στη μαστογραφία Παρουσία μάζας Μικροεπασβεστώσεις ιαταραχή της δομής του μαστού Ασυμμετρία πυκνοτήτων στον μαστό Πίνακας 2 ευτερεύοντα σημεία κακοήθειας στη μαστογραφία Εισολκή της θηλής, της άλω και η έλξη του δέρματος Αγγειακή ασυμμετρία Ασύμμετρη εμφάνιση των πόρων ιόγκωση των μασχαλιαίων λεμφαδένων Οίδημα του μαστού Τα πρωτεύοντα ευρήματα αναφέρονται στην καρκινική μάζα, για την οποία θα πρέπει να γίνεται ανάλυση των χαρακτηριστικών του περιγράμματος, του 24

μεγέθους και του σχήματός της. Μια κακοήθης εξεργασία συνήθως εμφανίζει απεικονιστικά ανώμαλα και ασαφή όρια που επεκτείνονται διηθητικά στους γύρω ιστούς, σπανιότερα όμως μπορεί να απεικονίζονται με σαφώς περιγεγραμμένο και πολυλοβωτό περίγραμμα ( ημητριάδης 2004; Berman 1998). Ο διηθητικός τύπος αντιπροσωπεύει τον κλασσικό καρκίνο του μαστού. Απεικονίζεται με τη μορφή μιας κεντρικής ακτινοσκιερής βλάβης, με ανώμαλο περίγραμμα και ακτινωτές προσεκβολές που επεκτείνονται διηθητικά στους γύρω ιστούς. Ο περιγεγραμμένος τύπος καρκίνου είναι σπάνιος και απεικονιστικά εμφανίζεται με τελείως ομαλό περίγραμμα. Θα πρέπει να διαφοροδιαγιγνώσκεται από καλοήθεις παθήσεις του μαστού όπως κύστεις και ιναδενώματα. Ο λοβωτός ή πολυλοβωτός τύπος καρκίνου οφείλεται συνήθως σε ιναδένωμα αλλά σπανιότερα και σε φυλλοειδή όγκο. Συμπερασματικά, μία απεικονιζόμενη μάζα στον μαστό με ανώμαλη παρυφή και με παρουσία ακτινωτών διηθητικών προσεκβολών από το κέντρο προς τη περιφέρεια συνηγορεί υπέρ κακοήθειας. Η απεικονιστική περιγραφή των επασβεστώσεων περιγράφεται ανάλογα με τη μορφολογία τους (μέγεθος, σχήμα και πυκνότητα), τον τύπο της κατανομής τους (διάχυτες, συρρέουσες) και αν είναι σε γραμμοειδή διάταξη ή λοβωτές ( ημητριάδης 2004; Berman 1998). Οι επασβεστώσεις στον καρκίνο του μαστού είναι συνήθως συρρέουσες, μικρές και λεπτές και ονομάζονται μικροεπασβεστώσεις. Οι συρρέουσες μικροεπασβεστώσεις είναι το πιο ενδεικτικό απεικονιστικό εύρημα παρουσίας καρκίνου στον μαστό και πολύ συχνά είναι και το μοναδικό εύρημα κακοήθειας. Οποιαδήποτε διαταραχή και ασυμμετρία της δομής του μαστού θα πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά γιατί μπορεί να υποκρύπτει έναν καρκίνο. Η διαταραχή της διάταξης των ιστών του μαστού, κυρίως του συνδετικού ιστού, αποτελεί σημαντικό απεικονιστικό εύρημα υποκείμενης κακοήθειας ακόμα και χωρίς την απεικονιστική ανάδειξη μιας μάζας στον μαστό ( ημητριάδης 2004; Berman 1998). 25

Τα δευτερεύοντα ευρήματα έχουν σχέση με τις επιπτώσεις του καρκίνου στους γειτονικούς ιστούς και εμφανίζονται με τη μορφή τοπικών διαταραχών της δομής του μαστού, με τη μορφή πάχυνσης του δέρματος, με εισολκή της θηλής, ή με εισολκή του δέρματος ( ημητριάδης 2004; Berman 1998). Η έλξη του δέρματος η εισολκή της θηλής και η πάχυνση του δέρματος αποτελούν συνήθως ευρήματα προχωρημένου καρκίνου. Η παρουσία διογκωμένων λεμφαδένων πάνω από 1 εκ και η ομοιογενής απεικόνισή τους αποτελούν επίσης ισχυρά ευρήματα κακοήθειας. Το οίδημα στον μαστό προκαλεί αύξηση της πυκνότητάς του, πάχυνση του δέρματος, και πάχυνση των δομών του ινώδους υποστρώματος του μαστού χωρίς όμως να είναι ενδεικτικό παρουσίας κακοήθειας αφού δυνατόν να συνοδεύει και καλοήθεις παθήσεις του μαστού. 2.3.2 Υπερηχογράφημα Ο ρόλος του υπερηχογραφήματος στη διαγνωστική διερεύνηση των αλλοιώσεων του μαστού έχει ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια κυρίως λόγω της βελτίωσης της διακριτικής ικανότητας των χρησιμοποιούμενων μηχανημάτων. Παραμένει όμως συμπληρωματικός και δεν υποκαθιστά την μαστογραφία στην ανίχνευση των βλαβών του μαστού. Σήμερα χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση κυστικών-συμπαγών μαζών και για τον διαχωρισμό τους από καλοήθεις κυστικές βλάβες και δεν αποτελεί την πρώτη επιλογή για τον προληπτικό έλεγχο του καρκίνου του μαστού ( ημητριάδης 2004). Το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται επίσης για τη διαφορική διάγνωση κυστικών μαζών σε πυκνούς μαστούς νεαρών γυναικών, στη διαφορική διάγνωση ψηλαφητών ευρημάτων που δεν είναι εμφανή στη μαστογραφία, σε εγκύους, για τη παρακολούθηση της εξέλιξης διαφόρων αλλοιώσεων όπως και για τη τέλεση 26

παρακέντησης κατευθυνόμενη με υπερήχους σε μη ψηλαφητές βλάβες. Τα ηχομορφολογικά χαρακτηριστικά μιας καρκινικής βλάβης στον μαστό μπορεί να είναι το ασαφές περίγραμμα, η ανομοιογένεια της δομής, η ανώμαλη παρυφή, η συμπαγής εξεργασία με απορρόφηση του ήχου, η απουσία συμπιεστικότητας της βλάβης και η υπόηχη βλάβη με υπερηχογενή άλω (Berman 1998). 2.3.3. Μαγνητική Τομογραφία Ο ρόλος της μαγνητικής μαστογραφίας στην ανίχνευση του πρώιμου καρκίνου του μαστού, ειδικά μετά από χορήγηση ενδοφλέβιας σκιαγραφικής ουσίας έχει ενισχυθεί τα τελευταία χρόνια. Βασικό πλεονέκτημα της μαγνητικής μαστογραφίας είναι η δυνατότητα λήψης πολλαπλών τομών σε διάφορα επίπεδα, η μεγάλη ικανότητα αντίθεσης των ιστών που εμφανίζει και το ότι δεν χρησιμοποιεί ιοντίζουσα ακτινοβολία ( ημητριάδης 2004). Η μαγνητική τομογραφία μαστών έχει εξαιρετικά υψηλή ευαισθησία για τη διάγνωση του διηθητικού καρκίνου του μαστού, αλλά χαμηλότερη και κυμαινόμενη ευαισθησία για τη διάγνωση του μη διηθητικού καρκίνου του μαστού. Η μέθοδος αυτή συχνά καταλήγει σε ψευδώς θετική για καρκίνο διάγνωση, ειδικότερα στις νέες γυναίκες. Αυτό οφείλεται στην αλληλεπικάλυψη των απεικονιστικών χαρακτηριστικών καλοήθων και κακοήθων βλαβών στη μαγνητική τομογραφία (Berman 1998). Επίσης, οι ενδείξεις αυτής περιορίζονται λόγω της αδυναμίας της εκτίμησης των μικροαποτιτανώσεων. Ωστόσο, σημαντική είναι η θέση της μαγνητικής τομογραφίας με παραμαγνητική ουσία, η οποία εμφανίζει πολύ καλή ευαισθησία στον εντοπισμό της διηθητικής κακοήθειας πάνω από 90%, και μπορεί να εντοπίσει μικρές εστίες που δεν είναι ορατές με τις άλλες μεθόδους. 27

2.3.4. Ελαστογραφία Αποτελεί τη νεώτερη μέθοδο απεικόνισης του μαστού κατά την οποία μια βλάβη χαρακτηρίζεται με βάση τον βαθμό της ελαστικότητάς της. Λειτουργεί όπως το συμβατικό υπερηχογράφημα αλλά προσθέτει και την παράμετρο της δράσης της εξωτερικής πίεσης στη μάζα και δίνει μια εικόνα συνδυασμού με και χωρίς πίεση του μαστού. Ο συνδυασμός της ελαστογραφίας και του υπερηχογραφήματος έχει καλύτερα αποτελέσματα στην εντόπιση του καρκίνου του μαστού και δυνητικά έχει τη δυνατότητα μείωσης άσκοπων βιοψιών (Schaefer and Heer, 2009). Στον πίνακα 3 αναγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά όλων των μεθόδων που χρησιμοποιούνται για τον προσυμπτωματικό έλεγχο των γυναικών. 28

Πίνακας 3 ιαγνωστικά χαρακτηριστικά και κόστος απεικονιστικών μεθόδων καρκίνου μαστού Ευαισθησία Ειδικότητα Κόστος Μαστογραφία Lord 2007 25-59% 95% Χαμηλό Berman 1998 >80% >95% Υπέρηχος (Kolb 2002) Μαγνητική τομογραφία (Enriquez 2009, Lord 2007) Ελαστογραφία (Itoh 2006) 97% 80-93% Χαμηλό 93-100% 37-100% Υψηλό 86.5% 89.8% Χαμηλό (?) 29

ΜΑΣΤΟΥ 2.4 ΠΑΘΟΛΟΓΟΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΥ ΤΟΥ ύο είναι οι ιστολογικοί τύποι του καρκίνου του μαστού που προεξάρχουν και αποτελούν το 90% των περιπτώσεων: το πορογενές και το λοβιακό 2.4.1. Πορογενές καρκίνωμα Προέρχεται από τα κύτταρα των τελικών πόρων του μαζικού αδένα και μπορεί να είναι διηθητικό ή μη διηθητικό, ενώ ανάλογα με το βαθμό διαφοροποίησης διακρίνεται σε πορογενές καρκίνωμα βαθμού κακοήθειας Ι, ΙΙ ή ΙΙΙ. Τα μη διηθητικά (in situ) καρκινώματα δεν διηθούν τη βασική μεμβράνη και το υποκείμενο υπόστρωμα και αποτελούν το 10% περίπου όλων των καρκινωμάτων του μαστού. Το πορογενές διηθητικό καρκίνωμα διακρίνεται στο μη ειδικού τύπου, που είναι και το συνηθέστερο αποτελώντας το 75% όλων των καρκινωμάτων και στο ειδικού τύπου, στο οποίο συμπεριλαμβάνεται το μυελοειδές, το βλεννώδες και το σωληνώδες (Leibel and Phillips 2004). 2.4.2 Λοβιακό καρκίνωμα Προέρχεται από τα κύτταρα των λοβίων του μαζικού αδένα και διακρίνεται επίσης σε διηθητικό και μη διηθητικό. Αποτελεί το 10% περίπου των καρκίνων του μαστού και οι όγκοι είναι συνήθως πολυεστιακοί και αμφοτερόπλευροι. Αναγνωρίζονται διάφοροι τύποι διηθητικού λοβιακού καρκινώματος του μαστού 30