ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ - ΟΡΙΣΜΟΙ Κίνδυνος (hazard). Η εγγενής ιδιότητα μιας επικίνδυνης ουσίας ή φυσικής κατάστασης που ενδέχεται να βλάψει την ανθρώπινη υγεία ή/και το περιβάλλον Επικινδυνότητα (risk). Η πιθανότητα μιας συγκεκριμένης επίπτωσης εντός δεδομένης χρονικής περιόδου ή υπό συγκεκριμένες συνθήκες. Γενικά μπορούμε να πούμε ότι η επικινδυνότητα είναι μία πιθανοθεωρητική έννοια που εξαρτάται από αρκετές παραμέτρους και της οποίας η μελέτη έχει εφαρμογή στην Βιομηχανική ασφάλεια και στη λήψη επιχειρησιακών αποφάσεων. Ο κίνδυνος στις εγκαταστάσεις των Χημικών Βιομηχανιών έγκειται στην δυνατότητα απελευθέρωσης μεγάλων ποσοτήτων επικινδύνων ουσιών (τοξικές, εύφλεκτες), σαν αποτέλεσμα κάποιου ατυχήματος που στη συνέχεια θα προκαλέσουν βλάβες στην υγεία του κοινού καθώς και οικονομικές ζημιές Σελ. 1
Είναι δυνατό να συμβούν ατυχήματα με ανεπιθύμητες συνέπειες με τον ακόλουθο τρόπο: o o o Ένα γεγονός συμβαίνει και διαταράσσει την κανονική λειτουργία της εγκατάστασης (ΑΦΟΡΜΗ) Μια σειρά αστοχιών αδρανοποιούν ένα ή περισσότερα συστήματα ασφαλείας που υπάρχουν για να αποτρέψουν την έκλυση της επικίνδυνης ουσίας στο περιβάλλον. Η επικίνδυνη ουσία εκλύεται στο περιβάλλον και διαχέεται ανάλογα με τις ατμοσφαιρικές συνθήκες που επικρατούν στον αέρα, το έδαφος ή/και το νερό. Η διασπαρμένη επικίνδυνη ουσία προκαλεί άμεσα ή έμμεσα τις ανεπιθύμητες βλάβες. Ο συνδυασμός της έκτασης των συνεπειών και της πιθανότητας πραγματοποιήσεως τους, ορίζει την έννοια της επικινδυνότητας. Η μεθοδολογία της ποσοτικής εκτίμησης απαντά με συστηματικό τρόπο στα εξής ερωτήματα: o o o o Τι μπορεί να «πάει στραβά»; Πόσο συχνά αυτό μπορεί να συμβεί; Ποιες είναι οι συνέπειες; Πόσο πιθανές είναι αυτές οι συνέπειες; Σελ. 2
ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑ Διάγραμμα 1.Γενικές φάσεις εκτίμησης επικινδυνότητας. Σελ. 3
Για το προσδιορισμό της επικινδυνότητας υπάρχουν αρκετές μέθοδοι συστηματικής ανάλυσης, όπου ο χαρακτήρας τους κυμαίνεται από περιγραφικός ως καθαρά μαθηματικός Για τον προσδιορισμό μπορεί να χρησιμοποιηθούν διάφορες τεχνικές που ποικίλουν από απλές ποιοτικές μέχρι πιο πολύπλοκες ποσοτικές. Οι ποιοτικές βασίζονται στην εμπειρία, την κριτική ικανότητα του αναλυτή και χρησιμοποιούν υφιστάμενες νομοθετικές διατάξεις, προδιαγραφές, πρότυπα και πρακτικές. Οι βασικές μέθοδοι για την «ποιοτική» εκτίμηση είναι οι επιθεωρήσεις, οι λίστες ελέγχου και οι στατιστικές αναλύσεις ατυχημάτων και ανεπιθύμητων περιστατικών. Σελ. 4
Υψηλότερου επιπέδου αξιοπιστίας μέθοδοι που χρησιμοποιούνται ανάλογα με τη διαδικασία και τη φύση της καταστάσεως είναι: HAZOP (Hazard and Operability study) FAME (Failure Mode and Effect Analysis) FΤΑ (Failure Tree Analysis) ETA (Event Tree Analysis) What If Analysis κ.α. Μέθοδοι όπως οι FΤΑ, ETA χρησιμοποιούν στατιστικά δεδομένα αστοχίας του μηχανολογικού εξοπλισμού και είναι δυνατόν να εφαρμοστούν τόσο για τον προσδιορισμό του συνδυασμού των γεγονότων που μπορούν να οδηγήσουν σε μια επικίνδυνη κατάσταση-περιστατικό, όσο και για την εκτίμηση της πιθανότητας. Χρησιμοποιούνται κυρίως για ανάλυση επικινδυνότητας σε εγκαταστάσεις με πολύπλοκες διεργασίες που διαχειρίζονται επικίνδυνες (εύφλεκτες ή/και τοξικές) ουσίες. Σελ. 5
ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΑΤΥΧΗΜΑ ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΚΤΑΣΗΣ (ΒΑΜΕ) Ένα ΒΑΜΕ ορίζεται σαν ένα γεγονός όπως η διάχυση, η πυρκαγιά ή η έκρηξη που έχει το χαρακτηριστικό της μεγάλης έκτασης, που σε συνδυασμό με ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μιας βιομηχανικής δραστηριότητας να προκαλεί σοβαρό κίνδυνο άμεσο ή έμμεσο, για τον άνθρωπο, στο εσωτερικό ή στο εξωτερικό της εγκατάστασης ή/και για το περιβάλλον, και στην οποία εγκατάσταση - να χρησιμοποιούνται μια ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες όπως αυτές ορίζονται στη σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα βασικά χαρακτηριστικά των ΒΑΜΕ είναι: μεγάλος αριθμός νεκρών (άμεσων ή με την παρέλευση χρονικού διαστήματος) και τραυματιών (εγκαύματα, αναπνευστικά προβλήματα, κ.α.), για τους οποίους απαιτείται ειδική νοσοκομειακή περίθαλψη, μεγάλη πιθανότητα για επέκταση των επιπτώσεων και εκτός του χώρου μιας εγκατάστασης, μεγάλη πιθανότητα για δημιουργία αλυσιδωτών ατυχημάτων (φαινόμενο domino), αρκετές φορές απαιτείται η εκκένωση πληθυσμού σε μεγάλη απόσταση γύρω από το ατύχημα, για την αντιμετώπιση απαιτείται η συνεργασία πολλών ομάδων παρέμβασης (πυροσβεστική, τροχαία, ασθενοφόρα, τοπικές αρχές), διατάραξη του κανονικού ρυθμού ζωής, Σελ. 6
Τα κυριότερα είδη ατυχημάτων που μπορούν να οδηγήσουν σε ΒΑΜΕ, είναι Διασπορά-διαφυγή τοξικού, εύφλεκτου αερίου Φωτιά Έκρηξη Με τις ανάλογες υποπεριπτώσεις τους. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι πολλές φορές δεν έχει νόημα να εξετάζουμε την κάθε περίπτωση μεμονωμένα, διότι η εκδήλωση ενός είδος ατυχήματος μπορεί να οδηγήσει σε κάποιο άλλο και εν συνεχεία σε φαινόμενα «αλυσιδωτών» ατυχημάτων (domino effects) [π.χ διασπορά εύφλεκτου υγρού του οποίου οι ατμοί (ή και η αυτή εύφλεκτη διαφυγείσα ποσότητα) μετά από εξάτμιση τους, δημιουργούν ένα εύφλεκτο μίγμα ατμών-αέρα, που μπορεί να οδηγήσει, αναλόγως των συνθηκών, σε εκδήλωση φωτιάς, εκρήξεως όπου σε συνδυασμό με τη χωροταξική διευθέτηση της εγκατάστασης, η όποια επικίνδυνη κατάσταση να μεταδοθεί σε πολύ μεγάλη έκταση). Σελ. 7
SEVESO Για την αντιμετώπιση των κινδύνων από Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης (πυρκαγιές, εκρήξεις, διαρροές τοξικών και επικίνδυνων αερίων και άλλα) καθώς και η υποχρέωση ενημέρωσης του κοινού για τους κινδύνους αυτούς, διέπονται από τις διατάξεις της Κοινοτικής Νομοθεσίας «περί μεγάλης εκτάσεως ατυχημάτων ορισμένων βιομηχανικών δραστηριοτήτων» γνωστότερες ως Οδηγίες Seveso I, Seveso II και Seveso III. Σελ. 8
Οδηγία SEVESO I (82/501/EOK) SEVESO Ι Είναι επισήμως γνωστή ως Οδηγία για την Αντιμετώπιση Βιομηχανικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης και τέθηκε σε ισχύ στις 8/1/1984, καθορίζοντας ένα σύστημα αναγνώρισης των βιομηχανικών δραστηριοτήτων που μπορούν να προκαλέσουν τέτοιου είδους ατυχήματα. Αφορμή για την έκδοσή της ήταν το ατύχημα στην ομώνυμη πόλη της Β. Ιταλίας το 1976 αλλά και άλλα παρόμοια που συνέβησαν στη δεκαετία του 1970. Οι βασικές αρχές της Οδηγίας είναι οι εξής: Οι βιομήχανοι πρέπει να παίρνουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την αποφυγή Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης και τον περιορισμό των επιπτώσεών τους. Οι βιομήχανοι πρέπει να πληροφορούν τις Αρμόδιες Αρχές σχετικά με τους κινδύνους που απορρέουν από τις δραστηριότητές τους και για τα μέτρα που έχουν πάρει. Τα Κράτη Μέλη πρέπει να φροντίζουν ώστε οι πολίτες που μπορεί να εκτεθούν σε κίνδυνο να πληροφορούνται σχετικά με τα μέτρα ασφαλείας. Τα μεγάλα ατυχήματα πρέπει να καταγράφονται και να διερευνώνται, ενώ τα Κράτη Μέλη πρέπει να έχουν πρόσβαση στην ανάλυση αυτών των ατυχημάτων. Σελ. 9
Η Οδηγία SEVESO I έχει τροποποιηθεί δύο φορές (87/216/ΕΟΚ στις 19 Μαρτίου 1987 και 88/610/ΕΟΚ στις 24 Νοεμβρίου 1988) αναφορικά με: τη μείωση ορισμένων κρίσιμων ποσοτήτων επικίνδυνων ουσιών, με αποτέλεσμα να υπαχθούν στις διατάξεις της Οδηγίας περισσότερες επικίνδυνες βιομηχανικές δραστηριότητες. τον ορισμό διαδικασιών ενημέρωσης του κοινού που κατοικεί κοντά σε επικίνδυνες βιομηχανικές εγκαταστάσεις, για τους κινδύνους που ενυπάρχουν και τους πιθανούς τρόπους αντίδρασης σε περίπτωση Σελ. 10
Οδηγία SEVESO IΙ (96/82/EK) SEVESO ΙΙ Με πάνω από 130 σημαντικά βιομηχανικά ατυχήματα σε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 1982 1996 διαπιστώθηκε η ανάγκη διεύρυνσης της Οδηγίας Seveso Ι, έτσι ώστε να καλύπτεται ακόμα μεγαλύτερο πεδίο κινδύνων Οπότε στις 9/12/1996 το Συμβούλιο των Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης εισήγαγε στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία την νέα Οδηγία Seveso II, περί του ελέγχου Κινδύνου Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης σε μονάδες και διεργασίες που περικλείουν επικίνδυνες ουσίες. Η Οδηγία Seveso II ακολουθεί τις βασικές αρχές της Seveso I και παράλληλα ενσωματώνει κάποιες σημαντικές θεσμικές αλλαγές που συνοψίζονται ως εξής: Με την νέα Οδηγία εξετάζονται εκτός από βιομηχανικές εγκαταστάσεις, χώροι που περιέχουν με την οιανδήποτε έννοια επικίνδυνες ουσίες πάνω από μία ορισμένη κρίσιμη ποσότητα. Εισάγει για πρώτη φορά στο πεδίο εφαρμογής τους χώρους διάθεσης τοξικών και επικίνδυνων αποβλήτων και την αποθήκευση εκρηκτικών ουσιών. Σελ. 11
Τα Κράτη Μέλη μεριμνούν ώστε η Αρμόδια Αρχή, βασιζόμενη στις πληροφορίες που παρέχει ο ασκών την εκμετάλλευση, να προσδιορίζει τις γειτονικές μονάδες, που μολονότι δεν υπάγονται στις διατάξεις της Οδηγίας, είναι πιθανόν να προκαλέσουν σε περίπτωση ατυχήματος δυσμενείς επιπτώσεις και κινδύνους (φαινόμενο domino). Παρέχει περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την εφαρμογή της πολιτικής πρόληψης ατυχημάτων, αλλά και τον τρόπο σύνταξης της έκθεσης ασφαλείας από τον ασκούντα την εκμετάλλευση. Αναφέρεται για πρώτη φορά η απαίτηση προς τα Κράτη Μέλη να λαμβάνουν υπόψη την πολιτική χρήσεων γης, προκειμένου να προληφθούν μεγάλα ατυχήματα και να περιοριστούν οι συνέπειές τους. Επίσης, αναφέρονται για πρώτη φορά κριτήρια χαρακτηρισμού ατυχήματος ως Μεγάλο Ατύχημα (Παράρτημα 6 της Οδηγίας), που αφορούν την 112 κοινοποίηση των συμβάντων στις Αρμόδιες Αρχές κάθε Κράτους Μέλους και στη συνέχεια, στην Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Σελ. 12
Η Οδηγία SEVESO ΙI τροποποιήθηκε, με την Οδηγία 2003/105/ΕΚ που ψηφίστηκε στις 16/12/2003 αναφορικά με: τη μείωση ορισμένων κρίσιμων ποσοτήτων επικίνδυνων για το υδάτινο περιβάλλον ουσιών, προστίθενται νέες ουσίες στον κατάλογο με τις καρκινογόνες ουσίες και αλλάζουν τα χαρακτηριστικά ταξινόμησης για τα λιπάσματα και ειδικότερα το νιτρικό αμμώνιο και τις εκρηκτικές ύλες, με αποτέλεσμα να υπαχθούν στις διατάξεις της Οδηγίας περισσότερες επικίνδυνες βιομηχανικές δραστηριότητες. Χαράσσονται κατευθυντήριες γραμμές για τον καθορισμό βάσης δεδομένων η οποία θα χρησιμοποιηθεί για την αξιολόγηση της συμβατότητας μεταξύ των εγκαταστάσεων οι οποίες καλύπτονται από την οδηγία 96/82/ΕΚ και των περιοχών που περιγράφονται στο άρθρο 12 παράγραφος 1 της ίδιας οδηγίας, ώστε να διευκολυνθεί ο προγραμματισμός της χρήσης γης Σελ. 13
Οδηγία SEVESO IIΙ (2012/18/EE) SEVESO IΙΙ Η νέα οδηγία τροποποιεί και στη συνέχεια (2015) καταργεί την προηγούμενη (96/82/ΕΚ) ορίζοντας ποιες είναι οι νέες, οι υφιστάμενες και οι άλλες εγκαταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν ΒΑΜΕ και περιγράφονται οι προβλέψεις και προθεσμίες για την υποβολή των απαιτούμενων εγγράφων για καθεμία από αυτές. Ενδεικτικά αναφέρονται κάποιες από τις αλλαγές που εισάγει η Seveso III: Ευθυγράμμιση του Παραρτήματος Ι Επικίνδυνες Ουσίες με τον κανονισμό (ΕΚ) 1272/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την ταξινόμηση, την επισήμανση και την συσκευασία επικίνδυνων ουσιών και ειγμάτων (Κανονισμός CLP). Νέες προσθήκες στον κατάλογο των κατονομαζόμενων ουσιών (π.χ. άνυδρη αμμωνία) Νέες προσθήκες στις κατηγορίες των επικίνδυνων ουσιών (π.χ. εύφλεκτα αερολύματα aerosols) Βελτίωση της ποιότητας και διαθεσιμότητα της πληροφορίας για την ενημέρωση του κοινού (ενημέρωση, εκθέσεις ασφάλειας, σχέδια αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών, λαμβάνονται υπόψη στις συμβάσεις έργων και τον σχεδιασμό χρήσεων γης, αυστηρότερα πρότυπα επιθεώρησης ). Σελ. 14
ΣΕΝΑΡΙΑ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ Σελ. 15
Σελ. 16
Σελ. 17
Σελ. 18
Σελ. 19
Σελ. 20
Σελ. 21
Σελ. 22