Διοίκηση ΜΜΕ και Επιχειρηματικότητα Καινοτομία και Επιχειρηματικότητα Δρ. Ιωάννης Ρομπγιαννάκης
Καινοτομία Η τεχνολογική αλλαγή και η καινοτομία αφορούν την εξέλιξη και εισαγωγή καινούργιων προϊόντων, υλικών, μεθόδων παραγωγής, πηγών προμηθειών, υπηρεσιών, τεχνικών διαδικασιών και οργανωτικών μορφών. Η καινοτομία παρέχει ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στους επιτυχείς καινοτόμους και βελτιώνει σημαντικά την κοινωνική ευημερία. Σε επίπεδο επιχειρηματία: η καινοτομία μπορεί να αποφέρει κέρδη και να εξασφαλίσει την μακροημέρευση μιας εταιρίας Σε επίπεδο βιομηχανίας: η καινοτομία έχει επιπτώσεις στην παραγωγή, την ποιότητα των προϊόντων, τα επίπεδα απασχόλησης, το εμπόριο, τις αμοιβές και τα κέρδη Σε γενικό επίπεδο: οι αλλαγές στην τεχνολογία έχουν σημαντική θετική επίδραση στην απόδοση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, στο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας και στο επίπεδο διαβίωσης
Ορισμός του όρου καινοτομία Όταν μια επιχείρηση παράγει ένα αγαθό ή υπηρεσία ή χρησιμοποιεί μία μέθοδο ή εισροή που είναι καινούρια για την επιχείρηση αυτή, συμβαίνει μια τεχνολογική αλλαγή. Η πρώτη εταιρεία που θα κάνει μία δεδομένη τεχνολογική αλλαγή είναι καινοτομική εταιρεία. Η ενέργειά της είναι καινοτομία. (Schmookler, 1966) Η καινοτομία είναι ωστόσο μία έννοια ευρύτερη από την τεχνολογική πρόοδο. Όπως μάλιστα επεσήμανε ο φορέας NESTA (National Endowment for Science Technology and the Arts) της Μεγάλης Βρετανίας: «Χρειαζόμαστε μία ευρεία εικόνα για την προέλευση των καινοτομιών και για το πού απευθύνονται. Πρέπει να κοιτάξουμε πέρα από την επιστήμη και τις τεχνολογικές εφευρέσεις, καθώς και τις προφανείς μορφές καινοτομιών που καταλήγουν σε νέα υλικά και προϊόντα. Πρέπει να δούμε τις καινοτομίες ως μία διαδικασία που έχει ζωτική σημασία για όλους τους τομείς της οικονομίας της χώρας και να χτίσουμε μία πολιτική καινοτομιών που θα το αντικατοπτρίζει.»
Ορισμός του όρου καινοτομία Η ιδέα της Κρυφής Καινοτομίας που ανέπτυξε ο NESTA απορρέει από το γεγονός ότι ένα μεγάλο τμήμα των καινοτομιών δεν είναι πρωτίστως τεχνικές, αλλά περιλαμβάνει νέες μορφές οργάνωσης, νέα επιχειρησιακά μοντέλα ή νέες μεθόδους προσέγγισης πελατών. Η έκκληση του NESTA γίνεται για μια καλύτερη ισορροπία στην πολιτική των καινοτομιών και την πρακτική τους, καθώς η πολιτική των καινοτομιών δίνει συνήθως έμφαση στις δαπάνες Έρευνας & Ανάπτυξης, στις απονομές ευρεσιτεχνιών ή στους αποφοίτους των Σχολών Φυσικής και Μηχανολογίας. Η επικρατούσα στενή τεχνολογική άποψη για τις καινοτομίες δημιουργεί προβλήματα στη μελέτη και κατανόηση του εν λόγω θέματος, καθώς η έρευνα εστιάζει στις τεχνολογίες προϊόντων και διαδικασιών και αγνοεί ευρύτερα πρότυπα καινοτομιών όπως στον τομέα παροχής υπηρεσιών.
Ορισμός του όρου καινοτομία Ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις καινοτομίες και την επιχειρηματικότητα μπορεί να εντοπιστεί στις εργασίες τους Joseph Schumpeter, ο οποίος διέκρινε πέντε μορφές καινοτομιών ή αλλιώς, πέντε κύριες πηγές «δημιουργικής καταστροφής»: Η εισαγωγή ενός νέου αγαθού ή μία σημαντική βελτίωση στην ποιότητα ενός υφιστάμενου αγαθού (καινοτομία προϊόντος). Η εισαγωγή μιας νέας μεθόδου παραγωγής (καινοτομία διαδικασίας). Το άνοιγμα μιας νέας αγοράς (καινοτομία αγοράς). Η αναζήτηση μιας νέας πηγής προμήθειας των πρώτων υλών ή ημικατεργασμένων αγαθών. Η δημιουργία μιας νέου τύπου βιομηχανικής οργάνωσης (διοικητική καινοτομία).
Ορισμός του όρου καινοτομία Οι δυνάμεις δημιουργικής καταστροφής του Schumpeter δεν είναι αμοιβαίως αποκλειόμενες, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ταξινόμηση των καινοτομιών με τη μέθοδο αυτή. Παραδείγματα: Οι καινοτομίες στη διαδικασία συνοδεύονται συχνά από αλλαγές στην οργάνωση του εργατικού δυναμικού. Οι καινοτομίες προϊόντος συχνά εξυπηρετούν νέες αγορές ή απαιτούν νέες μεθόδους συνεργασίας με τις υπάρχουσες αγορές. Κοινό χαρακτηριστικό των διαφόρων τύπων καινοτομιών είναι ο νεωτερισμός. Όλες οι καινοτομίες έχουν σχέση με κάτι καινούριο, νεωτεριστικό, το οποίο όμως δε σημαίνει ότι είναι απλώς μια εφεύρεση πέρα από τη δημιουργία/ανακάλυψη, οι καινοτομίες εμπεριέχουν και πτυχές της διάχυσης ή της χρησιμοποίησης.
Καινοτομία και επιχειρηματικότητα Η Στρατηγική Καινοτομίας του ΟΟΣΑ αναφέρει ότι οι καινοτομίες: θεωρούνται όλο και περισσότερο απαραίτητες για την υποκίνηση της ανάπτυξης, της απασχόλησης και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, παίζουν κρίσιμο ρόλο για την επίλυση προβλημάτων όπως η κλιματική αλλαγή, η εξασφάλιση τροφίμων και η πρόσβαση σε καθαρό νερό. Συμβουλή του Freeman: «Όταν δεν καινοτομείς, πεθαίνεις». Εμπειρικές μελέτες επιβεβαιώνουν τη θέση αυτή Υψηλότερη απόδοση καινοτομικών επιχειρήσεων σε σχέση με μη καινοτομικές. Όμως, η ύπαρξη μεγάλης μεταβλητότητας στις επιδόσεις των καινοτομικών επιχειρήσεων αναδεικνύει το υψηλό ρίσκο της υιοθέτησης μιας καινοτομικής στρατηγικής μια μη επιτυχημένη καινοτομία μπορεί να αποδειχθεί μοιραία.
Η έννοια της καινοτομίας Ο ΟΟΣΑ ορίζει την καινοτομία ως την υλοποίηση ενός νέου ή σημαντικά βελτιωμένου προϊόντος, υπηρεσίας, διαδικασίας, μεθόδου μάρκετινγκ, διοικητικής πρακτικής, οργάνωσης εργασίας, είτε εξωτερικών σχέσεων. Ο Schumpeter διέκρινε τις ακόλουθες διαστάσεις της καινοτομίας, που προκύπτουν από νέους συνδυασμούς συντελεστών παραγωγής: νέα προϊόντα, νέες μέθοδοι παραγωγής, νέες πηγές προμηθειών, νέες αγορές, νέα οργάνωση μιας βιομηχανίας (μονοπώλιο). 8
Τομείς λειτουργίας επιχείρησης - καινοτομία Σχήμα 2. Ενδεικτικοί τομείς της λειτουργίας της επιχείρησης που θα μπορούσαν να αποτελέσουν πηγές καινοτομίας (Afuah) Η καινοτομικότητα έχει αποκτήσει ευρύ περιεχόμενο, καθώς δεν αφορά μόνο την τεχνολογική καινοτομία, αλλά επεκτείνεται σε όλους τους τομείς της λειτουργίας της επιχείρησης, στο σχεδιασμό του προϊόντος, στη διαφήμιση, στην προώθηση, ακόμα και στην ικανότητα των στελεχών να σκέφτονται δημιουργικά. Ο Drucker επισήμανε ότι 95% των επιχειρήσεων είναι μιμητικές και μόνο 5% καινοτομικές. 9
Καινοτομία VS Εφεύρεση Μια εφεύρεση δεν είναι καινοτομική εάν δεν καταλήξει σε οικονομική αξιοποίηση και σε παραγωγή πλούτου. Κατά συνέπεια θα πρέπει να περάσει από διάφορα στάδια πριν καταλήξει στην αγορά. Οι περισσότεροι δείκτες που έχουν δημιουργηθεί για την καταμέτρηση της καινοτομίας (ευρεσιτεχνίες, επιστημονικές δημοσιεύσεις, κονδύλια για Έρευνα & Ανάπτυξη) στην πραγματικότητα μετρούν τις εφευρέσεις, όχι την καινοτομία. 10
Τύποι καινοτομίας Σταδιακή (incremental): Είναι σχετικά προβλέψιμη. Αναφέρεται σε βελτιώσεις της υπάρχουσας τεχνολογίας ή τεχνογνωσίας, πραγματοποιείται ομαλά και προγραμματισμένα και οι επενδύσεις σε αυτήν είναι χαμηλού ρίσκου. Ριζική (disruptive): Προκύπτει αιφνίδια και αφορά είτε ένα εντελώς νέο προϊόν που δημιουργεί ανατροπές στην αγορά, είτε μια νέα μέθοδο παραγωγής που μειώνει δραστικά το κόστος. Χαρακτηρίζεται από υψηλή αβεβαιότητα, δεν μπορεί να μοντελοποιηθεί ή να προγραμματιστεί, και προκαλεί επαναστατικές αλλαγές στην αγορά. Οι επενδύσεις σε αυτήν είναι υψηλού ρίσκου επειδή τα αποτελέσματα δεν είναι προβλέψιμα. 11
Ένταση τεχνολογικής αλλαγής και αγορά (Carpenter) 12 Σχήμα 3. Ένταση τεχνολογικής αλλαγής και αγορά (Carpenter) Στον οριζόντιο άξονα του Σχήματος 3 απεικονίζεται η ένταση της τεχνολογικής αλλαγής (σταδιακή ριζική) και στον κάθετο η αγορά (υπάρχουσα νέα) (Carpenter).
Ένταση τεχνολογικής αλλαγής και αγορά (Carpenter) Σταδιακή καινοτομία, υπάρχουσα αγορά. Αναφέρεται σε μικρές βελτιώσεις που ενισχύουν τη θέση της επιχείρησης στην υπάρχουσα αγορά. Π.χ. η Wal-Mart έχει εκπονήσει πρόγραμμα για τη βελτίωση της απόδοσης του στόλου των φορτηγών αυτοκινήτων της μέχρι το 2015, με την εγκατάσταση νέων κινητήρων, την προσθήκη αεροδυναμικής επένδυσης και τον ανασχεδιασμό των δρομολογίων. Σταδιακή καινοτομία, δημιουργία νέας αγοράς. Η κατάλληλη χρήση μικρών τεχνολογικών βελτιώσεων είναι δυνατόν να ανοίξει νέες αγορές στην επιχείρηση. Π.χ. η προβολή μέσα από το διαδίκτυο τουριστικών προορισμών γίνεται μέσα από απλές web εφαρμογές. 13
Ένταση τεχνολογικής αλλαγής και αγορά (Carpenter) Ριζική καινοτομία, υπάρχουσα αγορά. Μια επιχείρηση που χάνει συνεχώς έδαφος είναι δυνατόν να ανακτήσει τη θέση της με μια επαναστατική εφεύρεση. Η Motorola που ήταν κυρίαρχη δύναμη στην κινητή τηλεφωνία έχασε μεγάλο μερίδιο αγοράς από τη Nokia, τη Samsung και την Blackberry κατά τα μέσα της δεκαετίας 2000. Ριζική καινοτομία, δημιουργία νέας αγοράς. Μια ριζική καινοτομία ανατρέπει τα δεδομένα και δημιουργεί νέες αγορές. Οι ηλεκτρονικές συσκευές ανάγνωσης (E-readers) έχουν αποσπάσει σημαντικό έδαφος από τον κλάδο του έντυπου βιβλίου. Εκτιμάται ότι στις ΗΠΑ πάνω από 25% του αναγνωστικού κοινού προτιμά τους ηλεκτρονικούς αναγνώστες και το ποσοστό αυξάνει συνεχώς. 14
Οφέλη Καινοτομίας Νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες Νέα προϊόντα και υπηρεσίες Αύξηση της κερδοφορίας Αύξηση των πωλήσεων Δημιουργία νέων αγορών Βελτίωση ανταγωνιστικής θέσης Αύξηση της παραγωγικότητας Ευελιξία παραγωγής Βελτίωση ποιότητας Ικανοποίηση πελατών Προσαρμοστικότητα στο μεταβαλλόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον
Εμπόδια Καινοτομίας Έλλειψη χρηματοδότησης Έλλειψη υποστηρικτικών δομών Έλλειψη κουλτούρας και καινοτόμου επιχειρηματικότητας Γραφειοκρατία Ασταθές θεσμικό πλαίσιο Ελλιπής ενημέρωση για χρηματοδοτικές πηγές Έντονος ανταγωνισμός Φόβος για την αποτυχία
Βήματα Καινοτομικής Διαδικασίας Γένεση καινοτόμου ιδέας Πειραματισμός, ελευθερία έκφρασης στους εργαζόμενους, ανταλλαγή απόψεων, καταιγισμός ιδεών Αξιολόγηση της ιδέας Διαγνωστικός οδηγός καινοτομίας που εξετάζει κατά πόσο μια επιχείρηση είναι σε θέση να υλοποιήσει επιτυχώς μια ιδέα Σχεδιασμός Επιχειρηματικό πλάνο και δομή του Εφαρμογή Υλοποίηση της ιδέας και μετατροπή της σε προϊόν υπηρεσία
Γέννηση Καινοτόμου Ιδέας Ενίσχυση της Καινοτομίας σε Προσωπικό Επίπεδο Κατάρριψη των μύθων που σχετίζονται με την δημιουργικότητα Πχ οι μεγάλες εταιρίες είναι υπεύθυνες για την καινοτομία, οι μεγάλοι σε ηλικία δεν μπορούν να καινοτομήσουν, οι μικροί σε ηλικία δεν μπορούν να καινοτομήσουν, στην Ελλάδα δεν γίνονται αυτά κτλ Καταπολέμηση του φόβου για την αποτυχία Ανοιχτό πνεύμα απέναντι στον πειραματισμό
Γέννηση Καινοτόμου Ιδέας Ενίσχυση της Καινοτομίας σε Εταιρικό Επίπεδο Ανοιχτό εταιρικό κλίμα και οργανωτική κουλτούρα Ανοιχτή επικοινωνία Λιγότερο ιεραρχικές δομές Ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας Δεκτικότητα Πρωτοβουλία Ελευθερία δράσης Ενεργός συμμετοχή Αποδοχή απόψεων Ομαδικό πνεύμα Ενθάρρυνση καινοτομιών Παροχή χρόνου και πόρων Συστήματα επιβράβευσης Συνεργασία και ανταλλαγή απόψεων με πελάτες και προμηθευτές Πειραματισμός και Ε&Α
Γέννηση Καινοτόμου Ιδέας Για νέους επιχειρηματίες: Εντοπισμός κενών στην αγορά Έρευνα αγοράς Ιδέες από άλλες χώρες Δυνατότητες βελτίωσης προϊόντων Ερευνητικές εργασίες Αγάπη για κάποια απασχόληση Επιχειρηματικές προτάσεις από τρίτους κ.α. Για υπάρχουσες εταιρίες: Εντοπισμός κενών στην αγορά Έρευνα αγοράς Ιδέες από άλλες χώρες Δυνατότητες βελτίωσης προϊόντων Ερευνητικές εργασίες Εργαζόμενοι Πελάτες Συνεργάτες Ανταγωνιστές Επιχειρηματικοί σύλλογοι Συνεργασίες με Πανεπιστήμια & Ερευνητικά κέντρα
Ταξινόμηση καινοτομιών
Ταξινόμηση καινοτομιών Το συγκεκριμένο μοντέλο ταξινόμησης καινοτομιών χρησιμοποιείται για να διαχωριστούν τα επίπεδα της καινοτομικότητας στις μικρές, κυρίως, επιχειρήσεις. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν οι επιχειρήσεις έχουν εισαγάγει νέα προϊόντα ή διαδικασίες σε μια δεδομένη χρονική περίοδο και κατά πόσο αυτά ήταν νέα στον κλάδο ή νέα μόνο στην επιχείρηση. Ιεράρχηση της καινοτομίας: Τα προϊόντα ή οι διαδικασίες που είναι νέα για την επιχείρηση, αλλά όχι για τον κλάδο ή την αγορά, είναι στην ουσία απομιμήσεις. Τα προϊόντα ή οι διαδικασίες που είναι νέα και για την επιχείρηση και για την αγορά ταιριάζουν καλύτερα με τον ορισμό της καινοτομίας αυτά τα επίπεδα καινοτομίας χαρακτηρίζονται συνήθως ως αυξητικά και νεωτεριστικά.
Ταξινόμηση καινοτομιών Έχει παρατηρηθεί ότι οι επιχειρήσεις που εισάγουν σχετικά νεωτεριστικές καινοτομίες διαφέρουν από τις λιγότερο ή και καθόλου καινοτομικές επιχειρήσεις με βάση κάποια χαρακτηριστικά: Τάση για συνεργασία Εκπαίδευση Πρόσβαση σε χρηματοδότηση Επίδοση Τέλος, αρνητικό στοιχείο σε αυτού του τύπου τα μοντέλα κατάταξης των καινοτομιών σε κατηγορίες, είναι ότι ασχολούνται με τα αποτελέσματα των καινοτομιών και αναπόφευκτα δύνανται να αποκαλύψουν λιγότερα σχετικά με τις διαδικασίες της καινοτομίας.
Η καινοτομία ως διαδικασία Από τη δεκαετία του 1950 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 στην ακαδημαϊκή και τη βιομηχανική σκέψη κυριάρχησαν δύο αντιλήψεις, που παρουσίαζαν την καινοτομία ως μία γραμμική διαδικασία: Διαδικασία καινοτομίας 1ης γενιάς: Ιδέα μιας καινοτομίας στηριζόμενης στην επιστήμη (science-push innovation), όπου η εμφάνιση νέων ευκαιριών που στηρίζονται σε νέες τεχνολογίες υποκινεί τη διαδικασία. Διαδικασία καινοτομίας 2ης γενιάς: Ιδέα μιας ζητούμενης (demandpull) καινοτομίας, που αντικατοπτρίζει πιο στατική τεχνολογία, μια αύξηση της σημασίας του μάρκετινγκ για την ανάπτυξη της επιχείρησης και μιας ατζέντας καινοτομιών που υποκινείται από τις ανάγκες. (Rothwell, 1994)
Διαδικασία καινοτομίας 1ης γενιάς
Διαδικασία καινοτομίας 2ης γενιάς
Η καινοτομία ως διαδικασία Τα μοντέλα της στηριζόμενης στην τεχνολογία καινοτομίας και της ζητούμενης καινοτομίας ήταν ακραία και άτυπα παραδείγματα μιας πιο γενικής διαδικασίας αλληλεπίδρασης ανάμεσα στις τεχνολογικές δυνατότητες και στις ανάγκες της αγοράς. (Rothwell, 1994) Στη βάση της αλληλεπίδρασης και της αντιλήψεως της καινοτομίας ως μίας διαδικασίας σύνθετων δεσμών και μηχανισμών ανατροφοδότησης, αναπτύχθηκαν: -Το μοντέλο αλληλοσυνδέσεων (chain-linked model) των Kline & Rosenberg. -Το μοντέλο ζευγών (coupling model) των Rothwell & Zegveld.
Η καινοτομία ως διαδικασία
Η καινοτομία ως διαδικασία Στηριζόμενος στο προηγούμενο μοντέλο των ζευγών και την παραδοχή της αλληλεπίδρασης και ανατροφοδότησης, ο Rothwell προχώρησε τις γενιές : 3η γενιά: Η καινοτομία αποτελεί μία διαδικασία διαδραστικής μάθησης και συλλογικής επιχειρηματικότητας είναι υπόθεση συλλογικής δράσης και μπορεί να θεωρηθεί προϊόν των δικτύων συναφών φορέων δράσης που λειτουργούν μέσα στα καινοτομικά συστήματα. 4η γενιά: Το παράλληλο μοντέλο ή μοντέλο της ολοκλήρωσης (integration), που εμπνεύστηκε από τις καινοτομικές πρακτικές στη Nissan. 5η γενιά: Το μοντέλο της ολοκλήρωσης συστημάτων και δικτύωσης (systems integration and networking model), με την έμφαση να δίνεται στη σχέση ανταλλαγής χρόνου κόστους.
Καινοτομία και μέγεθος επιχείρησης:
Καινοτομία και μέγεθος επιχείρησης:
Δικτύωση καινοτομιών & ανοιχτή καινοτομία Σε παγκόσμιο επίπεδο, παρατηρείται μετακίνηση από τις ιεραρχικές δομές διακυβέρνησης (που βασίζονται στην απειλή και την καταπίεση) προς τις δομές διακυβέρνησης δικτύωσης (που βασίζονται στην αμοιβαιότητα και την εμπιστοσύνη). Πολλοί από τους πολύτιμους πόρους και δραστηριότητες για μια επιχείρηση εντοπίζονται στο εξωτερικό της περιβάλλον. Σε αρκετές περιπτώσεις, οι καινοτομικές ιδέες αναπτύσσονται στα σημεία επαφής των διαφορετικών βάσεων γνώσεων, μέσα από μία διαδικασία δημιουργικής τριβής. Οι επιχειρήσεις στηρίζονται όλο και περισσότερο στις εξωτερικές γνώσεις και την εμπειρία ως μία πηγή νέων τεχνολογιών και ως ένα εναλλακτικό μέσο για εμπορικοποίηση των ανακαλύψεών τους ιδέα της Ανοιχτής Καινοτομίας
Δικτύωση καινοτομιών & ανοιχτή καινοτομία Σύμφωνα με την ιδέα της ανοιχτής καινοτομίας, οι επιχειρήσεις πρέπει να χρησιμοποιούν εντατικά και τις εσωτερικές και τις εξωτερικές πηγές καινοτομιών, αντί να στηρίζονται αποκλειστικά στις προσπάθειες για Έρευνα & Ανάπτυξη, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι πέρα από την εσωτερική υπάρχει και η εξωτερική οδός που οδηγεί στην αγορά (π.χ. μέσω αδειοδότησης της τεχνολογίας). Σε πρόσφατη ενημέρωση του ΟΟΣΑ επισημάνθηκε η τάση για διεθνοποίηση των καινοτομικών δραστηριοτήτων των εταιρειών και χρησιμοποίηση ανοιχτών καινοτομιών που τους επιτρέπουν να είναι στην πρώτη γραμμή του αγώνα, αξιοποιώντας νέες ιδέες, γνώσεις και μεθόδους δημιουργίας αξίας. Ειδικότερα στις μικρές επιχειρήσεις, η ανοιχτή καινοτομία και η καινοτομική δικτύωση εν γένει προσφέρουν ουσιαστικά πλεονεκτήματα μετριάζοντας τους εσωτερικούς περιορισμούς πόρων και τα κενά ικανότητας.
Δικτύωση καινοτομιών & ανοιχτή καινοτομία