Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΖΕΟΛΙΘΟΥ ΣΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΥ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΩΝ ΠΤΗΝΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΜΕΑΣ ΖΩΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΙΧΘΥΟΛΟΓΙΑΣ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΖΩΟΤΕΧΝΙΑΣ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΖΕΟΛΙΘΟΥ ΣΕ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΥ ΚΑΙ ΣΤΙΣ ΑΠΟΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΜΕΝΩΝ ΠΤΗΝΩΝ ΑΝΝΑ ΔΕΔΟΥΣΗ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2009

Άννα Δεδούση Α.Π.Θ. Η επίδραση του φυσικού ζεόλιθου σε χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου και στις αποδόσεις των αναπτυσσόμενων πτηνών. ISBN «Η έγκριση της παρούσας διδακτορικής διατριβής από την Κτηνιατρική Σχολή του Α.Π.Θ. δεν υποδηλώνει αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα». (Ν. 5343/1932, άρθρο 202, παρ. 2) 2

Τριμελής Συμβουλευτική Επιτροπή: Α. Τσερβένη-Γούση, Καθηγήτρια: Επιβλέπουσα Α. Γιαννακόπουλος, Καθηγητής: Μέλος Ε. Χρηστάκη, Αναπληρώτρια καθηγήτρια: Μέλος 3

4

Στην οικογένειά μου και σε όλους όσους με στήριξαν ηθικά 5

6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 15 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΣ 19 Ι) H ΕΚΤΡΟΦΗ ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΥ ΔΙΕΘΝΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 19 Α) ΔΙΕΘΝΩΣ 19 α) Κατανομή ζωικού υλικού 19 β) Παραγωγή 20 γ) Τάσεις και προοπτικές 25 Β) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 26 α) Αριθμός εκτρεφόμενων στρουθοκαμήλων και κατανομή 26 β) Παραγωγή 28 γ) Τάσεις και προοπτικές 29 ΙΙ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ-ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ 31 A) Αναπαραγωγική ικανότητα των θηλυκών πτηνών 31 1) Γενετήσια ωριμότητα 31 2) Αυγοπαραγωγή (αριθμός αυγών /θηλυκό πτηνό /έτος) 32 3) Γονιμότητα των αυγών 35 4) Εκκολαπτικότητα των αυγών 38 5) Βιωσιμότητα - Θνησιμότητα των νεοσσών 44 6) Ποιότητα του αυγού 47 α) Βάρος αυγού 47 β) Σχήμα αυγού 49 γ) Σύνθεση και χημική σύσταση του αυγού 50 δ) Πάχος κελύφους 52 ε) Πόροι κελύφους (πορώδες) 54 στ) Μικροβιακό φορτίο κελύφους 56 Β) Αναπαραγωγική ικανότητα των αρσενικών πτηνών 57 1) Γενετήσια ωριμότητα 57 7

2) Ποιότητα σπέρματος 58 3) Αριθμός αυγών με γονιμοποιημένο ωάριο 58 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΖΕΟΛΙΘΟΙ 61 Ι. Προέλευση και γεωγραφική εντόπιση 61 ΙΙ. Χημική σύνθεση και κρυσταλλική δομή 62 ΙΙΙ. Βασικές φυσικές και χημικές ιδιότητες των ζεόλιθων 65 IV. Εφαρμογές των ζεόλιθων 67 V. Η χρήση των ζεόλιθων στη διατροφή των παραγωγικών ζώων 70 α) Επίδραση των ζεόλιθων στις αποδόσεις των παραγωγικών ζώων 72 Α) Πτηνά 72 1) Αυγοπαραγωγές όρνιθες 72 α) Αυγοπαραγωγή 72 β) Κατανάλωση τροφής Δ.Μ. της τροφής 72 γ) Σωματικό βάρος 73 δ) Θνησιμότητα-Βιωσιμότητα 73 ε) Ποιότητα αυγού 74 εα) Βάρος αυγού 74 εβ) Σύνθεση αυγού 74 εγ) Ποιότητα κελύφους 75 εδ) Άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά του αυγού 75 2) Κρεοπαραγωγά ορνίθια 76 α) Σωματικό βάρος 76 β) Κατανάλωση τροφής Δ.Μ. της τροφής 76 γ) Βιωσιμότητα- Θνησιμότητα 77 δ) Ποιότητα σφαγίου 77 Β) Χοίροι 78 Γ) Μηρυκαστικά 79 β) Επίδραση των ζεόλιθων στις συνθήκες διαβίωσης των παραγωγικών ζώων 80 Α) Πτηνά 81 Β) Χοίροι 83 Γ) Μηρυκαστικά 83 8

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ - Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΕΡΕΥΝΑ 85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ 85 Ι. ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στην τροφή τους 85 Χαρακτηριστικά και παράμετροι εκτίμησης της αναπαραγωγικής ικανότητας 91 1) Αυγοπαραγωγή 91 2) Ποιότητα αυγών 92 α) Μικροβιακό φορτίο κελύφους 92 β) Βάρος αυγού 93 γ) Σχήμα αυγού 94 δ) Βάρος λευκώματος 94 ε) Βάρος λεκίθου 94 στ) Αναλογία βάρους λεκίθου: βάρος λευκώματος 94 ζ) Χρωματισμός λεκίθου 94 η) Βάρος κελύφους και κελυφικών μεμβρανών 94 θ) Πάχος κελύφους του αυγού 95 ι) Πάχος κελυφικών μεμβρανών του αυγού 95 κ) Πορώδες κελύφους του αυγού 95 λ) Βάρος κελύφους ανά μονάδα επιφάνειας 96 3) Γονιμότητα 96 4) Εκκολαπτικότητα 97 α) Πραγματική εκκολαπτικότητα 97 β) Πρακτική εκκολαπτικότητα 97 5) Εμβρυϊκή θνησιμότητα 97 6) Σωματικό βάρος νεοσσού ημέρας 97 Άλλες μετρήσεις 97 Προσδιορισμός της συγκέντρωσης της βιταμίνης Α και των β-καροτένιων στη λέκιθο 97 9

ΙΙ. ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε ορισμένα χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας γεννητόρων στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στη στρωμνή της φωλιάς τους 99 Χαρακτηριστικά και παράμετροι εκτίμησης της αναπαραγωγικής ικανότητας 102 Άλλες μετρήσεις 103 Ποιοτική ανάλυση κοπράνων 103 ΙΙΙ. ΤΡΙΤΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου στις αποδόσεις των αναπτυσσόμενων νεοσσών στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στο χώρο του αναθρεπτηρίου 104 Χαρακτηριστικά και παράμετροι εκτίμησης της κρεοπαραγωγικής ικανότητας των νεοσσών στρουθοκαμήλου 107 Α) Αποδόσεις 107 1) Αύξηση του σωματικού βάρους 107 2) Κατανάλωση της τροφής 107 3) Δείκτης Μετατρεψιμότητας (Δ.Μ.) της τροφής 108 4) Θνησιμότητα των νεοσσών στρουθοκαμήλου 108 Β) Συνθήκες περιβάλλοντος διαβίωσης 108 1) Συγκέντρωση της αμμωνίας μέσα στους θαλάμους ανάθρεψης 108 2) Θερμοκρασία και σχετική υγρασία μέσα στους θαλάμους ανάθρεψης 108 3) Θερμοκρασία και σχετική υγρασία έξω από τους θαλάμους ανάθρεψης 108 Στατιστική ανάλυση 109 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 111 Ι. ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ α) Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στην τροφή τους σε ποσοστό 1,5% 111 1) Αυγοπαραγωγή 111 2) Ποιότητα αυγών 112 3) Γονιμότητα, εκκολαπτικότητα, εμβρυϊκή θνησιμότητα και σωματικό βάρος νεοσσού ημέρας 117 10

β) Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στην τροφή τους σε ποσοστό 2,5% 119 1) Αυγοπαραγωγή 119 2) Ποιότητα αυγών 119 3) Γονιμότητα, εκκολαπτικότητα, εμβρυϊκή θνησιμότητα και σωματικό βάρος νεοσσού ημέρας 125 4) Συγκέντρωση της βιταμίνης Α και των β-καροτένιων στη λέκιθο 127 ΙΙ. ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε ορισμένα χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας γεννητόρων στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στη στρωμνή της φωλιάς τους 129 1) Αυγοπαραγωγή 129 2) Ποιότητα αυγών 130 3) Γονιμότητα, εκκολαπτικότητα, εμβρυϊκή θνησιμότητα και σωματικό βάρος νεοσσού ημέρας 138 4) Ποιοτική ανάλυση κοπράνων 141 ΙΙΙ. ΤΡΙΤΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου στις αποδόσεις των αναπτυσσόμενων νεοσσών στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στο χώρο του αναθρεπτηρίου 142 Α) Αποδόσεις 142 1) Αύξηση του σωματικού βάρους (Σ.Β.) 142 2) Μέση ημερήσια κατανάλωση της τροφής 151 3) Δείκτης Μετατρεψιμότητας της τροφής 153 4) Θνησιμότητα 155 Β) Συνθήκες περιβάλλοντος 157 1) Μέσα στο θάλαμο του αναθρεπτηρίου 157 α) Θερμοκρασία 157 β) Σχετική υγρασία 159 γ) Αμμωνία 161 2) Έξω από το θάλαμο του αναθρεπτηρίου 161 11

α) Θερμοκρασία 161 β) Σχετική υγρασία 163 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 165 Ι. ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στην τροφή τους 165 1) Αυγοπαραγωγή 165 2) Ποιότητα αυγών 165 α) Μικροβιακό φορτίο κελύφους 165 β) Βάρος λευκώματος 167 γ) Βάρος λεκίθου και αναλογία βάρους λεκίθου: βάρος λευκώματος 168 δ) Βάρος κελύφους και κελυφικών μεμβρανών 169 ε) Βάρος αυγού 170 στ) Ποσοστό % του λευκώματος, της λεκίθου και του κελύφους 171 ζ) Χρωματισμός λεκίθου 172 η) Συγκέντρωση της βιταμίνης Α και των β-καροτένιων στη λέκιθο 173 θ) Σχήμα αυγού 174 ι) Πάχος κελύφους και κελυφικών μεμβρανών 174 κ) Πορώδες κελύφους 175 3) Γονιμότητα 176 4) Εκκολαπτικότητα 177 5) Εμβρυϊκή θνησιμότητα 177 6) Σωματικό βάρος νεοσσού ημέρας 178 ΙΙ. ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου σε ορισμένα χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας γεννητόρων στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στη στρωμνή της φωλιάς τους 180 1) Αυγοπαραγωγή 180 2) Ποιότητα αυγών 181 α) Μικροβιακό φορτίο κελύφους 181 12

β) Βάρος λευκώματος 182 γ) Βάρος και χρωματισμός λεκίθου, βάρος κελύφους και κελυφικών μεμβρανών 183 δ) Βάρος αυγού 184 ε) Ποσοστό % του λευκώματος, της λεκίθου και του κελύφους 186 στ) Αναλογία βάρους λεκίθου: βάρος λευκώματος 187 ζ) Σχήμα αυγού 187 η) Πορώδες κελύφους, βάρος κελύφους ανά μονάδα επιφάνειας και πάχος κελύφους και κελυφικών μεμβρανών 189 3) Γονιμότητα 192 4) Εκκολαπτικότητα 192 5) Εμβρυϊκή θνησιμότητα 193 6) Σωματικό βάρος νεοσσού ημέρας 193 ΙΙΙ. ΤΡΙΤΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ Επίδραση του κλινοπτιλόλιθου στις αποδόσεις των αναπτυσσόμενων νεοσσών στρουθοκαμήλου μετά από προσθήκη του στο χώρο του αναθρεπτηρίου 195 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 205 Ι. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 205 ΙΙ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 211 ΠΕΡΙΛΗΨΗ 213 SUMMARY 221 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 229 13

14

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εκτροφή στρουθοκαμήλου στην Ελλάδα είναι ένας αναπτυσσόμενος κλάδος, που ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 90. Αν και παρουσίασε για ένα διάστημα τάσεις ανάπτυξης χαρακτηρίζεται ακόμη από αρκετές ελλείψεις κυρίως στην οργάνωση της παραγωγής και της εμπορίας, στην εφαρμογή της επιστημονικής έρευνας και της σύγχρονης τεχνολογίας. Ανάμεσα στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η στρουθοκαμηλοτροφία στην Ελλάδα, όπως και διεθνώς, συμπεριλαμβάνονται και οι χαμηλές αποδόσεις των πτηνών (αυγοπαραγωγή, γονιμότητα, εκκολαπτικότητα των αυγών και βιωσιμότητα των νεοσσών). Κατά ένα μέρος οι χαμηλές αυτές αποδόσεις θα μπορούσαν να αποδοθούν στις συνθήκες εκτροφής της στρουθοκαμήλου (φωλιά στο χώμα «ανοικτή» και εκτεθειμένη στις κλιματικές και όχι μόνο συνθήκες). Η έρευνα λοιπόν με στόχο τη βελτίωση των αποδόσεων των γεννητόρων στρουθοκαμήλου καθώς και των συνθηκών γέννησης των αυγών στις φωλιές κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική. Προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να συμβάλλει η χρήση ενός φυσικού ζεόλιθου, του κλινοπτιλόλιθου. Οι φυσικοί ζεόλιθοι αποτελούν μια μεγάλη ομάδα ορυκτών, ηφαιστειογενούς κατά βάση προέλευσης, τα οποία χρησιμοποιούνται ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 τόσο ως πρόσθετες ύλες ζωοτροφών όσο και στο περιβάλλον διαβίωσης των παραγωγικών ζώων με σκοπό τη βελτίωση των αποδόσεών τους και τη δέσμευση των μυκοτοξινών. Σε δημοσιευμένες μελέτες σχετικά με την προσθήκη κλινοπτιλόλιθου στο σιτηρέσιο αυγοπαραγωγών ορνίθων αναφέρεται ότι αυξάνει την αυγοπαραγωγή και βελτιώνει την ποιότητα των παραγόμενων αυγών. Επίσης, η χρήση του στην τροφή των κρεοπαραγωγών ορνιθίων έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει θετικά το ρυθμό αύξησης του σωματικού βάρους και το Δ.Μ. της τροφής τους καθώς και την ποιότητα των αποδιδόμενων σφαγίων. Τέλος, η προσθήκη κλινοπτιλόλιθου στο χώρο διαβίωσης των πτηνών έχει διαπιστωθεί ότι μειώνει τη συγκέντρωση της αέριας αμμωνίας μέσα στους πτηνοτροφικούς θαλάμους, την υγρασία της στρωμνής και των περιττωμάτων των πτηνών και πως επηρεάζει θετικά την αύξηση του Σ.Β., το Δ.Μ. της τροφής και τη θνησιμότητα των πτηνών. Στη διεθνή βιβλιογραφία δεν υπάρχουν δεδομένα για την επίδραση του κλινοπτιλόλιθου στις αποδόσεις των γεννητόρων στρουθοκαμήλου και των αναπτυσσόμενων νεοσσών μετά από προσθήκη του στην τροφή ή στο περιβάλλον 15

διαβίωσής τους. Έτσι, αποφασίστηκε ο σχεδιασμός της παρούσας εργασίας που έχει ως σκοπό να μελετήσει την επίδραση του φυσικού ζεόλιθου κλινοπτιλόλιθου σε χαρακτηριστικά της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου και αποδόσεις των αναπτυσσόμενων νεοσσών. Για την υλοποίηση του σκοπού αυτού, πραγματοποιήθηκαν συνολικά 3 διαδοχικοί πειραματισμοί σε δύο εκτροφές στρουθοκαμήλου πλησίον της Θεσσαλονίκης. Οι αναλύσεις που αφορούσαν στη χημική σύσταση του κλινοπτιλόλιθου που χρησιμοποιήθηκε στην έρευνά μας καθώς και στην ανεύρεση του κλινοπτιλόλιθου στα κόπρανα των πτηνών, πραγματοποιήθηκαν στον Τομέα Ορυκτολογίας, Πετρολογίας και Οικονομικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ. Ο προσδιορισμός του μικροβιακού φορτίου του κελύφους των αυγών στρουθοκαμήλου πραγματοποιήθηκε στην Κλινική Παθολογίας των Πτηνών της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., ενώ οι αναλύσεις που αφορούσαν στη χημική ανάλυση των τροφών που χρησιμοποιήθηκαν έγιναν στο Εργαστήριο Διατροφής της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. Τέλος, ο προσδιορισμός της συγκέντρωσης της βιταμίνης Α και των β- καροτένιων στη λέκιθο των αυγών στρουθοκαμήλου πραγματοποιήθηκαν στο Διαγνωστικό Εργαστήριο της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. Η εργασία αυτή αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος αρχικά γίνεται λόγος για την εκτροφή στρουθοκαμήλου διεθνώς και στην Ελλάδα. Έπειτα, αναφέρονται τα χαρακτηριστικά και οι παράμετροι εκτίμησης της αναπαραγωγικής ικανότητας της στρουθοκαμήλου καθώς και οι βασικοί παράγοντες που την επηρεάζουν. Στη συνέχεια, γίνεται μια ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας σχετικά με τους ζεόλιθους, τις ιδιότητές τους, τις εφαρμογές τους και τις επιδράσεις της χρησιμοποίησής τους στις αποδόσεις των παραγωγικών ζώων. Στο δεύτερο μέρος, εκθέτονται τα υλικά και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν γι αυτήν την εργασία καθώς και τα αποτελέσματα που προέκυψαν. Ακόμη, συζητούνται αυτά τα αποτελέσματα και αναφέρονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν και οι σχετικές μας προτάσεις. Θεωρώ πρωταρχικό καθήκον να εκφράσω τη βαθιά μου ευγνωμοσύνη και τις θερμές μου ευχαριστίες στην καθηγήτρια κα. Α. Τσερβένη-Γούση, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., χωρίς την ηθική συμπαράσταση, τις πολύτιμες συμβουλές και την υποστήριξη της οποίας, η εκπόνηση της παρούσας διατριβής θα ήταν αδύνατη. Αισθάνομαι, επίσης την υποχρέωση να ευχαριστήσω τον καθηγητή του 16

Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Α. Γιαννακόπουλο και την αναπληρώτρια καθηγήτρια του Εργαστηρίου Διατροφής της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. κα. Ε. Χρηστάκη για τη σημαντική και πολύπλευρη βοήθεια και καθοδήγησή τους σε όλη τη διάρκεια αυτής της μελέτης. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον καθηγητή του Τομέα Ορυκτολογίας, Πετρολογίας και Οικονομικής Γεωλογίας του Τμήματος Γεωλογίας της Σχολής Θετικών Επιστημών του Α.Π.Θ. κ. Α. Φιλιππίδη για τη βοήθειά του σχετικά με τις αναλύσεις του κλινοπτιλόλιθου καθώς και την εταιρεία GEO-VET Ν. Αλεξανδρίδης & Σια Ο.Ε. που μας προμήθευσε το ζεόλιθο που χρησιμοποιήσαμε. Ευχαριστώ επίσης θερμά την καθηγήτρια κα. Π. Φλώρου-Πανέρη, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Διατροφής της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ., για τη διάθεση των χώρων και του εξοπλισμού του Εργαστηρίου Διατροφής προκειμένου να πραγματοποιηθούν οι χημικές αναλύσεις των τροφών καθώς και μέρος των αναλύσεων που αφορούσαν κάποια ποιοτικά χαρακτηριστικά των αυγών στρουθοκαμήλου που μελετήθηκαν. Επιθυμώ, ακόμη, να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στη Διευθύντρια της Κλινικής Παθολογίας των Πτηνών της Κτηνιατρικής Σχολής του Α.Π.Θ. επίκουρη καθηγήτρια κα. Ι. Γεωργοπούλου για τις υποδείξεις και την πολύτιμη βοήθειά της στις αναλύσεις που σχετίζονταν με τον προσδιορισμό του μικροβιακού φορτίου του κελύφους των αυγών στρουθοκαμήλου. Επιπλέον, θέλω να ευχαριστήσω τον αναπληρωτή καθηγητή της Γενικής Παθολογίας και Προπαιδευτικής κ. Ν. Ρουμπιέ για την καθοδήγησή του στις αναλύσεις που αφορούσαν στον προσδιορισμό της συγκέντρωσης της βιταμίνης Α και των β-καροτένιων στη λέκιθο των αυγών στρουθοκαμήλου. Ιδιαίτερες ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στον κ. Π. Βλαχάκη πτηνοτρόφο και στην οικογένεια του ιατρού κ. Γεωργίου Χαραλαμπίδη στις εκτροφές των οποίων πραγματοπιήθηκε το πειραματικό μέρος αυτής της διατριβής, για την άψογη συνεργασία τους και για τη σημαντική βοήθεια και υποστήριξη που μου παρείχαν σε όλη τη διάρκεια του πειραματισμού. Ευχαριστώ τέλος, όλους όσους κατά οποιοδήποτε τρόπο με βοήθησαν στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. 17

18

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΣ Ι) H ΕΚΤΡΟΦΗ ΣΤΡΟΥΘΟΚΑΜΗΛΟΥ ΔΙΕΘΝΩΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Α) ΔΙΕΘΝΩΣ α) Κατανομή ζωικού υλικού Η στρουθοκάμηλος είναι πτηνό γηγενές της Νότιας Αφρικής όπου άρχισε να εκτρέφεται για εμπορικούς σκοπούς πριν από 155 χρόνια περίπου. Η πρώτη μονάδα εκτροφής της ιδρύθηκε το 1860 στη Νότια Αφρική με αποκλειστική κατεύθυνση την παραγωγή φτερών (Smit, 1963 Jensen και συν., 1992). Σταδιακά, η εκτροφή της επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες όπως Αίγυπτο, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένες Πολιτείες και Αργεντινή. Το 1947 ιδρύθηκε στη Νότια Αφρική ένας συνεταιρισμός με την επωνυμία Klein Karoo Kooperasie (KKK) ο οποίος έγινε «η κοιτίδα της εμπορίας και εκτροφής ζώων και προϊόντων στρουθοκαμήλου». Βάση νόμου, ο συνεταιρισμός αυτός ήταν ο μοναδικός οργανισμός που είχε το δικαίωμα να εμπορεύεται προϊόντα στρουθοκαμήλου. Επίσης, απαγορεύτηκε η εξαγωγή κάθε γενετικού υλικού με τη μορφή αυγών ή ζωντανών πτηνών από τη Νότια Αφρική (Adams και Revell, 1998). Το 1993, η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής αποφάσισε να καταργήσει τη νομοθεσία που προστάτευε και ρύθμιζε, μέσω συνεταιριστικού ελέγχου, την εκτροφή στρουθοκαμήλου (Benson και Holle, 2003). Έτσι, η ενασχόληση με τη στρουθοκαμηλοτροφία επεκτάθηκε από την περιοχή του Klein Karoo στις περισσότερες περιοχές της Νότιας Αφρικής. Παράλληλα, πολλοί παραγωγοί ξεκίνησαν την εξαγωγή αυγών και πτηνών γεννητόρων σε άλλα μέρη του κόσμου. Με τον τρόπο αυτό, παρουσιάστηκαν νέες προοπτικές για το συνεχώς αναπτυσσόμενο κλάδο της εκτροφής στρουθοκαμήλου, οπότε νέοι εκτροφείς εισήλθαν στην παραγωγή. Η εκτροφή στρουθοκαμήλου άρχισε να αναπτύσσεται στις υπόλοιπες περιοχές του κόσμου από τα μέσα της δεκαετίας του 80 ωστόσο, οι περισσότερες επιχειρήσεις ήταν μικρής δυναμικότητας (Deeming και Angel, 1996). Εκτός Νότιας Αφρικής, υπήρχαν λίγες μεγάλες εκμεταλλεύσεις και αυτές βρίσκονταν αρχικά, 19

κυρίως στις Η.Π.Α., στην Αυστραλία και στην Ευρώπη. Η εκτροφή στρουθοκαμήλου ξεκίνησε στο Ισραήλ στις αρχές της δεκαετίας του 80, σημείωσε σταδιακά σημαντική ανάπτυξη και σήμερα κατέχει τη δεύτερη θέση, μετά τη Νότια Αφρική, στην εκτροφή παχυνόμενων πτηνών. Οι πρώτες εκτροφές στρουθοκαμήλου στην Ευρώπη ξεκίνησαν τη λειτουργία τους στις αρχές της δεκαετίας του 90 (Deeming και Angel, 1996 Adams και Revell, 1998) με την εισαγωγή πτηνών γεννητόρων κυρίως από τη Νότια Αφρική, το Ισραήλ και την Αυστραλία. Σύντομα, δημιουργήθηκαν εταιρείες παραγωγής καθώς και εμπορίας αναπαραγωγικού υλικού που προμήθευαν τους εκτροφείς με ενήλικα πτηνά σε υπέρογκες αρχικά τιμές. Όταν η παραγωγή γεννητόρων ξεπέρασε τη ζήτησή τους σημειώθηκε πτώση της τιμής αγοράς τους και οι εκτροφείς στρουθοκαμήλου στράφηκαν στην παραγωγή καλής ποιότητας ερυθρού κρέατος. Παράλληλα, ξεκίνησε μια προσπάθεια αξιοποίησης του δέρματος, του κελύφους των αυγών, του λίπους και τμημάτων του σώματος της στρουθοκαμήλου (παραπροϊόντα), όπως οι βλεφαρίδες, οι τένοντες των ποδιών, τα οστά, τα νύχια, ο κερατοειδής χιτώνας των οφθαλμών και τα φτερά. Τέλος, σημαντικό μέρος του εισοδήματος των εκτροφέων προέρχεται από την πώληση γονιμοποιημένων αυγών για επώαση και ζωικού υλικού (παχυνόμενοι νεοσσοί και γεννήτορες). β) Παραγωγή Παραδοσιακά, η εκτροφή στρουθοκαμήλου αποσκοπούσε στην παραγωγή φτερών και δέρματος. Ωστόσο, όταν οι καταναλωτές στις χώρες της Δύσης ανακάλυψαν τη γεύση και την ποιότητα του κρέατος στρουθοκαμήλου οι αναπτυσσόμενες ακόμα πτηνοτροφικές επιχειρήσεις απέκτησαν καινούρια κατεύθυνση (Carbajo, 2006). Την τελευταία δεκαετία περίπου, άρχισαν να δημιουργούνται μονάδες εκτροφής στο Βέλγιο, τη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Γαλλία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, την Ισπανία, τη Μ. Βρετανία και σε όλες τις σκανδιναβικές χώρες (Adams και Revell, 1998). Στις αναπτυγμένες αυτές χώρες με το υψηλό βιοτικό επίπεδο, η κατανάλωση του κρέατος στρουθοκαμήλου έχει αρχίσει να γίνεται αρκετά δημοφιλής και η σημερινή παραγωγή καλύπτει μέρος της υπάρχουσας ζήτησης, η οποία σε σημαντικό βαθμό καλύπτεται με κρέας που εισάγεται σε χαμηλές τιμές από τις τρίτες χώρες. Η συνεχιζόμενη μείωση της κατανάλωσης του μοσχαρίσιου κρέατος που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως, προς όφελος άλλων ειδών κρέατος 20

χαμηλής λιποπεριεκτικότητας, οδήγησε στη διατύπωση του ισχυρισμού πως η στρουθοκάμηλος θα αποτελέσει το «κρέας του μέλλοντος» αφού πρόκειται για ένα ερυθρό, άπαχο κρέας, ελκυστικό για καταναλωτές με ιδιαίτερες απαιτήσεις σε θέματα υγιεινής διατροφής (Πίνακας 1). Πίνακας 1. Θρεπτικές ουσίες και ενέργεια κρέατος στρουθοκαμήλου και άλλων ειδών ερυθρών και λευκών κρεάτων ανά 100g μαγειρεμένου κρέατος (Ostrich Meat Industry Development Final Report, 1993 και 1996) Είδη κρέατος Πρωτεΐνες % Λίπος % Ca mg/100g Fe mg/100g Ενέργεια Kcal/100g Χολοστερόλη mg/100g Στρουθοκαμηλήσιο 26,9 2,8 6 3,2 140 83 Ορνίθειο 28,9 7,4 15 2,2 190 89 Ινδορνίθειο 29,3 5 25 1,8 170 76 Μοσχαρίσιο 31,9 6,6 24 1,2 196 118 Χοιρινό 29,3 9,7 21 1,1 212 86 Σήμερα, σε 100 χώρες παγκοσμίως η στρουθοκάμηλος εκτρέφεται κυρίως για το δέρμα της και μόλις σε 10 χώρες το κύριο προϊόν αυτής της εκτροφής είναι το κρέας (Carbajo, 2006). Η Ιαπωνία, αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά κατεργασμένων δερμάτων στρουθοκαμήλου καθώς και προϊόντων από δέρμα. Μολονότι στη βιωσιμότητα του ανερχόμενου αυτού κλάδου συμβάλλουν και άλλα παραπροϊόντα, όπως τα φτερά και τα κελύφη των αυγών, το μέλλον του εξαρτάται κυρίως από την εμπορία του κρέατος στρουθοκαμήλου (Carbajo, 2006). Παρά το γεγονός ότι η στρουθοκάμηλος εκτρέφεται σήμερα σε όλο τον κόσμο, δεν έχει ακόμη παγκόσμια οργανωθεί στατιστικά και επιστημονικά η εκτροφή στρουθοκαμήλου γεγονός που καθιστά αδύνατη την ακριβή εκτίμηση των δεδομένων της αγοράς. Σύμφωνα με τους Adams και Revell (1998), υπολογίζεται ότι στη Νότια Αφρική το 1997 σφάχθηκαν πάνω από 400.000 πτηνά, παράγοντας αντίστοιχο αριθμό δερμάτων και 9.000 με 10.000 τόνους κρέατος. Στη χώρα αυτή, το δέρμα αντιπροσωπεύει το 80-90% της αξίας του σφαγίου ενώ το κρέας το υπόλοιπο. Το κρέας, θεωρούμενο ως δευτερεύον προϊόν, αποτελεί αντικείμενο προς άμεση εμπορευματοποίηση, κάτι που γίνεται στις αγορές της Ευρώπης, της Ασίας και αλλού σε πολύ χαμηλές τιμές, συμπιέζοντας τις τιμές του κρέατος στρουθοκαμήλου που 21

παράγεται στις χώρες αυτές. Στις Η.Π.Α. κατά το έτος 1997 σφάχτηκαν 100.000 πτηνά και έδωσαν μια παραγωγή κρέατος της τάξης των 2.000 τόνων. Στο Ισραήλ, σύμφωνα με τους Adams και Revell (1998), σφάζονται 12.000 περίπου πτηνά το χρόνο. Στη χώρα αυτή η στρουθοκάμηλος εκτρέφεται κυρίως για το δέρμα της αφού δεν καταναλώνεται το κρέας της για θρησκευτικούς λόγους. Σύμφωνα με νεότερα δεδομένα, ο αριθμός των στρουθοκαμήλων που σφάχτηκαν παγκοσμίως κατά το έτος 2005 εκτιμάται γύρω στις 350.000 πτηνά, αναμένεται ωστόσο να ξεπεράσει τις 535.000 το 2006 (Carbajo, 2006). Χώρες όπως η Κύπρος, η Τουρκία, η Νέα Ζηλανδία, η Ναμίμπια και η Πολωνία παράγουν γύρω στις 4.000 πτηνά η καθεμιά ετησίως. Από τις ευρωπαϊκές χώρες, το Βέλγιο, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ισπανία κατέχουν την υψηλότερη θέση στην παραγωγή κρέατος στρουθοκαμήλου (Carbajo, 2006). Ωστόσο, εξακολουθεί η εισαγωγή κρέατος από τις τρίτες χώρες σε χαμηλότερες τιμές. Στον Πίνακα 2 δίνεται ο αριθμός των πτηνών που υπολογίστηκε ότι σφάχθηκαν σε διάφορα μέρη του κόσμου κατά την περίοδο 1995-96 καθώς και το έτος 1999. Στον Πίνακα 3 (Carbajo, 2006) αναφέρεται ο αριθμός των πτηνών που σφάχθηκαν σε διάφορες χώρες παγκοσμίως κατά το έτος 2005 καθώς και ο αναμενόμενος αριθμός σφαγιασθέντων πτηνών στις χώρες αυτές για το έτος 2006. Πίνακας 2. Αριθμός πτηνών (κατ εκτίμηση) που σφάχθηκαν* διεθνώς την περίοδο 1995-1996 (Υπουργείο Γεωργίας, 1999) και 1999 (Γροσομανίδης, 2002) Χώρες-Ήπειροι 1995 1996 1999 Ευρώπη - 4.000 45.000 Αυστραλία 40 653 25.000 Καναδάς 1.100 3.200 - Η.Π.Α. 15.000 25.000 50.000 Ισραήλ 6.000 13.000 25.000 Ναμίμπια 8.000 17.500 30.000 Ζιμπάμπουε 8.064 9.393 32.000 Νότια Αφρική 175.081 273.607 180.000 ΣΥΝΟΛΟ 213.285 346.353 387.000 * Για οποιοδήποτε σκοπό 22

Πίνακας 3. Αριθμός πτηνών που σφάχτηκαν* παγκοσμίως το έτος 2005 (κατ εκτίμηση) και εκτιμώμενος αριθμός σφαγιασθέντων πτηνών για το έτος 2006 (Carbajo, 2006) Χώρες-Ήπειροι 2005 2006 Νότια Αφρική 150.000 200.000 Κίνα 50.000 100.000 Ζιμπάμπουε 20.000 20.000 Αυστραλία 12.000 22.500 Βραζιλία 10.000 50.000 Η.Π.Α. 10.000 13.500 Ισραήλ 10.000 10.000 Ουγγαρία 8.000 12.000 Ισπανία 7.000 7.000 Φιλιππίνες 5.000 7.500 ΣΥΝΟΛΟ 282.000 442.500 * Για οποιοδήποτε σκοπό Από τα στοιχεία του Πίνακα 2 προκύπτει ότι ο αριθμός των στρουθοκαμήλων που σφάχτηκαν παγκοσμίως αυξήθηκε από τα μέσα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 90. Το 1999, η Νότια Αφρική κατείχε την πρώτη θέση σε ό,τι αφορά τον αριθμό των σφαχθέντων στρουθοκαμήλων και ακολουθούσαν οι Η.Π.Α. και η Ευρώπη. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 3, κατά το έτος 2005, ο συνολικός αριθμός των στρουθοκαμήλων που σφάχτηκαν παγκοσμίως ήταν μικρότερος σε σχέση με τον αντίστοιχο που καταγράφηκε το έτος 1999. Ωστόσο, η Νότια Αφρική και πάλι ήταν η κυρίαρχη χώρα σε ό,τι αφορά τον αριθμό των σφαχθέντων στρουθοκαμήλων παγκοσμίως με δεύτερη την Κίνα και τελευταία τις Φιλιππίνες. 23

Πίνακας 4. Κόστος παραγωγής στρουθοκαμήλου σε δολάρια Αμερικής, (US$) ανά χώρα (Carbajo, 2006) Χώρα Αυγά/θηλυκό πτηνό Νεοσσοί ημέρας/θηλυκό πτηνό % μέχρι την ηλικία κατά τη σφαγή Η ηλικία κατά τη σφαγή (μήνες) Κόστος διατροφής/ γεννήτορα Κόστος διατροφής/ νεοσσό Κόστος /αυγό Κόστος/ νεοσσό Κόστος* / νεοσσό Συνολικό Κόστος Νεοσσού Αυστραλία 50 28 70 11 110 180 3,30 5,89 8,42 188,42 Βραζιλία 40 30 30 14 200 200 7,50 10,00 33,33 233,33 Χιλή 40 21 90 10 220 150 8,25 15,71 17,46 167,46 Κίνα 40 15 70 13 150 70 5,63 15,00 21,43 91,43 Κύπρος 70 45 70 10 200 140 4,29 6,67 9,52 149,52 Εκουαδόρ 40 30 70 12 180 220 6,75 9,00 12,86 232,86 Αίγυπτος 49 25 62 12 238 172 7,29 14,28 23,22 195,22 Γουατεμάλα 50 20 80 12 400 500 12,00 30,00 37,50 537,50 Ουγγαρία 40 22 80 13 100 160 3,75 6,82 8,52 168,52 Ιράν 46 22 44 11 170 113 5,54 11,59 26,34 139,34 Ισραήλ 40 25 72 10 150 140 5,63 9,00 12,50 152,50 Μεξικό 63 13 88 12 125 85 2,98 14,42 16,48 101,48 Νιγηρία 48 24 83 14 200 130 6,25 12,50 15,06 145,06 Φιλιππίνες 35 20 75 15 170 260 7,29 12,75 17,00 277,00 Πορτογαλία 45 25 80 12 350 120 11,67 21,00 26,25 146,25 Ρωσία 40 20 36 12 150 140 5,63 11,25 31,25 171,25 Σερβία & Μαυροβούνιο 30 10 40 12 95 105 4,75 14,25 35,63 140,63 Νότια Αφρική 50 40 50 12 150 140 4,50 5,63 11,25 151,25 Ισπανία 50 20 59 12 150 120 4,50 11,25 19,23 139,23 Τουρκία 60 40 80 12 100 200 2,50 3,75 4,69 204,69 Η.Π.Α. 30 23 85 13 210 203 10,50 13,70 16,11 219,11 Βενεζουέλα 40 20 17 12 150 80 5,63 11,25 66,18 146,18 Ζιμπάμπουε 45 20 70 9,5 300 170 10,00 22,50 32,14 202,14 Μέσος όρος 45 24 65 12 186 165 6,35 12,53 21,84 186,97 *Συμπεριλαμβανομένης της θνησιμότητας Σημείωση: παράδειγμα υπολογισμού του κόστους νεοσσού λαμβάνοντας υπόψη τη θνησιμότητα: αν ο νεοσσός κοστίζει 5,89 US$ και η βιωσιμότητα είναι 70%, οι 100 νεοσσοί κοστίζουν 589 US$, άλλα μόνο οι 70 επιζούν, έτσι το κόστος /νεοσσό συμπεριλαμβανομένης της θνησιμότητας είναι 589/70=8,42 US$ 24

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Πίνακα 4, η μέση ετήσια αυγοπαραγωγή της στρουθοκαμήλου σε παγκόσμιο επίπεδο εκτιμάται στα 45 αυγά/θηλυκό. Ο αριθμός των παραγόμενων νεοσσών ημέρας /θηλυκό /έτος είναι μόλις 24. Επίσης, η θνησιμότητα είναι αρκετά υψηλή αν λάβουμε υπόψη πως ο αριθμός των νεοσσών που φτάνουν στην ηλικία κατά τη σφαγή παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση (17% έως 90%) ενώ, κατά μέσο όρο το 65% των νεοσσών που γεννιούνται ετησίως φθάνουν στην ηλικία κατά τη σφαγή η οποία κατά μέσο όρο είναι εκείνη των 12 μηνών. Το μέσο κόστος διατροφής ενός γεννήτορα στρουθοκαμήλου παγκοσμίως είναι 186 US$, ενώ το κόστος διατροφής για ένα πτηνό με σκοπό την κρεοπαραγωγή μέχρι τη σφαγή του εκτιμάται, κατά μέσο όρο, στα 165 US$ (Πίνακας 4). Η παραγωγή ενός αυγού στρουθοκαμήλου υπολογίζεται ότι, κατά μέσο όρο, στοιχίζει 6,35 US$ (Πίνακας 4). Το κόστος για την παραγωγή ενός νεοσσού στρουθοκαμήλου ηλικίας μιας ημέρας ανέρχεται κατά μέσο όρο στα 12,53 US$. Ωστόσο, αν στο κόστος αυτό συμπεριληφθεί και ο παράγοντας θνησιμότητα, τότε η μέση τιμή για την παραγωγή ενός νεοσσού ημέρας διαμορφώνεται στα 21,84 US$. Αν στη συνέχεια προσθέσουμε στο παραπάνω κόστος τις δαπάνες για τη διατροφή του νεοσσού μέχρι την ηλικία σφαγής του, τότε προκύπτει η πραγματική αξία ενός εκτρεφόμενου νεοσσού στρουθοκαμήλου από την πρώτη ημέρα της ζωής του μέχρι τη σφαγή η οποία εκτιμάται κατά μέσο όρο στα 186,97 US$. γ) Τάσεις και προοπτικές Οι χώρες με αναπτυγμένη στρουθοκαμηλοτροφία όπως η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και η Ζιμπάμπουε έχουν σημειώσει σημαντική πρόοδο μέσω της γενετικής επιλογής και της εφαρμογής ορθών μεθόδων εκτροφής. Η Νότια Αφρική, δε μονοπωλεί πλέον τον εφοδιασμό των διαφόρων χωρών με προϊόντα στρουθοκαμήλου, από τη στιγμή που η εκτροφή αυτή επεκτάθηκε σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου. Ωστόσο, η επιτυχία της εκτροφής στρουθοκαμήλου στις αναπτυσσόμενες χώρες θα εξαρτηθεί από τη δημιουργία μιας καλά οργανωμένης εγχώριας αγοράς για την κατανάλωση του κρέατος, τη δυνατότητα ανεύρεσης αγορών για την εξαγωγή προϊόντων, καθώς και τον έλεγχο των νοσημάτων των πτηνών αυτών (Carbajo, 2006). 25

Β) ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ α) Αριθμός εκτρεφόμενων στρουθοκαμήλων και κατανομή Στη χώρα μας, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, η εκτροφή στρουθοκαμήλου βρίσκεται ακόμη σε αρκετά πρώιμο στάδιο. Για το λόγο αυτό, τα μέχρι στιγμής επίσημα στοιχεία που να δίνουν ακριβείς πληροφορίες σχετικά με τις αποδόσεις των εκτρεφόμενων πτηνών, τα προϊόντα που παράγονται, τον τρόπο και τα προβλήματα διάθεσής τους, το είδος και το μέγεθος της αγοράς στην οποία απευθύνονται καθώς και τις τιμές που διαμορφώνονται είναι σχετικά περιορισμένα. Σε προκαταρκτική έρευνα που διεξήχθη σε έναν αριθμό εκτροφών στρουθοκαμήλου στη Βόρεια Ελλάδα το 2004 (Δεδούση και συν., 2004), προέκυψε ότι το 60% των εκτροφών στρουθοκαμήλου ξεκίνησαν τη λειτουργία τους την περίοδο 1998-2000. Σε αυτό συνέβαλε η πτώση της τιμής αγοράς των πτηνών γεννητόρων, καθώς άρχισε η εγχώρια διακίνησή τους, ενώ αρχικά εισάγονταν από το εξωτερικό (Ιταλία, Βέλγιο, Κύπρο κ.α.) σε απρόσιτες για ένα μέσο παραγωγό τιμές. Το 1999 υπήρχαν γύρω στις 20 εκτροφές διάσπαρτες σε διάφορες περιοχές της χώρας (Υπουργείο Γεωργίας, 1999). Στον Πίνακα 5 παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με την εξέλιξη του αριθμού των στρουθοκαμήλων και των αντίστοιχων εκτροφών στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2004-2007. Από τη μελέτη των στοιχείων του πίνακα 5 προκύπτει ότι κατά το έτος 2007 μειώθηκε τόσο ο αριμός των εκτρεφόμενων στρουθοκαμήλων στη χώρα μας όσο και ο αριθμός των αντίστοιχων εκμεταλλεύσεων. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα 6 κατά το έτος 2007, το 50,96% των στρουθοκαμήλων στη χώρα μας εκτρέφονταν στη Μακεδονία και τη Θράκη ενώ το 25,68% στην Πελοπόννησο. Από άποψη χωροταξικής κατανομής το 32,19% των εκμεταλλεύσεων στρουθοκαμήλου κατά το έτος 2007 βρίσκονταν στη Μακεδονία και τη Θράκη, το 23,28% αυτών στην Πελοπόννησο και το 21,23% στη Δ. Ελλάδα (Hellenic Republic-Ministry of Rural Development and Food, 2008). 26

Πίνακας 5. Εξέλιξη του αριθμού των στρουθοκαμήλων που εκτρέφονταν στην Ελλάδα κατά την περίοδο 2004-2007 καθώς και του αριθμού των αντίστοιχων εκτροφών κατά την περίοδο αυτή (Hellenic Republic-Ministry of Rural Development and Food, 2005-2008) Έτος Αριθμός εκτροφών Αριθμός πτηνών 2004 169 6.445 2005 170 6.390 2006 181 6.465 2007 146 4.828 Πίνακας 6. Κατανομή του αριθμού των εκτρεφόμενων στρουθοκαμήλων ανάλογα με το γεωγραφικό διαμέρισμα, κατά το έτος 2007 (Hellenic Republic-Ministry of Rural Development and Food, 2008) Γεωγραφικό διαμέρισμα Αριθμός στρουθοκαμήλων % Α. Μακεδονία-Θράκη 1.472 30,50 Δ.Κ. Μακεδονία 988 20,46 Δ. Ελλάδα 289 6,00 Θεσσαλία 131 2,71 Στερεά Ελλάδα 608 12,59 Πελοπόννησος 1.240 25,68 Νησιά Β. Αιγαίου 15 0,31 Κρήτη 85 1,76 Σύνολο χώρας 4.828 100 Τα πτηνά που εκτρέφονται στο 40% των μονάδων (Δεδούση και συν., 2004), ανήκουν αποκλειστικά στην φυλή African Black. Η ήρεμη συμπεριφορά και το μικρότερο σε σχέση με άλλες φυλές σωματικό της μέγεθος, καθώς και τα χαρακτηριστικά πρωιμότητας που εμφανίζει, δικαιολογούν την προτίμηση αυτή των εκτροφέων. Μικρότερο ποσοστό καταλαμβάνουν η φυλή Blue Neck, η Zimbabue, 27