ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ
Μαθητές της ομάδας Χρυσάνθη Καραθάνου Αθηνά Βάλλα Εύα Γαλανού Μαρία Βασιλείου Ελένη Βάιλα Βαΐτσα Πιερράκου Αικατερίνη Γκοβόστη Ιωάννα Γαλάνη Γιώργος Σταυρίδης Δέσποινα Τασιοπούλου Γεώργιος Οσταδημήτρης Σαράντης Σαράντος Νάσια Παπανικολάου Χουτζούμη Ανδρομάχη Κων/νος Δελεβέγκος Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Θεοδώρα Σαμίου ΜΑΘΗΤΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ της ΟΜΑΔΑΣ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ Γιάννης Κοντός Ρωμανός Καλεμκερής Δημήτρης Χουτζούμης Μαριλένα Μπέγκα Μαρία Νεφέλη Λουκέρη Παναγιώτα Μπαμπάνα Γιάννης Κανέλλης Θανάσης Κρεββατάς - Δημήτρης Παπακωνσταντίνου: Υπεύθυνοι έρευνας Υπεύθυνος Συγκέντρωσης- παρουσίασης υλικού: Ζαγοράκης Παύλος Υπεύθυνη καθηγήτρια για την επιμέλεια του θεωρητικού μέρους Αγγελική Σταματούρου
1)Τι είναι οι βιολογικές καλλιέργειες; ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2)Παράγοντες για την σωστή ανάπτυξη του φυτού 3)Πρακτικές που χρησιμοποιούνται στις βιολογικές καλλιέργειες. (Ηλιοαπολύμανση, Λίπανση από ουσίες φυσικές προέλευσης, κομποστοποίηση) 4) Κομποστοποίηση 4)Οφέλη της βιολογικής καλλιέργειας για τον άνθρωπο 5)Βιολογικές καλλιέργειες στην Ελλάδα 6)Μερικές επισημάνσεις 7)Έρευνα περιβαλλοντικής ευαισθησίας στο σχολείο 8)Παράρτημα: Κομποστοποίηση και Ανακύκλωση
Βιολογική Καλλιέργεια Είναι η χρησιμοποίηση επιστημονικών και εμπειρικών δεδομένων με σκοπό την παραγωγή υγιεινών προϊόντων, τα οποία δεν περιέχουν χημικά υπολείμματα. Για τους βιοκαλλιεργητές άνθρωπος και περιβάλλον αποτελούν πρώτη προτεραιότητα. Οι καλλιεργητικές τεχνικές που εφαρμόζουν είναι τέτοιες, ώστε οι φυσικοί πόροι (έδαφος, νερό κ.α.) να διατηρούνται και όπου είναι δυνατόν να βελτιώνονται. Το κύριο ζήτημα της Βιολογικής Καλλιέργειας είναι η αντικατάσταση συνθετικών χημικών ουσιών με άλλες που βρίσκονται στη φύση. Αντί συνθετικών φυτοφαρμάκων χρησιμοποιούνται οργανικά φυτοφάρμακα όπως το πύρεθρο και η ροτενόνη. Οι βιολογικοί καλλιεργητές υποστηρίζουν ότι οι συγκεκριμένες οργανικές ουσίες είναι βιοδιασπώμενες και άρα δεν μένουν στο τελικό προϊόν. Αντίθετα, έχοντας στα χέρια τους έρευνες ανεξάρτητων επιστημόνων υποστηρίζουν ότι πολλά από τα συνθετικά χημικά παραμένουν αδιάσπαστα στην τροφική αλυσίδα μέχρι τον τελικό καταναλωτή, που είναι ο άνθρωπος. Οι βιολογικοί καλλιεργητές βασίζονται στην εναλλαγή καλλιεργειών στο ίδιο χωράφι, υπολείμματα συγκομιδών, ζωικά λιπάσματα (κοπριά) και μηχανική καλλιέργεια για την διατήρηση της παραγωγικότητας του χώματος και τον εμπλουτισμό του με θρεπτικές ουσίες για τα φυτά και για τον έλεγχο των ζιζανίων, εντόμων και παρασίτων. Κατά συνέπεια η βιολογική καλλιέργεια απορρίπτει τους Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς και στέκεται εχθρικά απέναντί τους καθώς και στις εταιρίες που τους κατασκευάζουν. Υποστηρίζει ότι το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπότητας δεν έχει ενημερωθεί για τους κινδύνους που κρύβουν η Γενετική Μηχανική και τα μεταλλαγμένα προϊόντα στην υγεία του ανθρώπου, των φυτών και των υπόλοιπων ζώων. Οι μεγάλες εταιρίες της Αγροβιομηχανίας πραγματοποιούν συνεχώς παρόμοιες μελέτες οι οποίες όμως, δείχνουν το αντίθετο. Οι υποστηρικτές της βιολογικής καλλιέργειας αμφισβητούν τις διαβεβαιώσεις των εταιριών. Οι σημαντικότεροι παράγοντες για την σωστή ανάπτυξη του φυτού σε βιολογική καλλιέργεια 1. Το κατάλληλο υπόστρωμα (χώμα ή άλλου είδους υπόστρωμα) 2. Η σωστή λίπανση
3. Το κατάλληλο πότισμα 4. Η βιολογική καταπολέμηση βλαβερών εντόμων και ζιζανίων 5. Η σωστή τοποθέτηση και προσανατολισμός της καλλιεργήσιμης έκτασης 6. Η κατάλληλη συντήρηση του υποστρώματος, ανάλογα με το είδος της καλλιέργειας. Πρακτικές που χρησιμοποιούνται στις βιολογικές καλλιέργειες για την διατήρηση και την βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους: αμειψισπορά: εναλλαγή καλλιεργειών στο ίδιο χωράφι λίπανση με φυσικής προέλευσης ουσίες χλωρή λίπανση: ποικιλίες φυτών που καλλιεργούνται με σκοπό να παραμείνουν στο χώμα προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για λίπασμα (κόκκινο τριφύλλι, βίκος, κουκιά, σίκαλη). συγκαλλιέργεια: καλλιέργεια δύο ή περισσότερων ειδών π.χ. Αγγούρι με αρακά, ραπανάκι, φασόλια ή καρότα με κρεμμύδι, παντζάρι, μαρούλι, τομάτα, πράσο. εδαφοκάλυψη : κάλυψη του εδάφους με ειδικά πανιά που επιτρέπουν στο έδαφος να αναπνέει, αλλά ταυτόχρονα εμποδίζουν την ανάπτυξη ζιζανίων και οργανισμών που βλάπτουν την ανάπτυξη των φυτών και γίνεται ορθολογική χρήση του νερού. Ηλιοαπολύμανση Μια μέθοδος για την δημιουργία κατάλληλου εδαφικού υποστρώματος, απολύμανσης και απαλλαγής του εδάφους από διάφορους παθογόνους μικροοργανισμούς (μύκητες, βακτήρια, έντομα, σπόρους ζιζανίων), ώστε το έδαφος να μην είναι εστία μόλυνσης για τα νεαρά φυτά είναι η μέθοδος της ηλιοαπολύμανσης. Με αυτή την μέθοδο αξιοποιούμε την ηλιακή ενέργεια που διαθέτει η χώρα μας ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. Πώς γίνεται η ηλιοαπολύμανση: αρχικά ψιλοχωματίζουμε το έδαφος και εν συνεχεία το ποτίζουμε, ώστε να αποκτήσει υγρασία. Μετά το καλύπτουμε με διαφανές πλαστικό που προμηθευόμαστε από το εμπόριο για 2 περίπου μήνες (Ιούλιο και Αύγουστο). Οι υψηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται στο καλυμμένο έδαφος καταστρέφουν ένα ευρύ φάσμα παρασίτων.
Πώς δημιουργείται λίπανση από ουσίες φυσικές προέλευσης; Τρεις είναι οι θρεπτικές ουσίες που χρειάζονται τα φυτά για να αναπτυχθούν: Άζωτο, Φώσφορος και Κάλιο. Στη βιολογική γεωργία αυτά τα στοιχεία παράγονται μέσω της κομποστοποίησης. Είναι μια διαδικασία παραγωγής φυσικού λιπάσματος από την αποσύνθεση οργανικών υλικών (φύλλα, κλαδιά, υπολείμματα κουζίνας). Το κομπόστ ή χούμους είναι φυσικό λίπασμα που παράγεται με την παραπάνω διαδικασία. Η λέξη κομπόστ προέρχεται από την αγγλική λέξη compost. Λατινική λέξη compositus από το ρήμα componere (com = μαζί + ponere = τοποθετώ). Στα τέλη του 14ου αι. στη γαλλική γλώσσα εμφανίζεται η λέξη composte με την έννοια του μίγματος των φύλλων, της κοπριάς και άλλων υλικών για την λίπανση της γης. Η κοπριά μαζί με ούρα και στρωμνή οικόσιτων ζώων (φουσκί), το κομπόστ κήπου (υπολείμματα τροφών: φρούτα, λαχανικά, κατακάθια καφέ κλπ), η τύρφη, τα φύκια, το μαλλί των προβάτων, τα ρινίσματα ξύλου και η φυλλώδης μούχλα αποτελούν οργανική ύλη για κομποστοποίηση. Ειδικά στη χώρα μας που αντιμετωπίζουμε πολύ σημαντικό πρόβλημα διάβρωσης του εδάφους λόγω της μικρής φυτοκάλυψης, των μεγάλων κλίσεων και των εντατικών καλλιεργητικών πρακτικών (αναστροφή εδάφους, βαθιά άρωση, φρεζάρισμα κ.α.). η προσθήκη κομπόστ μπορεί να βελτιώσει την παραγωγικότητα του εδάφους, να δημιουργήσει θύλακες αντίστασης στα φαινόμενα διάβρωσης και να περιορίσει την εμφάνιση ζιζανίων. Το κομπόστ αποτελεί μια από τις πρώτες ενέργειες για την εξυγίανση της γεωργικής παραγωγής και της φύσης γενικότερα. Για την παραγωγή σωστού φυσικού λιπάσματος απαιτείται συγκεκριμένη διεργασία για κάθε μια από τις παραπάνω πρώτες ύλες προκειμένου το λίπασμα να είναι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά κατάλληλα για την θρέψη του φυτού. Για παράδειγμα το φουσκί είναι αποτελεσματικό, όταν παραμείνει στο έδαφος καλυμμένο τρεις μήνες πριν από την χρήση του. Οφέλη της βιολογικής καλλιέργειας για τον άνθρωπο - - - Θρεπτική αξία: έχουν μεγαλύτερη θρεπτική αξία από τα προϊόντα συμβατικής καλλιέργειας, γιατί περιέχουν μεγαλύτερη ποσότητα θρεπτικών συστατικών (σίδηρο, μαγνήσιο, ασβέστιο) και αντιοξειδωτικών. Υγεία: Στα προϊόντα βιολογικής καλλιέργειας δεν ανιχνεύονται υπολείμματα φυτοφαρμάκων, εντομοκτόνων και ζιζανιοκτόνων. Κατά την κατανάλωσή τους δεν συσσωρεύονται στο σώμα τοξικές ουσίες. Είναι περισσότερο γευστικά. Εξοικονομείται ενέργεια, επειδή για την παραγωγή τους χρησιμοποιούνται ανακυκλούμενες πρώτες ύλες.
Βιολογικές καλλιέργειες στην Ελλάδα Οι κυριότερες βιολογικές καλλιέργειες και το αντίστοιχο ποσοστό τους επί του συνόλου της βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα (3.098.215 στρ.) κατά φθίνουσα σειρά είναι: - Ελιά: Αποτελεί την κυρίαρχη βιολογική καλλιέργεια για την Ελλάδα σε ποσοστό 18,4%. - Δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, αραβόσιτος κλπ) σε ποσοστό 11,4%. -Σανοδοτικά φυτά (μονοετή, πολυετή, λειμώνες) σε ποσοστό 9,6%. -Καρποί για παραγωγή ζωοτροφών σε ποσοστό 1,85%. -Αμπέλι σε ποσοστό 1,6%. -Οπωροφόρα σε ποσοστό 0,9%. -Ελαιούχοι καρποί (ηλίανθος, σόγια, κράμβη, λινάρι κά) σε ποσοστό 0,9%. Η βιολογική γεωργία μπήκε δειλά-δειλά στη ζωή των Ελλήνων αγροτών, όπως μπαίνει καθετί καινούριο στη χώρα μας, όμως στην πορεία των χρόνων αποδείχθηκε μία πολύ έξυπνη και προσοδοφόρα εναλλακτική λύση, η οποία γνώρισε τεράστια απήχηση στους αγρότες μας στις αρχές της νέας χιλιετίας. Πίνακας 1. Εξέλιξη των Βιοκαλλιεργούμενων Εκτάσεων στην Ελλάδα (1993-2001) ΕΤΟΣ 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 ΕΚΤΑΣΗ (στρ.) 7.000 11.882 24.009 52.964 99.995 154.019 214.512 267.070 311.182 ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ (%) - 69,7 102,0 120,6 88,8 54,03 39,3 24,5 16,5 Πίνακας 2. Εξέλιξη βιολογικής γεωργίας στην Ελλάδα 2001-2008 Έτος Αριθμός. Επιχειρηματιών. Καλ/νες Εκτάσεις Βοσκότοποι Σύνολο % Ανάπτυξης 2001 6.933 2002 6.299 295.051 476.151 771.202 2003 6.642 389.951 2.054.614 2.444.564 217% 2004 9.002 706.250 1.962.340 2.671.590 9,3% 2005 16.399 1.035.600 1.845.025 2.880.625 7,8% 2006 24.666 1.701.865 1.320.695 3.022.560 4,9% 2007 24.729 1.521.175 1.277.771 2.798.946-7,4% 2008 25.098 1.785.710 1.392.560 3.178.270 13,5% 2009 25.284 1.706.318 1.556.204 3.262.522 2,7% 2010 22.860 1.576.064 1.522.151 3.098.215-5,3%% Από τους παραπάνω πίνακες παρατηρούμε ότι αρχικά οι αγρότες μας έδειξαν επιφυλακτικότητα την οποία διαδέχθηκε ο ενθουσιασμός. Τα δεδομένα όμως άλλαξαν στη συνέχεια με αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να παρατηρείται αισθητή μείωση του ενδιαφέροντος των αγροτών για τις βιολογικές καλλιέργειες. Παρά την ανάπτυξη της αγοράς βιολογικών προϊόντων την τελευταία δεκαετία, το μέλλον των μικρών και αυτόνομων αγροτών (βιολογικών ή μη) βρίσκεται σε κίνδυνο. Οι δομές υποστήριξης των μικρών αγροτών έχουν αρχίσει να αποδυναμώνονται σχεδόν σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες και στην Ελλάδα. Το μεγαλύτερο κόστος παραγωγής με την αβεβαιότητα της παραγόμενης ποσότητας προϊόντων και σε συνδυασμό με τη υποστήριξη συστημάτων παραγωγής μεγάλου αριθμού προϊόντων μέσα από μεγάλες εκτάσεις ή/και
εργοστασιακή γεωργική ή κτηνοτροφική παραγωγή καθιστούν επισφαλή την ενασχόληση των αγροτών με βιολογικές καλλιέργειες. Σήμερα η Ελλάδα έχει πολύ δυναμική εσωτερική αγορά βιολογικών προϊόντων, παρά τον αρχικό εξαγωγικό προσανατολισμό. Αυτή τη στιγμή, στον ελληνικό χώρο τα βιολογικά προϊόντα διατίθενται σε περισσότερες από 70 αγορές βιολογικών προϊόντων, στα σούπερ μάρκετ και σε εκατοντάδες καταστήματα τόσο εξειδικευμένα καταστήματα λιανικής πώλησης βιολογικών προϊόντων, όσο και σε μια ευρύτερη γκάμα καταστημάτων (κάβες, τοπικά προϊόντα, κ.λπ). Μερικές επισημάνσεις Απαιτείται περισσότερος χρόνος για την επεξεργασία των νέων λεπτομερών κανόνων παραγωγής όσον αφορά ορισμένα είδη ζώων, τη βιολογική υδατοκαλλιέργεια, τα φύκια και τις ζύμες που χρησιμοποιούνται ως τρόφιμα ή ζωοτροφές σε κοινοτικό επίπεδο, η οποία πρέπει συνεπώς να γίνει σε μεταγενέστερο στάδιο. Πρέπει, επομένως, να εξαιρεθούν αυτά τα προϊόντα από το πεδίο εφαρμογής του παρόντος κανονισμού. Εντούτοις, σε ορισμένα είδη ζώων, στα προϊόντα υδατοκαλλιέργειας και τα φύκια πρέπει να εφαρμόζονται, τηρουμένων των αναλογιών, οι κοινοτικοί κανόνες παραγωγής, ελέγχου και επισήμανσης, σύμφωνα με το άρθρο 42 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007. Ένα ολοκληρωμένο σύστημα βιολογικής γεωργίας απαιτεί η ζωική παραγωγή να είναι συνδεδεμένη με τη γη, όπου η παραγόμενη κόπρος χρησιμοποιείται ως λίπασμα για την καλλιέργεια των φυτών. Επειδή η κτηνοτροφία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την διαχείριση της γεωργικής γης, πρέπει να προβλεφθεί η απαγόρευση της κτηνοτροφίας εκτός εδάφους. Στην βιολογική κτηνοτροφία, η επιλογή φυλών πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ικανότητα προσαρμογής τους στις τοπικές συνθήκες, τη ζωτικότητά τους και την αντοχή τους σε ασθένειες και να ενθαρρύνεται η ευρεία βιοποικιλότητα. Συμπεράσματα Η βιολογική καλλιέργεια αποτελεί έναν σημαντικό τρόπο παραγωγής τροφίμων που δεν απειλούν την υγεία των ανθρώπων και την επιβίωση του πλανήτη. Παρόλα αυτά οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι θα πρέπει να υπάρξει ένα πιο σαφές νομοθετικό πλαίσιο που να προστατεύει και να βελτιώνει την παραγωγή των βιολογικών προϊόντων.