ΜΗΝΙΑΙΟ ^KKjlHtiatTIKO

ΜΗΝΙΑΙΟ ^KKjlHtiatTIKO Ή ^ριοάικο 0 f f f l t M t t M ------------ * ------------ - GKAJAGTλΙ He ΤΗΝ ΠΡΟΝΟΙλ TOY ceg. ΜΗΤΡΟΠΟΜΤΟΥ Μ YTI \ Η N H C κ ο γ ΐ λ κ ω κ ο γ ΙΛΡΥΤΗΟ: 0 MYTI\HNHC l\k(dkoc (t) 1333 ΛΙ6Y9YNTHC: XPXIM. IXKCDKOC C. I6POKHPYI ΚλΡλΜΟΥ^ΗΟ GTOC OCT' ΙΟΥΝΙΟΣ 20 11 ΑΡΙΘ. G KPXK6I0 \ΚλΛΗΜΙλΟ λθηνον

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Του Άρχιμ. Ιακώβου Καραμούζη Ή Όμολογία της Πίστεως στούς Άγιους ΓΡΑΦΕΙΑ: ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΤΗΛ.: 22510 28514 καί 40892, FAX: 22510 40893 e-mail: immit@otenet.gr, web: www.immyt.gr Ιδιοκτήτης: Ι. ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Εκδότης: Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ Διευθυντής Συντάξεως: ΑΡΧΙΜ. ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗΣ Μητροπόλεως 1, Μυτιλήνη Τ.Κ. 81 100 Τηλ. 22510 45038 Συνεργάτης του περιοδικού: ΟΙΚΟΝΟΜΟΣ π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΟΥΛ ΜΕΣ Κωδικός Εντύπου: 2595 ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ Ετήσια Εσω τερικού 10 Ε τήσια Αμερικής 15$ 'Άλλων Χωρών Έξωτερ. άνάλογος Γ ιά Νομικά πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου έτησία συνδρομή 25 καί σ έμας...105 Του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου Χριστός καί Χριστιανοί...108 Διαβάζοντας τό Νέο Συναξαριστή Ό άγιος Λουκας, Αρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεω ς... 114 Ειρήνης Πέππα-Μαντζουράνη Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης... 122 Επιστολές του Σεβ. Μητροπολίτου σέ δύο κορυφαίους Ιεράρχες Εις τόν σεβ. Μητροπολίτη Μονεμβασίας καί Σπάρτης κ. Ευστάθιον 128 Εις τόν σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ιερόθεον...130 «Ε ις Μνημόσυνον Αιώνιον...» Γεώργιος Π. Σωτηρίου... 132 Πένθη Αντιγόνη Δ αβάκη... 133 Χ ρονικά... 135 Θερμώς παρακαλοομε νά μάς γνωρίζετε έγκαίρως τή νέα σας διεύθυνση, άναφέροντας καί τήν παλαιά, γιά νά μήν έταστρέφουν άνεπίδοτα τά τεύχη. Γ ραφικές Τέχνες «ΜΕΛΙΣΣΑ» 570 21 Άσπροβάλτα, Θεσ/νίκη Τηλ.: 23970 23313, FAX: 23970 21754

& & & & & έ» & & &>& & * φ w *i *i > 1 ΊΤθΡΙΟΛΙΚΟ «Φ TTttfM tth» di il έ&s&se il il &'&*&&& & & & tl t J tj t)p t] tk tk tly tu 5C *U tfv Η ΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΠΙΣΤΘΩΣ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΚΑΙ Σ ΘΜΑΣ Του Άρχιμ. Ιακώβου Καραμούζη Ίεροκήρυκος C / ^ 'X άνθρωπος δέν είναι I I αύθύπαρκτος. Τή ζωή V ^ του τήν οφείλει στόν Δημιουργό των απάντων, πού είναι ο Πολυέλεος Τριαδικός Θεός. Ή άγάπη Του τόν επλασε κατ εικόνα καί καθ ομοίωσιν» δική Του. Αύτό σημαίνει οτι μόνον έκεΐνος, δηλαδή ο άνθρωπος, συγγενεύει μέ τό Θεό. Δείχνει άκόμη τή διαφορά του μέ τά ύπόλοιπα δημιουργήματα. Τήν ύπεροχή καί τήν κυριαρχία του άπέναντι σέ κάθε κτιστό πράγμα. Καί τελικά, τόν σκοπό καί τόν προορισμό του, πού είναι ή κατά χάρη ένωση μέ τό Θεό, αύτό πού ονομάζουμε στήν Εκκλησία μας αγιότητα καί θέωση. Ή άνταπόκριση έκ μέρους τοϋ άνθρώπου στήν άπειρη καί άμέτρητη άγάπη τοϋ Θεοϋ μας έκφράζεται μέ τήν ομολογία τής πίστεως. Όταν ο Χριστός ζητά άπό τούς μαθητές Του καί άπό ολους τούς χριστιανούς διά μέσου των αιώνων τήν ομολογία, άναφέρεται στήν έμπρακτη πίστη, άγάπη καί έμπιστοσύνη μας στό πρόσωπο Του καί αύτό τό κάνει όχι φυσικά γιά τόν Ε αυτό Του άλλά γιά μας. Γιά τήν 105 O ΠΟΙΜΗΝ

ψυχή μας καί τή σωτηρία μας. Γιά νά μπορέσει νά μας άναγνωρίσει γιά δικούς Του μπροστά στόν ούράνιο Πατέρα Του κατά τή Δευτέρα Παρουσία. Γιά νά είμαστε αιωνίως μαζί Του καί μαζί μέ τήν Παναγία μας καί τούς Αγίους μας στούς κόλπους τοϋ Αβραάμ, τοϋ Ισαάκ καί τοϋ Ιακώβ. Ή ομολογία μας ότι άνήκουμε στό Χριστό δέν είναι άνώδυνη σ αύτή τή ζωή. Αύτό άποδεικνύει τό νέφος ολων των αγίων, πού σήμερα εορτάζουμε, τήν Κυριακή των Αγίων Πάντων. Πόσα καί πόσα δέν ύπέφεραν καί δέν ε'καμαν γιά τήν άγάπη τοϋ Χριστοϋ μας! Διώχτηκαν άπό τούς ισχυρούς τής γής, έξορίστηκαν, βασανίστηκαν φρικτά, δέχτηκαν ποικίλους έξευτελισμούς, περιφρονήσεις καί μειώσεις, νήστευαν, προσευχόταν, άγρυπνοϋσαν, πολεμοϋσαν συνεχώς έναντίον τοϋ άοράτου έχθροϋ καί έναντίον των παθών τους. Δέν κάμφθηκαν, δέ δειλίασαν, δέ φοβήθηκαν τόν διάβολο καί τά όργανά του, διότι ή έμπιστοσύνη τους στό Μεγάλο Τους Αγαπημένο, δηλαδή τόν Χριστό μας, δέν είχε όρια! Τόν ομολογοϋσαν μέ θάρρος καί άκλόνητο ψυχικό φρόνημα! Έδωσαν τήν καρδιά τους στόν Χριστό, γ ι αύτό είχαν πάντοτε μόνιμη καί άληθινή χαρά καί ειρήνη στίς ψυχές τους άκόμη καί στίς πιό δύσκολες στιγμές τής ζωής τους. Άραγε έμεΐς, οί σύγχρονοι χριστιανοί, ομολογοϋμε τόν Χριστό μας; Μήπως ύπερέχει / ν / c > / / στή ζωή μας ή άγάπη σέ άνθρώπινα πρόσωπα, σέ γνώσεις, σέ ιδέες καί θεωρίες; Μήπως ή υλη μας ε'χει τόσο πολύ καθηλώσει στή γή, ώστε νά ε'χουμε ξεχάσει ότι «ού γάρ ώδε μένουσαν εχομεν πόλιν, άλλά τήν μέλλουσαν έπιζητοϋμεν;» (Έβρ. 13, 14). Μήπως ε'χουμε αιχμαλωτισθεΐ τόσο πολύ άπό τά πάθη μας, ώστε νά μήν διαφέρουμε, ώς χριστιανοί πού ειμεθα, άπό τόν ύπόλοιπο κόσμο; Άς έχουμε πάντοτε, ώς καθρέπτη, τή μαρτυρική καί άσκητική πορεία των Αγίων μας, πού είναι ο ίδιος ο Χριστός έν έτέρα μορφή. Άς βαδίζουμε στά χνάρια τους, γιά νά καταξιώνεται ή ζωή μας! Οφείλουμε νά ομολογοϋμε, οπως έκεΐνοι καί έμεΐς, καί μέ ΠΟΙΜΗΝ -# 106

τά λόγια μας καί μέ τίς πράξεις μας, οτι μέσα μας ζεΐ ο Χριστός καί όχι ο παλαιός μας έαυτός. 'Ομολογοϋμε, λοιπόν, τόν Χριστό οταν μας δίνεται ή εύκαιρία νά μιλήσουμε γιά τήν πίστη μας μπροστά σέ αιρετικούς, άθέους καί άνθρώπους άδιάφορους, σέ σχέση μέ τήν εκκλησιαστική ζωή. Ομολογοϋμε τόν Χριστό, οταν άγαπαμε καί θέτουμε ώς πρωτο μέλημα στή ζωή μας τόν έκκλησιασμό, τήν προσευχή, τή νηστεία, τήν έξομολόγηση, τή Θεία Κοινωνία, τό διάβασμα τής Αγίας Γαφής, των πατερικων κειμένων άλλά καί πνευματικων βιβλίων. Όταν δέν ξεχναμε νά θυμιάζουμε καί ν άνάβουμε άνελλιπως τό καντηλάκι στό σπίτι μας μπροστά στίς άγιες εικόνες καί οταν δέν ντρεπόμαστε νά κάνουμε τό σημείο τοϋ σταυροϋ. Τόν Χριστό ομολογοϋμε, οταν μεριμνοϋμε νά συνδέσουμε τά παιδιά μας μέ τή ζωή τής Εκκλησίας, οταν δέν ύποκρινόμαστε, οταν ζοϋμε μέ μακροθυμία, ταπείνωση, άγάπη σέ ολους, μέ συγχώρηση, έγκράτεια, λιτότητα, μετάνοια καί έσωτερική συντριβή, έφαρμόζοντας πάντοτε τίς έντολές τοϋ Θεοϋ μας. 107 φ - Ο ΠΟΙΜΗΝ

Γνωριμία μέ τήν πίστη μας V f V <T"X > Λ ρ ι σ Ι ο ς κ α ί Λ ρ ι σ Ι ι α ν ο ί Του Σεβ. Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Άγ. Βλασίου κ. Ιεροθέου Πρώτη Κατήχηση Διάγραμμα 1. Λεγόμαστε Χριστιανοί γιατί συνδεόμαστε μέ τόν Χριστό. 2. Ό Χριστός είναι Θεός καί άνθρωπος, δηλαδή Θεάνθρωπος. 3. Τόν περίμεναν όλοι οί άνθρωποι. 4. Τήν ζωή καί τήν διδασκαλία Του τήν βλέπουμε στήν Άγία Γραφή. 5. Τόν ζουμε στήν Εκκλησία διά των μυστηρίων. 6. Ή παραβολή του ασώτου υίου. σοι βαπτίζονται γίνονται μέλη της Εκκλησίας καί ονομάζονται μαθητές Χριστού, Χριστιανοί. Έμεΐς στήν Ορθοδοξία προσθέτουμε καί τό επίθετο Ορθόδοξος, γιά νά δείξουμε τήν αληθινή πίστη. Έπειδή υπάρχουν καί Χριστιανοί πού έχουν εσφαλμένες αντιλήψεις γιά τόν Θεό, τόν άνθρωπο καί τήν σωτηρία του ανθρώπου, γιαύτό θεωρήθηκε αναγκαίο νά μιλήσουμε γιά Ορθοδόξους Χριστιανούς.

Τά μέλη της Εκκλησίας ονομάστηκαν Χριστιανοί, γιατί ακολουθουν τόν Χριστό στήν ζωή τους, δηλαδή τηρουν τό θέλημά Του, τίς εντολές Του καί ενώνονται μαζί Του διά των μυστηρίων, ιδιαιτέρως διά του μυστηρίου της θείας Εύχαριστίας. Ή λέξη Χριστός προέρχεται από τό χρίω καί δηλώνει τόν κεχρισμένο, αύτόν πού χρίστηκε από τόν Θεό. Ταυτίζεται μέ τόν Μεσσία της Παλαιας Διαθήκης. Έτσι, η λέξη Χριστός φανερώνει ότι η ανθρώπινη φύση, πού προσέλαβε τό Δεύτερο Πρόσωπο της Άγίας Τριάδος, χρίσθηκε από τήν θεότητά Του. Αύτό σημαίνει ότι ο Χριστός είναι Θεός καί άνθρωπος, μέ εναν λόγο Θεάνθρωπος. Επομένως, μέ τό όνομα Χριστός δηλώνουμε ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος γιά νά σώση τούς ανθρώπους, χωρίς νά χάση τήν Θεότητά Του. Οί άνθρωποι πάντοτε νοσταλγουσαν τήν σωτηρία, γι αύτό περίμεναν λυτρωτή καί σωτήρα. Στήν μνήμη τους διατηρουσαν μιά εύλογημένη ζωή, ταυτοχρόνως βίωναν τήν τραγικότητα της ζωης μέ τόν θάνατο, τίς αρρώστειες, τούς πολέμους, τό μΐσος των ανθρώπων, κ.λπ., γι αύτό καί περίμεναν Λυτρωτή. Ύπηρχε δέ μιά υπερανθρώπινη προσδοκία του Λυτρωτου Θεου. Στήν Κίνα από τόν 6ο αιώνα Χ ί r / <ν ι /. ανέμεναν «τόν άγιον από τήν δύσιν», ο δέ Κομφούκιος τόν ονομάζει «θεάνθρωπον». Έπίσης οί Βαβυλώνιοι ανέμεναν σωτήρα καί λυτρωτή «ώς ενανθρωπήσαντα θεό». Οί Ινδοί ανέμεναν τήν έ'λευση ενός σωτηρος πού θά λυτρώση τόν κόσμο καί θά επαναφέρη «τήν αρχέγονον χρυσην εποχήν». Κατά τόν βεδισμό, αρχαία μορφή του Ίνδουϊσμου, ο Θεός του πυρός καί του ηλίου Agni αναμενόταν νά ενανθρωπήση από Παρθένο, αποστελλόμενος από τόν πατέρα του ούρανου «ώς μεσίτης μεταξύ Θεου καί κόσμου». Οί αρχαίοι 'Έλληνες περίμεναν καί αύτοί λυτρωτή καί σωτήρα. Στόν Προμηθέα Δεσμώτη λέγεται ότι ο λυτρωτής του Προμηθέως, πού προσηλώθηκε στόν Καύκασο καί υπέφερε φρικτά, λόγω της ασεβείας του πρός τόν Θεό Δία, θά είναι τέκνο της Παρθένου Ίους καί του Θεου. Ό Σωκράτης στήν απολογία του αναφέρεται στόν Λυτρωτή πού πρόκειται νά στείλη ο Θεός από ενδιαφέρον γιά τό ανθρώπινο γένος. Ύπηρχε διάχυτη η αντίληψη στούς Έλληνες ότι υπάρχει καί ενας άλλος άγνωστος Θεός, γι αύτό καί στήν Αθήνα είχαν αφιερώσει ενα άγαλμα μέ τήν επιγραφή: «τω αγνώστω 109 φ - Ο ΠΟΙΜΗΝ------

Θεω». Τήν ϊδια αναζήτηση καί προσδοκία παρατηρούμε καί στούς Ρωμαίους, αλλά καί σέ όλους τούς λαούς. Φυσικά οί Ιουδαίοι περίμεναν τόν Λυτρωτή καί σωτήρα, αφού οί Προφήτες καί ιδιαιτέρως ο Προφήτης Ήσαΐας - πού εχει χαρακτηρισθη ο μεγαλοφωνότατος των Προφητών καί πέμπτος Ευαγγελιστής - περιέγραψαν πολλές λεπτομέρειες από τήν ελευση, τήν ζωή καί τό πάθος του Υίοϋ του ανθρώπου. Έτσι, αυτός ο Θεός πού περίμεναν όλοι οί αιώνες καί όλοι οί άνθρωποι είναι ο Χριστός. Στό πρόσωπό Του ενώθηκε ο Θεός καί ο άνθρωπος. Γεννήθηκε εκ Πνεύματος Αγίου από τήν Παρθένο Μαρία. Ή σύλληψη καί η γέννησή Του ηταν θαυματουργικές. Ό Υίός του Θεου εγινε υίός του ανθρώπου γιά νά σώση τόν άνθρωπο. Άν μελετήσουμε τούς λόγους Του καί τά ε'ργα Του, θά διαπιστώσουμε ότι υπερέχει σαφώς από όλους τούς άλλους αρχηγούς θρησκειών. Ένώ εκείνοι ηταν άνθρωποι, αυτός είναι Θεάνθρωπος. Μίλησε γιά τήν αγάπη, τήν καθαρότητα της καρδίας καί τών διαθέσεων, νίκησε τήν άμαρτία, τόν διάβολο καί τόν θάνατο, αναστήθηκε εκ νεκρών. Κανένας αρχηγός θρησκείας δέν είναι αναστημένος. Ό Χριστός αναστήθηκε καί ε'τσι νίκησε τόν θάνατο καί τόν διάβολο. Γι αυτό είναι ο μοναδικός Θεάνθρωπος. Λεγόμαστε Χριστιανοί γιατί πιστεύουμε ότι Αυτός είναι ο αληθινός Θεός καί γιατί τηρουμε τίς εντολές Του στήν προσωπική μας ζωή. Επιδιώκουμε νά προσαρμόσουμε τήν ζωή μας στήν δική Του ζωή. Ό Χριστός δέν είναι ενας τέλειος φιλόσοφος καί ενας καλός νομοθέτης, δέν είναι ενας ηθικολόγος καί ενας αρχηγός μιας θρησκείας, ε'στω καί της πιό τέλειας, αλλά ο νικητής του θανάτου, του διαβόλου καί της άμαρτίας. Δέν ηλθε γιά νά αλλάξη άπλώς τίς εξωτερικές συνθήκες ζωης του ανθρώπου, αλλά γιά νά άγιάση τόν άνθρωπο, νά τόν μεταμορφώση, νά τόν θεώση, νά τόν κάνη υίό κατά Χάριν του Θεου. Έκεΐνος είναι κατά φύσιν Υίός του Θεου (φυσικό παιδί), εμεΐς πρέπει νά γίνουμε κατά Χάριν παιδιά του Θεου (υίοθετημένα παιδιά). Τήν επίγεια ζωή του Χριστου τήν βλέπουμε μέσα στήν Καινή Διαθήκη, ιδιαιτέρως στά τέσσερα Ευαγγέλια, πού έγραψαν οί μαθητές Του. Έκεΐ υπάρχουν λίγα στοιχεία από τήν γέννηση καί τήν ανατροφή Του. Κυρίως περιγράφονται τρία σημεΐα. Πρώτον, τί είπε ο Χριστός, ------ O ΠΟΙΜΗΝ 110

δεύτερον, τί εκανε ο Χριστός καί τρίτον, τί επαθε ο Χριστός γιά τούς ανθρώπους. Τό τί είπε ο Χριστός τό βλέπουμε στούς λόγους, τίς παραβολές καί τήν διδασκαλία Του. Τό τί εκανε ο Χριστός τό βλέπουμε στά θαύματα τά όποια έπετέλεσε, τόσο από ευσπλαγχνία καί αγάπη γιά τούς ανθρώπους όσο καί γιά νά υπογραμμίση υψηλές διδασκαλίες. Δηλαδή, θεράπευσε τόν έκ γενετής τυφλό γιά νά αποκαλύψη τήν αλήθεια ότι Αυτός είναι τό φως του κόσμου. Τό τί επαθε ό Χριστός, τό βλέπουμε στά πάθη πού υπέστη γιά τήν σωτηρία του ανθρωπίνου γένους. Φυσικά, συνέχεια των παθων είναι καί η ανάστασή Του, πού σημαίνει ότι ό Χριστός ώς Θεός ανέστησε τήν ανθρώπινη φύση, η οποία πέθανε έπάνω στόν Σταυρό. Μέσα στά τρία αυτά σημεία φαίνεται καθαρά τό Πρόσωπο, τό ε'ργο καί η αποστολή του Χριστού. Βέβαια, αυτό τό μεγάλο ε'ργο του Χριστού, όπως καί τήν θεότητά Του, έμεΐς δέν τήν διαβάζουμε μόνον στή Αγία Γραφή, αλλά τήν βιώνουμε μέσα στήν Εκκλησία. Μέ τό μυστήριο του Βαπτίσματος γινόμαστε μέλη του Σώματος του Χριστου καί βιώνουμε στήν προσωπική μας ζωή τό Πάθος, τόν Σταυρό, τήν Ταφή καί τήν Ανάσταση του Χριστου. Έτσι ζουμε όλα αυτά τά γεγονότα στήν ζωή μας. Μέ τό Βάτισμα πεθαίνουμε κατά κόσμον καί ένταφιαζόμαστε. Αυτό φανερώνει η τριπλή κατάδυση στήν κολυμβήθρα. Μέ τήν θεία Κοινωνία λαμβάνουμε τό ϊδιο τό Σωμα του Χριστου μέσα μας καί μέ τήν θέωση αναλαμβανόμαστε μαζί μέ τόν Χριστό. Επομένως, είμαστε Χριστιανοί, μαθητές του Χριστου, γιατί ενωνόμαστε μαζί Του. Όπως ο μαθητής στό σχολείο εχει πρότυπο ζωης του τόν δάσκαλο, ετσι καί έμεΐς εχουμε πρότυπο ζωης καί πολιτείας τόν Χριστό. Όπως ο ζωγράφος εχει C ϊ ")/ C/ / / υπ οψη του ενα πρότυπο καί αυτό θέλει νά παραστήση, ετσι καί έμεΐς εχουμε πρότυπο της ζωης μας τόν Χριστό καί θέλουμε νά μεταμορφώσουμε τήν ζωή μας, νά τήν κάνουμε έν Χριστώ ζωή. Ό άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει ότι μέσα στά Ευαγγέλια ο Χριστός λέγεται οδός, γιατί δι Αυτου αναβαίνουμε στόν Πατέρα, θεμέλιος λίθος γιατί Αυτός τά στηρίζει όλα, ρίζα γιατί χάρη σ Αυτόν ανθίζουμε, ποιμένας γιατί Αυτός μας τρέφει, άμνός γιατί Αυτός θυσιάστηκε γιά μας καί μας ε'σωσε, ζωή γιατί, ένω ήμασταν νεκροί κατά τήν άμαρτία, Αυτός 111 φ - O ΠΟΙΜΗΝ------

μας ζωογόνησε, μας ανέστησε, φως γιατί μας απάλλαξε από τό σκοτάδι, Ίμάτιο γιατί Τόν ενδυθήκαμε μέ τό Βάπτισματα ενω ήμασταν γυμνοί, τράπεζα γιατί Τόν τρωμε μέ τά μυστήρια, οίκος γιατί ζουμε μέσα σ Αύτόν, ένοικος γιατί είμαστε ναοί Του. Ό λα αύτά τά ονόματα, πού τά περισσότερα ο Ίδιος μέ τήν διδασκαλία Του μας αποκάλυψε, φανερώνουν ποιό είναι τό έ'ργο του Χριστου, ποιός είναι ο σκοπός γιά τόν οποΐο έγινε άνθρωπος, αλλά καί ποιά είναι η σχέση μας μέ Αύτόν. Δέν είναι άπλως ενας αρχηγός θρησκείας, δέν είναι ενας κοινωνικός μεταρρυθμιστής, αλλά τό φως καί η ζωή μας, η κεφαλή καί ο άγιασμός μας, ο Σωτήρας καί Λυτρωτής μας, ο Πατέρας καί η Μητέρα μας. Καί αύτή η σχέση μέ τόν Χριστό είναι πραγματική, οργανική καί όχι αφηρημένη καί στοχαστική. Τό ότι λεγόμαστε Χριστιανοί δείχνει αύτήν τήν οργανική καί ούσιαστική σχέση μαζί Του. Μεταξύ αύτων πού είπε ο Χριστός στούς μαθητές Του διασώζονται καί οί περίφημες παραβολές. Παραβολές λέγονται μερικές εικόνες καί ίστορίες πού είπε ο Χριστός, μέσα στίς οποίες κρύβονται μεγάλες αλήθειες. Γιά παράδειγμα, χρησιμοποιώντας ο Χριστός τήν παραβολή των γάμων, φανέρωσε ότι η θεία Εύχαριστία, καθώς επίσης καί η Βασιλεία του Θεου είναι πνευματικός γάμος, αφου συνάπτει τόν άνθρωπο πραγματικά μέ τόν Θεό. Μιά από τίς παραβολές του Χριστου είναι καί η παραβολή του ασώτου υίου (Λουκ. ιε', 11 32). Πρόκειται γιά μιά περίφημη παραβολή μέσα στήν οποία κρύπτονται μεγάλες αλήθειες. Μπορεΐ κανείς νά πη ότι αποκαλύπτεται ποιός είναι ο σκοπός της ενανθρωπήσεως του Χριστου, τί είναι η πτώση του ανθρώπου, ποιό είναι τό έ'ργο της Εκκλησίας καί πως μπορεΐ κανείς νά σωθη. Μέσα στά πλαίσια αύτά φανερώνεται ολόκληρη η χριστιανική ζωή. Μέ άπλά λόγια, η παραβολή περιγράφει τά εξης: Ένας άνθρωπος είχε δύο παιδιά. Κάποτε τό μικρότερο παιδί ζήτησε από τόν πατέρα του τό μερίδιο της περιουσίας πού του ανηκε καί έ'φυγε μακρυά από τό σπίτι του. Έζησε άσωτα, διεσκόρπισε τήν περιουσία καί, ευρισκόμενος σέ μεγάλη στέρηση, έγινε δουλος σέ κάποιον πολίτη, βόσκοντας χοίρους. Μέσα στήν θλίψη του θυμήθηκε τήν ζωή καί τήν εύτυχία πού επικρατουσε στό πατρικό του σπίτι καί αποφάσισε νά επιστρέψη σ αύτό, σάν μισθω ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ 112

τός καί όχι σάν υίός. Ένώ επέστρεφε στό σπίτι, τόν είδε ο πατέρας του πού τόν περίμενε. Έτρεξε πρώτος ο πατέρας του, τόν αγκάλιασε καί τόν φίλησε. Ό άσωτος υίός ζήτησε συγνώμη καί του είπε ότι είναι ανάξιος νά χαρακτηρισθη παιδί του, ότι εχει τήν επιθυμία νά γίνη μισθωτός, αφου δαπάνησε τό μερίδιο της περιουσίας του. Ό πατέρας όμως ε'δωσε τήν εντολή νά του φορέσουν τήν πρώτη στολή, νά του δώσουν δακτυλίδι στό χέρι καί υποδήματα στά πόδια καί νά σφάξουν τό καλύτερο μοσχάρι. Έτσι άρχισε τό πανηγύρι. Όταν όμως επέστρεψε τό μεγαλύτερο παιδί του καί ακουσε νά γίνεται γλέντι στό σπίτι του, ζήτησε νά μάθη γιατί συμβαίνουν όλα αυτά. Όταν του είπαν ότι επέστρεψε ο αδελφός του, εκείνος θύμωσε καί δέν ήθελε νά εισέλθη στό σπίτι του. Ό πατέρας του προσπάθησε νά τόν μεταπείση. Έκεΐνος, όμως, χρησιμοποιώντας λογικά επιχειρήματα, ουσιαστικά εκφράζοντας ζήλεια καί φθόνο, δέν ήθελε νά εισέλθη στό σπίτι του καί αφήνεται νά νοηοίΐ ότι δέν συμμετέσχε τελικά στήν χαρά γιά τήν επιστροφή του «νεκρου» καί χαμένου αδελφου του: Αυτή η περίφημη παραβολή δείχνει όλο τό εργο του Χριστου, αλλά καί τήν ζωή της Έκκλησίας. Θά προσπαθήσουμε στίς επόμενες Κατηχήσεις νά τήν αναλύσουμε περισσότερο καί νά δουμε όλα τά πνευματικά της νοήματα. Έκεΐνο πού πρέπει νά κρατήσουμε από τήν πρώτη αυτή Κατήχηση είναι ότι ο Χριστός είναι Θεός καί άνθρωπος καί γι αυτό ο πραγματικός σωτήρας τών ανθρώπων. Δέν υπάρχει κανείς αλλος σωτήρας καί λυτρωτής. Πάνω σ αυτήν τήν πέτρα της πίστεως καί τήν ομολογία πρέπει νά στηρίζεται η χριστιανική ζωή. Όσοι ζουμε μέσα στήν Έκκλησία λεγόμαστε καί είμαστε Χριστιανοί, γιατί πρέπει νά είμαστε στενά συνδεδεμένοι μέ τόν Χριστό, νά τρεφόμαστε από τό Σώμα καί τό Αίμα Του, νά τηρουμε τίς εντολές Του καί νά ζουμε στήν προσωπική μας ζωή όλα τά γεγονότα της ζωης Του. 113 φ - Ο ΠΟΙΜΗΝ------

Διαβάζοντας τό Νέο Συναξαριστή Ό ά γ ιο ς Λ ουκάς Α ρ χιεπ ίσ κ οπος Σ υμφ ερουπόλεω ς* ^ νομαζόμενος κατά κό- I I σμον Βαλεντίνος Φηλίκοβιτς Βόινο-Γιασενέτσκι, ο άγιος Λουκάς γεννήθηκε τό 1877 στό Κέρτς τής Ουκρανίας άπό άρχοντική οικογένεια πολωνικής καταγωγής. Άπό μικρό παιδί είχε πάθος μέ τήν ζωγραφική καί άποφάσισε νά φοιτήσει στήν Ακαδημία Καλών Τεχνών τής Αγίας Πετρούπολης. Κατά τήν διάρκεια τών εισαγωγικών εξετάσεων όμως τόν κυρίευσε ή άμφιβολία καί εξ αύτοϋ εβγαλε τό συμπέρασμα ότι δέν είχε τό δικαίωμα νά κάνει αύτό πού τόν εύχαριστοϋσε, άλλά ότι οφειλε νά έργασθεΐ πρός άνακούφιση τοϋ πόνου τών άλλων. Μετά άπό σύντομη παραμονή στό Μόναχο, έπέστρεψε στήν Ρωσία καί καταπιάστηκε ξανά μέ τήν ζωγραφική. Ή άνάγνωση, όμως, τών λόγων τοϋ Κυρίου γιά τούς έργάτες τοϋ θερισμοϋ (Ματθ. 9, 37) τόν ώθησε νά ύπηρετήσει τόν λαό τοϋ Θεοϋ. Έπέλεξε τήν ιατρική καί μπήκε στήν Ιατρική Σχολή τοϋ Κιέβου. Τό σχεδιαστικό του ταλέντο τόν ε'στρεψε πρός τήν σπουδή τής άνατομίας πού άπαιτεΐ εξαιρετική άκρίβεια. Άφοϋ ολοκλήρωσε λαμπρά τίς σπουδές του (1903), άκριβώς πρίν ξεσπάσει ο ρωσο-ιαπωνικός πόλεμος, άρχισε τήν άγροτική ιατρική σταδιοδρομία του στό νοσοκομείο τοϋ Τσιτά, στήν περιοχή τής Λίμνης Βαϊκάλης. Έκεΐ παντρεύτηκε μία νοσηλεύτρια μέ τήν οποία άπέκτησε τέσσερα παιδιά. Μετατέθηκε στό νοσοκομείο τοϋ Άρντάτωφ, στήν περιφέρεια τοϋ Σιμπίρσκ καί κατόπιν στό χωριό Βέρχνι Λιουμπάζ τής περιοχής * Συνέταξε περισσότερες άπό 1.250 ομιλίες - πού διακρίνονται γιά τόν ζωντανό καί πρωτότυπο χαρακτήρα τους - άπό τίς οποίες περίπου 700 κυκλοφόρησαν στήν Ρωσία σέ δώδεκα τόμους. ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ 114 t\ssat

τοϋ Κούρσκ, όπου μελέτησε τίς δυσκολίες πού δημιουργεί ή γενική αναισθησία καί εφθασε στό συμπέρασμα ότι στίς περισσότερες περιπτώσεις θά ε'πρεπε νά αντικατασταθεί μέ τοπική αναισθησία. Παρά τίς αντίξοες συνθήκες πραγματοποίησε μέ επιτυχία πολλές χειρουργικές επεμβάσεις, γεγονός 115 Φ- Ο ΠΟΙΜΗΝ

πού προσείλκυσε ασθενείς άπό τίς γύρω περιοχές. Άφοϋ πέρασε ένα χρονικό διάστημα στήν Ρομάνοβκα, στήν περιφέρεια τοϋ Σαρατώφ, έγινε έν συνεχεία άρχίατρος σέ νοσοκομείο 50 κλινών στό Περεϊασλαβ- Ζαλέσκι, οπου άνέπτυξε έντονη χειρουργική δράση, έξακολουθώντας παράλληλα τίς έρευνές του. Τό 1916, ύπεστήριξε έπιτυχώς στήν Μόσχα τήν διδακτορική του διατριβή μέ θέμα τήν τοπική άναισθησία καί άρχισε νά έκπονεί τήν μελέτη του γιά τήν χειρουργική τών πυωδών έξελκώσεων. Τό 1917, ένώ μαινόταν ή έπανάσταση στίς μεγάλες πόλεις, εγινε άρχίατρος στό μεγάλο νοσοκομείο τής Τασκένδης, οπου έγκαταστάθηκε μέ τήν οίκογένειά του. Ή γυναίκα του, ομως, πέθανε σύντομα άπό φυματίωση. Ένώ ξαγρυπνοϋσε τήν νεκρή, σκέφτηκε νά ζητήσει άπό τήν νοσηλεύτρια τής χειρουργικής κλινικής νά άναλάβει τήν έκπαίδευση τών παιδιών του. Έκείνη δέχθηκε άμέσως καί ο γιατρός Βαλεντίνος μπόρεσε νά συνεχίσει τήν δραστηριότητά του, τόσο στό νοσοκομείο οσο καί στό πανεπιστήμιο, οπου δίδασκε άνατομία καί χειρουργική. Συχνά λάβαινε μέρος σέ οργανωμένες συζητήσεις γιά πνευματικά θέματα, κατά τίς οποίες έπαιρνε τόν λόγο γιά νά καταγγείλει τήν ύλιστική άθεΐα. Στό τέλος μίας άπό τίς συγκεντρώσεις αύτές, κατά τήν διάρκεια τής οποίας είχε μιλήσει έπί μακρόν καί μέ φλογερό τρόπο, ο έπίσκοπος Ίννοκέντιος τόν πήρε παράμερα καί τοϋ είπε: «Γιατρέ, πρέπει νά γίνετε ιερέας!» Παρόλο πού δέν τοϋ είχε περάσει ποτέ άπό τόν νοϋ ή ίερωσύνη, συναίνεσε άμέσως στήν πρόταση τοϋ ιεράρχη. Τήν έπομένη Κυριακή, χειροτονήθηκε διάκονος καί μία έβδομάδα άργότερα έλαβε τό ιερατικό άξίωμα. Άσκοϋσε παράλληλα τά καθήκοντα τοϋ γιατροϋ, τοϋ καθηγητή καί τοϋ ίερέα, τελοϋσε τήν Λειτουργία μόνο τίς Κυριακές στόν καθεδρικό ναό καί παρέδιδε τά μαθήματά του φορώντας ράσο. Τελοϋσε λίγες Ακολουθίες ή Μυστήρια, άλλά έπιδιδόταν μέ ζήλο στό κήρυγμα, τό οποίο συμπλήρωνε μέ συζητήσεις έπί πνευματικών θεμάτων τής έπικαιρότητας. Έ πί δύο χρόνια ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ -# 116

είχε δημόσια άντιπαράθεση μέ έναν άποστάτη ιερέα, ο οποίος διηύθυνε τήν άντιθρησκευτική προπαγάνδα τής περιοχής καί ο οποίος γνώρισε άθλιο θάνατο. Τό 1923, ένώ τό σχίσμα τής «Ζωντανής Εκκλησίας» ε'σπερνε τήν διαίρεση καί τήν συγχυση στούς κόλπους τής Εκκλησίας, ο έπίσκοπος Τασκένδης Ίννοκέντιος ύποχρεώθηκε νά φύγει, άφήνοντας τήν εύθύνη τής διοικήσεως τής έπισκοπής στόν πατέρα Βαλεντίνο καί σέ έναν άκόμη πρωτοπρεσβύτερο. Έ νας έξόριστος έπίσκοπος ετυχε νά περάσει άπό τήν πόλη καί ένέκρινε τήν έκλογή του σέ έπίσκοπο, πού είχε γίνει άπό τήν σύναξη τοϋ κλήρου πού είχε παραμείνει πιστός στήν Εκκλησία. Έν συνεχεία άφοϋ τόν ε'κειρε μοναχό στό δωμάτιό του, μέ τό ονομα Λουκάς, τόν ε'στειλε στήν μικρή πόλη Πεντζικέντ, 100 χιλιόμετρα περίπου άπό τήν Σαμαρκάνδη, όπου διέμεναν δύο έξόριστοι έπίσκοποι, γιά νά τόν χειροτονήσουν έκεΐ μέ τήν μεγαλύτερη μυστικότητα (18 Μαΐου 1923). Δώδεκα περίπου ήμέρες μετά τήν έπιστροφή του στήν Τασκένδη καί τήν πρώτη Λειτουργία του, συνελήφθη άπό τήν μυστική άστυνομία μέ τήν κατηγορία τής άντεπαναστατικής δράσης καί κατασκοπείας γιά λογαριασμό τής Βρετανίας καί καταδικάσθηκε σέ δύο χρόνια έξορία στήν Σιβηρία, στήν περιοχή τοϋ Τουρουχάνσκ. Ταξιδεύοντας κάτω άπό τρομερές συνθήκες, μπόρεσε νά κάνει χειρουργικές έπεμβάσεις καί ε'σωσε άπό βέβαιο θάνατο πολλούς άρρώστους πού συνάντησε στήν οδύσσειά του. Στόν τόπο τής έξορίας του κατόρθωσε νά άσκήσει τήν ειδικότητά του στό νοσοκομείο, όπου ε'κανε σοβαρές έπεμβάσεις. Συνηθίζοντας νά εύλογεΐ τούς άσθενεΐς καί νά προσεύχεται πρίν τήν έπέμβαση, τράβηξε τήν προσοχή τών πρακτόρων τής μυστικής άστυνομίας, οί οποίοι τοϋ άπαγόρευσαν νά τό κάνει, άλλά βρέθηκαν άντιμέτωποι μέ τήν σθεναρή άρνηση τοϋ έπισκόπου. Κλήθηκε στήν άστυνομία καί τοϋ δόθηκε μισή ώρα νά ετοιμάσει τίς βαλίτσες του, έν συνεχεία δέ τόν εστειλαν μέ έλκηθρο έως τίς άκτές τοϋ Βορείου Πολικοϋ κύκλου, 117 φ - Ο ΠΟΙΜΗΝ

οπου πέρασε τόν χειμώνα σέ διάφορα μικρά χωριά. Στίς άρχές τής Μεγάλης Τεσσαρακοστής κλήθηκε πίσω στό Τουρουχάνσκ γιά νά ξαναπιάσει δουλειά στό νοσοκομείο, διότι οί χωρικοί είχαν έξεγερθεί μετά τήν άπουσία του, πού άφησε τό νοσοκομείο χωρίς χειρουργό. Άφέθηκε έλεύθερος τό 1926 καί έπέστρεψε στήν Τασκένδη. Τό έπόμενο φθινόπωρο ο μητροπολίτης Σέργιος τοϋ πρότεινε διαδοχικά νά τόν τοποθετήσει βοηθό έπίσκοπο στό Ρίλσκ (έπισκοπή τοϋ Κούρσκ) καί κατόπιν στό Γελέτς (έπισκοπή τοϋ Όρελ) καί τέλος έπίσκοπο στό Τζέβσσκ, άλλά μέ τήν συμβουλή τοϋ μητροπολίτου Αρσένιου τοϋ Νόβγκοροντ ο Λουκάς άρνήθηκε καί ζήτησε νά άποσυρθεί, μία άπόφαση γιά τήν οποία μετάνοιωσε πικρά έν συνεχεία. Άφοϋ συνέχισε ήσυχα τίς δραστηριότητές του γιά τρία περίπου χρόνια, στίς άρχές τοϋ 1930, ένας συνάδελφός του στήν Ιατρική Σχολή, ο καθηγητής Μιχαήλοβσκι, ε'χοντας χάσει τά λογικά του μετά τόν θάνατο τοϋ γυιοϋ του, προσπάθησε νά έπαναφέρει στήν ζωή τό πτώμα μέ μεταγγίσεις αίματος. Έν συνεχεία αύτοκτόνησε. Άνταποκρινόμενος στό αίτημα τής χήρας καί λαμβάνοντας ύπ οψιν του τήν ψυχική άσθένεια τοϋ άποθανόντος, ο Λουκάς ε'δωσε άδεια νά ένταφιασθή χριστιανικά. Οί κομμουνιστικές Άρχές άδραξαν τήν εύκαιρία καί τόν κατηγόρησαν ώς συνεργό στήν δολοφονία τοϋ καθηγητή, τόν οποίο, άπό θρησκευτικό φανατισμό, ύποτίθεται, θέλησε νά έμποδίσει νά κατορθώσει τήν άνάσταση ένός νεκροϋ μέ βάση τήν ύλιστική έπιστήμη. Συνελήφθη λίγο πρίν τήν κατεδάφιση τοϋ ναοϋ τοϋ αγίου Σεργίου, στόν οποίο κήρυττε, καί μετά άπό σειρά άνακρίσεων οδηγήθηκε σέ ένα κελλί τής φυλακής, οπου ή άτμόσφαιρα ήταν άποπνικτική καί κλόνισε τήν ευθραστη ύγεία του. Άρχισε άπεργία πείνας γιά νά διαμαρτυρηθεί γιά τήν άπάνθρωπη αύτή μεταχείριση καί ένας άπό τούς άρχηγούς τής άστυνομίας τοϋ ύποσχέθηκε νά τόν άνακουφίσει άν σταματοϋσε. Δέν κράτησε φυσικά, τόν λόγο του καί ο άγιος έπίσκοπος καταδικάσθηκε σέ νέα έξορία γιά τρία ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ 118 t\ssat

χρόνια στήν Σιβηρία. Ταξιδεύοντας ύπό φρικτές συνθήκες, διέμεινε στό Κοτλά καί στόν Αρχάγγελο από τό 1931 έως τό 1933, ύπηρετώντας στό νοσοκομείο. Έ χοντας παρουσιάσει έναν ογκο πήγε νά χειρουργηθεί στό Λένινγκραντ καί έκεί μία ήμέρα πού στεκόταν στήν έκκλησία γιά τήν Ακολουθία, είχε μία πνευματική έμπειρία πού τόν αναστάτω σε καί τοϋ ύπενθύμισε τήν δέσμευσή του στήν διακονία τής Εκκλησίας. Κλήθηκε στήν Μόσχα γιά νέες ανακρίσεις καί έκεί τοϋ εγιναν έπωφελείς προτάσεις νά συνεχίσει τίς έπιστημονικές του ερευνες, αλλά μέ τόν όρο νά έγκαταλείψει τήν ίερωσύνη, πράγμα τό οποίο αρνήθηκε κατηγορηματικά. Απελευθερώθηκε τό 1933 καί γιά νά συνεχίσει τίς ερευ- νές του αρνήθηκε νά αναλάβει μία χηρεύουσα έπισκοπή. Τό αίτημά του όμως τελικά δέν εγινε δεκτό καί έπέστρεψε στήν Τασκένδη. όπου μπόρεσε νά ασκήσει τήν ιατρική σέ ένα μικρό νοσο 'm m W&k:, :r κομείο. Στά 1934, δημοσιεύτηκε τό εργο του Δοκ ί μ ι α γ ι ά X ε ι - ρουργική των πυω- Ο (Ο V έξελκώσ ε - ων. Σύντομα θά γινόταν κλασικό στήν έπιστήμη τής ιατρικής καί τοϋ απέφερε τό βραβείο «Στάλιν» καί διεθνή φήμη. Ένω έργαζόταν στήν Τασκένδη προσβλήθηκε από μία τροπική ασθένεια πού προκάλεσε τήν αποκόλληση τοϋ αμφιβληστροειδοϋς χιτωνος, συνέχισε, ώστόσο, τήν δραστηριό- 119 % Ο ΠΟΙΜΗΝ

τητά του μέχρι τό 1937. Οί τρομερές διώξεις πού έξαπέλυσε τότε ο Στάλιν, οχι μόνο κατά τής δεξιάς η τών κληρικών, άλλά καί έναντίον κομμουνιστών ήγετών, γέμισαν τά στρατόπεδα συγκέντρωσης μέ εκατοντάδες χιλιάδες άνθρώπους. Ό άγιος Λουκάς συνελήφθη μαζί μέ τόν άρχιεπίσκοπο Τασκένδης καί όλους τούς κληρικούς πού είχαν μείνει πιστοί στήν Εκκλησία, κατηγορούμενοι γιά σύσταση άντεπαναστατικής οργάνωσης κληρικών. Υποβλήθηκε σέ συνεχείς άνακρίσεις γιά δεκατρείς ήμέρες καί νύχτες. Ύπό τό έκτυφλωτικό φώς ενός προβολέα, οί άστυνομικοί έναλλάσσονταν γιά νά τόν άνακρίνουν άσταμάτητα καί νά τόν άναγκάσουν νά πέσει σέ άντιφάσεις. Άρχισε ξανά άπεργία πείνας καί μεταφέρθκε έξαντλημένος στά ύπόγεια τής μυστικής άστυνομίας. Μετά άπό περαιτέρω άνακρίσεις καί βασανιστήρια, χωρίς δυνάμεις πλέον καί άδυνατώντας νά έλέγξει τί κάνει, ύπέγραψε μέ τρεμάμενο χέρι τήν ομολογία συμμετοχής του σέ μιά άντικομμουνιστική συνωμοσία, έξορίσθηκε γιά τρίτη φορά στήν Σιβηρία, στήν περιοχή Κρασνογιάρσκ στίς άρχές τοϋ 1940 καί ξεπερνώντας χίλιες δυσκολίες καί άντιστάσεις κατάφερε νά άσκήσει έκεΐ τό έπάγγελμα τοϋ χειρουργοϋ καί νά συνεχίσει μάλιστα τίς ε'ρευνες του στό Τόμσκ. Κατά τήν εισβολή τών χιτλερικών δυνάμεων καί τήν ε'ναρξη ενός πολέμου μέ εκατομμύρια θύματα (1941), τοποθετήθηκε άρχίατρος στό νοσοκομείο τοϋ Κρασνογιάρσκ καί ύπεύθυνος τών στρατιωτικών νοσοκομείων ολόκληρης τής περιφέρειας αύτής, ένώ παράλληλα διακονοϋσε ώς τοπικός έπίσκοπος σέ μία περιοχή όπου οί κομμουνιστές έπαίρονταν ότι δέν είχαν άφήσει καμμία έκκλησία σέ λειτουργία. Γιά τίς ύπηρεσίες του ε'λαβε τό παράσημο τής πατριωτικής τάξης καί ο μητροπολίτης Σέργιος τόν άνήγαγε στό άξίωμα τοϋ άρχιεπισκόπου. Ύπό αύτή τήν ιδιότητά του ε'λαβε μέρος στήν σύνοδο τοϋ 1943, πού έξέλεξε πατριάρχη τόν μητροπολίτη Σέργιο καί ε'γινε μέλος τής διαρκοϋς Ίεράς Συνόδου. Καθώς λόγω τοϋ πολέμου οί θρησκευτικοί διωγμοί είχαν χα- ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ 120 t\ssat

λαρώσει κάπως, ε'βαλε σέ έφαρμογή ένα εύρύ πρόγραμμα άναγέννησης τοϋ έκκλησιαστικοϋ βίου καί έπιδόθηκε μέ άνανεωμένο ζήλο στό κήρυγμα*. Όταν τό νοσοκομείο τοϋ Κρασνογιάρσκ μεταφέρθηκε στό Ταμπώφ (1944), έγκαταστάθηκε στήν πόλη αύτή καί άνέλαβε τήν διεύθυνση τής έπισκοπής, έργαζόμενος πα ράλληλα στήν ε'κδοση διαφόρων ιατρικών καί θρησκευτικών κειμένων καί συγκεκριμένα μίας άπολογίας κατά τοϋ ύλιστικοϋ άθεϊσμοϋ μέ τόν τίτλο Περί πνεύματος ψυχής καί σώματος, στήν οποία ύποστήριζε τίς άρχές τής χριστιανικής άνθρωπολογίας μέ τήν βοήθεια στέρεων έπιστημονικών έπιχειρημάτων. Τό 1946, μεταφέρθηκε στήν Κριμαία καί ε'γινε άρχιεπίσκοπος Συμφερουπόλεως. Έκεί χρειάστηκε κατ άρχήν νά άγωνισθεί γιά τήν άναμόρφωση τών ηθών τοϋ κλήρου. Δίδασκε οτι ή καρδιά τοϋ ίερέα πρέπει νά είναι μία φωτιά πού άκτινοβολή τό φώς τοϋ Εύαγγελίου καί τήν άγάπη του γιά τόν Σταυρό, εϊτε μέ τόν λόγο εϊτε μέ τό παράδειγμα τής πολιτείας του. Έξαιτίας τής καρδιακής του πάθησης, ύποχρεώθηκε νά σταματήσει τίς χειρουργικές έπεμβάσεις, συνέχισε, ομως νά βλέπει δωρεάν άσθενείς καί νά προσφέρει τίς συμβουλές του στούς άλλους γιατρούς τής περιοχής. Πολλές ίάσεις πραγματοποιήθηκαν τότε διά τής προσευχής του. Τό 1956, έχασε τελείως τό φώς του, χωρίς ώστόσο νά παύσει νά τελεί άπό στήθους τήν θεία Λειτουργία, νά κηρύττει καί νά διευθύνει τήν έπισκοπή. Άντιστάθηκε σθεναρά στό κλείσιμο τών ναών καί στίς διάφορες μορφές διωγμοϋ πού οί άρχές έξαπέλυαν δολίως. Πλήρης ήμερών καί ε'χοντας ολοκληρώσει τό ε'ργο τής μαρτυρίας τοϋ Κυρίου, τοϋ Εσταυρωμένου γιά τήν δική μας σωτηρία έκοιμήθη έν ειρήνη στίς 11 Ιουνίου (29 Μαΐου) 1961. Στήν κηδεία του παρευρέθησαν ο κλήρος τής έπισκοπής καί μέγα πλήθος λαοϋ, ο τάφος του ε'γινε γρήγορα τόπος προσκυνήματος, οπου έπιτελοϋνται μέχρι τίς ήμέρες μας πλήθος ίάσεων. 121 φ - Ο ΠΟΙΜΗΝ

Τής κ. Ειρήνης Πέππα-Μαντζουράνη Φιλολόγου* Γ Έργο Τό εργο του είναι μεγάλο, έθνικό, άπέραντο. Ό ϊδιος δέν εύτύχησε νά δεΐ τυπωμένο σέ βιβλίο κανένα δημιούργημά του. Μετά τό θάνατό του, ο έκδοτικός οίκος «Φεξή» άρχισε τήν έκδοση τών έργων του, πού εφτασαν τούς 11 τόμους μέ όσα διηγήματα βρέθηκαν τότε. Ακολούθησαν καί άλλες πολλές, ένώ ξεκίνησε άπό Έλληνες καί ξένους λογοτέχνες ή κριτική τοϋ εργου του, άλλοτε θετική καί άλλοτε άρνητική. Χαρακτηρίζουν άριστούργημα καί «τραγωδία μεγαλοπρεπεστάτην» τή «Φόνισσα». Τόν τοποθετοϋν δίπλα στόν Σολωμό. Τόν ονομάζουν Έλληνα γνήσιο καί συγγραφέα ισχυρό, άλλοι τονίζουν τήν παιδικότητα στή μορφή του καί άλλοι τόν προσφωνοϋν μεγάλο ψυχογράφο καί δημιουργό. Βέβαια δέν ελειψαν καί οί έπικριτές τοϋ εργου του, πού τό βρήκαν μονότονο, φτωχό καί συντηρητικό. Άλλοι πάλι κατηγόρησαν τή γλώσσα του. Όμως ο Παπαδιαμάντης παρέμεινε ο μεγάλος διηγηματογράφος στήν ίστορία τής Νεοελληνικής λογοτεχνίας, ο εύαίσθητος ζωγράφος τής άτμόσφαιρας τοϋ ελληνικοϋ νησιοϋ. Έγραψε 3 μυθιστο- ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ -# 122

ρήματα: «Ή μετανάστις», «Οί έμποροι τών Έθών» καί «Γυφτοπούλα», τρείς νουβέλλες «Χρήστος Μηλιόνης», «Φόνισσα» καί «Ρόδινα άκρογιάλια» καί 180 διηγήματα. Έπίσης 40 μελέτες καί άρθρα. Πολλά άπ αύτά χαρακτηρίσθηκαν διαμάντια τής Νεοελληνικής γραμματείας. Τά διηγήματά του οί μελετητές, τάχουν κατατάξει σέ διάφορες κατηγορίες, άλλοι χρονολογικά, άλλοι κατά θέματα. Καλύτερη ομως ταξινόμηση είναι αύτή πού τά θέλει σέ διηγήματα Χριστουγεννιάτικα, Πρωτοχρονιάτικα, τών Φώτων, Πασχαλινά, Άθηναϊκά, νουβέλλες καί μυθιστορήματα. Τά έορταστικά, οπως λέγονται, διηγήματα τάγραψε στήν Άθήνα άλλά οί σκηνές διαδραματίζονται στή Σκιάθο, στό άπόκοσμο νησί, τό λουσμένο σέ γαλάζιο φώς, οπου οί κάμποι ομιλοϋν καί οί σπηλιές μοιρολογοϋνε, οπου τά λουλούδια, τά δέντρα, τά πουλιά σκορποϋν τήν εύφροσύνη καί οπου οί άνθρωποι είναι τοϋ Θεοϋ τά γνήσια τέκνα, γράφει ο Κων/νος Πολίτης. Οί ήρωες τοϋ Παπαδιαμάντη είναι άπλοί άνθρωποι, ψαράδες, άγρότες, ίερωμένοι, μετανάστες, πολυφαμελίτες, έργένηδες, χήρες, όμορφες ορφανές, άσχημες μάγισσες καί λογής λογιών άγύρτισσες. Οί γυναίκες κυρίως είναι αύτές πού κυριαρχοϋν καί σφραγίζουν τό έργο του. Μαζί μ αύτές συνομιλεί, μαζί τους άποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο. Πρώτες ξεχωρίζουν οί γερόντισσες, μαζί τους οί χήρες. Αύτές είναι μορφές τοϋ πάθους, τοϋ πένθους, τής καρτερίας, τής χριστιανικής ύπομονής. Είναι έκείνες πού κάνουν θελητά καί άθέλητα τό κακό. Μαζί μ ολο αύτόν τόν πληθυσμό είναι ή κόρη πού άναμένει τόν έρωτα, τό γάμο. Είναι κοπελοϋδες πού άρχίζουν νά κρυψαγαποϋν καί τραγουδοϋν σ ένα παράθυρο. Είναι ολες οί κόρες πού συμβιβάζονται στόν έρωτα. Είναι ο γάμος χωρίς έρωτα. Είναι δασκάλες πού ζοϋν χωρίς στεφάνι, είναι κοριτσάκια πού μαγεύονται άπό τόν αύλό τοϋ βοσκοϋ, γλιστροϋν, πέφτουν στή θάλασσα καί πνίγονται. Όλοι αύτοί, είναι δικαιωμένοι μέσα σ έναν άνώτερο κόσμο συγγνώμης καί έλέους. Έτσι ουτε τό καλό άμείβεται ουτε τό κακό τιμωρείται. Διάχυτη ή εύσπλαγχνία τοϋ Θεοϋ, στό έργο του. Έκδηλο είναι τό θρησκευτικό καί φυσιολατρικό γνώρισμα στόν Παπαδιαμάντη. Υπάρχει ομως καί μιά ψυχολογική περιγραφ ή > 123

μιά εύστοχη διείσδυση στόν ψυχικό κόσμο τών ήρώων. Ό Παπαδιαμάντης προσπαθεί νά δείξει τήν άντανάκλαση τών μυστηρίων τής ψυχής καί τοϋ άνθρώπινου πόνου. Γι αύτό τό εργο του, πιάνοντας ρίζες στό νησί του, άπέκτησε στή συνέχεια παγκόσμια σημασία καί πολλοί τόν παρομοιάζουν μέ τό Ντοστογιέφσκι. Όλόκληρη ή ούσία τής πεζογραφίας του περικλείεται μέσα σέ μιά φράση τοϋ ιδίου. «Τό έπ έμοί, ένόσω ζώ καί άναπνέω καί σωφρονώ, δέν θά παύσω νά ύμνώ μετά λατρείας τόν Χριστόν μου, νά περιγράφω μετ ερωτος τήν φύσιν καί νά ζωγραφώ μετά στοργής τά γνήσια ελληνικά ηθη». Ό Παλαμάς εχει πεΐ πετυχημένα γιά τόν Παπαδιαμάντη πώς στό εργο του βρίσκουμε τό «Συναξαριστή μαζί μέ τό Θεόκριτο» δηλ. ύπάρχει πολλή αγιογραφία, έκκλησία καί λιβάνι καί μαζί ειδυλλιακή φύση. Ό δέ Καρκαβίτσας είπε, «Όμορφη είναι ή Σκιάθος τοϋ Θεοϋ, άλλά ή Σκιάθος τοϋ Παπαδιαμάντη ομορφότερη». Τά Χριστουγεννιάτικα διηγήματα στήν πλειονότητά τους δέν εχουν τή χαρμόσυνη άτμόσφαιρα πού αρμόζει στίς γιορτές. Άλλωστε οί γιορτές, κακά τά ψέματα, στούς τυχερούς μόνο φέρνουν εύφρόσυνη διάθεση. Οί πολλοί θλίβονται καθώς μέσα στόν εορταστικό περίγυρο, αισθάνονται έντονότερη τή μειονεξία τους, όπως καί άν αύτή έκδηλώνεται: μοναξιά, άρρώστια, άνέχεια η ό,τι άλλο τυχαίνει στόν καθένα. Ακόμη καί τά παιδιά στά διηγήματα τοϋ Παπαδιαμάντη δέν είναι χαρούμενα. Υποφέρουν άπό πείνα (Σταχομαζώχτρά) πνέουν τά λοίσθια (ο πολιτισμός εις τό χωρίον), είναι ήμιθανή βρέφη (Φώτα-ολόφωτα), πάσχουν δίπλα στήν ετοιμοθάνατη μητέρα τους (Ή χτυπημένη) η ταλαιπωροϋνται καί αύτά μαζί μέ τούς μεγάλους (Στό Χριστό στό Κάστρο). Ή θλίψη αύτή δέν προέρχέται άπό τή νοσταγλία γιά τή Σκιάθο ενός μέτοικου τής Αθήνας. Ή νοσταλγία δίνει τίς περιγραφές τής φύσης καί τών τελετουργιών. Ή στενόχωρη άτμόσφαιρα προέρχεται άπό τήν οικογένεια καί τίς σχέσεις τών μελών πού ζοϋν κάτω άπό τήν ι'δια στέγη. Τήν οικογένεια άποτελοϋν θύτες καί θύματα. Θύτες είναι οί πεθερές καί οί γαμπροί. Οί πρώτες άντιπαθοϋν τίς νύφες. Όταν μάλιστα αύτές είναι φιλάσθενες η στείρες, εύχονται καί τό θάνατό τους άκόμα. Οί γαμπροί έμφανίζονται εύπιστοι στίς κακοήθειες τής μάνας τους έναντίον τών συντρόφων τους. Γενικότερα φαίνονται έπιπόλαιοι καί άντιμετωπίζουν χωρίς σοβαρότητα τά οικογενειακά βάρη. Τά συνηθισμένα έλαττώματά τους είναι: ή χαρτοπαιξία, τό ποτό, κάποτε καί οί ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ 124

γυναικοδουλειές. Θύμαται είναι οί αρραβωνιαστικές καί οί σύζυγοι. Τό αγαθό καί δυναμικό πρόσωπο είναι ή έκ μητρός γιαγιά. Συνήθως χήρα, είναι αύτή πού βρίσκει τόν πολυπόθητο γαμπρό γιά τήν κόρη της. Τελικά αύτή αναλαμβάνει καί τό ρόλο τής μητέρας, όταν ή κόρη της πεθάνει στή γέννα. Όσο γιά τόν κόσμο των ανδρων, δεδομένου ότι πρόκειται γιά Σκιαθίτικα διηγήματα, καί οί περισσότεροι είναι θαλασσινοί, περισσεύουν τά ναυάγια. Παραμονές Χριστουγέννων συμβαίνει τό ναυάγιο τής λέμβου μέ τό όνομα «Ύπηρέτρα» στό ομότιτλο διήγημα. Ένα δεύτερο ναυάγιο, βρατσέρας λαμβάνει χώρα, παραμονές Πρωτοχρονιάς στό διήγημα «Τά λιμανάκια». Σέ όλα αύτά διεκτραγωδοϋνται οί περιπέτειες φτωχων καί ταλαίπωρων. 'Υπάρχουν όμως καί κατορθώματα από τούς καπετάνιους στή θάλασσα. 'Ολόκληρο τό εργο τοϋ Παπαδιαμάντη προσφέρεται γιά τό θέατρο καί αποτελεί πρόκληση γιά τούς σκηνοθέτες, γιατί ο συγγραφέας μέ λεπτομερείς περιγραφές, δημιουργεί τό σκηνικό πλαίσιο γιά νά παιχτεί ένα δράμα. Τό δράμα αύτό τό βλέπει καί τό ακούει. Πολλά ρήματα στήν αφήγηση αναφέρονται στήν όραση καί στήν ακοή. Στά 1974 ο Κώστας Φέρρης κινηματογράφισε τή «Φόνισσα». Ο ίδιος σκηνοθέτης, τό 1973 γύ ρισε γιά τήν τηλεόραση τό μυθιστόρημα «Οί εμποροι των Έθνων» Ή τηλεοπτική αύτή σειρά γνώρισε τεράστια έπιτυχία. Τό εργο του ακόμη χρωματίζεται καί από τό έρωτικό στοιχείο. Ο ίδιος, αγάπησε πολλές φορές αλλά μόνο μέ τό νοϋ, τήν ψυχή καί τά μάτια. Ή ήθική τής χριστιανικής πίστης, αποτελεί βράχο ακλόνητο στά χτυπήματα τοϋ πειρασμοϋ. Κάνει πάλη μέ τό πάθος τοϋ ερωτα καί νικα. Όμως ή νίκη του είναι νίκη καί ήττα μαζί. Ή στάση αύτή απέναντι στόν ερωτα, έξηγεί πολλά σημεία τοϋ χαρακτήρα του καί τοϋ εργου του. Ή ύπέρμετρη θρησκευτικότητα αποτελεί αντίβαρο στό κενό, πού σίγουρα ύπήρχε στήν προσωπική του ζωή καί ή εκφραση τής πηγαίας εύαισθησίας του, έμφανιζόταν στόν έρωτικό τρόπο μέ τόν οποίον εψελνε καί ύμνολογοϋσε στίς λατρευτικές τελετ έ ς. Μ ι ά 125

τοϋ Μητσάκη, μάλλον κακοπροαίρετη, οταν ο Παπαδιαμάντης διάλεξε ν άπαγγείλει σέ φιλολογική παρέα ένα έρωτικό του ποίημα, - Έτσι λοιπόν κυρ Άλέξανδρε... έχουμε έρωτες καί τούς τραγουδοϋμε τόσο όμορφα!... Έγώ δέν έχω έρωτες! άποκρίθηκε ο Παπαδιαμάντης χαμηλώνοντας τά μάτια. - Ό ηρωάς μου έχει. - Όχι δέν είναι έτσι τοϋ λέει. Πρέπει ν άγαποϋμε έμείς, γιά νά άγαποϋνε καί τά πλάσματα τής φαντασίας μας. Ό Παπαδιαμάντης είναι πολυεπίπεδος συγγραφέας. Μιά μελέτη τοϋ Πέτρου Χάρη έξαίρει τρείς άξίες σ αύτόν. «Ό πεζογράφος πού έμεινε οσο έπρεπε στήν ηθογραφία καί προχώρησε οταν έπρεπε στήν ψυχογραφία. Ό θαλασσογράφος καί ο ίδρυτής τής έορταστικής διηγηματογραφίας. Άσχολείται μέ ολα τά καίρια έθνικά, κοινωνικά, άτομικά, πνευματικά ζητήματα. Ή ματιά του είναι διεισδυτική, έντοπίζει τά κακώς κείμενα τής κοινωνίας καί ποτέ μέ σατιρική διάθεση, ποτέ μέ «ωμό» τρόπο, λέει τά πράγματα μέ τ όνομά τους. Αύτό οφείλεται όχι μόνο στό ταλέντο του άλλά καί στή βαθιά συναίσθηση οτι τό περιεχόμενο τής Τέχνης καί τοϋ λόγου έχουν καί πρέπει νά άσκοϋν άβίαστα έναν άποκαλυπτικό κοινωνικό ρόλο. Ώς έκ τούτου χτυπά τήν κοινωνική διαφθορά καί τήν άθλια πολιτική κατάσταση τοϋ καιροϋ του, προπαντός μετά τήν πτώση τοϋ Χαρίλαου Τρικούπη τό 1897, καί προτείνει μέτρα γιά τήν άνόρθωση καί τήν ηθική άνάπλαση, γιά τήν παιδεία. Στηλιτεύει τό λογιωτατισμό, τούς γραμματοσοφιστές, τούς τοκογλύφους καί τούς δημαγωγούς. Παρουσιάζεται πατριώτης μέ τά μάτια τής ψυχής του γυρισμένα σέ ένδοξες έποχές, καί κλαίει τήν παρακμή τοϋ ίδανικοϋ τής Μεγάλης Ιδέας στίς ψυχές τών συγχρόνων του. Άσχολείται μέ τήν περιθωριοποίηση τής γυναίκας καί τήν άνιση κατανομή τών ρόλων σέ βάρος τών γυναικών, καί καυτηριάζει τίς καταστάσεις οπου αύτές είναι ύποδουλωμένες στίς πατριαρχικές άνδροκρατικές άντιλήψεις. Τόν ένοχλεί ή προίκα, ή χαρτοπαιξία, ή ένδεια, ή κρατική άναλγησία, ή μετανάστευση. Φανερός είναι ο πόνος του γιά τή λαϊκή ζωή καί ο σεβασμός του πρός τούς ταπεινούς καί καταφρονεμένους. Έπίσης δείχνει τήν έλληνικότητά του μέ τίς μελέτες του γιά τήν άρχαιότητα, τήν Άλεξανδρινή έποχή, τή Βυζαντινή, τήν Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα ως τή νεότερη. Έτσι μακρυά άπό τούς λογίους, τούς δημοσιογράφους καί τήν κοινωνία τής έποχής του, ζήτησε, στά γραφικά ξωκκλησάκια, στούς άπλούς άνθρώπους, στή σιωπή, ------ Ο ΠΟΙΜΗΝ -# 126 ^2»

στήν ψυχική καί πνευματική άπομόνωση νά απαλύνει τήν άπαισιοδοξία του γιά τή ζωή. Δέν ήταν δυναμικός τύπος, ήρωϊκός, όπως ο Παλαμάς καί ο Καρκαβίτσας. Έκεΐνοι είχαν τ ονειρο, ο Παπαδιαμάντης τή νοστολγία. Όσο γιά τή γλώσσα του, στούς διαλόγους χρησιμοποιεΐ σχεδόν φωτογραφικά άποτυπωμένη, τήν ομιλουμένη λαϊκή, πολλές φορές, καί μέ τούς Σκιαθίτικους ιδιωματ ι σ μ ο ύ ς. Στήν άφήγηση χρησιμοποιεΐ μιά καθαρεύουσα άρκετά χαλαρή καί καθόλου ψυχρή μέ πολλά στοιχεΐα τής δημοτικής. Αύτό είναι ϊσως καί τό πιο προσωπικό του ύφος. Μιά προσεγμένη καί άμιγή καθαρεύουσα χρησιμοποιεΐ στίς περιγραφές καί στίς λυρικές παρεκβάσεις. Ό Παπαδιαμάντης εγραψε καί ποιήματα πού έξυμνοϋν τή μητέρα του καί τήν Παναγία. Όμως ο ϊδιος πού ήταν ύπερήφανος γιά τά διηγηματικό εργο, δέ θεώρησε ποτέ του ότι ήταν καί ποιητής, άν καί ή ποιητική πνοή, άποτελεΐ κύριο χαρακτηριστικό τών πεζών του. Καί ένώ στήν πεζογραφία άντικειμενοποιεΐ τά προσωπικά του βιώματα, στήν ποίησή του έκφράζει μόνο τήν προσωπική του έξομολόγηση. Χαρακτηριστικό είναι τό ποίημα πού άφιέρωσε στή μητέρα του σέ ήλικία 23 έτών, πού θά μάς άπαγγείλει ή κ. Μυρσίνη. Άν ρωτηθοϋμε, τί μάς άφήνει τό εργο του, άν τό στίψουμε, θά άπαντούσαμε - ό,τι λένε οί μελαγχολικοί στίχοι, άπό τό διήγημα «Τό μοιρολόγι τής φώκιας» Καί ή γριά άκόμη μοιρολογά, τά γεννοβόλια της τά παλιά. Σά νά χουν ποτέ τελειωμό τά πάθια κι οί καημοί του κόσμου!! Τελειώνω μέ 2 στίχους τοϋ Πορφύρα άπό τό ποίημά του «Δέησις γιά τήν ψυχή τοϋ Παπαδ ιαμάντη»: Χριστέ μου, δώσ του τή χαρά, τή μόνη πού μποροϋσε νά σοϋ ζητήσει έπάνω κεΐ, νοσταλγικά ή ψυχή του κάνε τό θαϋμα κι άσε τον νά ζήσει, όπως έζοϋσε, σέ μιά μεριά, πού τάχατε, νά μοιάζει, τό νησί του. 127 φ - Ο ΠΟΙΜΗΝ

Επιστολές του Μητροπολίτου μας σέ δύο κορυφαίους Ιεράρχες Πρός τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Μονεμβασίας καί Σπάρτης κ.κ. ΕΥΣΤΑΘΙΟΝ Εις Σπάρτην Σεβασμιώτατε άγιε άδελφέ, Μέ ανείπωτη καί ξεχωριστή χαρά έλάβαμε άπό τήν άγάπη Σας τό πόνημα, τό όποίο ή 'Ιερά Μητρόπολη Σας έξέδωσε, μέ τήν ευκαιρία της άναγορεύσεώς Σας σέ ' Ετίτιμο Διδάκτορα τοϋ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου καί Σάς εύχαριστοϋμε έκ βάθους ψυχης. Μέ προσοχή άναγνώσαμε τίς όμιλίες των 'Ελλογιμωτάτων Καθηγητών τοϋ ώς άνω Πανεπιστημίου, τούς χαιρετισμούς τών πολιτικών άρχόντων της θεοσώστου 'Επαρχίας Σας καί φυσικά τήν τόσο κατατοπιστική όμιλία Σας γιά τά μοναστικά κέντρα της τοπικής Σας Εκκλησίας, ώς κιβωτοϋ παιδείας καί παράδοσης, δοξάζοντας τόν Θεό πού χάρισε στήν 'Εκκλησία μας εναν λαμπρό καί έκλεκτό 'Ιεράρχη, όπως ' Εσείς είσθε. Σάς συγχαίρουμε καί Σάς καμαρώνουμε καί άπό τή δική μας πλευ- & ρά, Σεβασμιώτατε! Γνωρίζουμε βλέπουμε, άκοϋμε γιά τά πολλά χαν ρίσματά Σας μέ τά όποία Σάς προίκισε ή θεία Πρόνοια καί φυσικά ' Εσείς δέν τά άφήσατε κρυμμένα, άλλά τά καλλιεργήσατε γιά τή δόξα τοϋ Θεοϋ μας καί τή σωτηρία τών πιστών Σας. Θαυμάζουμε καί OIMHN 128 t\ssat

έμείς, λοιπόν, τό αδαμάντινο ήθος Σας, την ακεραιότητα τοϋ χαρακτήρα Σας, τη θεολογικη Σας παιδεία, τόν έξαίσιο λειτουργό τοϋ Κυρίου, τόν εύφραδη κηρυκα τοϋ θείου Λόγου, την εΐλικρίνειά Σας, την ταπείνωση Σας, την άφιλοχρηματία Σας, την ίεροπρέπειά Σας, την απέραντη αγάπη Σας στούς ιερείς, τούς μοναχούς καί τό λαό πού ποιμαίνετε μέ τόση αύταπάρνηση, την πλούσια κοινωνική Σας προσφορά, την δημιουργία τών πολλών ιδρυμάτων Σας γιά νά θεραπεύονται οί άνάγκες τών συνανθρώπων μας, τό ζηλο Σας καί τίς ένέργειές Σας γιά νά λάβει υπόσταση τό Πανεπιστημιο της Πελοποννησου, άλλά σίγουρα καί άλλα πολλά τά οποία γνωρίζουν καλύτερα άπό έμάς έκείνοι πού Σάς ζοϋν καί Σάς χαίρονται. Σάς αξίζουν πολλά εύγε, Σεβασμιώτατε, καί λίαν αγαπητέ έν Χριστώ αδελφέ! Συμμετέχοντας καί έμείς ταπεινά στην υψίστη τιμη πού Σάς έπεφύλαξε ο κόσμος τών γραμμάτων καί έπιστημών διότι ή τιμη σ ένα Επίσκοπο αποβαίνει τελικά σέ όλη την Εκκλησία, δεχθείτε παρακαλώ τίς πιό θερμές καί έγκάρδιες εύχές μας. Επίσης, συγχαίρουμε τούς πανεπιστημιακούς διδασκάλους, πού αποφάσισαν νά σάς απονείμουν τόν τίτλο τοϋ Επιτίμου Διδάκτορος, άν καί θά προσέκρουσαν ασφαλώς στη μετριοφροσύνη Σας, σκιαγραφώντας άριστα μέ τά λεγόμενά τους την καταξιωμένη πορεία Σας. Θερμά συγχαρητηρια αξίζουν, ακόμη, στίς αρχές τοϋ Νομοϋ γιά τούς ώραίους χαιρετισμούς τους, δείχνοντας την έμπιστοσύνη τους καί την πολλη αγάπη τους στό πρόσωπό Σας, αλλά καί την αναγνώριση έκ μέρους τους τοϋ όλου έργου Σας, καθώς καί στόν αξιότιμο κ. Βασίλειο Κουδούνη, Φιλόλογο, γιά την έπιμέλεια της έκδοσης. Τέλος, εύχόμεθα καί προσευχόμεθα, μέ την εύκαιρία δέ καί τών τριάντα, μέ τούς πολλούς καί καλούς καρπούς, έτών από την εις Επίσκοπον χειροτονία Σας, ο Χορηγός παντός αγαθοϋ Τριαδικός Θεός μας νά Σάς χαρίζει μακροημέρευση μέ σταθερη καί ακλόνητη υγεία, σωματικη καί ψυχικη, γιά νά πληθαίνει συνεχώς τό πολυσχιδές έργο j της κατ εύδοκίαν Θεοϋ εύλογημένης ίερατικης καί Αρχιερατικής διακονίας Σας. 129 - Ο ποι r

πρός Τόν Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Ναυπάκτου καί Αγίου Βλασίου, κ.κ. ΙΕΡΟΘΕΟΝ Εις Ναύπακτον Σεβασμιώτατε άγιε άδελφέ, Μέ άγωνία καί άνυπομονησία περιμέναμε τήν έκδοση καί τοϋ Β' Τόμου της «Εμπειρικής Δογματικής τής Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας» τοϋ άειμνήστου Καθηγητοϋ πατρός Ίωάννου Ρωμανίδη, σύμφωνα μέ τίς προφορικές παραδόσεις του καί Σάς εύχαριστοϋμε μέσα άπό τήν καρδιά μας πού μάς δώσατε καί πάλι αύτή τή μεγάλη καί ξεχωριστή χαρά πού πλημμύρισε τίς καρδιές μας άπό τήν στιγμή πού ό πλοϋτος καί τό μεγαλείο τής άγάπης Σας μάς τόν προσέφερε. Πράγματι, ό άείμνηστος πατήρ Ιωάννης Ρωμανίδης ύπήρξε ένας άπό τούς μεγαλύτερους θεολόγους τοϋ 20ου αΐώνος, όπως κατ έπανάληψιν έχει λεχθεί, στόν όποίον Εσείς είχατε τήν εύλογία άπό τόν Θεό νά μαθητεύσετε, νά άγαπήσετε τήν κρυστάλλινη θεολογία του καί νά γίνετε ό αριστος συνεχιστής καί ερμηνευτής τής πατερικής σκέψης του, πού βασίζεται στό τρίπτυχο κάθαρση-φωτισμόςθέωση. Προσπαθήσαμε, όσο μάς τό έπέτρεψε ό χρόνος τής ταπεινής μας διακονίας, νά δοϋμε μέ προσοχή τά μνημειώδη κείμενά του πού συμπεριλαμβάνονται καί σ αύτόν τόν τόμο, πού ό μεγάλος κόπος Σας μάς τά έκανε γνωστά καί χωρίς καμμία υπερβολή σάς όμολογοϋμε τό πόσο αγγιξαν τίς καρδιές μας, καθιστώντας καί έμάς, έστω καί λίγο, κοινωνούς τής υγιοϋς θεολογίας τοϋ κορυφαίου διδασκάλου τή Ορθοδοξίας μας, γιά τήν όποία όπως εύστοχα λέτε ΟΙΜΗΝ -0 130

«είναι προφητική, άποστολική καί πατερική» Είναι έκείνος ό όποίος, άφοϋ μέ τό σπουδαίο καί πρωτόγνωρο βιβλίο του Τό προ- / f /» ~ r πατορικό αμάρτημα μάς προσέφερε τόν άληθινό καί αυθεντικό ορθόδοξο πατερικό λόγο σέ άντίθεση μέ τήν σχολαστική καί ήθικολογική σκέψη πού κυριαρχοϋσε καί μάστιζε γιά δεκαετίες τόν τόπο μας. Είναι έκείνη ή μορφή πού μέ πάθος μάς φανέρωσε ότι τά δόγματα δέν είναι καρποί εγκεφαλικής καί φιλοσοφικής γνώσεως. Οί πατέρες τής Εκκλησίας μας, πού όριοθέτησαν τήν άλήθεια άπό τό ψεϋδος, όπως είναι ή αίρεση καί ή κακοδοξία, άν καί γνώριζαν άριστα τή θύραθεν γνώση καί τήν άνθρώπινη σοφία δέν έγκλωβίστηκαν, όμως, στά πλοκάμια τους, άλλά έκαμαν τό σπουδαιότερο καί φυσικά τό σωτήριο: Αγωνίστηκαν νά καθαρίσουν τόν έσωτερικό τους κόσμο άπό τά πάθη, γι αυτό και ή Χάρις τοϋ Θεοϋ τούς φώτισε νά δογματίσουν σωστά καί άληθινά. Έγιναν κατά χάριν Θεόπτες, μέ άποτέλεσμα ή διδασκαλία τους νά μήν είναι ούτε σοφιστική καί ούτε θεωρητική άλλά έμπειρική. Σεβασμιώτατε καί άγαπητέ έν Χριστώ άδελφέ, Ευγνωμονοϋμε τό Θεό πού μάς χάρισε τόν σπουδαίο Θεολόγο πατέρα Ίω. Ρωμανίδη άλλά καί Εσάς, τόν πανάξιο μαθητή του. Σάς συγχαίρουμε θερμά, Σάς θαυμάζουμε καί Σάς καμαρώνουμε γιά τό άδαμάντινο ήθος Σας, τήν ύψηλή θεολογική Σας παιδεία, τόν πατερικό καί φιλοκαλικό λόγο Σας καί γιά τή χρυσή πέννα Σας, ή όποία μάς πλουτίζει καί μάς ξεδιψά άκαταπαύστα μέ τήν πληθώρα τών άξιομνημονεύτων καί μεγάλης άξίας θεολογικών Σας βιβλίων, άπό τά όποία τά περισσότερα είναι γνωστά παγκοσμίως μέσα άπό τίς μεταφράσεις πού έχουν γίνει, άκόμη γιά τίς μελέτες καί τά άρθρα Σας. Τελικά Σάς χρωστάμε πολλά! Ε ίθε ό Πανάγαθος Κύριός μας νά άναπαύει τήν ψυχή τοϋ άειμνήστου μεγάλου Καθηγητοϋ, πατρός Ίωάννου Ρωμανίδη, καί νά διατηρεί άδιαλείπτως στή μνήμη Του τό όνομά του, πού τόσο πολύ έχει έμποτίσει τή σκέψη Σας. Σέ Εσάς δέ νά χαρίζει έτη πάμπολλα μέ άκλόνητη σωματική καί ψυχική ύγεία, γιά νά συνεχίζατε τό πλούσιο ποιμαντικό καί συγγραφικό έργο Σας γιά τή δόξα τοϋ Κυρίου μας, τό καλό της 'Εκκλησίας μας, τοϋ ποιμνίου Σας, της κοινωνίας μας καί όλων μας.

Χ φ ϋ γ ε έ ν & ς ΐ Λ η θ ι ν ό ζ ν θ ρ ω π ς (Γ 6 (ύ Ρ Π Ο Ο η. CfoTK PJO Y ) C // V ταν φευγη γιά τήν άλλη I Ιζωή ενας άξιόλογος καί ξεχωριστός άνθρωπος, λένε πολλοί, οτι έφυγε ενας μεγάλος, ενας σπουδαίος, "ενας κορυφαίος άνθρωπος. Έμείς, άναφερόμενοι στήν πρόσφατη άποδημία του θεολόγου Γεωργίου Π. Σωτηρίου, που ήταν πρωτίστως ιεροκήρυκας, μέ γραπτόν καί προφορικόν λόγον, καί μετά εκπαιδευτικός καί συγγραφέας δεκάδων βιβλίων, δέν θά πουμε τά παρόμοια. Θά πουμε συντομα καί ειλικρινά, γιατί τόν γνωρίζαμε καί προσωπικως, οτι έφυγε άπό κοντά μας ενας άληθινός καί πιστός άνθρωπος. Δέν θά άναφερθουμε στό πλουσιότατον έργον του, στά πολλά καί καλά βιβλία του, στόν άκουραστον παιδαγωγικόν του μόχθον καί τό άειλάλητον κήρυγμά του, ή ξεχωριστή φροντίδα καί ό καημός του. Νά πή δυό λόγια, που νά άξίζουν καί νά άγγίζουν τήν ψυχή του άκροατή του. Καί αύτό ήταν τό κατ εξοχήν έργον του καί ό χαρακτήρας τής προσφοράς του άπελθόντος καί έτσι τόν ήξεραν οί πολλοί, «ό Σωτηρίου ό ιεροκήρυκας» καί έτσι θά τόν θυμουνται. Τήν ώρα του μεγάλου καί μάλιστα του τελευταίου χωρισμου, οταν ό ίερευς ψάλλει «Δευτε τελευταίον άσπασμόν, δωμεν άδελφοί τω θανόντι», δέν είναι ή κατάλληλη στιγμή γιά λόγια καί ρητορείες καί κοσμικότητες. Είναι ώρα σιωπής καί πόνου γιά τήν άπώλεια καί προσευχής γιά τήν ψυχήν του μεταστάντος. Γι αύτό κι εμείς, χωρίς καμμιά μεγαλοστομία, θά πουμε τό «ύστατον χαίρε» στόν άξιον καί άλησμόνητον φίλον καί συνεργάτην στό περιοδικόν «Ό Ποιμήν», που τό διηυθυνε επί μισόν αιωνα, μέ τό ψαλμικόν του Προφητάνακτος Δαβίδ: «Τίμιος εναντίον Κυρίου ό θάνατος των όσίων αύτου» (Ψαλμ. ΡΙΕ' 6), που σημαίνει στά νεοελληνικά, οτι ό Κυριος τιμά τόν θάνατον εκείνων, που πεθαίνουν μέ τήν άγάπην πρός τόν Χριστόν. Καί ό μακαριστός φίλος μας ήταν καί οσιος καί άληθινός. Γιατί είχε πάντοτε μέσα του τήν άγάπην γιά τόν Χριστόν καί αύτόν ύπηρέτησε στό πρόσωπον των άνθρώπων, άπό τήν άρχήν εως τό ειρηνικόν τέλος του. Ό Κυριος, εύχομαι, νά άναπαυση τήν ψυχήν του «Έν σκηναίς δικαίων». Αιωνία σου ή μνή-

^ ^ κλήθη άπό τόν Κύριό 1-^ μας κοντά Του ή άεί- _L~J μνηστος Αντιγόνη Δαβάκη, μητέρα τοϋ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Εδέσσης, Πέλλας καί Άλμωπίας κ. Ίωήλ. Όσοι συνδέθηκαν μαζί της είχαν τήν εύλογία άπό τό Θεό νά γνωρίσουν έναν άνθρωπο μέ ξεχωριστή, εύγένεια ψυχής, μέ ιδιαίτερη εύλάβεια, π ί στη, άγάπη καί έμπιστοσύνη στό Χριστό μας. Αύτό φαίνεται περίτρανα άλλωστε καί άπό έκείνη τή στιγμή πού ο γιός της π. Ίωήλ λαμβάνει τή μεγάλη άπόφαση νά γίνει κληρικός. Ό πω ς εχει τονισθεΐ «άπό τότε ή εύσεβής μητέρα του γίνεται ο άχώριστος φύλακας άγγελος, βοηθός καί ύπηρέτης τοϋ έντίμου τούτου κληρικοϋ, τόν οποΐον καί βοηθάει στό ποιμαντικό του εργο. Μαζί του γίνεται καί έκείνη Ιεραπόστολος. Μέ τήν καλωσύνη της, τήν προθυμία της καί τήν άγάπη /? C/ -ν / της, στέκεται σ όλους τούς άνθρώπους». Μέσα, λοιπόν, άπό τήν καρδιά μας συλλυπούμεθα καί έμεΐς τόν λόγιο καί ένάρετο Αγιον Εδέσσης, εύχόμενοι καί προσευχόμενοι, ο Άναστάς έκ τών νεκρών Κύριός μας νά άναπαύει τήν ψυχή τής μακαριστής μητέρας του, νά τόν παρηγορεΐ / / / / s πλουσίως καί νά χαρίσει σ έκεΐνον ετη πάμπολλα μέ άκλόνητη σωματική καί ψυχική ύγεία πρός δόξαν Του., 133 Ο ΠΟΙΜΗ^ m S H I