ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 1 η ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ι. Δημόπουλος Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων και Οργανισμών. ΤΕΙ Πελοποννήσου
Κάποιες έννοιες Επιστήμη : κάθε συστηματικό πεδίο μελέτης ή σύστημα γνώσης που έχει ως σκοπό να παράγει εξηγήσεις, κατανόηση και πρόβλεψη οποιωνδήποτε φαινομένων (φυσικών, κοινωνικών, βιολογικών κλπ.) διαμέσου παρατηρήσεων, πειραμάτων και λογικής παραγωγής. Ειδικότερα επιστήμη είναι η συστηματική και εις βάθος μελέτη ενός ομοιογενούς και ευρέως αντικειμένου του αντιληπτού κόσμου, ανεξαρτήτως σκοπού. Στο σύνολό της η επιστήμη περιλαμβάνει όλους τους τομείς του επιστητού, ενώ οι επιμέρους επιστημονικοί κλάδοι διαχωρίζονται ανάλογα με το αντικείμενό τους και συγκροτούν νέες, δικές τους ομάδες (π.χ. επιστήμες κοινωνικές, φυσικές, ανθρωπιστικές, οικονομικές, κ.ά.).
Κάποιες έννοιες Τυπικές επιστήμες τυπική αλήθεια: επιδιώκει την διασφάλιση της εσωτερικής λογικής και συνέπειας των επιστημονικών προτάσεων, ανεξάρτητα από τη δομή της πραγματικότητας (Λογική, Μαθηματικά) Εμπειρικές επιστήμες εμπειρική αλήθεια (Φυσικές επιστήμες, Βιολογικές επιστήμες, Κοινωνικές επιστήμες)
Κάποιες έννοιες Έρευνα : το σύνολο των ενεργειών που αποσκοπεί στη συστηματική διεύρυνση της γνώσης και την εξέλιξη της επιστήμης Μεθοδολογία Έρευνας : το σύνολο των διαδικασιών και των μεθόδων που χρησιμοποιούνται προκειμένου να διεξαχθεί μια έρευνα
Χαρακτηριστικά της επιστημονικής έρευνας Η επιστημονική έρευνα ασχολείται με την ανακάλυψη νέων γνώσεων Η επιστημονική έρευνα στηρίζεται αποκλειστικά στη συστηματική μελέτη της εμπειρικής πραγματικότητας. Η επιστημονική έρευνα για τη συλλογή των απαιτούμενων εμπειρικών δεδομένων χρησιμοποιεί ειδικά μέσα. Η επιστημονική έρευνα στηρίζεται στην αντικειμενικότητα Η επιστημονική έρευνα δίνει έμφαση στην ανακάλυψη γενικών αρχών και τη διατύπωση θεωριών Τα ευρήματα της επιστημονικής έρευνας δεν είναι τελεσίδικη γνώση
Τύποι έρευνας Ταξινόμηση με διάφορους τρόπους ως προς : Τον «αντικειμενικό» σκοπό: Βασική (ή καθαρή) έρευνα αποσκοπεί στην παραγωγή γνώσεις για την ανάπτυξη της επιστήμης (Μαθηματικά, Χημεία, Βιολογία ). Δεν υπάρχει άμεση επιδίωξη εφαρμογής των αποτελεσμάτων της σε πρακτικά προβλήματα Εφαρμοσμένη έρευνα πραγματοποιείται για κάποιο προκαθορισμένο πρακτικό σκοπό και στοχεύει στη λύση συγκεκριμένων προβλημάτων ή στην αξιοποίηση επιλεγμένων στοιχείων-γνώσεων-διαδικασιών-υλικών μέσων, που προέκυψαν από τη Βασική έρευνα με ένα συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό
Τύποι έρευνας Το είδος της λογικής ανάλυσης: Απαγωγική έρευνα: Διερεύνηση του προβλήματος με βάση υφιστάμενες γενικές θεωρητικές αρχές αναφορικά με σημαντικούς προσδιοριστικούς παράγοντες και τις μεταξύ τους σχέσεις. Με βάση αυτές επιλέγονται οι μεταβλητές που θα διερευνηθούν και διατυπώνονται συγκεκριμένες ερευνητικές υποθέσεις. Επαγωγική έρευνα: Η πορεία της έρευνας καθοδηγείται από επιμέρους παρατηρήσεις πραγματικών περιπτώσεων στοχεύοντας στη διατύπωση γενικών προτάσεων, αρχών ή κανόνων που ερμηνεύουν ευρύτερες ομάδες ομοειδών φαινομένων. Τα ίδια τα γεγονότα υποδεικνύουν ποιες μεταβλητές είναι σημαντικές για τη διαμόρφωση του φαινομένου και ποιες ερευνητικές υποθέσεις θα πρέπει να διατυπωθούν για τις μεταξύ τους πιθανές σχέσεις
Τύποι έρευνας Τον επιδιωκόμενο στόχο: Διερευνητική Έρευνα: πραγματοποιείται για ανιχνευτικούς/διαγνωστικούς σκοπούς. Τα ευρήματά της χρησιμοποιούνται ως βάση για τον προσδιορισμό ερευνητικών υποθέσεων μελλοντικών ερευνών περιγραφικού ή/και ερμηνευτικού χαρακτήρα. Περιγραφική Έρευνα: Στοχεύει στο να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα της μορφής «ποιος», «τι», «πότε», «που», «σε τι έκταση» και «σε τι βαθμό». Ερμηνευτική Έρευνα: Στοχεύει στο να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα της μορφής «γιατί» και «πως», ερμηνεύοντας και επεξηγώντας φαινόμενα που καταγράφηκαν σε μια περιγραφική έρευνα.
Τύποι έρευνας Το χώρο διεξαγωγής: Μελέτη πεδίου μελέτη εργαστηρίου Τις πηγές συλλογής δεδομένων: πρωτογενείς δευτερογενείς Τα μέσα συλλογής των δεδομένων: παρατήρηση, διαχρονική μελέτη περίπτωσης, κλινική μελέτη περίπτωσης, μελέτη κοορτής, συμμετοχική παρατήρηση, συνέντευξη, πείραμα Το είδος των εμπειρικών δεδομένων: ποιοτικές ποσοτικές Ο χρονικός ορίζοντας: διαχρονικές στατικές..
Επιστημονική έρευνα Διαδικασία Ερευνητική αναφορά Αποτύπωση (Συγγραφή)
Φάσεις-στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Προπαρασκευαστική φάση: Αρχικά, γίνεται επιλογή και διατύπωση του ερευνητικού προβλήματος (ερευνητική ιδέα) καθώς επίσης και καθορισμός της ερευνητικής διαδικασίας για τη συλλογή του εμπειρικού, αποδεικτικού υλικού (σχεδιασμός-προσέγγιση προβλήματος). Εκτελεστική φάση: Σε αυτή τη φάση πραγματοποιείται η συλλογή των εμπειρικών δεδομένων (αναζήτηση βιβλιογραφίας) και η ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων (ερευνητικό-πειραματικό στάδιο). Κοινοποίηση αποτελεσμάτων: Στο τελευταίο στάδιο γίνεται η συγγραφή της ερευνητικής μελέτης και η κοινολόγησή της στην επιστημονική κοινότητα (δημοσιεύσεις-συνέδρια).
Φάσεις-στάδια της ερευνητικής διαδικασίας Εντοπισμός, οριοθέτηση, και διατύπωση του ερευνητικού προβλήματος (θέμα της έρευνας) Επισκόπηση της βιβλιογραφίας (Μελέτη υπαρχουσών ερευνών για το θέμα) Διατύπωση υποθέσεων (Τι θα διερευνηθεί; Ποιες είναι οι σχέσεις των μεταβλητών;) Επιλογή ερευνητικής μεθόδου (Χρήση υφιστάμενων πηγών, Παρατήρηση, Ποσοτική έρευνα, Ποιοτική κλπ) Συλλογή ερευνητικών δεδομένων Ανάλυση και ερμηνεία ερευνητικών δεδομένων Συγγραφή ερευνητικής έκθεσης / αναφοράς
Εντοπισμός - οριοθέτηση - διατύπωση του ερευνητικού προβλήματος Ο σκοπός-στόχος της έρευνας πρέπει να είναι ξεκάθαρος. Τι προσπαθεί να περιγράψει /ερμηνεύσει/ κατανοήσει; Ο σκοπός πρέπει να είναι απόλυτα συγκεκριμένος, πριν ξεκινήσει η ερευνητική διαδικασία. Από κάποιο γενικό ενδιαφέρον (αντικείμενο, φαινόμενο,.., π.χ. η δημόσια υγεία) πρέπει να προσδιοριστεί ένα συγκεκριμένο ζήτημα (π.χ. ναρκωτικά) και στη συνέχεια να καθοριστεί τι ακριβώς θα διερευνηθεί για το ζήτημα αυτό (περιγραφή του προβλήματος, μελέτη συγκεκριμένων ομάδων, αίτια, συνέπειες κλπ).
Εντοπισμός - οριοθέτηση - διατύπωση του ερευνητικού προβλήματος Πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα: χρονικά- θέλουμε να μελετήσουμε το παρόν, το παρελθόν ή μια σύγκριση των δύο; γεωγραφικά- μας ενδιαφέρει να μελετηθεί το φαινόμενο σε μια συγκεκριμένη περιοχή ή σύγκριση περιοχών στόχος είναι η περιγραφή/ερμηνεία του φαινομένου ή συγκεκριμένων πτυχών του; στόχος είναι η περιγραφή/ερμηνεία του θέματος ή η σύγκριση; Ο στόχος είναι η μελέτη των αιτιών που προκαλούν το φαινόμενο ή των επιπτώσεών του; Για παράδειγμα, μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε τι οδηγεί στην αύξηση των διαζυγίων ή ποιες είναι οι επιπτώσεις από την αύξηση των διαζυγίων στο κοινωνικό σύνολο ή σε ειδικές ομάδες (οικογένεια, παιδιά, συζύγους κλπ)
Βιβλιογραφική ανασκόπηση Για τον εντοπισμό, την οριοθέτηση, τη διατύπωση του ερευνητικού προβλήματος και των ερευνητικών υποθέσεων είναι απαραίτητη η βιβλιογραφική ανασκόπηση. Για παράδειγμα υπό τον τίτλο: «Διερεύνηση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών στο Γ.Ν. Καλαμάτας», αν και το αντικείμενο της έρευνας φαίνεται ξεκάθαρο, μπορούν να τεθούν πολλά διαφορετικά ερευνητικά προβλήματα και να διατυπωθούν διάφορες ερευνητικές υποθέσεις.
Θα πρέπει να διευκρινιστεί τι σημαίνει ποιότητα στις υπηρεσίες υγείας Ποιότητα στις υπηρεσίες υγείας σημαίνει την παροχή της καλύτερης διαθέσιμης περίθαλψης στον ασθενή, δηλαδή να πραγματοποιείται αυτό που χρειάζεται, στον κατάλληλο χρόνο, με το σωστό τρόπο, στο άτομο που το έχει ανάγκη, εξασφαλίζοντας το βέλτιστο αποτέλεσμα (Department of Health, UK, 2003). Η ποιότητα επιτυγχάνεται όταν οι διαδικασίες και οι δράσεις ενός οργανισμού είναι σχεδιασμένες κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται, διαρκώς, αρχικά στις ανάγκες και ακολούθως στις απαιτήσεις των εσωτερικών και των εξωτερικών πελατών (AL.ASSAF AF. International health care and the management of quality. In: Schmele JA (ed) Quality management in nursing and healthcare. Delmar Publishers, Albany, New York, 1996) Να επιτυγχάνεται το σωστό άμεσα και στη συνέχεια να βελτιώνεται διαρκώς (AL.ASSAF AF, SHEIKH M. Quality improvement in primary health care. A practical guide. Series 26. WHO Regional Office for the Eastern Mediterranean, Cairo, 2004)
Βιβλιογραφική ανασκόπηση Η ανασκόπηση της υπάρχουσας βιβλιογραφίας, για το ζήτημα που ο ερευνητής επιθυμεί να διερευνήσει, θα συμβάλλει στην ενημέρωσή του για τα θέματα που έχουν ήδη μελετηθεί σε βάθος, για πτυχές του προβλήματος που επιδέχονται περαιτέρω διερεύνησης καθώς και για τις μεθόδους που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη του συγκεκριμένου ζητήματος. Έτσι, θα βοηθηθεί στη διατύπωση του σκοπού της έρευνας και στη διατύπωση των υποθέσεων.
Ερευνητική υπόθεση Γενική υπόθεση που ο ερευνητής θέλει να ελέγξει και η οποία σχετίζεται άμεσα με το σκοπό της έρευνας (π.χ. η ζήτηση νοσοκομειακών υπηρεσιών επηρεάζεται από κοινωνικο-δημογραφικούς παράγοντες). Στο πλαίσιο της γενικής υπόθεσης μπορούν να διατυπωθούν και άλλες μικρότερης κλίμακας υποθέσεις στη διαμόρφωση των οποίων θα συμβάλλει η γνώση που απέκτησε ο ερευνητής μέσα από τη βιβλιογραφική ανασκόπηση. Η γενική υπόθεση είναι πιο συγκεκριμένη από το σκοπό της έρευνας και οι υπόλοιπες υποθέσεις αποτελούν τμήματα της.
Ερώτημα Παράδειγμα Ερώτημα Παράδειγμα Ερώτημα Παράδειγμα Ερώτημα Παράδειγμα Το αντικείμενο της έρευνας Ποιο είναι το αντικείμενο της έρευνας; Βιοτικό επίπεδο και παιδική νοσηρότητα Το πρόβλημα της έρευνας Τι πρέπει να κατανοηθεί ή να εξηγηθεί; Η ύπαρξη σχέσης μεταξύ παιδικής νοσηρότητας και βιοτικού επιπέδου του πληθυσμού Το ερώτημα της έρευνας Σε ποιο ερώτημα φιλοδοξεί να απαντήσει η έρευνα; Είναι πιθανόν τα παιδιά οικογενειών με μεγαλύτερη οικονομική άνεση να εμφανίζουν λιγότερα προβλήματα υγείας; Η υπόθεση της έρευνας Ποιο είναι το αναμενόμενο αποτέλεσμα; Τα παιδιά των οικογενειών που το οικογενειακό τους εισόδημα είναι κάτω από το όριο φτώχιας παρουσιάζουν σοβαρότερα και περισσότερα προβλήματα υγείας
Φάσεις-στάδια της ερευνητικής διαδικασίας ΣΚΟΠΟΣ-ΣΤΟΧΟΣ ΘΕΩΡΙΑ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ερευνητικά ερωτήματα ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑΣ - ΠΕΙΡΑΜΑ (Πριν, μετά, ) - ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ (άμεση, έμεση, με συμετοχή, συστηματική,.) -ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (Δομημένη, μη δομημένη, επαναλαμβανόμενη, κλινική, ) -... ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα Επιβεβαίωση ή απόρριψη υποθέσεων εργασίας