Κεφάλαιο πρώτο : Οι Προϊστορικοί χρόνοι Ενότητα πρώτη 1.1 : Νεολιθική εποχή (9.000 πχ στην Εγγύς Ανατολή, 6.000 πχ στην Ελλάδα): Η Παραγωγική επανάσταση (Η Γεωργική επανάσταση) Ο άνθρωπος παύει να είναι μόνο τροφοσυλλέκτης και θηρευτής. Γίνεται γεωργός και κτηνοτρόφος και αποκτά μόνιμη κατοικία. Αυτό ονομάζεται παραγωγική επανάσταση ( ή αλλιώς Γεωργική επανάσταση) και φέρνει πλήθος αλλαγών. Αυτές οι αλλαγές είναι η αρχή όλων των μεταγενέστερων εξελίξεων: Έτσι : 1) η μόνιμη κατοικία 2) η παραγωγή τροφής με καλλιέργεια και κτηνοτροφία ----------- Συνέπειες : 1) δημιουργία κωμών και μικρών πόλεων 2)ανάγκη φύλαξης οικισμών και αγαθών εμπορίου 3)ανάπτυξη αλιείας, κεραμικής, υφαντικής, αγγειοπλαστικής, 4) εξειδίκευση επαγγελμάτων, καταμερισμός εργασίας. 5) κοινωνική διαφοροποίηση βάσει της ανάπτυξης των ανταλλαγών, των τεχνικών, της κατοχής των μέσων παραγωγής, της δημιουργικότητας του ατόμου. 6) εμφάνιση πρώτων πολιτικών θεσμών, μορφών εξουσίας. 7)φροντίδα για τους νεκρούς ( κτερίσματα) και τη γυναικεία μορφή ( ειδώλια), ενασχόληση με τη ζωή και το θάνατο ως φαινόμενα. Ενότητα δεύτερη 1.2: Η Εποχή του χαλκού (3.000 πχ). 1.2.1 Προς την πρώϊμη αστικοποίηση. ( Η Αστεακή επανάσταση) 1) Η χρήση των μετάλλων, ιδίως του χαλκού
2) Η έλλειψη άλλων προϋποθέσεων για τη συντήρηση του πληθυσμού που τους έστρεψε στα μέταλλα και στο εμπόριο 3) Η γεωγραφική θέση των Κυκλάδων -------- Συνέπειες: μεταβολές σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας (όπως αποτυπώνονται για παράδειγμα στην Πολιόχνη της Λήμνου) 1) Ανάπτυξη πολιτισμών του Αιγαίου ( Κυκλαδικός πολιτισμός), ηπειρωτική Ελλάδα, Κρήτη, Κυκλάδες, ΒΑ Αιγαίο. 2) Διαμεσολαβητικός ρόλος των Κυκλάδων μεταξύ των πολιτισμών του Αιγαίου 3) Εισαγωγή και χρήση νέων πολιτισμικών στοιχείων 4) Επαφή με νέα τεχνογνωσία, μεταλλουργία 5) Ανάπτυξη θαλάσσιου εμπορίου 6) Γεωργικο-κτηνοτροφική παραγωγή 7) Τεχνική επεξεργασίας πρώτων υλών ( λιθοτεχνία, ξυλουργική, αγγειοπλαστική) 8) Οχυρώσεις, σιταποθήκες, οδικό δίκτυο 9) Συσσώρευση πλούτου 10) Σύνθετη κοινωνική οργάνωση 11) Αστικοποίηση. Ενότητα Τρίτη 1.3. Οι Ανακτορικές κοινωνίες ( 2.000-1100 πχ) 1.3.1 H Mινωϊκή Κοινωνία (Μέση εποχή Χαλκού, 2.000 πχ) Χαρακτηριστικά: 1) Μεγάλα ανάκτορα. 2) Νέα πολιτική δομή: Ο βασιλιάς συγκεντρώνει όλη την εξουσία. 3) Ισχυρή γραφειοκρατία ασκεί έλεγχο σε όλη την επικράτεια. 4) Θεοκρατικό σύστημα: ο βασιλιάς είναι και αρχιερέας. 5) Αξιωματούχοι και τοπάρχες ασκούν τοπική εξουσία. Οι «επαύλεις» τους = κέντρα διοικητικής εξουσίας, περιφερειακά γραφειοκρατικά κέντρα ελέγχου α) γεωργικής παραγωγής, β) βιοτεχνίας, γ) εμπορίου, ενταγμένα βέβαια στο κεντρικό σύστημα ελέγχου υπό τον βασιλέα.
6) Οικονομία στηρίζεται α) στην γεωργία, β) στην κτηνοτροφία, γ) στο εμπόριο, δ) στη βιοτεχνία ( κεραμική, μεταλλοτεχνία, μικρογλυπτική), ε) στη ναυτιλία. 7) Κέντρο της βιοτεχνίας τα ανακτορικά εργαστήρια με εξειδικευμένους τεχνίτες και σύγχρονα τεχνικά μέσα. 8) Το εμπόριο κι η ναυτιλία = ανακτορικό μονοπώλιο 9) Εξάγεται η βιοτεχνική παραγωγή, εισάγονται πρώτες ύλες, μέταλλα, ελεφαντόδοντο, μάρμαρα, κλπ. 10) Ακτινωτό το εμπόριο με Ανατολία, Αίγυπτο, Εγγύς Ανατολή. Η Μινωϊκή θαλασσοκρατορία επικρατεί στο Αιγαίο, δημιουργεί αποικίες, ελέγχει θαλάσσιους δρόμους, προστατεύει το εμπόριο και την ειρήνη στη Μεσόγειο. 11) Προοδεύουν η ιερογλυφική και η γραμμική Α που διευκολύνουν τον έλεγχο της παραγωγής. 12) Ανάκτορα και μεγάλοι οικισμοί, μαρτυρούν κοινωνική διαστρωμάτωση και ιεραρχία. -- --- Α) ΒΑΣΙΛΙΑΣ και μέλη οικογένειάς του Β)ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ: αξιωματούχοι που νέμονται μέρος διοικητικής, οικονομικής, θρησκευτικής εξουσίας. Γ) ΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΙ ΤΕΧΝΙΤΕΣ και όσοι ασχολούνται με βιοτεχνία κι εμπόριο. Δ) ΛΑΟΣ. πχ) Η Μυκηναϊκή κοινωνία ( Ύστερη εποχή Χαλκού 1600-1050 Χαρακτηριστικά: 1) Πήρε την ονομασία από τις Μυκήνες, το σπουδαιότερο κέντρο. 2) Αναπτύσσεται σε όλο τον ελλαδικό χώρο ηπειρωτικό και νησιωτικό, κατάλοιπα όμως βρίσκουμε κυρίως στη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, την Πελοπόννησο. 3) Επιβλητικά ανάκτορα κι ακροπόλεις, μνημειώδης ταφική αρχιτεκτονική με πλούτο κτερισμάτων. 4) Ισχυρές επιδράσεις από Κυκλαδικό και Μινωϊκό πολιτισμό αλλά γόνιμη αφομοίωση όχι αυτούσια μεταφύτευση. Η Μυκηναϊκή κοινωνία έχει δική της κοινωνική, οικονομική, πολιτική ταυτότητα. Επίσης η ανακτορική εξουσία έχει στρατιωτικό χαρακτήρα, όχι θεοκρατικό όπως των Μινωϊτών. 5) Ο βασιλιάς έχει απόλυτη εξουσία. 6) Στρατιωτική οργάνωση σε ξηρά και θάλασσα που μαρτυρείται από α)τα τεράστια οχυρωματικά έργα β)τον μεγάλο αριθμό όπλων σε τάφους
γ)τη συχνή αναφορά πινακίδων γραμμικής Β σε όπλα δ) τις πληροφορίες από τα Ομηρικά έπη. 7) Κοινωνική διαστρωμάτωση πυραμίδα: α) ο Άναξ, ανώτατη διοικητική, στρατιωτική και δικαστική αρχή. β) οι ανώτατοι, ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματούχοι. Γαιοκτήμονες και τοπικοί αξιωματούχοι που μπορεί να συνδέονται με συγγένεια με τη βασιλική οικογένεια. Τοπικοί άρχοντες που ασκούν εξουσία σε μικρότερα κέντρα. γ) το ιερατείο, υπεύθυνο για θέματα λατρείας. δ) ο «βασιλέας» όρος που εμφανίζεται και στον Όμηρο, φαίνεται πως ήταν επικεφαλής της συντεχνίας των μεταλλουργών που μάλλον ασκούσαν και κάποιο είδος τοπικής εξουσίας. ε) εξειδικευμένοι τεχνίτες, έμποροι, ναυτικοί, βιοτέχνες. στ) γεωργοί, κτηνοτρόφοι ζ) δούλοι 8) πολυάριθμες κώμες και δήμοι. Σε πινακίδα της Πύλου, ο όρος άστυ που παραπέμπει στα μεγάλα κέντρα. 9) ο ρόλος των ανακτόρων σημαντικός. --- 1) κατοικία του άνακτα, 2)διοικητικό και οικονομικό κέντρο. 10) Ρόλος εμπορίου, βιοτεχνίας: Μέχρι το 1200 εξασφαλιζόταν αυτάρκεια σε γεωργικά, κτηνοτροφικά είδη. Παράλληλα αναπτύχθηκαν βιοτεχνία και εμπόριο. -- μαζική βιοτεχνική παραγωγή -- εκτεταμένο εξωτερικό εμπόριο. Εξήγαν: γεωργικά προϊόντα, αρωματικό λάδι, υφαντά, είδη από φαγεντιανή, πήλινα όπλα, εργαλεία, κοσμήματα και είδη μικροτεχνίας.( προϊόντα βιοτεχνίας ) Εισήγαν : πολύτιμα μέταλλα, υφάσματα, είδη από ελεφαντόδοντο και είδη (πρώτες ύλες) πολυτελείας Λόγος επέκτασης : η καταστροφή της Κρήτης το 1450 που άφησε ανοιχτούς τους δρόμους για ναυτική κυριαρχία στην Α. Μεσόγειο.
Ακτινωτό εμπόριο σε όλο το Αιγαίο, την Αίγυπτο,την Παλαιστίνη, την Συρία, τη Ν. Ιταλία, τη Σικελία. Ωστόσο λόγω συγκεντρωτικής εξουσίας και δύσκαμπτης γραφειοκρατίας δεν μετέτρεψαν τις υπερπόντιες εμπορικές εγκαταστάσεις τους σε αποικίες. 11 ) επαφή μυκηναϊκών κέντρων πυκνή και συνεχής μέσω εκτεταμένου οδικού δικτύου μεταξύ των ανακτόρων ----- ανταλλάσσονται ιδέες, αγαθά, έργα κοινωνικής ωφέλειας ( όπως η αποξήρανση της Κωπαϊδας)----- άνοδος βιοτικού επιπέδου. 12 ) Οι πινακίδες Γραμμικής Β = βασική ιστορική πηγή για τον Μυκηναϊκό πολιτισμό. Παρέχουν πληροφορίες για : Α)την πολιτική, κοινωνική οργάνωση των ανακτόρων Β)την οικονομία, την οργάνωση της παραγωγής, την βιοτεχνία Γ) την θρησκεία Δ) την αγροτική παραγωγή Ε) το εμπόριο ΑΙΤΙΑ ΠΑΡΑΚΜΗΣ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ( πιθανές ερμηνείες) 1) Αποδιοργάνωση των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών δομών του. 2) Δύσκαμπτο κι ανελαστικό κοινωνικοοικονομικό και πολιτικό γραφειοκρατικό σύστημα ανίκανο να διαχειρίζεται μεγάλες κρίσεις. 3) Οικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις και κρίσεις, εσωτερικές συγκρούσεις. 4) Οι επιδρομές των λαών της θάλασσας διέκοψαν την εμπορική επικοινωνία με Ανατολή και Μεσόγειο. ----- >τα μυκηναϊκά ανάκτορα εξαρτημένα από αυτό το εμπορικό δίκτυο για την επιβίωσή τους, κατέρρευσαν το ένα μετά το άλλο. Τα άμεσα εξαρτημένα από το θαλάσσιο εμπόριο ανακτορικά εργαστήρια διαλύθηκαν. Η οικονομία παρέλυσε. 5) Η οικονομία των εξειδικευμένων αγροτών που ήταν εξαρτημένη από τις πρώτες ύλες του εξωτερικού κατέρρευσε. 6) Απότομη αύξηση του πληθυσμού. 7) Συρρίκνωση ανταλλαγών στη Μεσόγειο και την Ελλάδα, επιβράδυνση ή διακοπή των επικοινωνιών.
8) Βία εσωτερικών συγκρούσεων, πιέσεις στα σύνορα. 9) Εισβολές πληθυσμών όπως οι Δωριείς. 10) Κοινωνική δυσαρέσκεια λόγω της απληστίας και της καταπίεσης των αρχόντων που τώρα λόγω της κρίσης βγήκε στην επιφάνεια κι εκδηλώθηκε έντονα. 11) Κλιματικές αλλαγές και φυσικά φαινόμενα. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ 1) Αλλάζει τους όρους ζωής του ανθρώπου 2) Περιέχει όλα τα οικονομικά, κοινωνικά, πολιτισμικά χαρακτηριστικά όλων των μετέπειτα κοινωνιών ως τη Βιομηχανική Επανάσταση. 3) Η αμέσως επόμενη επιδραστική τεχνολογική κατάκτηση σημειώνεται χιλιετίες μετά, με τη Βιομηχανική Επανάσταση τον 18 αι μχ 4) Αλλάζει την οικονομία που στηρίζεται τώρα στη γεωργία και την κτηνοτροφία. Εξειδικεύεται και κατανέμεται η εργασία. 5) Αλλάζει την κοινωνία. Παρουσιάζεται κοινωνική διαφοροποίηση, ιεραρχία, με βάση την κατοχή των μέσων παραγωγής ή την δεξιότητα. 6) Αλλάζει τον πολιτισμό. Εμφανίζονται Α) θεσμοί, πολιτική οργάνωση, εξουσία Β)ιδεολογία ή στοιχεία ιδεολογίας Γ)κατοικία, ένδυση Δ) Τέχνη Ε) Θρησκεία ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΥΚΗΝΑΙΩΝ ΔΕΝ ΕΓΙΝΑΝ ΠΟΤΕ ΑΠΟΙΚΙΕΣ 1) Η αυτάρκεια των Μυκηναίων στον αγροτικό τομέα 2) Έλλειψη κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών κινήτρων που θα ωθούσαν ομάδες να εγκατασταθούν στο εξωτερικό. 3) Οι οικονομικές ανάγκες του πληθυσμού καλύπτονταν από την αγροτική, εμπορική, βιοτεχνική παραγωγή. 4) Απουσία κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων λόγω της ισχυρής κεντρικής εξουσίας 5) Θα ήταν αδύνατη η έξοδος ομάδων χωρίς τη συγκατάθεση του ηγεμόνα που ασκούσε απόλυτο έλεγχο στη ναυτιλία 6) Όταν εκδηλώθηκαν εσωτερικές συγκρούσεις και το σύστημα άρχισε να καταρρέει, ήταν πια αργά για τη δημιουργία αποικιών γιατί είχε πια ελαττωθεί σημαντικά η υπερπόντια επικοινωνία.