ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΣΦΥΡΗΛΑΤΕΙ ΤΟ ΑΙΣΘΗΜΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 1. Το βιβλίο αναµφίβολα αποτελεί αστείρευτη πηγή γνώσης. Είναι ο κινητήριος µοχλός στη διαδικασία της εκπαίδευσης µέσα στο σχολικό χώρο. Τα βιβλία καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα αποδελτιωµένων γνώσεων, που έχουν σχέση µε κάθε τοµέα του επιστητού. Όµως απ ό,τι φαίνεται η αξία τους έχει υποβαθµιστεί, τόσο από τον ώριµο άνθρωπο όσο και από τον µαθητόκοσµο. Το φαινόµενο που παρατηρείται τις τελευταίες µέρες του σχολικού έτους, όπου οι µαθητές κυριολεκτικά «κατακρεουργούν» τα βιβλία τους, µετατρέποντας τα προαύλια των σχολείων σε αλάνες µε σκουπιδόχαρτα, πρέπει να µας προβληµατίσει όλους. Το πρόβληµα είναι πολύ σοβαρό και φανερώνει πως κάπου στο κοινωνικό-εκπαιδευτικό σύστηµα υπάρχουν «στεγανά», που ωθούν σ αυτή τη «βάνδαλη» συµπεριφορά. 2. Εξετάζοντας βαθύτερα την όλη κατάσταση µπορούµε να εντοπίζουµε µερικές αιτίες, που εξηγούν αυτή τη συµπεριφορά. Ξεκινάει από τη σχολική ηλικία του παιδιού, που πηγαίνει στο σχολείο «επειδή έτσι συµβαίνει µε όλα τα παιδιά της ηλικίας του». εν το πείθουν οι µεγαλύτεροι, οι υπεύθυνοι για την αγωγή του, ότι έχει και µυαλό που πρέπει να το καλλιεργήσει, για να γίνει σωστός άνθρωπος. Έτσι το µικρό παιδί, ο µετέπειτα νεαρός έφηβος, δε συνειδητοποιεί την αξία της µόρφωσης στη διαδικασία της ζωής. Συνεπώς η εκπαίδευση, που κατακτιέται κατά κύριο λόγο µέσα από το βιβλίο, θεωρείται «αναγκαίο κακό» που σηµαίνει καταπίεση και όχι ύψιστη πράξη ελευθερίας. 3. Συχνά ο δάσκαλος θεωρείται από τους µαθητές «κρατούσα κοινωνική αρχή» και τίθεται πρόβληµα επικοινωνίας ανάµεσά τους. Ο µαθητής ενδόµυχα τον φοβάται και δεν αφήνεται ελεύθερα στην καθοδήγησή του. Επειδή τον θεωρεί καταπιεστή της ελευθερίας του, κρατάει απόσταση απ αυτόν, κάποτε γίνεται επιθετικός ή αντιδραστικός στις οποιεσδήποτε παροτρύνσεις που γίνονται από το δάσκαλο. Σ αυτή τη φάση δηµιουρ- 1
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο γείται ένα τεράστιο χάσµα, µε αποτέλεσµα η νεανική ψυχή να φθείρεται σε µικρο-συγκρούσεις και ανταγωνισµούς που έχουν σοβαρό κόστος στη µελλοντική εξέλιξη του νέου. 4. Το πρόβληµα διογκώνεται και από τη νοοτροπία της κοινωνίας µας, ότι τα βιβλία παρέχουν γνώση και ότι η γνώση εξασφαλίζει σπουδαία επαγγελµατική κατοχύρωση. Αυτή η άποψη δεν ενθαρρύνει την αγάπη γι αυτή καθ αυτή τη γνώση, σαν στοιχείο απαραίτητο για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και την ολοκλήρωση του χαρακτήρα, αλλά δίνει κίνητρα για τη «χρησιµοθηρία» της µε οποιοδήποτε κόστος για το νεαρό έφηβο. Φυσικό επακόλουθο είναι η ψυχική καταπίεση και το άγχος να δηµιουργούν σύγχυση στην τρυφερή νεανική ψυχή. Οι µαθητές εξαιτίας της ανωριµότητας της ηλικίας δεν µπορούν να καταλάβουν τις πραγµατικές αιτίες που τους απωθούν από τη γνώση και ξεσπούν στα βιβλία, στους ανυπεράσπιστους φίλους µιας ολόκληρης χρονιάς. 5. Γενικότερα, η έλλειψη της αγάπης για γνώση από την πλευρά του µαθητή οφείλεται στη βαθιά έλλειψη πνευµατικότητας της εποχής µας και στην αλλοτρίωση της ανθρώπινης ύπαρξης. Το πρόβληµα µπορεί να λυθεί µόνο αν γίνει µία ανθρώπινη στροφή στον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου. Αν ο µαθητής, δηλαδή, καταλάβει ότι η µόρφωση είναι αναγκαία για την ανάπτυξη του µυαλού του, όσο η τροφή για το σώµα του, θα αγαπήσει τη γνώση, θα εκτιµήσει την πολύτιµη προσφορά του βιβλίου, οπότε θα το σέβεται και θα πάψει να το καταστρέφει. 6. Όλοι οι άνθρωποι που είναι υπεύθυνοι για την αγωγή του παιδιού, κυριότερα οι γονείς, οι δάσκαλοι και οι αρµόδιοι κρατικοί φορείς, µπορούν και επιβάλλεται να επηρεάσουν σηµαντικά τη διάθεση του νέου για έρευνα και µελέτη του κόσµου µέσα από το πολύτιµο περιεχόµενο του βιβλίου και να δώσουν οι ίδιοι κίνητρα για διάβασµα. Πρέπει οι νέοι άνθρωποι να καταλάβουν ότι το βιβλίο βγάζει το άτοµο από τα σκοτάδια της αµάθειας, ανοίγει δρόµους στη ζωή σίγουρους και ασφαλείς και σφυρηλατεί το αίσθηµα της ελευθερίας. Επίσης, είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουν ότι τα βιβλία καταστρέφονται, επειδή θεωρούνται επικίνδυνα, µόνο από τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και ότι συµπεριφέρονται φασιστικά όταν τα καταστρέφουν, ενώ ζουν σε µία ελεύθεση χώρα 2
ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ µε πλούσια πνευµατική κληρονοµιά, που οφείλουν να συνεχίσουν µε αγάπη, υποµονή και υπερηφάνεια. Κουτρουµάνου Ν. Γιάννα Εφ. «Η εβδόµη» 19/07/1987 ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να δοθεί η περίληψη του κειµένου σε περίπου 100 λέξεις. (Μονάδες 25) 2. Να δοθεί από ένα συνώνυµο στις εξής λέξεις του κειµένου: αποτελεί, αποδελτιωµένων, παροτρύνσεις, διογκώνεται, κίνητρα, χρησιµοθηρία, επακόλουθο, ύπαρξης, σφυρηλατεί, κληρονοµιά. (Μονάδες 10) 3. α) - «Συχνά ο δάσκαλος θεωρείται από τους µαθητές κρατούσα αρχή». - «Αυτή η άποψη δεν ενθαρρύνει την αγάπη γι αυτή καθ αυτή τη γνώση». Ποιο το είδος της σύνταξης (ενεργητική παθητική) σε κάθε µία από τις παραπάνω προτάσεις; Μα µετατραπούν στην αντίθετη σύνταξη. Τι εξασφαλίζει ο κειµενογράφος κάθε φορά µε τη χρήση της µιας ή της άλλης σύνταξης; β) Ποια η δοµή της τρίτης και τέταρτης παραγράφου; γ) Ποιος ο τρόπος ανάπτυξης της τελευταίας παραγράφου; (Μονάδες 5) (Μονάδες 5) (Μονάδες 5) 4. Να αναπτύξετε σε µία παράγραφο 80 100 περίπου λέξεων το νόηµα της φράσης: «Νοοτροπία της κοινωνίας µας είναι ότι η γνώση εξασφαλίζει σπουδαία επαγγελµατική κατοχύρωση». (Μονάδες 15) 3
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο 5. Σε ένα δοκίµιο 500 περίπου λέξεων να αναπτύξετε τη σπουδαιότητα του καλού βιβλίου για την καλλιέργεια του ατόµου. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (Μονάδες 40) 1. Περίληψη: Στο κείµενο εξετάζονται οι λόγοι της σύγχρονης απαξίωσης του βιβλίου από το µέσο Έλληνα, ιδιαίτερα, όµως, από τους µαθητές. Οι τελευταίοι δεν έχουν συνειδητοποιήσει την αξία της µόρφωσης, γι αυτό, άλλωστε, εκλαµβάνουν και το διδάσκοντα ως φορέα εξουσίας που εκφράζει το κατεστηµένο. Η γνώση γι αυτούς είναι εφαλτήριο µόνο για επαγγελµατική αποκατάσταση και κοινωνική καταξίωση και την επιδιώκουν χωρίς αληθινό πόθο γι αυτήν. Η εποχή µας, επιπλέον, είναι αντιπνευµατική και κάνει το µέσο άνθρωπο αδιάφορο για τον «εσώτερο» εαυτό του. Πρέπει, λοιπόν, όλοι οι φορείς αγωγής να δώσουν κίνητρα στους νέους να αγαπήσουν πράγµατι το βιβλίο. 2. αποτελεί συνιστά, είναι αποδελτιωµένων σταχυολογηµένων παροτρύνσεις προτροπές, νουθεσίες διογκώνεται οξύνεται, επιτείνεται κίνητρα εναύσµατα, εφαλτήρια χρησιµοθηρία ωφελιµισµός επακόλουθο απόρροια, απότοκος ύπαρξης οντότητας, υπόστασης σφυρηλατεί σµιλεύει, χαλκεύει κληρονοµιά παρακαταθήκη 3. α) - «Συχνά ο δάσκαλος θεωρείται από τους µαθητές κρατούσα αρχή»: Πρόκειται για παθητική σύνταξη. Ενεργητική σύνταξη: «Συχνά οι µαθητές θεωρούν το δάσκαλο κρατούσα αρχή». - «Αυτή η άποψη δεν ενθαρρύνει την αγάπη γι αυτή καθ αυτή τη γνώση»: Πρόκειται για ενεργητική σύνταξη. Παθητική σύνταξη: «Η αγάπη γι αυτή καθ εαυτή τη γνώση δεν ενθαρρύνεται από αυτήν την άποψη». Με την ενεργητική σύνταξη: i. δίδεται έµφαση στο υποκείµενο της 4
ΕΚΘΕΣΗ Β ΛΥΚΕΙΟΥ πρότασης και ii. το ύφος γίνεται πιο οικείο, άµεσο, προσιτό. Με την παθητική σύνταξη: i. δίδεται έµφαση στο ρήµα της πρότασης και ii. το ύφος γίνεται πιο τυπικό, σοβαρό, επίσηµο. β) 3 η παράγραφος: Θεµατική περίοδος: «Συχνά ο δάσκαλος ανάµεσα τους». Σχόλια / Λεπτοµέρειες: «Ο µαθητής του νέου». Η παράγραφος αυτή δεν έχει κατακλείδα. 4 η παράγραφος: Θεµατική περίοδος: «Το πρόβληµα κατοχύρωση». Σχόλια / Λεπτοµέρειες: «Αυτή η άποψη νεανική ψυχή». Κατακλείδα: «Οι µαθητές χρονιάς». γ) Η τελευταία παράγραφος αναπτύσσεται µε αιτιολόγηση. Η αρθογράφος προσπαθεί να εξηγήσει για ποιους λόγους οι νέοι πρέπει να συνειδητοποιήσουν την αξία του βιβλίου. 4. Είναι αλήθεια ότι στο δυτικό ανεπτυγµένο κόσµο η κοινή γνώµη υποτιµά τα χειρωνακτικά επαγγέλµατα και ωθεί τους νέους στην επιλογή επαγγελµάτων που απαιτούν ανώτερη ή ανώτατη εκπαίδευση. Οι επικρατούσες, λοιπόν, κοινωνικές αντιλήψεις συσχετίζουν άµεσα την υψηλού επιπέδου µόρφωση µε την επιτυχηµένη επαγγελµατική σταδιοδροµία και την κοινωνική καταξίωση. Οι νέοι, εποµένως, στρέφονται στα Πανεπιστήµια όχι από πραγµατικό πόθο για τη γνώση αλλά µε στόχο την απόκτηση κύρους µέσα από την άσκηση µη χειρωνακτικών επαγγελµάτων. 5. Το καλό βιβλίο είναι µια από τις µορφές γνήσιας ψυχαγωγίας και έχει άµεση σχέση µ αυτό που λέµε ποιότητα ζωής γιατί αληθινό «εὖ ζῆν» δεν είναι να «ζεις καλά», αλλά να γίνεσαι καλύτερος. Το βιβλίο δεν αποτελεί απλώς διέξοδο από την ανία και τη ρουτίνα της καθηµερινότητας. ιευρύνει τους πνευµατικούς ορίζοντες, καλλιεργεί τις αρετές του νου, οξύνει την κριτική ικανότητα. Αποτελεί ανεξάντλητη πηγή γνώσης, ωριµάζει τη σκέψη και ικανοποιεί την έµφυτη ανάγκη του «ειδέναι». Με το βιβλίο ο άνθρωπος βγαίνει από το σκοτάδι της αµάθειας, προβληµατίζεται και απαλλάσσεται από προλήψεις, στερεοτυπικές προκαταλήψεις και φανατισµούς. Μέσα από τις σελίδες του, το άτοµο βιώνει την ατοµικότητα και την κοινωνικότητά του και επιτυγχάνει, έτσι, ψυχική ισορροπία. Μαθαίνει 5
ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Φροντιστήριο να ναι δεκτικό στο καινούργιο και το διαφορετικό, να αναπτύσσει υγιή κριτήρια επιλογών, να δίνει σωστές ερµηνείες στα πράγµατα και να τα ιεραρχεί ορθά. Από το ποιοτικό βιβλίο αναδύονται πρότυπα και προβάλλονται οι κλασικές ανθρωπιστικές αξίες που καθιστούν τον άνθρωπο ανθρωπινότερο, λιγότερο χρησιµοθήρα και ατοµιστή. Έτσι, το βιβλίο διδάσκει, ηθοποιεί και εξευγενίζει κινητοποιώντας συναισθήµατα που έχει αµβλύνει ο σύγχρονος ψυχρά ορθολογιστικός και ωφελιµιστικός τρόπος ζωής, απελευθερώνοντας συνάµα τη φαντασία και εκλεπτύνοντας το αισθητικό κριτήριο. Το άτοµο πορεύεται προς την αυτογνωσία και η προσωπικότητά του αποκρυσταλλώνεται σε υγιή ερείσµατα αναπτύσσοντας ολοκληρωµένο σύστηµα ηθικών αρχών και πίστη σε υψηλά ιδανικά. Επιπλέον, η αληθινή κουλτούρα, που το καλό βιβλίο πρεσβεύει και στηρίζει, πλουτίζει το λεξιλόγιο, καλλιεργεί το γλωσσικό αίσθηµα, βοηθά στη βελτίωση της έκφρασης και, άρα, της επικοινωνίας εν γένει, προάγοντας, έτσι, τις διαπροσωπικές σχέσεις και, εποµένως, την ποιότητα του βίου. Τέλος, µέσω του βιβλίου η γνώση διαδίδεται, «κοινωνικοποιείται» αλλά και ενισχύεται η γειτνίαση των λαών και η πολιτισµική µεταξύ τους «όσµωση». Το βιβλίο αναµφίβολα προάγει, από κάθε άποψη, τον άνθρωπο και είναι, γι αυτό, αναγκαία η συνειδητοποίηση ιδιαίτερα από τους νέους της αξίας του. Επιµέλεια: Μαντουβάλου M. Ηλιόχαρη 6