ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ:ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Β ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 17/12/2017 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας πραγματεύεται την αρνητική επίδραση της τηλεόρασης στη σύγχρονη εποχή. Αποδίδει την καταλυτική είσοδό της στη ζωή μας στην ανάγκη του ανθρώπου να δραπετεύσει από τη μουντή μεγαλούπολη μέσω της τηλεοπτικής εικόνας. Η τηλεόραση, όμως, ασκεί προπαγάνδα, ιδίως σε άτομα με χαμηλή μόρφωση. Η πνευματική αυτή χειραγώγηση οδηγεί σε μαζοποίηση. Οι τηλεθεατές, απορροφημένοι από την τηλεοπτική εικόνα, δέχονται παθητικά τις πληροφορίες που μεταδίδονται. Ο συγγραφέας χαρακτηρίζει το σημερινό πολιτισμό ως «πολιτισμό της εικόνας», όπου η εικόνα αποχαυνώνει το δέκτη. Προϋπόθεση, λοιπόν, για τη σωστή διαχείριση των τηλεοπτικών μηνυμάτων θεωρεί πως είναι η παιδεία και το διάβασμα. Β1. Η τελειοποίηση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας οδηγεί σε απελευθέρωση αλλά ταυτόχρονα σε υποδούλωση του σύγχρονου ανθρώπου. Πιο αναλυτικά, τα μέσα επικοινωνίας μέσα από την πλατιά ενημέρωση που προσφέρουν για τα πολιτικά τεκταινόμενα, τα πολιτιστικά δρώμενα και ποικίλα άλλα θέματα αλλά και μέσα από εκπαιδευτικά προγράμματα που προβάλλουν απελευθερώνουν τον άνθρωπο από την άγνοια και τον καθιστούν αυτοδύναμο πολίτη. Από την άλλη πλευρά, όμως, συχνά είναι τα φαινόμενα παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, που αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη από τα ουσιώδη ζητήματα και την καθιστούν δέσμια της παραπλάνησής της. Επιβάλλεται, λοιπόν, η πνευματική εγρήγορση από τους δέκτες, προκειμένου να αναγνωρίζουν έγκαιρα προσπάθειες χειραγώγησής τους από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Β2. Η παράγραφος αναπτύσσεται με συνδυασμό μεθόδων. Ειδικότερα, χρησιμοποιείται η αναλογία, καθώς ο συγγραφέας παρομοιάζει την τηλεοπτική προπαγάνδα που υπνωτίζει τα θύματά της με το φίδι που υπνωτίζει το θήραμά του, αλλά και το αίτιο-αποτέλεσμα, καθώς η «έτοιμη πληροφορία» της τηλεόρασης (αίτιο) οδηγεί τους δέκτες να μη συζητούν (αποτέλεσμα), επεξεργαζόμενοι τις πληροφορίες που μεταδίδονται. Β3. Γι αυτό (2 η παράγραφος): αιτιολόγηση Αντίθετα (3 η παράγραφος): αντίθεση Αλλά (7 η παράγραφος): αντίθεση Β4. α) κατανοούν: αντιλαμβάνονται Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 1
ενεργεί: δρα αποβλακωτική: αποχαυνωτική επίτευγμα: κατόρθωμα μέσο: όργανο β) αποτελεσματικό: αναποτελεσματικό σύγχρονη: παλιά αξιοποιήσει: αχρηστεύσει μαζικής: ατομικής παρέχει: στερεί Β5. «Έτσι η τηλεόραση, χάρη στην εικόνα, που συνδυάζει ήχο και χρώμα, έχει μια τεράστια επίδραση στις μάζες και αποτελεί ένα αποτελεσματικό το πιο αποτελεσματικό μέσο προπαγάνδας»: Η αναφορική πρόταση είναι παραθετική/προσθετική, διότι το περιεχόμενό της δεν αποτελεί νοηματικά απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας πρότασης. «Αυτό που χρειάζεται σήμερα δεν είναι το κλείσιμο της τηλεόρασης»: Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική, διότι είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας πρότασης, καθώς αποτελούν μαζί ένα νόημα αδιαίρετο. Γ. Επικοινωνιακό πλαίσιο: Ομιλία Προσφώνηση (Αγαπητοί συμμαθητές) και αποφώνηση (Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας) Χρήση α, β, γ προσώπου Αμεσότητα Πρόλογος: Αρχικά γίνεται αναφορά στην ιδιότητα του μαθητή/μαθήτριας και στο θέμα της εκδήλωσης («Η επίδραση των σύγχρονων Μ.Μ.Ε.»). Στη συνέχεια θίγεται η αφορμή (π.χ. πρόσφατο συμβάν παραποίησης μιας είδησης στα Μ.Μ.Ε.), το θέμα της ομιλίας ειδικότερα (η παραπληροφόρηση των Μ.Μ.Ε.) και ο σκοπός (ενημέρωση/αφύπνιση/ευαισθητοποίηση ακροατηρίου). Κύριο θέμα: 1 ο ζητούμενο: οι επιπτώσεις της παραπληροφόρησης που ασκούν τα σύγχρονα Μ.Μ.Ε. Επίπλαστη δημοκρατία, κατ' επίφαση λαϊκή κυριαρχία, άσκηση μικροπολιτικής, προβολή λαϊκιστών και πολιτικών που στερούνται ήθους, επικράτηση ιδεολογημάτων και όχι ιδεολογιών. Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 2
Μονοδιάστατη προβολή των γεγονότων, απουσία σφαιρικής και αντικειμενικής ενημέρωσης, αποσιώπηση ή παραχάραξη της αλήθειας, συσκότιση και παραμόρφωση της πραγματικότητας, κιτρινισμός, σκανδαλοθηρία, διαπλοκή της είδησης με το σχόλιο. Έτσι, όμως, η κοινή γνώμη παραπλανάται, αποπροσανατολίζεται και δε διαφωτίζεται. Νοθεύεται, δηλαδή, η ποιότητα της παρεχόμενης ενημέρωσης, διότι η πληροφόρηση είναι άλλοτε επιλεκτική και άλλοτε κατασκευασμένη, οπότε τα Μ.Μ.Ε. μετατρέπονται σε αναξιόπιστα και προπαγανδιστικά όργανα. Αδυναμία στην κάλυψη της επικαιρότητας με ζητήματα ζωτικής σημασίας για την ανθρώπινη κοινότητα. Κατίσχυση ψεύδους, υποκρισίας, εμπορευματοποίηση, μετατροπή της διαφήμισης σε εμπορική προπαγάνδα, αποθέωση του καταναλωτικού οράματος. Θρυμματισμός της κοινωνικής συνοχής, αδιαφορία και αδράνεια του κοινωνικού σώματος, με αποτέλεσμα τη διαιώνιση των προβλημάτων (π.χ. αδικίες, ανισότητες, επικράτηση ρατσιστικών αντιλήψεων). Υπονόμευση και απειλή των διακρατικών σχέσεων. Άγνοια τοπικών και παγκόσμιων προβλημάτων, έλλειψη σφαιρικής θέασης, συνολικής εποπτείας της πραγματικότητας. Αδυναμία στην άσκηση κριτικής λόγω της μονόπλευρης ενημέρωσης, απουσία κριτικής ενατένισης των καταστάσεων. Χειραγώγηση της σκέψης και της συνείδησης του ατόμου, που εύκολα καθίσταται έρμαιο των επιτηδείων («πλύση εγκεφάλου»). Νέκρωση του συλλογισμού, πνευματική και ψυχική δουλεία, στέρηση της αυτοβουλίας και της ελευθερίας του πολίτη, ο οποίος, αδαής και αδύναμος, αδιαφορεί για την ηθικότητά του, με συνέπεια την ηθική διάβρωση, τον αμοραλισμό. Μαζοποίηση, τυποποίηση και ισοπέδωση της γνώμης των πολιτών, η δύναμη της εικόνας τείνει να καταργήσει το δικαίωμα της ελεύθερης προσωπικής επιλογής των ατόμων. Παθητικοποίηση : το άτομο καθίσταται ανενεργό (κοινωνία θεατών), καθώς από πολίτης μετατρέπεται σε υπήκοο. Όξυνση του φανατισμού, αδιαλλαξία και δογματισμός. Κλονισμός των διαπροσωπικών σχέσεων, ιδιαιτέρως όταν διασπείρονται ψευδείς ειδήσεις για συγκεκριμένα πρόσωπα και διασύρεται η υπόληψή τους. 2 ο ζητούμενο: οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται, προκειμένου τα σύγχρονα Μ.Μ.Ε. να λειτουργούν με ορθό τρόπο Εφαρμογή της δημοκρατίας η οποία εγγυάται την ανεπηρέαστη από κρατικές παρεμβάσεις άσκηση της ενημερωτικής αποστολής των Μ.Μ.Ε. (ελεύθερη διακίνηση ιδεών και πληροφόρησης, διάλογος, δικαίωμα πολυφωνίας). Αποπομπή της λογοκρισίας και της αυθαίρετης επέμβασης της εξουσίας στην πληροφόρηση των πολιτών, ελευθερία στη μετάδοση των πληροφοριών και Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 3
τη διακίνηση των ιδεών (θωράκιση της ελευθεροτυπίας, ελευθερία σκέψης και έκφρασης), διότι μόνον αυτή εγγυάται τη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης του λαού. Θεσμική ενίσχυση των Μ.Μ.Ε., για να απαγκιστρωθούν από συμφέροντα και να απαλλαγούν από εξαρτήσεις. Ουσιαστικός έλεγχος της εφαρμογής του κώδικα δημοσιογραφικής δεοντολογίας από το Ε.Ρ.Σ. με επιβολή αυστηρών κυρώσεων στους παραβάτες. Ανεξαρτησία των Μ.Μ.Ε. από οικονομικούς, πολιτικούς κ.λπ. παράγοντες, απεγκλωβισμός από οργανωμένα πολιτικοοικονομικά συμφέροντα, απρόσκοπτη λειτουργία των Μ.Μ.Ε. Ολόπλευρη παρουσίαση των γεγονότων, σοβαρή και σαφής πληροφόρηση χωρίς αποσπασματικότητα και δογματισμούς. Βασική επιδίωξη προβάλλει η αντικειμενικότητα, η έγκυρη, έγκαιρη, ακριβής και πλήρης είδηση με έλεγχο της αξιοπιστίας των μηνυμάτων και διασταύρωση των πληροφοριών. Ποιοτική αναβάθμιση της θεματολογίας και όχι λαϊκισμός. Πεπαιδευμένοι δημοσιογράφοι και παρουσιαστές με ώριμη προσωπικότητα, οι οποίοι μέσα σε αξιόλογα προγράμματα, υπεύθυνα θα τηρούν τη δημοσιογραφική δεοντολογία. Ειδικότερα, οι δημοσιογράφοι οφείλουν να διασφαλίσουν τον κοινωνικό ρόλο τους στις νέες συνθήκες που διαμορφώνουν ο γιγαντισμός, το ολιγοπώλιο στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, η αυξημένη επιρροή των Μ.Μ.Ε. και η παγκοσμιοποίηση της επικοινωνίας. Σεβασμός προς τον αποδέκτη, θεατή, αναγνώστη, ακροατή και την ιδιωτική του ζωή. Σχολείο: ανθρωπιστική παιδεία και γνώσεις, ώστε οι μαθητές να εφοδιαστούν ηθικά και πνευματικά, να γίνουν ολοκληρωμένες προσωπικότητες, προκειμένου να αμύνονται στις προσπάθειες χειραγώγησής τους. Ένα δημοκρατικό σχολείο που προωθεί το διάλογο, ενισχύει τον πλουραλισμό και εθίζει στις δημοκρατικές διαδικασίες, επιδιώκει το γόνιμο προβληματισμό, εξοικειώνει τους μαθητές στην κριτική επεξεργασία και οξύνει την κρίση τους. Η πνευματική ηγεσία: καταγγελία κάθε απόπειρας παραπληροφόρησης και προπαγάνδας, ενημέρωση του λαού για φαινόμενα που υπονομεύουν τη δημοκρατία, για τις ελευθερίες και τα δικαιώματά του. Ενεργός συμμετοχή στη λειτουργία των Μ.Μ.Ε. (π.χ. αρθρογραφώντας, συμμετέχοντας σε τηλεοπτικές ή ραδιοφωνικές εκπομπές). Άτομο: άσκηση γόνιμης κριτικής, προβληματισμός, στοχασμός, ανησυχία, αφύπνιση από άτομα που διαθέτουν πνευματική καλλιέργεια, ωριμότητα, αναπτυγμένη κρίση για την αξιολόγηση των μηνυμάτων, δηλαδή παιδευτική υποδομή. Διεκδίκηση του δικαιώματος στην έγκυρη ενημέρωση, που καταδεικνύει ότι ο πολίτης ενεργοποιείται και ενδιαφέρεται για τα κοινά. Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 4
Επίλογος: Ανακεφαλαίωση των επιπτώσεων της παραπληροφόρησης και εξαγωγή συμπεράσματος ότι είναι ανάγκη να πληρούνται οι προϋποθέσεις σωστής λειτουργίας των Μ.Μ.Ε. Υπογράμμιση της ευθύνης των νέων (ο ομιλητής/ομιλήτρια απευθύνεται στο ακροατήριο) ως προς την κριτική παρακολούθησή των Μ.Μ.Ε. αλλά και την άσκηση πίεσης για την εποικοδομητική λειτουργία τους. ΤΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΛΗΘΗΚΑΝ ΟΙ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: Βέτος Δημήτρης Μπορουτζή Δέσποινα Νικολακοπούλου Ελένη Ντελμπίζη Μαρία Παππάς Παναγιώτης Σκαρλάτος Κωνσταντίνος Φροντιστήρια ΣΥΣΤΗΜΑ Σελίδα 5