ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟ Ο ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΟΦΕΛΟΥΣ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΩΠΟΥ

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ Υ ΑΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟ Ο ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΟΦΕΛΟΥΣ: ΜΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΑΣΩΠΟΥ Τέντες Γιώργος, αµίγος ηµήτρης Τοµέας Μεταλλευτικής, Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων µεταλλουργών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Ηρώων Πολυτεχνείου 9, 15780 Ζωγράφου geotentes@rypos.gr, damigos@metal.ntua.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η παρούσα εργασία διερευνά κρίσιµες πτυχές της εφαρµογής της µεθόδου Μεταφοράς Οφέλους στην αποτίµηση της οικονοµικής αξίας των υδατικών πόρων στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, χρησιµοποιώντας ως µελέτη περίπτωσης την αποτίµηση των υπόγειων νερών της περιοχής του Ασωπού ποταµού. Σε αυτή την κατεύθυνση αξιολογούνται συγκριτικά οικονοµικές αξίες υπολογιζόµενες µε πρωτογενείς µεθόδους και µε διάφορες τεχνικές της µεθόδου Μεταφοράς Οφέλους, θέτοντας έτσι την επιστηµονική βάση για να διερευνηθούν οι αναγκαίες συνθήκες για περισσότερο αξιόπιστες µεταφορές οικονοµικών αξιών των υδατικών πόρων στο µέλλον. ΕCONOMIC VALUATION OF WATER RESOURCES USING BENEFIT TRANSFER: A CRITICAL APPROACH IN THE CASE OF ASOPOS GROUND WATER Tentes Georgios, Damigos Dimitrios Mining Engineering Section, School of Mining & Metallurgical Engineering, National Technical University of Athens Heroon Polytechniou 9, 15780 Zografou geotentes@rypos.gr, damigos@metal.ntua.gr SUMMARY The present study investigates critical aspects in the application of Benefit Transfer method for water resources valuation, within the WFD 2000/60/EC, using Asopos River Basin aquifer as a case study. To this effect, economic values of groundwater are being estimated through primary methods and various Benefit Transfer approaches. The results are being comparatively evaluated, thus laying the ground for the investigations of the necessary conditions and assumptions for more reliable transfers of economic values and decision making in the field of water resources in the future. 1

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η οικονοµική διάσταση των περιβαλλοντικών αγαθών αποτελεί αντικείµενο διερεύνησης για πολλούς επιστηµονικούς και θεσµικούς φορείς ήδη από την δεκαετία του 1950 (Pearce, 2002). Η Ευρώπη υιοθέτησε την προσέγγιση αυτή αρκετά αργότερα από τις Η.Π.Α., το 1992, µε το 5 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον, το οποίο εισήγαγε τη διασύνδεση οικονοµίας και περιβάλλοντος. Όσον αφορά στους υδατικούς πόρους, σηµαντικό βήµα προς την ενσωµάτωση αρχών της οικονοµίας στην ευρωπαϊκή νοµοθεσία είναι η υιοθέτηση της Οδηγίας Πλαίσιο για τα νερά 2000/60/ΕΚ, η οποία εισάγει την αρχή της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών νερού (Άρθρο 9), ορίζοντας ως συνιστώσες αυτού όχι µόνο το χρηµατοοικονοµικό κόστος, αλλά και το «περιβαλλοντικό κόστος» και το «κόστος πόρου» (WATECO, 2003). Για την αποτίµηση του µη χρηµατοοικονοµικού κόστους χρησιµοποιούνται µέθοδοι αποτίµησης περιβαλλοντικών αγαθών και υπηρεσιών που διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες (WATECO, 2003). Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι λεγόµενες πρωτογενείς µέθοδοι εκτίµησης (π.χ. µέθοδοι δηλωµένης προτίµησης, µέθοδοι αποκαλυπτόµενης προτίµησης, κ.ά.) και στη δεύτερη βρίσκεται η οικογένεια µεθόδων Μεταφοράς Οφέλους (Benefit or Value Transfer method), οι οποίες είναι γνωστές ως δευτερογενείς µέθοδοι. Οι δευτερογενείς µέθοδοι στηρίζονται στην ύπαρξη προγενεστέρων πρωτογενών ερευνών και αφορούν στην οικονοµική αποτίµηση ενός περιβαλλοντικού αγαθού ή υπηρεσίας σε µια περιοχή, η οποία αποκαλείται περιοχή εφαρµογής (policy site) µε βάση εκτιµήσεις σε µία αρχική περιοχή αναφοράς (study site) (Dumas et al., 2005). Με δεδοµένο ότι η µεταφορά µπορεί να αφορά είτε κόστος είτε όφελος (WATECO, 2003), πάντα όµως οικονοµική αξία, κρίνεται ως ορθότερη η χρήση του όρου value transfer και η απόδοσή του στα ελληνικά ως µεταφορά αξίας. Παρ όλα αυτά, στην ευρωπαϊκή και στην ελληνική βιβλιογραφία φαίνεται να επικρατεί ο όρος Μεταφορά Οφέλους, ο οποίος και υιοθετείται εδώ. Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στη δυνατότητα εφαρµογής της µεθόδου Μεταφοράς Οφέλους για την αποτίµηση της αξίας των υπόγειων νερών, χρησιµοποιώντας ως µελέτη περίπτωσης τον υδροφορέα του µέσου και κάτω ρου της λεκάνης του Ασωπού ποταµού στην περιοχή Αττικοβοιωτίας. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάζεται η αξία των υπογείων νερών της περιοχής, η οποία εκτιµήθηκε µε πρωτογενή έρευνα, σε σχέση µε την αξία που υπολογίζεται µε τη µέθοδο Μεταφοράς Οφέλους. 2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ 2.1. ΜΕΘΟ ΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΟΦΕΛΟΥΣ Η µέθοδος Μεταφοράς Οφέλους αποτελεί µια διεθνώς αναγνωρισµένη πρακτική, όταν δεν είναι εφικτή η διενέργεια πρωτογενούς έρευνας λόγω οικονοµικών ή και χρονικών περιορισµών. Για να είναι αποτελεσµατική η εφαρµογή της µεθόδου, θα πρέπει να ικανοποιούνται ορισµένες συνθήκες και προϋποθέσεις ως προς την περιοχή εφαρµογής και τις περιοχές αναφοράς (βλ. και Rosenberger & Loomis, 2001, VandenBerg et al., 2001). Στη διαθέσιµη βιβλιογραφία, ο όρος Μεταφορά Οφέλους περιλαµβάνει µια σειρά εναλλακτικών προσεγγίσεων (βλ. π.χ. Bateman et al., 2000, Dumas et al., 2005, Navrud & Ready, 2007). Γενικά, η κατηγοριοποίηση των προσεγγίσεων αφορά σε µεταφορά τιµής (value transfer) και µεταφορά συνάρτησης (function transfer). Στην πράξη, κάθε µέθοδος από τις προαναφερόµενες συνήθως περιλαµβάνει και υποπεριπτώσεις, π.χ. είτε χρήση µιας ή πολλαπλών περιοχών 2

αναφοράς, είτε διόρθωση τιµών ως προς µακροοικονοµικά και µικροοικονοµικά µεγέθη (π.χ. Ready & Navrud, 2006, Santos, 2007, Aulong & Rinaudo, 2008). 2.2. ΘΕΜΕΛΙΩ ΕΙΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ Το βασικό εµπειρικό ερώτηµα που επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων, όταν αυτή βασίζεται στη µέθοδο Μεταφοράς Οφέλους, είναι κατά πόσον οι τιµές που προέρχονται από την περιοχή αναφοράς προσεγγίζουν την αληθή αξία στην περιοχή εφαρµογής, ήτοι της µέσης προθυµίας πληρωµής WTPP στην περιοχή εφαρµογής. Ο έλεγχος της αξιοπιστίας της µεθόδου Μεταφοράς Οφέλους βασίζεται στη συγκέντρωση πρωτογενών µελετών και στον έλεγχο στατιστικών υποθέσεων (Navrud & Ready, 2007). Οι µελέτες που χρησιµοποιούνται συνήθως προέρχονται από την ίδια χώρα, αφορούν το ίδιο ή παρόµοιο περιβαλλοντικό ζήτηµα και έχουν διεξαχθεί είτε ταυτόχρονα είτε εντός περιορισµένου χρονικού διαστήµατος, µε το ίδιο ερωτηµατολόγιο. Έτσι ξεπερνιούνται σφάλµατα και προβλήµατα που σχετίζονται µε διαφορές στα δηµογραφικά χαρακτηριστικά, στο επίπεδο ευηµερίας, κ.ά. (Scarpa et al., 2007). Οι βασικές στατιστικές υποθέσεις που εξετάζονται αφορούν στη διαφορά µεταξύ πρωτογενών και δευτερογενών τιµών, καθώς και στον έλεγχο της αξιοπιστίας των εναλλακτικών προσεγγίσεων της Μεταφοράς Οφέλους (VanderBerg et al., 2001, Kristofersson & Navrud, 2007, Scarpa et al., 2007). Τα κριτήρια που συναντώνται στη βιβλιογραφία είναι είτε τιµές που προκύπτουν εµπειρικά (Kristofersson & Navrud, 2007), είτε τιµές που προκύπτουν ως όρια εµπιστοσύνης της διαθέσιµης πρωτογενούς µεθόδου στην περιοχή εφαρµογής (Santos, 2007). Το σύνηθες κριτήριο εγκυρότητας είναι το λεγόµενο σφάλµα µεταφοράς (transfer error), το οποίο ορίζεται ως (Ready & Navrud, 2006): WTPt WTPp TE = (2.1) WTP p Όπου ΤΕ το σφάλµα µεταφοράς και WTP t η αξία που προέκυψε από τη µεταφορά. Το TE έχει χρησιµοποιηθεί σε αρκετές µελέτες προκειµένου να κριθεί η απόδοση της µεθόδου Μεταφοράς Οφέλους. Άλλα εφαρµοζόµενα στατιστικά κριτήρια είναι οι κατανοµές που ακολουθούν τα ποσά της προθυµίας πληρωµής, οι µεταβλητές των οικονοµετρικών µοντέλων, κ.ά. 2.3. ΙΟΡΘΩΣΗ ΤΙΜΩΝ Ένα σηµαντικό ζήτηµα στη Μεταφορά Οφέλους, είναι ο τρόπος µε τον οποίο γίνεται η µεταφορά τιµών και η διόρθωσή τους ώστε να αντανακλούν τα διαφορετικά οικονοµικά υπόβαθρα των διαφόρων χωρών, αλλά και τη διαχρονική εξέλιξη των επιπέδων των τιµών. Έτσι, προκειµένου να βελτιωθεί η ακρίβεια των εκτιµήσεων, πέραν του υπολογισµού της µέσης τιµής στην περιοχή εφαρµογής (ανεξαρτήτως µεθοδολογίας) θα πρέπει να πραγµατοποιηθεί προσαρµογή των δεδοµένων σε δύο στάδια µε την εφαρµογή του είκτη Ισότιµης Αγοραστικής ύναµης Καταναλωτή (Purchasing Power Parity Index-PPPI) και την εφαρµογή του είκτη Τιµών Καταναλωτή (Consumer Price Index-CPI). Η εξίσωση που εφαρµόζεται για τον σκοπό αυτό είναι η ακόλουθη (Pattanayak et al., 2002): 3

PPPI( C1Y 0 ) CPI( C1Y 1) V ( C1Y 1) = V ( C0Y0 ) (2.2.) PPPI( C Y ) CPI( C Y ) 0 0 Όπου µε V(C i Y j ) συµβολίζεται η αξία στην χώρα C i το έτος Y j και µε PPPI(C i Y j ) και µε CPI(C i Y j ) οι αντίστοιχοι δείκτες. Ο PPPI χρησιµοποιείται για τη «χωρική» µεταφορά των δεδοµένων (στη συγκεκριµένη περίπτωση από τις υπόλοιπες χώρες στην Ελλάδα) και ο CPI χρησιµοποιείται για τη «χρονική» µεταφορά των αποτελεσµάτων από το έτος της µελέτης αναφοράς στο έτος εκτίµησης (στην παρούσα έρευνα στο έτος 2011), ώστε να ληφθεί υπόψη και η επίδραση των πληθωριστικών τάσεων. Οι τιµές του δείκτη PPPI ελήφθησαν από πίνακες του Οργανισµού Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης και από την Παγκόσµια Τράπεζα, ενώ οι τιµές του CPI ελήφθησαν από την ΕΛΣΤΑΤ. 1 0 3. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ 3.1. ΥΠΟΓΕΙΟΣ Υ ΡΟΦΟΡΕΑΣ ΑΣΩΠΟΥ Ο Ασωπός Ποταµός είναι ένας ποταµός σηµαντικού µεγέθους, από τους κοντινότερους στο λεκανοπέδιο της Αττικής, στα σύνορα µε τη Βοιωτία. Στην περιοχή του µέσου και κάτω ρου του ποταµού, το 1969, µε αρχή µια κοινή υπουργική απόφαση που τον ανακήρυσσε αποδέκτη αποβλήτων, δηµιουργήθηκε µια άτυπη, µη θεσµοθετηµένη βιοµηχανική περιοχή. Η ανάπτυξή της εδράσθηκε πάνω σε µία κοινή νοµαρχιακή απόφαση του 1979, καθώς και στο Προεδρικό ιάταγµα 84/1984, το οποίο απέκλεισε τη βιοµηχανική δραστηριότητα από το Νοµό Αττικής. Οι πάσης φύσεως δραστηριότητες που δεν κατάφεραν να εγκατασταθούν στο Νοµό Αττικής, επέλεξαν το Νοµό Βοιωτίας ως τον προσφορότερο για εγκατάσταση, δηµιουργώντας µία περιοχή υπερσυγκέντρωσης δραστηριοτήτων χωρίς όµως τις ανάλογες υποδοµές. Το 2004 µε κάποιους αρχικούς ελέγχους και το 2007 µε πιο επισταµένη παρακολούθηση διαπιστώθηκε ρύπανση των υπογείων νερών από αρσενικό (As), εξασθενές χρώµιο (Cr(VI)) και άλλες ουσίες (Γιαννουλόπουλος, 2008). Από το 2004 έως το 2009 βεβαιώθηκαν πρόστιµα 4,3 εκατοµµυρίων ευρώ για παράβαση της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας σε 163 από τις πάνω από τις 400 αδειοδοτηµένες µονάδες (Μασούρα, 2008), οι οποίες διαθέτουν στερεά και υγρά απόβλητα σε φυσικούς αποδέκτες, µεταξύ αυτών και τα υπόγεια νερά. Το ρυπασµένο νερό από τον κοκκώδη υπόγειο υδροφορέα, ο οποίος περιγράφεται ως υδατικό σύστηµα νεογενών σχηµατισµών και τεταρτογενών προσχώσεων (π.χ. Γιαννουλόπουλος, 2008, Αλεξιάδου κ.ά., 2011), έχει βρεθεί ακατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση. Το γεγονός αυτό έχει επηρεάσει άµεσα συνολικό πληθυσµό 15101 κατοίκων (5025 νοικοκυριά), οι οποίοι ζουν στους κύριους οικισµούς Οινοφύτων και Αγ. Θωµά (7504 κάτοικοι) στα δυτικά και Ωρωπού Χαλκουτσίου (7597 κάτοικοι) στα ανατολικά. Ο πληθυσµός αυτός χρησιµοποιούσε, έως το 2009, τα υπόγεια νερά ως τη µοναδική πηγή πόσιµου νερού. Στο Σχήµα 1 παρουσιάζονται τα όρια του υδροφορέα µε βάση υδρολιθολογικά και πιεζοµετρικά κριτήρια, καθώς και οι θέσεις των οικισµών σε υπόβαθρο αεροφωτογραφίας. 4

Σχήµα 1. Οριζοντιογραφία της λεκάνης απορροής του ποταµού Ασωπού µε ένθετο χάρτη προσανατολισµού. Παχιά λευκή γραµµή: υδροκρίτης. Λεπτές λευκές γραµµές: Ποταµός Ασωπός και παραπόταµοι. Μαύρη γραµµή: όριο του υδροφορέα µέσου και κάτω ρου του Ασωπού (περιλαµβάνει και ηµι-περατούς σχηµατισµούς του τεταρτογενούς και του νεογενούς που θεωρείται ότι σχετίζονται µε τον Ασωπό) [Πηγή: Tentes & Damigos, 2011]. 3.2. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗΣ Αναγνωρίζοντας ότι το υπόγειο νερό της λεκάνης του Ασωπού έχει απολέσει υπηρεσίες που παρείχε στους ανθρώπους και το οικοσύστηµα και, συνεπώς και σηµαντικό µέρος της οικονοµικής αξίας του, η έρευνα που διεξάχθηκε στην περιοχή αποπειράθηκε να εκτιµήσει για πρώτη φορά τη συνολική οικονοµική αξία (TEV) των υπόγειων νερών της περιοχής χρησιµοποιώντας τη µέθοδο Υποθετικής Αξιολόγησης (Tentes & Damigos, 2011). Ο πληθυσµός της περιοχής αναφοράς περιλαµβάνει όλα τα νοικοκυριά των οικισµών Οινοφύτων, Αγίου Θωµά, Ωρωπού και Χαλκουτσίου και το επιλεγµένο δείγµα περιέλαβε 310 ερωτηθέντες. Η µέση τιµή της προθυµίας πληρωµής για την αποκατάσταση του ρυπασµένου υπόγειου νερού στην περιοχή εκτιµήθηκε µεταξύ 250 και 270 (εύρος εκτίµησης) ανά νοικοκυριό και έτος (τιµές 2011), επιλογή που έγινε από ένα σύνολο εκτιµήσεων οι οποίες παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Το 31% της εκτιµώµενης προθυµίας πληρωµής αναφέρεται σε αξία χρήσης και το 69% σε αξίες µη χρήσης. Σηµειώνεται ότι, µε βάση τις απαντήσεις των ερωτωµένων στις δηµογραφικές ερωτήσεις, το µέσο ετήσιο εισόδηµα στην περιοχή υπολογίστηκε σε 25.000 περίπου. Πίνακας 1. Εκτιµήσεις προθυµίας πληρωµής για την αποκατάσταση της ρύπανσης υπογείου νερού στην περιοχή Ασωπού ανά νοικοκυριό και µήνα (Πηγή: Tentes & Damigos, 2011). Μεθοδολογική προσέγγιση Πλήρες δείγµα (περιλαµβάνονται µηδενικές απαντήσεις) Εκτίµηση µεθόδου Kaplan-Meier Μικτό παραµετρικό µοντέλο (χωρίς συµµεταβλητές) Μικτό παραµετρικό µοντέλο (µε συµµεταβλητές) Μέση WTP* 22,42 20,67 20,56 20,56 *WTP: Προθυµία Πληρωµής σε τιµές 2011 Η προθυµία πληρωµής εξαρτάται από δηµογραφικές µεταβλητές, (ηλικία και τόπος κατοικίας) αλλά και από µεταβλητές γνώµης (αλλαγές στην καθηµερινότητα, πεποίθηση για επιπτώσεις και στο οικοσύστηµα, χρήση του υπόγειου νερού πριν την δηµοσίευση της ρύπανσης). Αντίστοιχες µεταβλητές επηρεάζουν και το προσφερόµενο ποσό, το οποίο φαίνεται να εξαρτάται ιδιαίτερα από την γενικότερη αντίληψη περί της κατάστασης του περιβάλλοντος και των υπογείων νερών στην περιοχή, από την 5

ικανοποίηση για τις ενέργειες της Πολιτείας, αλλά και από το οικογενειακό εισόδηµα. Με βάση το συνολικό αριθµό των νοικοκυριών του πληθυσµού ενδιαφέροντος και το σενάριο αποτίµησης, η ολική αξία του υπόγειου νερού εκτιµήθηκε µεταξύ 7,6 M και 10,1 M. 3.3. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΙΜΗΣ 3.3.1. Έρευνες περιοχών αναφοράς Οι διαθέσιµες πρωτογενείς µελέτες αποτίµησης αξίας υπογείων νερών για τον ελληνικό χώρο είναι εξαιρετικά περιορισµένες. Η µελέτη των Tentes & Damigos (2011) στην περιοχή εφαρµογής αποτελεί, µε βάση τα διαθέσιµα στους συγγραφείς στοιχεία, την πρώτη απόπειρα αποτίµησης της αξίας του υπογείου νερού ως αγαθού µε παρόµοιες µεθόδους. Έχει ακολουθήσει µία δεύτερη µελέτη, για τα υπόγεια νερά της πεδιάδας της Θήβας (Christantoni et al., 2011), η οποία έχει εκτιµήσει την αξία του ίδιου αγαθού σε γειτονική περιοχή, εντός των συµβατικών ορίων της λεκάνης απορροής του Βοιωτικού Κηφισού ποταµού. Η διεθνής βιβλιογραφία περιλαµβάνει σηµαντικό αριθµό πρωτογενών ερευνών αποτίµησης της αξίας του υπόγειου νερού µε τη µέθοδο Υποθετικής Αξιολόγησης. Για τις ανάγκες της παρούσας έρευνας επιλέχθηκαν 17 µελέτες, οι οποίες έχουν αποτιµήσει αξίες υπογείων νερών σε 23 διακριτές περιπτώσεις. Οι αναφορές για τις έρευνες των περιοχών αναφοράς, διαχωρισµένες ανά µείζονα περιοχή, συνοδευόµενες από βασικές πληροφορίες και τις αποτιµώµενες αξίες δίνονται στον Πίνακα 2. Όπως διαπιστώνεται, η διακύµανση των εκτιµώµενων τιµών είναι σηµαντική. Πίνακας 2. Αποδελτίωση διαθέσιµων ερευνών µε θέµα την αποτίµηση της υποβάθµισης υπογείων υδάτων Μελέτη Χώρα/Περιοχή Έτος Αρχική τιµή Τιµή µεταφοράς Bergstrom et al., 2001 ΗΠΑ (Maine) 1995 34-126 (USD) 25 Bergstrom et al., 2001 ΗΠΑ (Georgia) 1995 60-321 (USD) 222 Poe & Bishop, 2001 ΗΠΑ (Wisconsin) 1992 285 (USD) 312 Epp & Delavan, 2001 ΗΠΑ (Pennsylvania) 1996 51-255 (USD) 99 Crutchfield et al., 1997 ΗΠΑ (Indiana) 1994 45-48 (USD) 592 Crutchfield et al., 1997 ΗΠΑ (Nebraska) 1994 51-57 (USD) 683 Crutchfield et al., 1997 ΗΠΑ (Susquehanna) 1994 60,8-60,9 (USD) 768 Crutchfield et al., 1997 ΗΠΑ (Columbia) 1994 55-65 (USD) 760 Edwards, 1988 ΗΠΑ (Massachussets) 1987 5-25 (USD) 17 Hauser & Van Kooten, Καναδάς (Columbia) 1992 55-155 (CAD) 80 1993 Wei et al., 2006 Κίνα (Fengqiu) 2003 1,26-1,40 (YUAN) 0.3 Dahn, 2007 Βιετνάµ (Mekong) 2006 10237-11811 (VND) 18 Martinez & Prantilla, 2007 Φιλιππίνες (Dumoy) 2006 67-99 (PHP) 31 Gren, 1995 Σουηδία (χώρα) 1990 600 (SEK) 80 Gren, 1995 Ηνωµένο Βασίλειο 1988 9 (GBP) 20 (χώρα) Hasler et al., 2005 ανία (χώρα) 2003 529-819 (DKK) 71 Press & Soderquist, 1998 Ιταλία (ποτ.πο) 1993 417000-1083000 528 (ITL) Aulong & Rinaudo, 2008 Γαλλία (Άνω Ρήνος) 2007 20-77 (EURO) 36 Stenger & Willinger, 1998 Γαλλία (Αλσατία) 1995 617-1545 (FF) 156 Christantoni et al, 2011 Ελλάδα (Θήβα) 2010 10-11 (EURO) 13 6

3.3.2. Μεταφορά τιµής από µία περιοχή αναφοράς Η πλέον συναφής µε την υπό εξέταση περιοχή έρευνα είναι των Christantoni et al. (2011) στην περιοχή της Θήβας, η οποία πραγµατοποιήθηκε την ίδια περίπου περίοδο µε την πρωτογενή έρευνα στην περιοχή του Ασωπού (Tentes & Damigos, 2011), µε το ίδιο ερωτηµατολόγιο αλλά µε ηπιότερο περιβαλλοντικό πρόβληµα στα υπόγεια νερά. Με βάση τον Barton (2002), η γενική διατύπωση της µεταφοράς µετά από προσαρµογή είναι: υ s = α * υ p β (3.1) Yp a = (3.2) Ys Όπου υ s είναι η προθυµία πληρωµής στην περιοχή αναφοράς, υ p είναι η εκτιµώµενη προθυµία πληρωµής στην περιοχή εφαρµογής και α είναι ίσο µε το λόγο των εισοδηµάτων (διορθωµένων βάσει του CPI) στις δύο περιοχές (Y p, Y s, αντίστοιχα) στην περίπτωση της διόρθωσης βάσει εισοδήµατος. Ο εκθέτης β είναι η ελαστικότητα της ζήτησης του περιβαλλοντικού αγαθού ως προς το εισόδηµα, ο οποίος στις συνηθέστερες των περιπτώσεων θεωρείται ίσος µε 1. Η απλή µεταφορά τιµής (µε χρήση της µη-παραµετρικής εκτίµησης) ανέρχεται σε 143 ανά νοικοκυριό και έτος (ΤΕ: 45,2%), ενώ η διορθωµένη µε βάση το εισόδηµα τιµή σε 175,32 (ΤΕ: 32,6%). 3.3.3. Μεταφορά τιµής από πολλαπλές περιοχές αναφοράς Για τη µεταφορά τιµής από πολλαπλές έρευνες, εξετάσθηκαν ποικίλοι συνδυασµοί, οι οποίοι παρουσιάζονται ακολούθως. Σ1. Χρήση όλων των διαθέσιµων τιµών. Σ2. Απόρριψη ακραίων τιµών. Σ3. Επιλογή υπογείων νερών µε εκτεταµένη περιβαλλοντική ζηµία. Σ4. Επιλογή αποτιµήσεων συνολικής αξίας υπογείου νερού TEV. Σ5. Επιλογή µελετών αποτίµησης αξιών χρήσης του υπόγειου νερού. Σ6. Επιλογή αποτιµήσεων υπογείων νερών µόνο από χώρες της Ε.Ε. Οι συνδυασµοί αυτοί εφαρµόσθηκαν επί 3 οµάδων τιµών, οι οποίες σχηµατίστηκαν ως εξής: Οµάδα 1: το σύνολο των εκτιµώµενων αριθµητικών µέσων των µέσων τιµών που υποδεικνύει κάθε επιµέρους έρευνα Οµάδα 2: το σύνολο των ελαχίστων των µέσων τιµών που υποδεικνύει κάθε επιµέρους έρευνα. Οµάδα 3: το σύνολο των τιµών που προτείνονταν από τους ερευνητές. Τα τελικά αποτελέσµατα ανά συνδυασµό και να οµάδα παρουσιάζονται στον Πίνακα 3. Πίνακας 3. Αποτελέσµατα ανάλυσης µεταφοράς τιµής για κάθε Οµάδα και Σενάριο εκτίµησης Οµάδα Τιµή Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 Οµάδα 1 Μέση WTP ( 2011) 225 218 313 147 229 146 TE 9,9% 12,5% 25,4% 41,0% 196,3% 41,5% Οµάδα 2 Μέση WTP ( 2011) 189 177 280 95 233 100 TE 24,2% 29,2% 12,3% 61,7% 201,3% 59,8% Οµάδα 3 Μέση WTP ( 2011) 236 225 371 73 247 96 TE 5,5% 9,6% 49,0% 70,8% 219,4% 61,6% 7

3.4. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΣΥΝΑΡΤΗΣΗΣ Με τη µεταφορά συνάρτησης επιδιώκεται η µεταφορά οφέλους µέσα από τη χρήση των εκτιµώµενων οικονοµετρικών µοντέλων (π.χ. logit, tobit ή άλλων) της πρωτογενούς έρευνας στην περιοχή αναφοράς (Dumas et al., 2005). Η προθυµία πληρωµής εκτιµάται µε βάση το οικονοµετρικό µοντέλο, χρησιµοποιώντας τις µέσες τιµές των µεταβλητών που λαµβάνονται για την περιοχή εφαρµογής. Για τη µεταφορά συνάρτησης εξετάσθηκαν όλες οι διεθνείς έρευνες του Πίνακα 2 και επελέγησαν οι µελέτες οι οποίες παρουσίαζαν την µεγαλύτερη οµοιότητα ως προς τα στοιχεία που θεωρούν πρωτεύοντα, π.χ. τα χαρακτηριστικά των πληθυσµών, το αποτιµώµενο αγαθό και το επίπεδο παροχής του, κ.ά. Οι έρευνες που τελικά επελέγησαν είναι αυτές των Press & Soderquist (1998) και των Christantoni et al. (2011). Στο πλαίσιο της χρήσης της συνάρτησης της περιοχής αναφοράς στην περιοχή εφαρµογής, πρέπει να γίνουν εκτιµήσεις των µέσων τιµών των µεταβλητών της συνάρτησης αυτής. Οι εκτιµήσεις είναι τριών ειδών: i. Εκτίµηση αριθµητικής µέσης τιµής δηµογραφικής µεταβλητής για την οποία διατίθενται στοιχεία στην περιοχή εφαρµογής, όπως π.χ. η µέση ηλικία του πληθυσµού ii. Εκτίµηση αριθµητικής µέσης τιµής µεταβλητής γνώµης, η οποία διατίθεται στην περιοχή εφαρµογής από άλλες πρωτογενείς έρευνες, όχι κατ ανάγκην οικονοµικές iii. Εκτίµηση αριθµητικής µέσης τιµής για µεταβλητή γνώµης, για την οποία δεν υπάρχει δυνατότητα εκτίµησης στην περιοχή εφαρµογής Κατά πάγια τακτική (Dumas et al., 2005), όταν δεν διατίθενται στατιστικά στοιχεία για δηµογραφικές µεταβλητές της περιοχής εφαρµογής, χρησιµοποιούνται τιµές για ευρύτερες γεωγραφικές ενότητες (π.χ. στη συγκεκριµένη περίπτωση για το ποσοστό των παιδιών κάτω από 4 ετών και για το µέσο εισόδηµα ελήφθησαν στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ σε επίπεδο τοπικής κοινότητας). Στην περίπτωση που δεν υπάρχει δυνατότητα εκτίµησης της µέσης τιµής µιας µεταβλητής γνώµης στην περιοχή εφαρµογής, τότε η συνήθης πρακτική είναι να λαµβάνεται αυτούσια η αντίστοιχη τιµή από την περιοχή αναφοράς (µε την παραδοχή ότι οι απόψεις των δύο πληθυσµών είναι ταυτόσηµες ως προς την συγκεκριµένη µεταβλητή). Τέτοιου είδους περίπτωση αποτελεί η µεταβλητή που σχετίζεται µε το αν ο ερωτώµενος προµηθεύεται είδη µαναβικής από την περιοχή ή όχι, η οποία υφίσταται στην έρευνα των Press & Soderquist (1998). Κατά τη µεταφορά ελέγχεται το µέγεθος του σφάλµατος µεταφοράς και το κατά πόσον οι µεταφερόµενες τιµές εµπίπτουν στο εύρος ελέγχου. Τα τελικά αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον Πίνακα 4. Πίνακας 4. Αποτελέσµατα ανάλυσης µεταφοράς συνάρτησης για κάθε περιοχή αναφοράς Περιοχή Μέση WTP TE Πεδιάδα π.πο (Press & Soderquist, 1998) 547 119,6% Θήβα (Christantoni et al., 2011) 209 16,4% 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ & ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η µέθοδος Μεταφοράς Οφέλους έχει πολλαπλώς ελεγχθεί ως προς την αξιοπιστία της στην αποτίµηση περιβαλλοντικών αγαθών. Ορισµένοι ερευνητές διαπιστώνουν ότι ως προς την αµφισβήτηση που δέχεται η µέθοδος λίγα πράγµατα έχουν αλλάξει τα τελευταία 20 χρόνια. Ειδικά για τα υπόγεια νερά, οι απόψεις των ερευνητών φαίνεται 8

να συγκλίνουν στο ότι η αβεβαιότητα που εκφράζεται για τις αξίες που εκτιµώνται µε τις πρωτογενείς µεθόδους, πολλαπλασιάζεται όταν οι αξίες µεταφέρονται σε άλλες περιοχές. Οι Ready & Navrud (2006) συνοψίζοντας συµπεράσµατα διαφόρων µελετών διαπιστώνουν ότι: 1. Σε διεθνείς µεταφορές οφέλους το µέσο σφάλµα µεταφοράς κυµαίνεται µεταξύ 20% και 40%, ενώ επιµέρους σφάλµατα µπορεί να αγγίξουν το 200% 2. Οι τιµές σφάλµατος µεταφοράς βρίσκονται στα ίδια επίπεδα είτε πρόκειται για διεθνείς Μεταφορές Οφέλους είτε για ενδοχώριες µεταφορές. 3. Οι διεθνείς µεταφορές εµφανίζουν συχνά µικρότερα σφάλµατα όταν χρησιµοποιούνται στοιχεία από µια «δεξαµενή» πολλών χωρών. 4. Οι αξίες µη-χρήσης φαίνεται να παρουσιάζουν σταθερότερη συµπεριφορά κατά τη µεταφορά από χώρα σε χώρα (βλ. και Kristofersson & Navrud, 2007). Τα ευρήµατα της παρούσας έρευνας επιβεβαιώνουν τη διεθνή εµπειρία. Το µικρότερο εύρος σφάλµατος προκύπτει από τη χρήση όλων των τιµών των διαθέσιµων µελετών (πολλαπλή µεταφορά τιµής για Σ1). Η περαιτέρω εξειδικευµένη επεξεργασία των διαθέσιµων µελετών οδηγεί σε µεγαλύτερο σφάλµα (έως και 206% για τις αξίες χρήσης), όπως παρατηρούν και οι Bateman et al. (2000). Η µεταφορά τιµής µόνο από την περίπτωση της Θήβας, οδηγεί σε σφάλµα υποεκτίµησης 33-45%. Η διαφοροποίηση αυτή αποδίδεται κυρίως στη διαφοροποίηση του περιβαλλοντικού προβλήµατος και των αντιλήψεων του πληθυσµού µεταξύ των περιοχών εφαρµογής και αναφοράς. Όσον αφορά στη µεταφορά συνάρτησης, η έρευνα της Θήβας οδήγησε σε υποεκτίµηση της αναµενόµενης προθυµίας πληρωµής κατά 16% περίπου, ενώ αυτή της Ιταλίας σε υπερεκτίµηση κατά 120%. Τα αποτελέσµατα αυτά δείχνουν συµβατότητα µε τα ευρήµατα άλλων ερευνητών, όπως οι Eshet et al. (2007), οι οποίοι αναφέρουν ότι η οµοιότητα των χαρακτηριστικών αγαθού και πληθυσµού οδηγούν σε µικρότερο σφάλµα εκτίµησης κατά τη µεταφορά συνάρτησης. Αναφορικά µε το επίπεδο του σφάλµατος µεταξύ µεταφοράς τιµής και µεταφοράς συνάρτησης, οι απόψεις στη βιβλιογραφία διίστανται. Με βάση τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας φαίνεται ότι η µεταφορά τιµής οδηγεί σε µικρότερο σφάλµα εκτίµησης, σε σύγκριση µε τη µεταφορά συνάρτησης. Αυτό αποδίδεται στην απουσία διαθέσιµων δεδοµένων για άλλες µεταβλητές πλην των δηµογραφικών (π.χ. πεποιθήσεων του ερωτώµενου για διάφορα θέµατα) στην περιοχή εφαρµογής (υπό την παραδοχή ότι δεν έχει εκπονηθεί πρωτογενής έρευνα στην περιοχή ενδιαφέροντος), γεγονός που δυσχεραίνει την εφαρµογή του οικονοµετρικού µοντέλου της περιοχής αναφοράς. Συµπερασµατικά, είναι σαφές ότι η πρωτογενής έρευνα αποτελεί σε κάθε περίπτωση την «πρώτη καλύτερη» (first-best) επιλογή. Ωστόσο, όταν για λόγους κόστους ή χρόνου δεν είναι εφικτή η εκπόνηση πρωτογενούς µελέτης, η µέθοδος Μεταφοράς Οφέλους αποτελεί τη «δεύτερη καλύτερη» (second-best) λύση, συµβάλλοντας θετικά στην ορθότερη λήψη αποφάσεων. Σε αυτή τη βάση, η µέθοδος Μεταφοράς Οφέλους µπορεί να αξιοποιηθεί και στο πλαίσιο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Μακροπρόθεσµα, ωστόσο, θα πρέπει να ενισχυθεί η έρευνα στην αποτίµηση των υδατικών πόρων µε πρωτογενείς µελέτες στον ελλαδικό χώρο, µε σκοπό τη δηµιουργία µιας εξειδικευµένης ελληνικής βάσης δεδοµένων που θα βελτιώσει την ακρίβεια των δευτερογενών εκτιµήσεων στο εν λόγω πεδίο. 9

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα αποτελεί τµήµα ευρύτερης έρευνας η οποία συγχρηµατοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και εθνικούς πόρους, στο πλαίσιο της πράξης «Ηράκλειτος ΙΙ - Ενίσχυση του ανθρώπινου ερευνητικού δυναµικού µέσω της υλοποίησης βασικής και εφαρµοσµένης έρευνας σε επίπεδο διδακτορικού διπλώµατος» του Επιχειρησιακού Προγράµµατος «Εκπαίδευση και ιά Βίου Μάθηση». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αλεξιάδου, Μ.Χ., Παναγόπουλος, Α. και Σιδέρης, Γ., 2011. Υδρογεωλογική µελέτη τεχνητού εµπλουτισµού Ανατολικής Βοιωτίας Σύνταξη µαθηµατικού µοντέλου. Τεύχος υδρογεωλογικής µελέτης, υποτεύχος τελικής έκθεσης Υ -ΤΕ1.1. Τµήµα Υδρογεωλογίας, Γεωτρήσεων και Μαθηµατικών Οµοιωµάτων, /νση Γεωλογίας Υδρολογίας, ιοικητικός Τοµέας κοινοτικών πόρων και υποδοµών, ΥΠΑΑΤ, 311 σσ. Γιαννουλόπουλος, Π., 2008. Αναγνωριστική υδρογεωλογική υδροχηµική έρευνα ποιοτικής επιβάρυνσης των υπογείων νερών της ευρύτερης περιοχής της λεκάνης του Ασωπού Ν.Βοιωτίας. Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών. Τεχνική Έκθεση Γ2834/Υ2062. Αθήνα. Μασούρα, Γ., 2008. Ρυπαντική υδροχηµεία της. λεκάνης του ποταµού Ασωπού Νοµού Βοιωτίας. Μεταπτυχιακή Εργασία, Γεωπονικό Πανεπιστήµιο Αθηνών. Aulong S. and Rinaudo, J.D., 2008. Assessing the benefits of different groundwater protection levels: results and lessons learnt from a contingent valuation survey in the Upper Rhine valley aquifer, France. Paper presented at the 13th IWRA World Water Congress 2008, 1-4 September, Monpellier, France Barton, D.N., 2002. The transferability of benefit transfer: contingent valuation of water quality improvements in Costa Rica. Ecol Econ 42: 147 164. Bateman, I.J., Jones, A.P., Nishikawa, N. and Brouwer, R., 2000. Benefit transfer in theory and practice: A Review. CSERGE Working Paper GEC 2000-25, 88 pp. Bergstrom, J.C., Boyle, K.J. and Yabe, M., 2001. Determinants of groundwater quality values: Georgia and Maine Case Studies. In: Bergstrom, J.C., Boyle, K.J. and Poe, G.L. (eds.), 2001. The economic value of water quality, Edward Elgar Publishing, pp.18-37. Christantoni, M., Tentes, G. and Damigos, D., 2011. Groundwater valuation: Testing the transferability of secondary values. Proceedings of the 3rd International Conference on Environmental Management, Engineering, Planning and Economics (CEMEPE) & SECOTOX Conference. Crutchfield, S.R., Cooper, J.C. and Hellerstein, D., 1997. Benefits of Safer Drinking Water: The Value of Nitrate Reduction. U.S. Department of Agriculture, Economic Research Service, Food and Consumer Economics Division. Agricultural Economic Report No. 752 Dahn, V.T., 2007. Economic Value of Groundwater Protection in the Mekong Delta. School of Economics and Business Administration. CAULES-DANIDA Project. 10

Available at http://www.uwgb.edu/envsustain/cvmstudyongroundwaterpollutionin MekongDeltaofVietnam.pdf. Accessed 26/3/2012 Dumas, C.F., Schuhmann, P.W. and Whitehead, J.C., 2005. Measuring the Economic Benefits of Water Quality Improvement with Benefit Transfer: An Introduction for Noneconomists. Working Papers from Department of Economics, Appalachian State University, No 04-12. Available at http://econpapers.repec.org/paper/aplwpaper/04-12.htm. Accessed 14 December 2011. Edwards, S.F., 1988. Option Prices for Groundwater Protection. Journal of Environmental economics and Management 15: 475-487. Epp, D.J. and Delavan, W., 2001. Measuring the value of protecting ground water quality from nitrate contamination in Southeastern Pennsylvania. In: Bergstrom, J.C., Boyle, K.J. and Poe, G.L. (eds), 2001,. The economic value of water quality, Edward Elgar Publishing, pp.66-82. Eshet, T., Baron, M.G. and Shechter, M., 2007. Exploring Benefit Transfer: Disamenities of Waste Transfer Stations. Environ. Resour. Econ. 37(3): 521-547. Gren, I.M., 1995. Costs and benefits of restoring wetlands: two Swedish case studies. Ecological Engineering 4: 153-162. Hasler, B. et al., 2005. Valuation of groundwater protection versus water treatment in Denmark by Choice Experiments and Contingent Valuation. NERI Technical Report No. 543. National Environmental Research Institute, Ministry of the Environment, Denmark. Hauser, A. and Van Kooten, G.C., 1993. Benefits of improving water quality in the abbotsford Aquifer: An application of Contingent valuation methods. Fraser River Action Plan DOE-FRAP 1993-40. Department of Agricultural Economics, University of British Columbia, Vancouver, B.C.. Kristofersson, D. and Navrud, S., 2007. Can use and non-use values be transferred across countries? Ιn: Navrud, S., Ready, R. (eds.), 2007. Environmental Value Transfer: Issues and Methods, pp 207 225. Martinez, C.P. and Prantilla, E.B., 2007. Economic Valuation of the Groundwater in Dumoy Aquifer. 10th National Convention on Statistics (NCS). October 1-2. Navrud, S. and Ready, R., 2007. Review of methods for value transfer. In: Navrud, S. and Ready, R. (eds.), 2007. Environmental Value Transfer: Issues and Methods, pp 1 10. Pattanayak, S. et al., 2002. International health benefits transfer application tool: the use of PPP and inflation indices. Final report, prepared for Economic Analysis and Evaluation Division, Office of Policy Coordination and Economic Analysis Policy and Planning Directorate, Healthy Environments and Consumer Safety Branch, Health Canada. Pearce, D., 2002. An intellectual history of environmental economics. Annu. Rev. Energy Environ., 27: 57-81. Poe, G.L. and Bishop, R.C., 2001. Information and the valuation of nitrates in Groundwater, Portage County, Wisconsin. In: Bergstrom, J.C., Boyle, K.J. and Poe, G.L. (eds.), 2001. The economic value of water quality, Edward Elgar Publishing, pp. 38-65. Press, J. and Soderquist, T., 1998. On estimating the benefits of groundwater protection: a contingent valuation study in Milan. In: Swanson T and Vighi M (eds.), 2004. Regulating Chemical Accumulation in the Environment. Cambridge University Press, pp.121-182 Ready, R. and Navrud, S., 2006. International benefit transfer: Methods and validity tests. Ecol. Econ. 60: 429-434. 11

Rosenberger, R.S. and Loomis, J.B., 2001. Benefit transfer of outdoor recreation use values: A technical document supporting the Forest Service Strategic Plan. Gen. Tech. Rep. RMRS-GTR-72. Fort Collins, CO: U.S. Department of Agriculture, Forest Service, Rocky Mountain Research Station (2000 revision), 60 pp. Santos, J.M.L., 2007. Transferring landscape values: How and how accurately. In: Navrud, S. and Ready, R. (eds.), 2007. Environmental Value Transfer: Issues and Methods, pp 45 75. Scarpa, R., Hutchinson, W.G., Chilton, S.M. and Buongiorno, J., 2007. Benefit value transfers conditional on site attributes: some evidence of reliability from forest recreation in Ireland. In: Navrud, S., and Ready, R (eds.).2007. Environmental Value Transfer: Issues and Methods, pp 89 109. Stenger, A. and Willinger, M., 1998. Preservation value for groundwater quality in a large aquifer: a contingent-valuation study of the Alsatian aquifer. Journal of Environmental Management 53: 177 193. Tentes, G. and Damigos, D., 2011. The Lost Value of Groundwater: The Case of Asopos River Basin in Central Greece. Water Resour. Manage 26:147 164. WATECO, 2003. Economics and the environment. Common Implementation Strategy for the Water Framework Directive (2000/60/EC), Guidance Document No1, 270 pp. Wei, Y., Davidson, B., Chen, D., White, R., Li, B. and Zhang, J., 2006. Can Contingent Valuation be Used to Measure the in Situ Value of Groundwater on the North China Plain? Water. Resour. Manag. 21: 1735 1749. 12