Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας

Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 16(5): 97-132 Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας Σεραφείμ Πολύζος Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης email: spolyzos@uth.gr Δανάη Καραμήτσιου Μηχανικός Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περ. Ανάπτυξης, MSc Περίληψη Στο άρθρο εξετάζεται η αλληλεπίδραση της αστικής ανάπτυξης και των «περιορισμών ή όρων δόμησης», που έχουν νομοθετηθεί και ισχύουν σε κάθε αστική περιοχή, με επικέντρωση στο συντελεστή δόμησης,. Το άρθρο επιδιώκει να βοηθήσει στο γενικότερο προβληματισμό για τη βέλτιστη πληθυσμιακή πυκνότητα στα σύγχρονα ελληνικά αστικά κέντρα και να εξετάσει την αναγκαιότητα μείωσής της, εστιάζοντας σε μια πόλη μεσαίου μεγέθους, την Καρδίτσα. Αρχικά, γίνεται μια γενική επισκόπηση των θεωριών αστικότητας και ακολουθεί μια γενική ερμηνεία της έννοιας του «συντελεστή δόμησης». Ακολουθεί μια ανάλυση των χαρακτηριστικών της πόλης της Καρδίτσας, του τρόπου δόμησής της και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα επιτόπιας έρευνας που διεξήχθη με τη μέθοδο των ερωτηματολογίων. Τέλος, γίνεται ανάλυση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και διατυπώνονται προτάσεις για ένα νέο τρόπο ανάπτυξής της πόλης και γενικά συμπεράσματα. Λέξεις κλειδιά: αστική ανάπτυξη, συντελεστής δόμησης, αστική πυκνότητα, Καρδίτσα Μάρτιος 2010 Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολη, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πεδίον Άρεως, 38334 Βόλος, Τηλ: 2421074462, e-mail: regiolab@uth.gr, http://www.prd.uth.gr Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στη διεύθυνση: http://www.prd.uth.gr/research/dp/2010/uth-prd-dp-2010-5_gr.pdf

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 99 1. Εισαγωγή Παρατηρώντας διαχρονικά την εξέλιξη των οικισμών διαπιστώνομαι ότι, το μέγεθός τους μεταβάλλεται, αυξάνεται ή μειώνεται, ενώ ακόμα και οι μεγαλύτερες πόλεις ξεκίνησαν ως μικροί οικιστικοί πυρήνες. Η ανάπτυξή τους, με μικρή ή μεγάλη ταχύτητα, είναι ανάλογη των οικονομικών, δημογραφικών και κοινωνικών μεταβολών και των γενικότερων κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων της εκάστοτε περιόδου και περιοχής (μετανάστευση, αστικοποίηση κ.λ.π.). Συνήθως, η ανάπτυξη κάθε οικισμού αυξάνει τα προβλήματα οργάνωσης του αστικού, αλλά και του περιφερειακού χώρου, οι αστικές λειτουργίες πολλαπλασιάζονται και αρχίζουν να αλληλοσυγκρούονται στον πεπερασμένο αστικό χώρο, και από ένα σημείο και πέρα η πολεοδομική επέμβαση καθίσταται αναγκαία για την διασφάλιση της ομαλής και βιώσιμης ανάπτυξης του οικισμού (Αραβαντινός, 1997). Στην Ελλάδα το επιστημονικό ενδιαφέρον για την εξέλιξη των ελληνικών πόλεων ξεκινά μετά τη δεκαετία του 40 και το τέλος εμφυλίου πολέμου, αρχικά σχετίζεται με τη σύνταξη πολεοδομικών μελετών και σταδιακά, μετά τη δεκαετία του 60, ασχολείται με την εξέλιξη της αστικοποίησης και την αστική ανάπτυξη γενικότερα. Η αστική ανάπτυξη, τα στάδια της και οι μεταβλητές που την επηρεάζουν αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες που επιδρούν στην εξέλιξη των αστικών συστημάτων (μητροπολιτικές περιφέρειες, μεγάλες πόλεις, μεσαίου ή μικρού μεγέθους πόλεις). Οι πόλεις, αποτελούν τους κύριους δέκτες των τεχνολογικών εξελίξεων, της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και των οικονομικών εξελίξεων. Μια γενική θεώρηση της αστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα δείχνει την άρρηκτη και αμφίδρομη σύνδεση και επιρροή των πόλεων στην εξέλιξη της εσωτερικής αγοράς, στη διαμόρφωση κοινωνικοοικονομικών σχέσεων και στη δημιουργία της υφιστάμενης ελληνικής αστικής φυσιογνωμίας. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της μεταπολεμικής αστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα είναι η καθ ύψος ανάπτυξη των πόλεων και η αύξηση της πληθυσμιακής πυκνότητάς τους. Στην Ελλάδα, μέχρι τις πρώτες δεκαετίας του 20-στού αιώνα, ο κανόνας ήταν η ανάπτυξη μονοκατοικιών ή διπλοκατοικιών και σε ορισμένες περιπτώσεις η ανάπτυξη κατοικιών μέχρι 3 ορόφους με μικρό αριθμό διαμερισμάτων. Η 1 η φάση της πολυκατοικίας εμφανίστηκε κατά το μεσοπόλεμο με βασικά «θετικά χαρακτηριστικά» (α) την κεντρικότητα της θέσης, συνεπώς ευνοϊκή απόσταση από τις θέσεις απασχόλησης μεγάλων εισοδημάτων, (β) τις διατιθέμενες ανέσεις, όπως ύπαρξη θυρωρού, κεντρικής θέρμανσης και ανελκυστήρα και (γ) οι βελτιωμένες συνθήκες αερισμού, φωτισμού και θέας, ιδιαίτερα για τα ρετιρέ, δεδομένου το περιβάλλον της πολυκατοικίας ήταν άχτιστο ή είχε χαμηλότερα σπίτια (Αραβαντινός κ.α. 1987). Τα μειονεκτήματα, όπως το κυκλοφοριακό, η ρύπανση και η μεγάλη πυκνότητα δεν είχαν εμφανισθεί ακόμη, ώστε να αντισταθμίζουν την αξία των πλεονεκτημάτων. Συνέπεια τούτων, ήταν η εξέλιξη της Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

100 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου πολυκατοικίας ως σύμβολο κοινωνικής υπεροχής και ως προτύπου για μίμηση, γεγονός που οδήγησε την αντιγραφή του από άλλα μικρότερα αστικά κέντρα πέραν της Αθήνας. Η 2 η φάση της πολυκατοικίας ξεκίνησε τη δεκαετία του 50 και κορυφώθηκε στη δεκαετία του 60. Η έντονη αστικοποίηση της περιόδου αυτής είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση της ζήτησης κατοικιών από ένα πολυπληθές καταναλωτικό κοινό μεσαίων ή κατώτερων εισοδημάτων, σε μεγάλο ποσοστό, αγροτικής προέλευσης. Οι αυξημένες δανειοδοτήσεις και η διάθεση των αποταμιεύσεων σε αγορά διαμερισμάτων, υποβοηθούμενες από το θεσμό της αντιπαροχής και τη διάθεση αστικού χώρου για ανοικοδόμηση λόγω αύξησης των συντελεστών δόμησης και ένταξης περιοχών εντός σχεδίου πόλης, οδήγησε σε γενικευμένη κατασκευή πολυκατοικιών και επέκταση του αστικού χώρου στις μεγάλες πόλεις (Αραβαντινός κ.α. 1987). Η 3 η φάση ξεκίνησε τη δεκαετία του 70, με κύρια χαρακτηριστικά το συνεχές οικοδομικό σύστημα, την απαίτηση για κατασκευή χώρων στάθμευσης που θεσμοθετήθηκε στο τέλος της δεκαετίας του 70, τις εσωτερικές και εξωτερικές βελτιώσεις της «κλασικής» πολυκατοικίας, την έναρξη μείωσης των συντελεστών δόμησης σε πολλές περιοχές και τη μείωση των κατασκευαστικών κακοτεχνιών. Οι πιέσεις για κατοικία από τους εσωτερικούς μετανάστες αρχίζουν να μειώνονται, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης αρχίζουν να επιδεινώνονται λόγω του κυκλοφοριακού, της ρύπανσης και της υψηλής πληθυσμιακής πυκνότητας. Παράλληλα εμφανίζονται οι προαστιακές περιοχές και ένα σημαντικό μέρος του εύπορου κυρίως πληθυσμού με δυνατότητες αυτοκίνησης μετακινείται σε περιμετρικές ή περιαστικές περιοχές, όπου οι συνθήκες διαβίωσης είναι καλύτερες. Η εξέλιξη αυτή οδηγεί στην αντιστροφή του αρχικού φαινομένου και πλέον η πολυκατοικία από σύμβολο κοινωνικής καταξίωσης στις δεκαετίες του 30 και 40 κατέληξε λύση στέγασης του πληθυσμού που ανήκε σε μεσαία ή χαμηλά εισοδηματικά στρώματα. Ο παραπάνω τρόπος δόμησης εφαρμόσθηκε πρώτα στην Αθήνα και δευτερευόντως στη Θεσσαλονίκη, αλλά αντιγράφηκε στη συνέχεια από όλες τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις με γρήγορο ρυθμό. Όλες σχεδόν οι πόλεις υιοθέτησαν την πολυκατοικία για την κάλυψη των στεγαστικών τους αναγκών, ένα υπόδειγμα που ακολουθείται ακόμη και σήμερα σε όλες σχεδόν τις πόλεις. Όμως, τα σημάδια γήρανσης αυτού του συστήματος αστικής ανάπτυξης είναι εμφανή, αφού σε πολλές πόλεις έχουν εμφανισθεί σημαντικές «πιέσεις», πολλές των οποίων έφεραν αποτέλεσμα, για μείωση των συντελεστών δόμησης και της αστικής πληθυσμιακής πυκνότητας. Η αλλοίωση του παραδοσιακού αστικού περιβάλλοντος, η απώλεια της ταυτότητας κάθε περιοχής και η απώλεια της αίσθησης για την ύπαρξη «γειτονιάς» σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα προβλήματα που προκάλεσε η δόμηση υψηλών και πυκνοδομημένων κτιρίων, δεν μπορεί πλέον να αντισταθμίσει τα όποια πλεονεκτήματά αυτής της μορφής αστικής ανάπτυξης. Η επιβεβαίωση της γήρανσης και της απαξίωσης αυτού του συστήματος αστικής ανάπτυξης προέρχεται από το γεγονός ότι η Πολιτεία αναγνώρισε έμμεσα τα ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 101 μειονεκτήματά της πολυκατοικίας ως χώρου κατοικίας και στις εντάξεις των νέων περιοχών στα ρυμοτομικά σχέδια των πόλεων υιοθέτησε σε όλη την Ελλάδα ως μεγαλύτερο συντελεστή δόμησης το 0.8. Στο πλαίσιο του προβληματισμού αυτού για μείωση της πληθυσμιακής πυκνότητας στις ελληνικές πόλεις διερευνάται η σχέση πυκνότητας δόμησης, όπως αυτή απεικονίζεται στο μέγεθος του συντελεστή δόμησης, και αστικής ανάπτυξης για την πόλη της Καρδίτσας. Συγκεκριμένα, αρχικά γίνεται μια γενική επισκόπηση των θεωριών αστικότητας και ακολουθεί μια γενική ανάλυση της έννοιας «συντελεστής δόμησης». Ακολουθεί ανάλυση των χαρακτηριστικών της πόλης, του τρόπου δόμησής της και παρουσιάζονται τα αποτελέσματα επιτόπιας έρευνας που έγινε δια της μεθόδου των ερωτηματολογίων. Τέλος, γίνεται ανάλυση και αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και διατυπώνονται προτάσεις για ένα νέο τρόπο ανάπτυξής της πόλης και γενικά συμπεράσματα. 2. Κλασικές θεωρίες αστικότητας: Μια γενική επισκόπηση Η εσωτερική οργάνωση της πόλης διαμορφώνεται από τη χωρική κατανομή των ανθρώπων και των δραστηριοτήτων, χαρακτηριστικό που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη φυσιογνωμία και την εξέλιξη μιας πόλης. Οι E. Burgess, H. Hoyt, E. Ullman και C. Harris ασχολήθηκαν με την αστική δομή και ανάπτυξη, αναπτύσσοντας τρία κλασικά υποδείγματα εσωτερικής οργάνωσης της πόλης στο πλαίσιο οικολογικής προσέγγισης, τα έτη 1925, 1939 και 1945 αντίστοιχα (Shearmur and Charron 2004, Hall 1997, Harris and Lewis 1998, Weber 2003, Dear and Flusty 1998). Θα περιγραφεί στη συνέχεια σε ένα γενικό πλαίσιο το περιεχόμενο κάθε προσέγγισης. Ο Burgess, περιέγραψε το υπόδειγμα των «ομόκεντρων ζωνών», το οποίο αναφέρεται σε ένα σύστημα οργάνωσης της πόλης σε ομόκεντρους κύκλους, ο καθένας από τους οποίους περιλαμβάνει εξειδικευμένα χαρακτηριστικά. Το βασικό στοιχείο του υποδείγματος αυτού, αφορά τη δυνατότητα επέκτασης της πόλης «προς τα έξω» με τη εισβολή της μιας ζώνης στην επόμενη. Οι ζώνες ουσιαστικά αναπαριστούν την επέκταση της πόλης και τη διαφοροποίηση των περιοχών, ενώ η ανάπτυξη της πόλης προς τα έξω και γύρω από το αρχικό κέντρο, έχει ως αποτέλεσμα τα παλιά κτίρια να βρίσκονται στο εσωτερικό της πόλης και τα νεότερα προς την άκρη της πόλης. Διαμορφώνεται έτσι, μια κοινωνικοοικονομική ιεραρχία σύμφωνα με την οποία στα προάστια εγκαθίστανται οι κάτοικοι που ανήκουν στα ευπορότερα κοινωνικά στρώματα, ενώ το αντίθετο συμβαίνει στο εσωτερικό του αστικού πυρήνα. Η βασική υπόθεση του υποδείγματος αυτού σχετίζεται με την ύπαρξη περιορισμένου και υψηλής αξίας χώρου στο κέντρο της πόλης, όπου συγκεντρώνονται οικονομικές Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

102 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου δραστηριότητες εντασσόμενες κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών. Οι δραστηριότητες αυτές επιδιώκουν την εγκατάσταση στις κεντρικές περιοχές της πόλης, προκειμένου να εξασφαλίσουν υψηλή προσβασιμότητα σε Δημόσιες Υπηρεσίες με τις οποίες συναλλάσσονται, γεγονός που συμβάλλει στην αύξηση της ζήτησης για αστικό χώρο και επακόλουθα της αξίας γης και κατοικιών. Στις υπόλοιπες περιοχές, περιμετρικά του κέντρου οι χρήσεις των κατοικιών αλλάζουν, με κύριο χαρακτηριστικό την επικράτηση της κατοικίας. Πιο συγκεκριμένα, το υπόδειγμα του Burgess διακρίνει πέντε ζώνες, όπως εμφανίζεται στο διάγραμμα 1, με την πιο κεντρική να συγκεντρώνει τις βασικές λειτουργίες και την επόμενη να περιλαμβάνει μεταποιητικές επιχειρήσεις, την ελαφριά βιομηχανία και επί το πλείστον κατοίκους μειονοτήτων χαμηλών εισοδημάτων, διαμορφώνοντας έτσι υποβαθμισμένες περιοχές κατοικίας (slums). Ακολουθεί η 3 η ζώνη με τις κατοικίες των εργατών της βιομηχανίας που μετακινήθηκαν με την πάροδο του χρόνου και τη βελτίωση του εισοδήματός τους από τη δεύτερη ζώνη σε αυτή, αναζητώντας καλύτερο επίπεδο ζωής σε συνδυασμό με την κοντινή απόσταση από τον τόπο εργασίας τους. Στην 4 η ζώνη συγκεντρώνονται πολυκατοικίες με ακριβά διαμερίσματα και μονοκατοικίες, αποτελεί δηλαδή ζώνη αμιγούς κατοικίας, ενώ η τελευταία ζώνη εκτείνεται εκτός των αστικών ορίων σε μακρινά προάστια ή σε πόλεις δορυφόρους, οι κάτοικοι των οποίων μετακινούνται καθημερινά προς και από τις περιοχές εργασίας τους. Η εσωτερική μορφή της πόλης μπορεί όμως να οργανώνεται τομεακά σύμφωνα με το «υπόδειγμα τομεακής οργάνωσης» του Hoyt, το οποίο απεικονίζεται σχηματικά στο διάγραμμα 1. Ο Hoyt χρησιμοποίησε μεταβλητές όπως το ενοίκιο, η αξία γης, καθώς και άλλες που επηρεάζουν την επιλογή της θέσης για εγκατάσταση της κατοικίας. Μία επιπρόσθετη σημαντική μεταβλητή είναι οι κυκλοφοριακοί και συγκοινωνιακοί άξονες που οδηγούν στον αστικό πυρήνα της πόλης (Shearmur and Charron 2004, Harris and Lewis 1998, Weber 2003, Dear and Flusty 1998). Βασικό χαρακτηριστικό του υποδείγματος τομεακής οργάνωσης, που θα μπορούσε να θεωρηθεί πλεονέκτημα του, είναι η δυνατότητα επιλογής θέσης κατοικίας με την ανάλογη επιβάρυνση σε υψηλά (ευνοϊκότερες καλύτερες περιοχές) ή χαμηλά (μη ευνοϊκές περιοχές) ενοίκια. Η περιοχή κατοικίας εξαρτάται άμεσα από την ευκολία ή μη πρόσβασης και μετακίνησης προς στο κέντρο της πόλης, τα φυσικά χαρακτηριστικά που διαθέτει η εκάστοτε περιοχή και την απουσία ή μη της βιομηχανίας. Η βασική διαφορά με το προηγούμενο υπόδειγμα αποτελεί η μεγάλη βαρύτητα που αποδίδεται στην ευκολία και το κόστος μετακίνησης προς κάθε κατεύθυνση της πόλης, ενώ η βασική ομοιότητα των δύο υποδειγμάτων είναι η δυνατότητα επέκτασης της πόλης «προς τα έξω» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 103 Διάγραμμα 1: Διαγραμματική απεικόνιση των υποδειγμάτων των Burgess - Concentric zone theory, Hoyt - Sector theory και Ullman & Harris Multiple nuclei (Πηγή: Clerk et Carel, 1998) Ζώνη 1: Κέντρο Ζώνη 2: Χονδρεμπόριο & ελαφριά βιομηχανία Ζώνη 3: Χαμηλής τάξης κάτοικοι Ζώνη 4: Μεσαίας τάξης κάτοικοι Ζώνη 5: Υψηλής τάξης κάτοικοι Ζώνη 6: Βαριά βιομηχανία Ζώνη 7: Περιφερειακά κέντρα Ζώνη 8: Προάστια κατοικίας Ζώνη 9: Βιομηχανικά προάστια Ζώνη 10: Ζώνη καθημερινών ταξιδιωτών Το τρίτο υπόδειγμα εσωτερικής οργάνωσης της πόλης, είναι το «υπόδειγμα των πολλαπλών πυρήνων» των Ullman and Harris, το οποίο αποτελεί συνδυασμό των δύο προαναφερθέντων υποδειγμάτων και βασίζεται στην έννοια της πολυκεντρικότητας. Το υπόδειγμα, το οποίο εμφανίζεται σχηματικά στο διάγραμμα 1, υποστηρίζει την ύπαρξη πολλών κέντρων, πρόσφατων ή μη, η δημιουργία των οποίων είναι αποτέλεσμα τεσσάρων παραγόντων (Shearmur and Charron 2004, Harris and Lewis 1998, Weber 2003, Dear and Flusty 1998). Ο πρώτος παράγοντας αφορά τις περιοχές στις οποίες αναπτύσσονται οι εξειδικευμένες υπηρεσίες και εξυπηρετήσεις και ο δεύτερος τις περιμετρικές περιοχές, όπου αναπτύσσονται οι έμμεσα συνδεδεμένες εξυπηρετήσεις. Η χωροθέτηση των εξειδικευμένων υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων στις συγκεκριμένες περιμετρικά του κέντρου, περιοχές, είναι οικονομικά προσφορότερη, διότι εκεί αναπτύσσονται οικονομίες Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

104 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου κλίμακας. Ο τρίτος παράγοντας αφορά τον αποκλεισμό μιας χρήσης από την άλλη, όπως π.χ. η ύπαρξη βιομηχανίας σε μια περιοχή αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για εγκατάσταση κατοικίας. Τέλος, ο τέταρτος παράγοντας αφορά την αδυναμία κάποιων δραστηριοτήτων να εγκατασταθούν σε όλες τις περιοχές λόγω υψηλής αξίας της γης. Για παράδειγμα, η απαίτηση μιας βιομηχανίας για χρήση μεγάλης και φθηνής έκτασης την αποτρέπει να εγκατασταθεί σε περιοχές κατοικίας, αφού σε αυτές οι τιμές για απόκτηση γης είναι υψηλές. 3. Η έννοια του συντελεστή δόμησης Ο συντελεστής δόμησης (ΣΔ), αποτελεί βασικό παράγοντα που καθορίζει την πυκνότητα μιας αστικής περιοχής και μπορεί να διακριθεί σε «καθαρό» και «μικτό» (Αραβαντινός, 1997). Κατά κανόνα, αυτό που δηλώνεται ως «συντελεστής δόμησης» είναι ο καθαρός συντελεστής. Ο ΣΔ είναι ο αριθμός, ο οποίος πολλαπλασιαζόμενος με την επιφάνεια του οικοπέδου, δίνει τη συνολική επιφάνεια όλων των ορόφων των κτιρίων που μπορούν να κατασκευαστούν στο οικόπεδο, σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις, ενώ σχηματικά απεικονίζεται στο σχήμα 1. Ο «καθαρός» συντελεστής δόμησης ισούται με το πηλίκο: (συνολική επιφάνεια ορόφων) / (επιφάνεια οικοπέδου 1, ενώ ο «μικτός» συντελεστής δόμησης ισούται με το πηλίκο: (συνολική επιφάνεια ορόφων) /(επιφάνεια γης 2 ). Ο συντελεστής δόμησης (καθαρός ή μικτός) μπορεί να αναφέρεται αποκλειστικά σε μία συγκεκριμένη χρήση, ενώ υπάρχει δυνατότητα σε ορισμένες περιπτώσεις να προβλέπονται διαφορετικοί συντελεστές δόμησης για διαφορετικές χρήσεις. Συνήθως, ο τυπικός συντελεστής δόμησης που ορίζεται στα ρυμοτομικά σχέδια για τα οικόπεδα των αστικών περιοχών δεν εξειδικεύεται κατά χρήση και είναι δυνατή η οικοδόμηση με τον ίδιο συντελεστή για οιαδήποτε χρήση επιτρέπεται να εγκατασταθεί στο οικόπεδο. Ο σχετικός ορισμός στην ισχύουσα νομοθεσία δίνεται στο άρθρο 2, 27 και εξειδικεύεται στο άρθρο 7 του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (ΓΟΚ, ν. 15577/85, όπως ισχύει). Ο ΣΔ διακρίνεται σε επιτρεπόμενο και υλοποιημένο ή υλοποιούμενο. Επί πλέον, μπορεί να γίνεται αναφορά στο μέσο συντελεστή δόμησης. Ο μέσος συντελεστής δόμησης αναφέρεται σε περιοχές για τις οποίες θεσμοθετούνται τομείς με διαφορετικούς συντελεστές. 1 Επιφάνεια οικοπέδου: η επιφάνεια αναφοράς είναι ένα οικόπεδο ή οικοδομικό τετράγωνο ή έκταση χωρίς οδούς ή άλλους δημόσιους χώρους 2 Επιφάνεια γης: η επιφάνεια αναφοράς περιλαμβάνει κατοικία, δρόμους, πλατείες, χώρους πρασίνου, δημόσια κτίρια, κοινόχρηστοι χώροι κτλ. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 105 Σχήμα 1: Διαμόρφωση του ΣΔ ανάλογα με το ποσοστό κάλυψης Για την απλή περίπτωση μιας πολεοδομικής ενότητας που ταυτίζεται με έναν τομέα συντελεστή δόμησης, ισχύει: Όπου: σ μ = ο μικτός συντελεστής δόμησης σκ σ μ = (1) ( 1 P) σ κ = ο καθαρός συντελεστής δόμησης Ρ = το ποσοστό γης της πολεοδομικής ενότητας που καταλαμβάνουν οι χρήσεις χωρίς δόμηση, το πράσινο ή κυκλοφορία κλπ (πρόκειται για το ποσοστό των μη δομήσιμων χώρων, που, στην τυπική περίπτωση είναι οι, κατά τον ορισμό του ΓΟΚ, κοινόχρηστοι χώροι του οικισμού). Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

106 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου Εάν δεν είναι καθορισμένο το ποσοστό των μη δομήσιμων χώρων δεν είναι δυνατή η συσχέτιση μικτού και καθαρού συντελεστή δόμησης. Επομένως, οι προδιαγραφές που θέτουν για τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια ο Ν. 2508/97 και το ΦΕΚ 209Δ /00 περί καθορισμού μέσου καθαρού και μικτού συντελεστή δόμησης ανά πολεοδομική ενότητα, αντίστοιχα, δεν είναι ισοδύναμες. Στον Πίνακα 1 εμφανίζονται οι εκδοχές του συντελεστή δόμησης. Πίνακας 1: Οι εκδοχές του συντελεστή δόμησης Εκδοχές του συντελεστή δόμησης Γενικός (προσμετρά την συνολική επιφάνεια των ορόφων) Ανά χρήση ή αμιγούς χρήσης (προσμετρά το μέρος της συνολικής επιφάνειας των ορόφων που καταλαμβάνεται από τη συγκεκριμένη χρήση ) (Πηγή: Κουσιδώνης, 2006) Καθαρός (σε οικόπεδο) Τυπικός ΣΔ (ΓΟΚ, ρυμοτομικά) Καθαρός ΣΔ Μικτός (σε επιφάνεια γης) Μικτός ΣΔ Μικτός ΣΔ 4. Η περιοχή της έρευνας και τα χαρακτηριστικά της (α) Η πολεοδομική οργάνωση της πόλης της Καρδίτσας Εξετάζοντας τις πρόσφατες μεταβολές στην πόλη της Καρδίτσας, διαπιστώνουμε διαφοροποιήσεις στον αστικό πυρήνα της, οι οποίες αφορούν το δομημένο περιβάλλον και τους κοινόχρηστους/κοινωφελείς της χώρους. Η αντικατάσταση των χαμηλών κτιρίων, των ολιγόροφων οικοδομών και των ισόγειων καταστημάτων από μεγάλες οικοδομές τύπου πολυκατοικίας, οι οποίες κατασκευάσθηκαν κυρίως με τη μέθοδο της αντιπαροχής, σήμανε την καθ ύψος ανάπτυξη της πόλης, κάτι που ξεκίνησε με τη συρρίκνωση των πρωτογενούς τομέα, ο οποίος αποτελούσε τη βασική πηγή εσόδων για το νομό πριν από λίγα χρόνια και την υπεροχή του δευτερογενούς τομέα. Έργα ανάπλασης πραγματοποιήθηκαν στους κοινόχρηστους χώρους κυρίως με την εκτεταμένη πεζοδρόμησή τους των κεντρικών δρόμων, πρωταρχικός στόχος των οποίων ήταν να επισημανθεί ο σύνθετος ρόλος του κέντρου της πόλης (κοινωνικοποίηση, εμπόριο, αναψυχή, πολιτισμός), να αναβαθμισθεί αισθητικά το αστικό τοπίο, να προσφερθεί περισσότερος χώρος στους πεζούς πολίτες και να επιτευχθεί η κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση. Στην πραγματικότητα, η επέκταση των πλατειών και η πεζοδρόμηση των κεντρικών αρτηριών απέβλεπε στην εξισορρόπηση του φαινομένου της καθ ύψος ανάπτυξης, βασική συνέπεια της έντονης αστυφιλίας, της πληθυσμιακής μεγέθυνσης που επακολούθησε, τη μειωμένη προσφορά γης στο εγκεκριμένο ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 107 πολεοδομικό σχέδιο για ανοικοδόμηση και της έλλειψης βασικών υποδομών στις ακραίες συνοικίες της πόλης. Αναφορικά με την πυκνότητα της πόλης, από το 1959, το έτος που άρχισε η εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου και διαμορφώθηκε η σημερινή πολεοδομία των τριών ζωνών του σχεδίου πόλης, μέχρι και σήμερα, ο συντελεστής δόμησης τροποποιήθηκε αρκετές φορές, διαμορφώνοντας ουσιαστικά την σημερινή αστική φυσιογνωμία της Καρδίτσας και επηρεάζοντας την πορεία της ανάπτυξής της. Η ένταξη στο σχέδιο πόλης έκτασης περίπου 4500 στρεμμάτων στην αρχή της δεκαετίας του 80, επέτρεψε τη μείωση του συντελεστή δόμησης της Α και Β ζώνης (Α : κέντρο πόλης, Β : περιοχή γύρω του κέντρου) από 3.6 και 3.0 σε 2.4 και 2.2 αντίστοιχα το έτος 1988. Παράλληλα, καταβλήθηκε προσπάθεια διατήρησης του «ιστορικού» κέντρου και αναβάθμισης της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος, μέσω της επέκτασης και ενοποίησης των ελεύθερων χώρων και της αύξησης των χώρων πρασίνου. Ο συντελεστής δόμησης, όπως και οι υπόλοιποι όροι ή περιορισμοί δόμησης, καθορίζουν τις υφιστάμενες πολεοδομικές ενότητες (ζώνες) στην πόλη της Καρδίτσας, και ακολουθούν το σχήμα ομόκεντρων κύκλων. Η Α ζώνη, η οποία αποτελεί το κέντρο της πόλης, έχει συντελεστή δόμησης 2,4, ενώ η περιοχή που εξαπλώνεται περιμετρικά της (Β ζώνη) έχει συντελεστή δόμησης 2,2. Η αμέσως επόμενη Γ ζώνη έχει συντελεστή 1,4 και τέλος οι περιοχές που εντάχθηκαν στο σχέδιο πόλης μετά το 1980 και αποτελούν την τέταρτη (Δ ) ζώνη έχουν συντελεστή δόμησης 0,8. Στo διάγραμμα 2 φαίνεται η σταδιακή διαβάθμιση του συντελεστή δόμησης ανά ζώνες. Διάγραμμα 2: Ο υφιστάμενος σδ, ανά ζώνη, στην πόλη της Καρδίτσας Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

108 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου (β) Τα αστικά χαρακτηριστικά της Καρδίτσας Για τη σύνθεση του αστικού τοπίου μιας πόλης δεν αρκεί να αναφερθούν αποκλειστικά οι όροι δόμησης, αλλά είναι ανάγκη να γνωστοποιηθούν τα γενικά και κατά περίπτωση ειδικά αστικά χαρακτηριστικά της πόλης και των περιοχών της. Πιο συγκεκριμένα, τα χαρακτηριστικά αυτά αφορούν το κλίμα και τη μορφολογία της πόλης, την οικονομία και την παραγωγικότητά της, τον πληθυσμό και το μέγεθος της, την ιστορία και τον πολιτισμό της, την ταυτότητά της και το ρόλο της στο χώρο. Η Καρδίτσα είναι μια τυπική ελληνική πόλη μεσαίου μεγέθους, αποτελεί την πρωτεύουσα του Νομού Καρδίτσας έκτασης 110,086 Km², έχει επίσημο πληθυσμό 37.768 κατοίκους (απογραφή 2001) και μέση αύξηση του πληθυσμού της την τελευταία δεκαετία 25 (πίνακας 2). Βρίσκεται στο δυτικό άκρο της θεσσαλικής πεδιάδας, είναι χτισμένη σε υψόμετρο 110 μ, έχει κλίμα ηπειρωτικό, δηλαδή κρύο χειμώνα και ζεστό καλοκαίρι. Έχει γόνιμο έδαφος, ενώ με τα μηχανικά μέσα καλλιέργειας, την αξιοποίηση των υδάτων των παραπόταμων (Πηνειός) και τα αρδευτικά έργα Ταυρωπού κατέστη ένας από τους πιο παραγωγικούς νομούς της χώρας. Επιπλέον, αποτελεί μία από τις αναπτυσσόμενες επαρχιακές πόλεις, το διοικητικό, πολιτιστικό και οικονομικό κέντρο του νομού, ενώ η συνολική έκταση που καταλαμβάνει είναι σχετικά μικρή, με αποτέλεσμα οι αποστάσεις, ακόμα και των πιο απομακρυσμένων σημείων της από το κέντρο της πόλης να χαρακτηρίζονται κοντινές. Σημαντική παράμετρος για τη φυσιογνωμία της πόλης Καρδίτσας είναι, ότι έχει διατηρήσει αρκετά από τα λιθόκτιστα (πέτρινα) και τα νεοκλασικά κτίσματα, ενώ παράλληλα το αστικό τοπίο της πόλης χαρακτηρίζεται από τους πολλούς πεζοδρομημένους χώρους και τις πλατείες, που ευνοούν τη μετακίνηση χωρίς χρήση αυτοκινήτου, καθώς και από ένα εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμου (4 Km αστικού και 10 Km περιαστικού). Τέλος, όπως όλες σχεδόν οι επαρχιακές πόλεις, ο ρόλος της είναι διττός, μιας και εξυπηρετεί τόσο τους κατοίκους της, όσο και τους κατοίκους των γύρω χωριών. Πίνακας 2 : Πληθυσμιακή εξέλιξη της πόλης της Καρδίτσας Έτος Πληθυσμός Αύξηση πληθυσμού σε Ποσοστιαία αύξηση κατοίκους πληθυσμού 1981 27.532-1991 30.067 +2.535 +9.21 2001 37.768 +7.701 +25.61 (Πηγή: ΕΣΥΕ) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 109 (γ) Αντιστοιχία της Καρδίτσας με τα τρία κλασικά μοντέλα αστικής οργάνωσης Θα επιδιωχθεί στη συνέχεια η αντιστοίχιση της υφιστάμενης πολεοδομικής οργάνωσης της Καρδίτσας με τα τρία κλασικών μοντέλων εσωτερικής οργάνωσης της πόλης των Burgess, Hoyt και Ullman and Harris. Με βάση τα προαναφερθέντα, η Καρδίτσα οργανώνεται σε τέσσερις ομόκεντρους κύκλους ή ζώνες, η κάθε μία από τις οποίες χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα γνωρίσματα. Στην πρώτη ζώνη, που αποτελεί το αστικό κέντρο πυρήνα (CBD), συγκεντρώνονται οι κεντρικές λειτουργίες και η απασχόληση σε υπηρεσίες, ενώ αποτελεί ένα χώρο πιο ανταγωνιστικό και περισσότερο ακριβό σε σχέση με τις περικεντρικές περιοχές για τις εμπορικές χρήσεις. Στην επόμενη Β Ζώνη, αρχίζει η οικιστική ανάπτυξη με κάποια μικρά ποσοστά υπηρεσιών και επιχειρήσεων, δηλαδή παρατηρείται η εισβολή της μίας ζώνης στην επόμενη λόγω φαινομένων επέκτασης του κέντρου, ενώ οι δύο επόμενες ζώνες, Γ και Δ, αποτελούν περιοχές αμιγούς κατοικίας. Η βασική διαφορά των Β, Γ και Δ οικιστικών ζωνών αφορά τη μεταξύ τους πυκνότητα, ενώ ο συντελεστής δόμησης και το ύψος των κτιρίων μειώνονται καθώς μετακινούμαστε προς τα όρια της πόλης. Επίσης, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μετακίνηση των κοινωνικών τάξεων με υψηλότερα εισοδήματα προς τα έξω, με την απόκτηση οικοπέδων και μονοκατοικιών στις ακραίες περιοχές της πόλης, εκμεταλλευόμενοι τα φυσικά χαρακτηριστικά της περιοχών αυτών, το μεγαλύτερο διαθέσιμο χώρο και το πράσινο. Τέλος, γύρω από τα όρια της πόλης υπάρχουν σε κοντινή απόσταση οι μικρότεροι οικισμοί, των οποίων οι κάτοικοι μετακινούνται καθημερινά, διανύοντας μεγαλύτερες αποστάσεις «από και προς» τον τόπο εργασίας τους. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι εργατικές κατοικίες είναι χωροθετημένες σε προαστιακές περιοχές στην τέταρτη ζώνη. Εξετάζοντας την εσωτερική οργάνωση, την κατανομή των κατοίκων και των δραστηριοτήτων της πόλης της Καρδίτσας, εξάγεται το συμπέρασμα ότι αυτή συγκλίνει σε μεγάλο βαθμό με το υπόδειγμα των ομόκεντρων ζωνών του Burgess. Ωστόσο, παρουσιάζονται αρκετά στοιχεία από το υπόδειγμα τομεακής οργάνωσης του Hoyt, όπως κατανομή χαμηλών εισοδηματικά τάξεων σε όλο τον αστικό χώρο, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι αποτελεί συγκερασμό των δύο αυτών υποδειγμάτων σε βαθμό τέτοιο, έτσι ώστε να καλύπτει τις προϋποθέσεις του τρίτου υποδείγματος των Ullman και Harris. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

110 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου 5. Αντικείμενο της έρευνας Αποτελέσματα Για την εύρεση του βέλτιστου συντελεστή δόμησης για την πόλη της Καρδίτσας, πραγματοποιήθηκε έρευνα πεδίου που σκοπό είχε να αποτυπώσει την κοινή γνώμη, αναφορικά με την πολεοδομική οργάνωση της πόλης, την ύπαρξη επαρκών κοινόχρηστων χώρων και αστικού πρασίνου, την πυκνότητα δόμησης της πόλης, την αποδοχή ή όχι των υψηλών κτιρίων, την ύπαρξη ή μη κυκλοφοριακής συμφόρησης και του προβλήματος στάθμευσης στο κέντρο της Καρδίτσας. Ο στόχος της έρευνας ήταν να καταγράψει τις στάσεις, τις αντιλήψεις και τις απόψεις τόσο των πολιτών του Νομού Καρδίτσας, όσο και αυτών που γνωρίζουν την πόλη, σχετικά με την επίδραση του συντελεστή δόμησης στην αστική ανάπτυξη της πόλης και την ανάληψη πολιτικών, δράσεων και παρεμβάσεων για την βελτίωση της εικόνας και της λειτουργικότητάς της. Η δομή των ερωτηματολογίων που χρησιμοποιήθηκαν ακλούθησε κάποιες βασικές κατευθύνσεις για τη διευκόλυνση της εξαγωγής σαφών και τεκμηριωμένων συμπερασμάτων. Αποτελείται από 19 ερωτήσεις, από τις οποίες οι πρώτες 9 αφορούν τις απόψεις των ερωτώμενων για την ήδη υπάρχουσα πολεοδομική διάταξη της πόλης, και οι υπόλοιπες 10 αφορούν πιθανά σενάρια αλλαγής κάποιων όρων και περιορισμών δόμησης, όπως επίσης και τη σημασία των αλλαγών αυτών για την αστική εξέλιξη της πόλης της Καρδίτσας. Οι ερωτήσεις είναι κλειστού τύπου και δεν απαιτούν αιτιολόγηση, χωρίς αυτό να είναι απαγορευτικό για τους ερωτώμενους που το επιθυμούν να κάνουν κάποιο σχόλιο. Συμπληρώθηκαν 120 ερωτηματολόγια σε διαφορετικές ημέρες και σε διαφορετικά μέρη της πόλης, ώστε να είναι όσο το δυνατό περισσότερο αντιπροσωπευτικό το δείγμα των ερωτώμενων. Ακολουθεί η λεπτομερής παρουσίαση της επεξεργασίας των ερωτηματολογίων. Αναφορικά με το φύλο των ερωτηθέντων, το 46 ήταν γυναίκες και το 54 άνδρες, γεγονός που δείχνει ότι αν και δεν έγινε προεπιλογή των ερωτώμενων η κατανομή των πολιτών που συμμετείχαν στην έρευνα, στα δύο φύλα είναι αρκετά ισορροπημένη. Πολύ σημαντικό είναι ότι το 91 των ερωτώμενων είναι κάτοικοι της πόλης, γεγονός που διασφαλίζει μια άποψη γύρω από τον τρόπο που βιώνουν οι κάτοικοι την κατάσταση της πόλης και για το πώς και κατά πόσο θα ήθελαν οι ίδιοι να βελτιωθεί αισθητικά και λειτουργικά η πόλη. Παρόλα αυτά, εξίσου σημαντικές είναι οι απόψεις των πολιτών, που κατάγονται από άλλες περιοχές και εργάζονται ή κατοικούν προσωρινά στην Καρδίτσα, διότι με τις απαντήσεις τους διαμορφώνεται, πέρα από την προσωπική άποψη τους για την πόλη, μια συγκριτική εικόνα ανάμεσα στην πόλη της Καρδίτσας και στις αστικές περιοχές από όπου κατάγονται ή βρίσκεται η μόνιμη κατοικία τους. Σχετικά με την απασχόληση, το 59 των ερωτώμενων είναι δημόσιοι υπάλληλοι, το 20 ελεύθεροι επαγγελματίες και το 11 ιδιωτικοί υπάλληλοι. Ακολουθούν με πολύ μικρότερα ποσοστά οι φοιτητές (4), οι στρατιώτες (1), οι συνταξιούχοι (4) και αυτοί ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 111 που ασχολούνται με τα οικιακά (1). Η μεγάλη υπεροχή των δημόσιων υπαλλήλων, όπως επίσης και ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των υπαλλήλων (δημόσιων ή ιδιωτικών) και των ελεύθερων επαγγελματιών (το 80) είναι μηχανικοί (πολεοδόμοι, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί), έγινε σκόπιμα, ώστε να προσδοθεί μεγαλύτερο επιστημονικό κύρος στη έρευνα, παραβλέποντας το γεγονός ότι μια τέτοια κίνηση μπορεί να καθιστά το δείγμα εξειδικευμένο ή μεροληπτικό και τα εξαγόμενα συμπεράσματα λιγότερο αντιπροσωπευτικά με βάση τη σύνθεση του κοινωνικού συνόλου. Η εν λόγω επιλογή υιοθετήθηκε κρίνοντας ότι οι μηχανικοί, ιδιαίτερα αυτοί που εργάζονται στο Δήμο, έχουν πιο ολοκληρωμένη επιστημονική άποψη για την πολεοδομική διάταξη της πόλης, τις προοπτικές ή τα προβλήματα που υπάρχουν, ενώ ο συνδυασμός των απαντήσεών τους με αυτές των υπόλοιπων πολιτών εμφανίζει καλύτερα τις πραγματικές ανάγκες της πόλης της Καρδίτσας. Το μορφωτικό επίπεδο των ερωτώμενων είναι αρκετά υψηλό με τη πλειονότητα (63) να είναι απόφοιτοι ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων ή ενεργά μέλη αυτών, ενώ ακολουθούν σε μικρότερα ποσοστά οι απόφοιτοι ΤΕΙ (15), οι απόφοιτοι λυκείου με ποσοστό 13 και αυτοί που έχουν τελειώσει ΙΕΚ-ΚΕΚ και Δημοτικό με αντίστοιχα ποσοστά 5 και 4. Σχετικά με την οικογενειακή κατάσταση των ερωτηθέντων η πλειονότητα (72) είναι έγγαμοι με τους περισσότερους να έχουν παιδιά, ενώ το σύνολο των άγαμων δήλωσε ότι δεν έχει παιδιά. Πιο αναλυτικά, το 41 των ερωτώμενων έχουν δύο παιδιά, το 11 έχει ένα παιδί, το 14 έχουν πάνω από δύο παιδιά και το υπόλοιπο 34 δήλωσε ότι δεν έχει παιδιά. Η ανάλυση και ο συνδυασμός των στοιχείων αυτών είναι ιδιαιτέρως σημαντικός, διότι επιβεβαιώνεται στη από την έρευνα η προτίμηση των έγγαμων, ανεξάρτητα αν έχουν παιδιά είτε όχι, στη δόμηση χαμηλών κτιρίων για την πόλη της Καρδίτσας, την αραιή δόμηση και τη διαμονή τους σε μονοκατοικία. Στο διάγραμμα 3 απεικονίζονται τα κοινωνικοοικονομικά στοιχεία των ερωτηθέντων. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

112 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου Διάγραμμα 3: Χαρακτηριστικά ερωτηθέντων Φύλο ερωτηθέντων Τόπος Κατοικίας Καρδίτσα Καβάλα 54 46 91 Καρδιτσομαγούλα Λάρισα Μόναχο Θήλυ Άρρεν 131 1 1 1 1 Παλαμάς Καρδίτσας Τρίκαλα Χανιά Κρήτης Οικογενειακή κατάσταση Απασχόληση Δημόσιοι Υπάλληλοι 29 11 1414 Ελέυθεροι Επ αγγελματίες Ιδιωτικοί Υπάλληλοι 71 20 59 Οικιακά Συνταξιούχοι Άγαμοι Έγγαμοι Φαντάροι Αριθμός παιδιών Επίπεδο Εκπαίδευσης ΑΕΙ 41 14 34 11 13 4 5 15 63 ΤΕΙ ΙΕΚ-ΚΕΚ Λύκειο Κανένα παιδί Δύο π αιδιά Ένα παιδί > Δύο π αιδιά Γυμνάσιο ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 113 Στη συνέχεια ακολουθεί μια σειρά διαγραμμάτων ανάλυσης των βασικών αποτελεσμάτων της έρευνας. Στα διαγράμματα αυτά περιλαμβάνεται ο τίτλος, ο οποίος αποτελεί την ερώτηση, καθώς και τα επιμέρους ποσοστά των απαντήσεων επί τις. Αναφέρεται ότι, οι ερωτηθέντες κατάγονται από την Καρδίτσα (91), την Καρδιτσομαγούλα (1), τον Παλαμά Καρδίτσας (1), την Λάρισα (1), τα Τρίκαλα (3), την Καβάλα (1) και τα Χανιά Κρήτης (1), ενώ οι απαντήσεις τους σχετικά με την πυκνότητα δόμησης, το συντελεστή δόμησης και την προτίμηση χαμηλών κτιρίων για την πόλη της Καρδίτσας σχεδόν συμπίπτουν. Ιδιαίτερη σημασία έχουν και οι απαντήσεις που καταχωρήθηκαν από τον ερωτώμενο που ζει μόνιμα στο Μόναχο, με καταγωγή από την πόλη της Καρδίτσας, ο οποίος αν και προτιμά γενικά την ύπαρξη υψηλών κτιρίων, θεωρεί ότι η πυκνότητα δόμησης της πόλης είναι μεγάλη και ότι τα χαμηλότερα κτίρια για μια τόσο μικρή πόλη όπως η Καρδίτσα θα ήταν καταλληλότερα, ενώ ο χώρος επιλογής του για μόνιμη κατοικία είναι η μονοκατοικία. (α) Ύψη κτιρίων Με τις ερωτήσεις αυτής της ενότητας επιδιώχθηκε η καταγραφή της άποψης των πολιτών για την κλίμακα των υψών των κτιρίων και η αποτύπωση των προτιμήσεων τους για την ύπαρξη χαμηλών ή υψηλών κτισμάτων. Συγκεκριμένα, στην ερώτηση «Πώς θα χαρακτηρίζατε τα ύψη των κτιρίων στην πόλη της Καρδίτσας», το 40 των ερωτώμενων απάντησαν ότι είναι ψηλά και το 30 ότι το ύψος τους είναι κατάλληλο, ενώ οι υπόλοιποι ερωτώμενοι απάντησαν πολύ υψηλά και χαμηλά με ποσοστά 20 και 10 αντίστοιχα. Στα δύο επόμενα ερωτήματα, η πλειονότητα των ερωτηθέντων απάντησε ότι θα έπρεπε να υπάρχουν χαμηλότερα κτίρια τόσο στο κέντρο, με ποσοστό 72,5, όσο και στις περιοχές γύρω από το κέντρο της πόλης, με ποσοστό 61, ποσοστά που επικυρώνονται με τις απαντήσεις που δόθηκαν στην ερώτηση σχετικά το είδος των κτιρίων (χαμηλά ή υψηλά) που θα προτιμούσαν για την πόλη της Καρδίτσας, όπου το 94 δήλωσε ότι θα προτιμούσε τα χαμηλά. Εξαιρετικά σημαντικό είναι και το γεγονός ότι το 99 των ερωτηθέντων απάντησε ότι προτιμά να μένει σε μονοκατοικία και ότι οι χρήσεις, για τις οποίες ενδείκνυται ένα υψηλό κτίριο, είναι κατά 77,5 για τη στέγαση υπηρεσιών, κατά 12,5 για εμπορικές δραστηριότητες, κατά 4 για αναψυχή, ενώ για χρήση κατοικίας το ποσοστό ανέρχεται μόλις στο 6. Η ερώτηση που έρχεται να ολοκληρώσει την ενότητα αυτή, αφορά στο αν θεωρούν οι κάτοικοι πως τα ψηλά κτίρια (πχ. πολυκατοικία) οδηγούν στην αποξένωση μεταξύ των πολιτών. Το 96 των ερωτώμενων πιστεύουν ότι τα ψηλά κτίρια απομακρύνουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, έναντι ενός 4 που θεωρούν ότι αυτό είναι αναληθές. Οι απαντήσεις αυτές δικαιολογούνται από το γεγονός ότι η πλειονότητα των πολιτών της Καρδίτσας προτιμά τη διαμονή σε μονοκατοικίες. Στο διάγραμμα 4 φαίνονται οι απαντήσεις της ενότητας αυτής υπό μορφή διαγραμμάτων. Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

114 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου Διάγραμμα 4: Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις που δόθηκαν της ενότητας «Ύψη κτιρίων» Χαρακτηρισμός των υψών των κτιρίων στην πόλη της Καρδίτσας Τα κτίρια πρέπει να είναι χαμηλότερα εκτός του κέντρου της Καρδίτσας 40 10 30 20 39 61 Κατάλληλα Υψηλά Πολύ Υψηλά Χαμηλά Όχι Ναι Τα κτίρια πρέπει να είναι χαμηλότερα στο κέντρο της Καρδίτσας Προτίμηση υψηλών ή χαμηλών κτιρίων για την πόλη της Καρδίτσας 94 27,5 72,5 6 Όχι Ναι Υψηλά Χαμηλά Η χρήση για την οποία εδείκνυται ένα ψηλό κτίριο 77,5 12,5 4 6 Υπ ηρεσίες Εμπ όριο Αναψυχή Κατοικία ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης

Αλληλεπιδράσεις Συντελεστή Δόμησης και Αστικής Ανάπτυξης: Η Περίπτωση της Καρδίτσας 115 Το κτίριο που θα προτιμούσατε για να ζείτε 1 Πολυκατοικία 99 Μονοκατοικία Τα ψηλα κτίρια οδηγούν στην αποξένωση μεταξύ των πολιτών μιας πόλης 96 4 Όχι Ναι (β) Κοινωφελείς / κοινόχρηστοι χώροι και αστικό πράσινο Τα ερωτήματα της ενότητας αυτής στοχεύουν να καταγράψουν την επάρκεια ή μη της πόλης σε κοινόχρηστους χώρους και σε αστικό πράσινο, και να ορίσουν κάποιες πολιτικές επέκτασής τους. Οι απαντήσεις, που δόθηκαν, έχουν ιδιαίτερη σημασία, δεδομένου ότι η πόλη της Καρδίτσας δεν έχει στον αστικό της ιστό αρκετούς ελεύθερους χώρους, παρά το γεγονός ότι το κέντρο της είναι στο σύνολό του πεζοδρομημένο, ενώ η ύπαρξη του μεγάλου πάρκου, του Παυσίλυπου, δεν είναι ικανή να αντισταθμίσει την έλλειψη πρασίνου στις γειτονιές της πόλης. Αναλυτικότερα, το 91 των ερωτώμενων πιστεύουν ότι θα έπρεπε να υπάρχουν περισσότεροι κοινόχρηστοι χώροι στην πόλη και το 85 θεωρούν πως το αστικό πράσινο δεν επαρκεί. Οι απαντήσεις, που δόθηκαν, δείχνουν ότι οι κάτοικοι της πόλης δεν αρκούνται στους ήδη υπάρχοντες ελεύθερους χώρους, ενισχύοντας τη σημασία της ύπαρξή τους, τόσο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής της πόλης όσο και στην αναβάθμιση του μικροπεριβάλλοντός της. Το επόμενο ζήτημα που τίθεται είναι κατά πόσο ο περιορισμός του συντελεστή δόμησης και του επιτρεπόμενου ύψους των κτιρίων σε συνδυασμό με άλλα πολεοδομικά μέσα θα επιτρέψει τη δημιουργία και την ανάδειξη των ελεύθερων χώρων και των χώρων αστικού πρασίνου. Το ποσοστό, εδώ, ανέρχεται σε 86 σε αυτούς που πιστεύουν ότι η συγκεκριμένη πολιτική περιορισμού θα είχε θετικό αντίκτυπο στον παραπάνω σκοπό, Σειρά Ερευνητικών Εργασιών, 2010, 16(5)

116 Σεραφείμ Πολύζος, Δανάη Καραμήτσιου ενώ μόλις ένα 14 πιστεύει πως μια τέτοια πολιτική δεν θα είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι στο ποσοστό που υποστηρίζει την αποτελεσματικότητα των παραπάνω περιορισμών δόμησης, οι περισσότεροι ερωτώμενοι είναι μηχανικοί, που είτε εργάζονται στο Δήμο, είτε είναι ελεύθεροι επαγγελματίες. Οι απαντήσεις των ερωτηθέντων της παρούσας ενότητας φαίνονται διαγραμματικά στο διάγραμμα 5. Διάγραμμα 5: Οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις που δόθηκαν της ενότητας «Κοινωφελείς / κοινόχρηστοι χώροι και αστικό πράσινο» Επαρκείς κοινόχρηστοι χώροι στην πόλη της Καρδίτσας 91 Επαρκές αστικό πράσινο στην πόλη της Καρδίτσας 85 9 15 Όχι Ναι Όχι Ναι Η μειωση του ΣΔ, του ύψους των οικοδομών σε συνδυασμό με άλλα πολεοδομικά μέσα θα αναδείξει τη δημιουργία ελευθερων χώρων και θα αυξήση το αστικό πράσινο στην πόλη 86 14 Όχι Ναι (γ) Όροι και περιορισμοί δόμησης, κυκλοφοριακό πρόβλημα και έλλειψη χώρων στάθμευσης Τα ερωτήματα της συγκεκριμένης κατηγορίας αφορούν πολεοδομικούς όρους και έννοιες, όπως η πυκνότητα δόμησης και ο συντελεστής δόμησης, τα προβλήματα που προκαλούνται όταν οι όροι αυτοί παραβιάζονται ή δεν συμφωνούν με τη φυσιογνωμία της περιοχής, την ύπαρξη ή μη κυκλοφοριακών προβλημάτων και χώρων στάθμευσης, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ, Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης