Οργάνωση και αξιολόγηση της συνεργατικής δραστηριότητας μέσω CSCL περιβάλλοντος. Μελέτη περίπτωσης με το CoFFEE

Οργάνωση και αξιολόγηση της συνεργατικής δραστηριότητας μέσω CSCL περιβάλλοντος. Μελέτη περίπτωσης με το CoFFEE Τζίγκου Δήμητρα 1, Μαϊργιώτης Αντώνιος 2 dimitra_tzigkou@hotmail.com, mairgiotis@gmail.com 1 καθηγήτρια Πληροφορικής, ΕΠΑ.Σ ΟΑΕΔ, ΙΕΚ, Άρτα - MSc in Computing and Information Systems 2 Πανεπιστημιακός Υπότροφος, ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων, Λευκάδα - PhD Πληροφορικής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Περίληψη Η συνεργατική μάθηση και η Υποστηριζόμενη Συνεργατική Μάθηση με τη βοήθεια Υπολογιστή (CSCL - Computer-Supported Collaborative Learning) έχουν μελετηθεί εκτενώς στο πέρασμα των χρόνων. Στο πλαίσιο αυτό διάφορα εργαλεία έχουν προταθεί, και το εργαλείο CoFFEE είναι ένα από αυτά. Στη προκείμενη εργασία μελετούμε διάφορους παράγοντες που έχουν αναγνωριστεί ως σημαντικοί για την επιτυχή εφαρμογή της συνεργατικής μάθησης. Στο πλαίσιο χρήσης του εργαλείου, προτείνουμε ένα εκπαιδευτικό σενάριο που σκοπό έχει την βελτίωση των δεξιοτήτων των συμμετεχόντων. Λέξεις κλειδιά: CoFFEE, CSCL περιβάλλον, συνεργατική μάθηση, εκπαιδευτικό σενάριο Εισαγωγή Στο πέρασμα των χρόνων η ενσωμάτωση των καινοτομιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών είχαν ως αποτέλεσμα τη θετική επίδραση και στο τομέα της εκπαίδευσης. Η επίδραση αυτή συνέτεινε σε πιο εμπλουτισμένα περιβάλλοντα μάθησης αποκτώντας μεγαλύτερη σημασία τόσο ποιοτικά όσο και λειτουργικά. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τα δίκτυα και τις καινοτομίες της επικοινωνίας στον τομέα της εκπαίδευσης, κατέστη δυνατή η διάχυση της πληροφόρησης καθώς και η παγκόσμια προσβασιμότητα. Άμεση συνέπεια, είναι λόγου χάρη, να επιτρέπεται σε φυσικά διαχωρισμένους πολλαπλούς χρήστες να επικοινωνούν και να συνεργάζονται μεταξύ τους (Chiu κ.α., 2000). H ενσωμάτωση των εξελίξεων στην εκπαιδευτική τεχνολογία οδήγησε στη χρήση των online κοινοτήτων μάθησης στο πλαίσιο των εκπαιδευτικών περιβαλλόντων. Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, ο πειραματισμός με τη χρήση του διαδικτύου στην εκπαίδευση και η υιοθέτηση συστημάτων διαχείρισης μάθησης έχουν κάνει διαθέσιμη τη χρήση π.χ. των online τόπων (forum) συζήτησης για την ενθάρρυνση της συνεργατικής μάθησης μεταξύ των μαθητών (Nandi, Hamilton, Chang, & Balbo, 2012, Nandi, Chang, & Balbo, 2009). Ένα από τα online περιβάλλοντα μάθησης που χρησιμοποιούνται συχνά σε αυτό το πλαίσιο είναι η Υποστηριζόμενη Συνεργατική Μάθηση με τη βοήθεια του Υπολογιστή (CSCL - Computer-Supported Collaborative Learning). Αρκετοί ερευνητές θεωρούν ότι τα CSCL περιβάλλοντα παρέχουν μια πιο πλούσια εμπειρία μάθησης, επειδή οι είσοδοι εξυπηρετούν προσωπικά στοιχεία μάθησης (ανάκληση μνήμης) και διαδοχικά στοιχεία γνώσης κατά τη διάρκεια της κοινωνικής αλληλεπίδρασης (Zhu κ.α., 2009). Συνοπτικά, σε αυτού του είδους τη μάθηση, η συνεργασία μεταξύ δύο ή περισσότερων μαθητών για την επίλυση ενός προβλήματος, υποστηρίζεται όχι μόνο μέσω της τεχνολογίας των υπολογιστών, αλλά και μέσω της παροχής ενός περιβάλλοντος που προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των φοιτητών και ως εκ τούτου τις διαδικασίες μάθησης (Kreijns κ.α., 2003). Θετικά αποτελέσματα για τον Πρακτικά Εργασιών 10 ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Ναύπλιο 15-17 Απριλίου 2016

2 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής υπολογιστή που υποστηρίζεται από τη συνεργατική μάθηση (CSCL) έχουν τεκμηριωθεί ευρέως, ενώ ο ενδιαφερόμενος ερευνητής μπορεί να αναζητήσει περισσότερες πληροφορίες στην επισκόπηση του Lehtinen (Lehtinen, 2003). H προκείμενη εργασία εστιάζει στη μελέτη των συνεργατικών δραστηριοτήτων που πραγματοποιούνται στη διδακτική αίθουσα με τη χρήση της τεχνολογίας. Για το λόγο αυτό, προτείνεται ένα εκπαιδευτικό σενάριο με το συνεργατικό εργαλείο CoFFEE Collaboration Face to Face Educational Environment (CoFFEE), προϊόν του ευρωπαϊκού προγράμματος LEAD (LEAD) το οποίο αποσκοπεί στην ενίσχυση της εκμάθησης μέσω τεχνολογιών και στη μεταβολή της πρόσωπομε-πρόσωπο αλληλεπίδρασης λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές, γνωστικές και αναπτυξιακές διαδικασίες. Επιπλέον, προτείνονται τρόποι αξιοποίησης των εργαλείων που διαθέτει το περιβάλλον CoFFEE ώστε να σχεδιαστούν παιδαγωγικά σενάρια που θα εφαρμοστούν μέσα στη τάξη. Στα επόμενα, αναλύοντας τη συνεργατική μάθηση με την υποστήριξη υπολογιστή, θα αναφερθούμε στην οργάνωση της συνεργατικής δραστηριότητας καθώς και στην βοήθεια που παρέχεται για την επίλυση προβλημάτων με συζήτηση. Στη συνέχεια αναφερόμενοι σε στοιχεία σεναριογραφημένης συνεργατικής μάθησης παρατίθεται η in house αξιολόγηση του προτεινόμενου εργαλείου καθώς και τα βασικά θέματα αξιολόγησης με τη βοήθειά του. Καταλήγουμε με τα συμπεράσματα από τη χρήση του εργαλείου CoFFEE, ενώ στο παράρτημα παρατίθεται ένα προτεινόμενο εκπαιδευτικό σενάριο. Συνεργατική μάθηση με την υποστήριξη του υπολογιστή Η συνεργατική μάθηση ως εκπαιδευτική μέθοδος απαιτεί μεγάλη προσπάθεια από τη πλευρά των μαθητών, καθώς πρέπει να εργαστούν από κοινού για μια εργασία συχνά χωρίς τη καθοδήγηση του καθηγητή. Οι μαθητές συνήθως έρχονται αντιμέτωποι με διάφορα προβλήματα γνωστικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Η χρήση της τεχνολογίας μπορεί να τους βοηθήσει να ξεπεράσουν τέτοια προβλήματα, να διευκολύνει τη συνεργασία και τη μάθηση μέσα στην ομάδα και να τους υποστηρίξει για την επίτευξη των στόχων τους. Αν και δεν υπάρχει μια ενοποιημένη θεωρία για τη Συνεργατική Μάθηση με Υποστήριξη Υπολογιστή, το κοινό χαρακτηριστικό όλων των απόψεων που έχουν καταγραφεί είναι η εστίαση στο πως η συνεργασία που υποστηρίζεται από την τεχνολογία μπορεί να διευκολύνει το διαμοιρασμό και τη διανομή της γνώσης και της εμπειρογνωμοσύνης μεταξύ των μελών μιας ομάδας ή μιας κοινότητας. Οργάνωση της συνεργατικής δραστηριότητας Ο καθηγητής ή ο δάσκαλος πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μαθητών, να εντοπίζει τα προβλήματα, να διαγνώσκει τις αιτίες τους και να μπορεί να προβεί σε διδακτικές παρεμβάσεις. Επίσης θα πρέπει να αντιλαμβάνεται το περιεχόμενο και την εξέλιξη της δραστηριότητας ώστε να μπορεί να υποστηρίξει γνωστικά τις ομάδες. Με τη παρουσία του υπολογιστή στη συνεργατική μάθηση ο καθηγητής πλέον έχει στη διάθεσή του μια πλούσια πηγή δεδομένων και εργαλείων την οποία μπορεί να αξιοποιήσει για να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι. Η συνεργασία των μελών της ομάδας επηρεάζεται από το περιβάλλον το οποίο περιλαμβάνει: α) τον καθηγητή β) τις άλλες ομάδες και γ) την τάξη ως συνολικό περιβάλλον αλληλεπίδρασης. Ο διδάσκων κινείται διαρκώς μεταξύ τριών επιπέδων, παρατήρησης, ερμηνείας και παρέμβασης: α) το επίπεδο της τάξης (που αποτελείται από πολλές ομάδες), β) το επίπεδο της ομάδας (που αποτελείται από συνεργαζόμενα άτομα) και

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ρόλος και Εφαρμογές 3 γ) το επίπεδο του μαθητή (που αποτελεί το κέντρο των αλληλεπιδράσεων διότι αλληλεπιδρά με τα εργαλεία, τον συνεργάτη του, την τάξη και τον καθηγητή). (Βογιατζάκη, 2007). Σημαντικός είναι ο ρόλος της τεχνολογικής υποστήριξης που θα παρέχεται στους συμμετέχοντες μιας συνεργατικής δραστηριότητας. Η χρήση της τεχνολογίας μπορεί να αναπτύξει νέες δεξιότητες και να φέρει τη διαδικασία της συνεργασίας στο προσκήνιο (Γιαννούτσου Ν. & Τρούκη Ε, 2007). Ένα παράδειγμα ανάλογης υποστήριξης μπορεί να είναι ένα εργαλείο ενσωματωμένο σε ένα τεχνολογικό σύστημα π.χ. ένα γραφικό εργαλείο επιχειρηματολογίας μπορεί να υποστηρίξει υψηλού επιπέδου αλληλεπίδραση καθώς παρέχει ένα διαμοιραζόμενο χώρο για συζήτηση. Με την υποστήριξη τέτοιων εργαλείων οι συμμετέχοντες είναι σε θέση να δημιουργήσουν τις δικές τους εξωτερικές αναπαραστάσεις, να δομήσουν, να εξωτερικεύσουν και να συντονίσουν τις ιδέες τους. Για την προώθηση της συνεργασίας απαιτούνται προσεγγίσεις οι οποίες θα βοηθούν τη δομή της συνεργατικής μάθησης. Ένας τρόπος για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο είναι ο σχεδιασμός προκαθορισμένων σεναρίων στο συνεργατικό περιβάλλον. Τα συνεργατικά αυτά σενάρια είναι ένα σύνολο οδηγιών για το πώς θα σχηματιστούν οι ομάδες των μαθητών, πως θα αλληλεπιδράσουν, πως θα συνεργαστούν και πως πρέπει να λυθεί το πρόβλημα (Dillenbourg & Jermann, 2007). Για να εμπλέξουμε τους μαθητές να συμμετέχουν ισότιμα στη συνεργατική δραστηριότητα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε γνωστική ποικιλομορφία κάνοντας χρήση αντιφατικών προοπτικών, ή να δημιουργήσουμε αλληλεξάρτηση δίνοντας στους μαθητές διαφορετικό υλικό μελέτης (Dillenbourg, 1999), ή να αναθέσουμε αμοιβαίους ρόλους στους μαθητές (Weinberger, 2005). Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος η υπερβολική χρήση των προκαθορισμένων αυτών σεναρίων να επηρεάσει το φυσικό τρόπο αλληλεπίδρασης και επίλυσης ενός προβλήματος. Η ισορροπία μεταξύ των οφελειών και των κινδύνων δόμησης μιας συνεργατικής δραστηριότητας εξαρτάται από το πώς ο σχεδιαστής της σκοπεύει να ενισχύσει τις αλληλεπιδράσεις και τη μάθηση. Μορφές συνεργατικής μάθησης με υποστήριξη υπολογιστή για την επίλυση προβλήματος με συζήτηση Η τρέχουσα έρευνα στη συνεργατική μάθηση με υποστήριξη υπολογιστή έχει παραγάγει πολλές μελέτες και αρκετές ταξινομήσεις από περιπτώσεις όπου η συνεργασία λαμβάνει χώρα (Lehtinen, 2003). Η πιο κοινή ταξινόμηση γίνεται με βάση το χρόνο (σύγχρονη ή ασύγχρονη) και το χώρο (συνεργασία στον ίδιο χώρο ή από απόσταση). Σε κάθε μια από τις κατηγορίες που ορίζουν οι διαστάσεις αυτές, έχουν αναπτυχθεί διαφορετικές εφαρμογές. Διακρίνουμε τρεις διαφορετικές καταστάσεις μάθησης με υποστήριξη υπολογιστή όταν η κατηγοριοποίηση βασίζεται στο είδος της συνεργατικής πρακτικής μάθησης, τη συζήτηση για την επίλυση προβλήματος. Οι μικρές ομάδες που δημιουργούνται οργανώνονται γύρω από μια εργασία επίλυσης προβλήματος (Τζίγκου κ.α., 2015). Σεναριογραφημένη συνεργατική μάθηση Η συνεργατική μάθηση έχει ως στόχο τη χρήση μεθόδων οι οποίες καθιστούν τη μαθησιακή διαδικασία κοινωνική δραστηριότητα μέσω της συνεργασίας των μαθητών. Ο διδάσκων δεν απαιτεί από τους μαθητές να έχουν ήδη αυτές τις κοινωνικές δεξιότητες. Αντίθετα, διευκολύνει την ανάπτυξή τους, χρησιμοποιώντας διάφορες συνεργατικά σενάρια (scripts). Υπάρχουν πολλές συνεργατικές και μαθησιακές μέθοδοι όπως η συζήτηση, η μάθηση βασισμένη σε πρόβλημα, η μάθηση μέσω παρατήρησης κ.λπ. Για καθεμιά από αυτές τις μεθόδους υπάρχει μια λιγότερο ή περισσότερο πλούσια συλλογή συνεργατικών σεναρίων, ασκήσεων και συμβουλών. Με την εφαρμογή σκόπιμων συνεργατικών σεναρίων επιδιώκεται η μείωση αθέλητων κοινωνικών και εκπαιδευτικών προκαταλήψεων που ευνοεί ο σχολικός ανταγωνισμός. Σε ένα συνεργατικό σενάριο, κάθε φάση καθορίζεται από πέντε βασικά στοιχεία (Dillenbourg, 2009): τη δραστηριότητα που οι εκπαιδευόμενοι πρέπει να εκτελέσουν, τη σύνθεση της ομάδας,

4 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής την κατανομή της δραστηριότητας, το επίπεδο της αλληλεπίδρασης, και τη συνολική διάρκεια της φάσης. Για την ανάπτυξη των σεναρίων CSCL χρησιμοποιείται το Σχέδιο Εκμάθησης (Learning Design LD), το οποίο αποτελεί έναν δύσκολο στόχο για τους διδάσκοντες, δεδομένου ότι συνιστά μια σύνθετη τεχνική προδιαγραφή (Dalziel, 2007). Το Σχέδιο Εκμάθησης είναι η περιγραφή μιας μεθόδου που επιτρέπει στους εκπαιδευόμενους να επιτυγχάνουν συγκεκριμένους αντικειμενικούς μαθησιακούς στόχους διεκπεραιώνοντας συγκεκριμένες μαθησιακές δραστηριότητες σε μια καθορισμένη ακολουθία στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου μαθησιακού περιβάλλοντος (Tattersalletal., 2005). Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να καθοδηγήσει τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των εκπαιδευομένων, προσφέροντάς τους τις κατάλληλες οδηγίες για το πώς θα οργανωθούν οι μαθησιακές δραστηριότητες, ποιες θα είναι οι εργασίες και οι υπο-εργασίες, πόση θα είναι η διάρκειά τους, ποιος θα είναι ο ρόλος του κάθε εκπαιδευόμενου στην ομάδα και άλλες σχετικές παραμέτρους της συνεργασίας. Η καθοδηγούμενη συνεργασία διευκολύνει τη μάθηση και εμπλέκει τους συμμετέχοντες σε δραστηριότητες που ενεργοποιούν τους γνωστικούς και μετα-γνωστικούς μηχανισμούς τους Αξιολογήσεις Υλοποίησης Συνεργατικών Εργαλείων στο εργαλείο CoFFEE Το εργαλείο CoFFEE μπορεί να ενισχύσει ένα ευρύ φάσμα παιδαγωγικών σεναρίων και είναι κατάλληλο για μαθητές από 10 έως 18 ετών, για φοιτητές και για επαγγελματίες. Κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης του ακολουθήθηκαν αρκετές προσεγγίσεις για να εξασφαλισθεί ότι θα χρησιμοποιηθεί στο μέλλον, είτε άμεσα στα σχολεία, είτε έμμεσα από οργανισμούς για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Πραγματοποιήθηκαν εκπαιδευτικές μελέτες με επίκεντρο μια σειρά βασικών θεμάτων όπως: η καταλληλότητα των διαθέσιμων εργαλείων του η αξιολόγηση της συνεργασίας και η επικύρωση των εκπαιδευτικών σεναρίων ο αντίκτυπός του στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μέσα στη τάξη ο ρόλος της ανωνυμίας στις αλληλεπιδράσεις μέσω υπολογιστή στη τάξη και η επίδραση της ψηφοφορίας για την μελλοντική εξέλιξη των συζητήσεων των μαθητών Συμπεράσματα από προηγούμενες ερευνητικές δραστηριότητες Σύμφωνα με τα αποτελέσματα των δραστηριοτήτων που πραγματοποιήθηκαν σε μαθητές, έχει αποδειχθεί η παιδαγωγική αξία του εργαλείου, καθώς βελτιώνει την εμπειρία της συζήτησης μέσα στη τάξη δίνοντας έμφαση στις εξής τέσσερις δυνατότητές του: Ευελιξία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ένα ευρύ φάσμα μαθησιακών καταστάσεων καθώς μπορεί να προσαρμοστεί σε οποιοδήποτε παιδαγωγικό σενάριο. Παραλληλισμός. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διεξαγωγή παράλληλων συζητήσεων μέσα στη τάξη. Από τις δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν έχει αποδειχθεί ότι με τη μεσολάβηση αυτού του εργαλείου παρέχονται σημαντικές ευκαιρίες για αύξηση της παραγωγικότητας και της συμμετοχής καθώς οι μαθητές μπορούν να εργαστούν με το ρυθμό τους, έχουν αρκετό χρόνο για να σκεφτούν το θέμα και να διατυπώσουν σωστά τις ιδέες τους στο διαμοιραζόμενο χώρο χωρίς να περιμένουν απαραίτητα τη σειρά τους. Επίσης η συμβολή στη συζήτηση μέσω ενός ηλεκτρονικού μέσου, θεωρείται καλύτερη από τη προφορική επικοινωνία, όπου οι μαθητές πρέπει να μιλήσουν μπροστά στους συνομηλίκους τους. Αυτό επιτρέπει σε λιγότερο ομιλητικούς μαθητές να μιλήσουν, αυξάνοντας έτσι όχι μόνο η ποσότητα της συζήτησης, αλλά και η ποιότητά της. Διαρκής παρακολούθηση και καταγραφή. Το CoFFEE καταγράφει διαρκώς τη δραστηριότητα των μαθητών δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στο καθηγητή να παρέχει υποστήριξη στους φοιτητές για τη βελτίωση των γνώσεων τους τόσο κατά τη διάρκεια όσο και μετά το τέλος της κάθε συνεδρίας.

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ρόλος και Εφαρμογές 5 Επιπλέον επιτρέπει τη παρακολούθηση παράλληλων δραστηριοτήτων βοηθώντας έτσι τον καθηγητή να συντονίσει και να αξιολογήσει καλύτερα την εργασία των μαθητών. Σε θέματα όπου δίνεται έμφαση στην συζήτηση ανοιχτών ερωτήσεων είναι λιγότερο πιθανό να προκύψουν τυποποιημένα προϊόντα όπως δοκίμια, περιλήψεις και δοκιμές για τελική αναθεώρηση ή για αξιολόγηση. Είναι πολύ σπάνιο για τους μαθητές να κρατούν ακόμα και σημειώσεις κατά τη διάρκεια συζητήσεων μέσα στη τάξη. Αυτά τα προβλήματα λύνονται, καθώς οι συζητήσεις διεξάγονται μέσω του εργαλείου όπου τα πάντα καταγράφονται. Ανωνυμία. Η προφορική επικοινωνία στην τάξη αποκαλύπτει και την ταυτότητα του κάθε μαθητή που παίρνει το λόγο. Ωστόσο, το CoFFEE επιτρέπει στους φοιτητές να κρύβουν τη ταυτότητά τους από τους υπόλοιπους. Σε γενικές γραμμές, η χρήση της ανωνυμίας σε επικοινωνίες μέσω υπολογιστή έχει αποδειχθεί ότι μειώνει τις ανισότητες μεταξύ των μελών κάθε ομάδας και οδηγεί σε μια πιο ισότιμη συμμετοχή και επιρροή κατά τη διάρκεια των ομαδικών συζητήσεων. In-house αξιολόγηση του εργαλείου CoFFEE Η πρώτη αξιολόγηση του εργαλείου COFFEE πραγματοποιήθηκε με ερευνητές, οι οποίοι έπαιξαν το ρόλο των μαθητών. Οι συμμετέχοντες ήταν στο σύνολο 8 ερευνητές με ισορροπία στον αριθμό ως προς το φύλο. Δημιουργήθηκαν δυο ομάδες, η μια αποτελούταν από επιστήμονες πληροφορικής που ήδη γνώριζαν το COFFEE, ενώ η άλλη από ερευνητές στο πεδίο της εκπαίδευσης και ένας ανώτερος ερευνητής έπαιξε το ρόλο του εκπαιδευτικού. Το σενάριο ήταν ειδικά σχεδιασμένο για να παρατηρεί τα ακόλουθα: Το γενικό αποτέλεσμα των εργαλείων για τη συζήτηση Οι ενδογενής και εξωγενής αλληλεπιδράσεις της ομάδας Η σχέση μεταξύ πρόσωπο-με-πρόσωπο (F2F- Face To Face) επικοινωνίας και επικοινωνίας μέσω υπολογιστή Η έρευνα αυτή είχε επίσης ως στόχο να εξετάσει αν ο ρόλος του COFFEE θα μπορούσε να καθορίσει ένα καλύτερο σενάριο επίλυσης προβλημάτων. Η συνεδρίαση διήρκησε μια ώρα και καταγράφτηκε σε βίντεο. Επίσης καταγράφτηκαν τα αρχεία που έδειχναν τη πορεία της συζήτησης, η οποία ήταν δομημένη ως μια επιχειρηματολογική συζήτηση που διεξάχθηκε σε τρεις φάσεις. Πραγματοποιήθηκε συζήτηση εντός των δυο ομάδων καθώς και συζήτηση στη τάξη. Η εργασία που δόθηκε προς συζήτηση αφορούσε ένα κλασικό δίλλημα της γνωστικής επιστήμης: Είναι ο υπολογιστής ένα κατάλληλο μοντέλο του ανθρώπινου νου; Κάθε ομάδα έπρεπε να υπερασπιστεί μια θέση: η πρώτη ομάδα (επιστήμονες πληροφορικής) έπρεπε να επιχειρηματολογήσουν κατά της παραπάνω υπόθεσης, ενώ η δεύτερη ομάδα (εκπαιδευτικοί ερευνητές) έπρεπε να επιχειρηματολογήσουν υπέρ. Το παιδαγωγικό σενάριο που καθορίστηκε για αυτό το πείραμα ήταν το ακόλουθο: Βήμα 1ο - Εργασία σε μικρές ομάδες: κάθε ομάδα συζήτησε την επεξεργασία μιας λίστας επιχειρημάτων τα οποία χρησιμοποιήθηκαν αργότερα κατά τη διάρκεια της συζήτησης στην τάξη. Αυτό το βήμα διήρκησε περίπου 15 λεπτά. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το Chat και Notes. Βήμα 2ο - Συζήτηση στη τάξη: οι δυο ομάδες ενώθηκαν και συζήτησαν χρησιμοποιώντας τα επιχειρήματα που είχαν αναπτύξει στο προηγούμενο βήμα για να υποστηρίξουν τις απόψεις τους. Αυτό το βήμα διήρκησε 15 λεπτά και χρησιμοποιήθηκαν πάλι τα ίδια εργαλεία. Βήμα 3ο - Συνεργατική γραφή: Οι ομάδες χωρίστηκαν ξανά και καθεμία ανέλαβε να γράψει μια έκθεση σχετικά με τη συζήτηση συμπεριλαμβάνοντας και τα επιχειρήματα της άλλης ομάδας. Στο τέλος αναφέρθηκαν τα συμπεράσματα. Ο χρόνος που διήρκησε το βήμα αυτό ήταν 20 λεπτά. Τα εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το co-writer και το Chat.Στο τέλος της συνεδρίας

6 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής πραγματοποιήθηκε μια ομαδική συζήτηση έτσι ώστε να συλλεχθούν συναισθήματα και σχόλια για όλη τη διαδικασία της έρευνας. Συμπεράσματα Συμπερασματικά, μπορούμε να αναφέρουμε-επιβεβαιώσουμε στοιχεία που αποτελούν κορμό της γνώσης για την συνεργατική μάθηση που υποστηρίζεται από τον υπολογιστή. Η διαχείριση του διδακτικού χρόνου είναι καλύτερη, ενώ οι οι ανταγωνιστικές δομές μειώνονται. Παράλληλα ενισχύονται τόσο η αυτονομία των μαθητών-συμμετεχόντων ενώ αυξάνεται και ο χρόνος του διδάσκοντα-καθοδηγητή ο οποίος μπορεί να διατεθεί πιο εποικοδομητικά. Η βασική συνιστώσα όμως της συγκεκριμένης μεθόδου είναι ότι η συνεργασία διαδραματίζει βασικό ρόλο στο δρόμο για την απόκτηση της γνώσης, ενώ η ανατροφοδότηση, ως στοιχείο που δημιουργεί τη γνώση, ενισχύεται. Αναφορές Chiu, C.-H. ve Hsiao, H.-F. (2010). Group differences in computer supported collaborative learning: Evidence from patterns of Taiwanese students online communication. Computers & Education, 54(2), 427-435. Dalziel, J. (2007). Imagining and developing a system for reusable learning designs: lessons from LAMS. International Journal of Continuing Engineering Education and Life Long Learning, 17(1), 33-42. Dillenbourg, P. (1999). What do you mean by collaborative learning? In P. Dillenbourg (Ed.), Collaborativelearning: Cognitive and computational approaches (pp. 1 19). Oxford:Elsevier. Dillenbourg, P., & Jermann, P. (2007). Designing integrative scripts. Cognitive, computational and educational perspectives. In F. Fischer, I. Kollar, H.Mandl, & J. Haake (Eds.), Scripting computer-supported collaborative learning: Cognitive Kreijns, K., Kirschner, P. A., & Jochems, W. (2003). Identifying the pitfalls for social interaction in computersupported collaborative learning environments: A review of the research. Computers in Human Behavior, 19(3), 335 353. Lehtinen, E. (2003). Computer-supported collaborative learning: An approach to powerful learning environments. In E. De Corte, L. Verschaffel, N. Entwistle, & J. Van Merrieboer (Eds.), Unravelling basic components and dimensions of powerful learning environments (pp. 35 53). Amsterdam, Netherlands: Elsevier. Nandi, D., Chang, S., & Balbo, S. (2009). A conceptual framework for assessing interaction quality in online discussion forums. Same places, different spaces: Proceedings ascilite Auckland 2009. Nandi, D., Hamilton, M., Chang, S., & Balbo, S. (2012). Evaluating quality in online asynchronous interactions between students and discussion facilitators. Australasian Journal of Educational Technology, 28(4), 684 70 P. Dillenbourg, S. Jarvela, and F. Fischer, (2009). The Evolution of Research on Computer-Supported Collaborative Leaning: From Design to Orchestration, Technology-Enhanced Learning: Principles and Products, N. Balacheff, S. Ludvigsen, T. de Jong, A. Lazonder, and S. Barnes, eds., pp. 3-20, Spinger, Tattersall, C., Vogten, H., Brouns, F., Koper, R., van Rosmalen, P., Sloep, P., & van Bruggen, J. (2005). How to create flexible runtime delivery of distance learning courses. Educational Technology and Society, 8, 3, 226-236. Weinberger, A., Ertl, B., Fischer, F., & Mandl, H. (2005). Epistemic and social scripts in computer-supported collaborative learning. Instructional Science, 33(1), 1 30. Zhu, C., Valcke, M., Schellens, T., & Li, Y. (2009). Chinese Students' perceptions of a collaborative-learning environment and factors affecting their performance: Implementing a Flemish e-learning course in a Chinese educational context. Asia Pacific Education Review, 10(2), 225 235. Βογιατζάκη Ε., Πολύζος Π., Αβούρης Ν. (2007). Σχεδιάζοντας εργαλεία για τον καθηγητή σε τάξεις συνεργατικής μάθησης. 4ο Συν. ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Σύρος Γιαννούτσου Ν., Τρούκη Ε., (2007), Εισαγωγή στη Συνεργασία Υποστηριζόμενη από Υπολογιστή: Συστήματα και Μοντέλα Συνεργασίας για Εργασία, Μάθηση, Κοινότητες Πρακτικής και Δημιουργία Γνώσης, Κεφ 5ο, Εκδόσεις Κλειδάριθμος Τζίγκου Δ., Χαντζάρα Ε., Μαϊργιώτης Α., Ζαμπέλης Θ. (2015). Υποστήριξη Συνεργατικής Μάθησης στη τάξη με χρήση του περιβάλλοντος CoFFEE, Πρακτικά Εργασιών 9ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Καθηγητών Πληροφορικής, Καστοριά, 24-26 Απριλίου LEAD, http://www.lead2learning.org CoFFEE, https://sites.google.com/a/unisa.it/coffee-soft/ Διδασκαλία και διαδίκτυο, http://users.sch.gr/tgiakoum/index.html, Προβληματοκεντρική μάθηση και διδασκαλία, http://www.agogiygeias.gr/pbl_education/pbl/index.html

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ρόλος και Εφαρμογές 7 Παράρτημα Ο τίτλος του εκπαιδευτικού σεναρίου αφορά στην διερεύνηση των εννοιών-λέξεων «Διαδίκτυο» και «Παγκόσμιος Ιστός». Με πυρήνα αυτές τις δύο λέξεις ξεκινά μία διαδικασία αποτύπωσης της τρέχουσας γνώσης αλλά και αναζήτησής τους στο πλαίσιο της ανακάλυψης και της ανάλυσής τους. Η εκτιμώμενη διάρκεια του εκπαιδευτικού σεναρίου είναι ίση με μία εκπαιδευτική ώρα (1x45 ). Η επιδίωξη από την πλευρά των μαθητών είναι διττή: από τη μία η στόχευση αφορά την απόκτηση δεξιοτήτων αναζήτησης και από την άλλη επιδιώκεται η απόκτηση γνώσεων επί ενός συγκεκριμένου τεχνολογικού ή ευρέως χρησιμοποιούμενου θέματος. Όσον αφορά την ένταξη του εκπαιδευτικού σεναρίου στο πρόγραμμα σπουδών θα μπορούσε αρχικά να ενταχθεί στο μάθημα της Πληροφορικής σε κάποιο μάθημα Τεχνολογίας ή ακόμα και σε κάποιο μάθημα που οι συγκεκριμένες έννοιες αποτελούν υπόβαθρο αναζήτησης εννοιών, γεγονότων ή άλλων στοιχείων. Προφανής προϋπόθεση αποτελεί η γνώση τη χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών. Η συνεργατική μάθηση με την υποστήριξη του υπολογιστή αποτελεί το καθορισμένο πλαίσιο λειτουργίας τους εκπαιδευτικού σεναρίου. Κατά αυτόν τον τρόπο, αξιοποιείται ένα εκπαιδευτικό περιβάλλον οδηγώντας σε βελτίωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών της μάθησης όπως η διαδικασία απόκτησης γνώσης με έναν αλληλεπιδραστικό αλλά και υποστηρικτικό ως προς τις διαδικασίες τρόπο. Οι συμμετέχοντες έχουν την δυνατότητα αυτενέργειας, αλλά και συμμετοχής στη διαδικασία παραγωγής της γνώσης. Αποτέλεσμα είναι η ανάπτυξη δεξιοτήτων υψηλότερου επιπέδου. Στο προτεινόμενο πλαίσιο, οι παραδοσιακές συζητήσεις που λαμβάνουν μέρος στη τάξη αποκτούν μία διαφορετική «όψη». Ακόμα και η παρέμβαση του υπεύθυνου αποκτά διαφορετική μορφή ενώ η ανάδραση μπορεί άλλοτε να είναι θετική ή αρνητική. Σημειώνουμε ότι εκπαιδευτική μέθοδος που επιλέχτηκε για την σχεδίαση των σεναρίων ήταν η προβληματοκεντρική μάθηση. Από τη πλευρά του μαθητή, υπάρχουν πολλά σημεία που πρέπει να αναφερθούν. Η συχνότητα με την οποία συμμετέχουν οι μαθητές, κυρίως σε ατομικό επίπεδο (ακόμα και στο πλαίσιο της ομάδας) μεταβάλλεται σε σύγκριση με τη κλασική συνεργατική μέθοδο. Η προσπάθεια που καταβάλλει ο μαθητής ενισχύεται, ενώ τα θέματα που διαπραγματεύονται οι ομάδες ενισχύονται από τη παρουσία ενδείξεων, παραδειγμάτων και αναφορών. Επειδή πολλές φορές οι συμμετέχοντες χρειάζεται να γράφουν, αυξάνει η προσοχή σε θέματα καλής γραμματικής και σύνταξης. Έτσι, οι μαθητές προσπαθούν να ανταποκριθούν στις τιθέμενες απαιτήσεις σαφήνειας ορισμού των θεμάτων που ασχολούνται, την ευκρίνεια και τη λογικότητα της γραφής των απαντήσεών τους. Επιπλέον, μαθαίνουν να ακολουθούν πιο σαφείς κανόνες, από τη στιγμή που συμμορφώνονται με online κανόνες. Ως τελικό αποτέλεσμα ενδυναμώνεται σε αρκετούς συμμετέχοντες η δυνατότητα να αποκτούν καθοδηγητικές ικανότητες. Η υλοποίηση του σεναρίου έγινε σε σταθμούς εργασίας με χρήση της αίθουσας της Πληροφορικής. Το εκπαιδευτικό λογισμικό είναι το CoFFEE, το διαδίκτυο και ένας βίντεο προβολέας σε περίπτωση που ανέκυπτε κάποιο μη προβλεπόμενο πρόβλημα. Για να γίνει η αξιολόγηση των μαθητών και να κατανοηθεί η επίδραση του COFFEE εξετάστηκε ο αριθμός των γραπτών μηνυμάτων που ανταλλάχτηκαν σε κάθε βήμα του παιδαγωγικού σεναρίου καθώς και ο συνεπής και πλήρης έλεγχος κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Βήμα 1ο: Αρχικά οι μαθητές ανήκουν όλοι σε μια ομάδα όπου τους παρουσιάζονται οι όροι ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ και ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΙΣΤΟΣ. Έπειτα καλούνται ανώνυμα να παράγουν λέξεις που σχετίζονται με τους 2 παραπάνω όρους (brainstorming). Βήμα 2ο: Σε αυτό το βήμα οι μαθητές καλούνται να διαβάσουν την εκφώνηση του προβλήματος: «Στις μέρες μας ακούμε συνέχεια να χρησιμοποιούνε τους όρους Διαδίκτυο (Internet) και Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web). Τι σημαίνουν οι όροι αυτοί; Τι αντιπροσωπεύουν; Είναι συνώνυμες λέξεις; Να αναζητήσετε πληροφορίες χρησιμοποιώντας τη μηχανή αναζήτησης Google

8 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής για να απαντήσετε στο παραπάνω ερώτημα. Χρησιμοποιήστε το πρόχειρο που σας δίνεται για να αντιγράψετε κάθε πληροφορία που βρίσκετε και θεωρείτε ότι είναι χρήσιμη.» Βήμα 3ο: Στο βήμα αυτό ο κάθε μαθητής εργάζεται μόνος του και αναζητεί πληροφορίες με τη μηχανή αναζήτησης ώστε να μπορέσει να συνεισφέρει αργότερα για την επίλυση του προβλήματος (φάση think). Μόλις τελειώσει αυτή η φάση οι μαθητές ενημερώνονται για το τι θα κάνουν στο επόμενο βήμα. Βήμα 4ο: Στο βήμα αυτό οι μαθητές θα πρέπει να συζητήσουν με το άλλο μέλος της ομάδας τους για τις πληροφορίες που βρήκε ο καθένας, να καταλήξουν και να συνθέσουν μια κοινή απάντηση για το πρόβλημα που τους δόθηκε (φάση Share). Βήμα 5ο: Σε αυτό το βήμα οι μαθητές πλέον ενώνονται σε μια ομάδα και μοιράζονται τις απαντήσεις τους. Ένας εκπρόσωπος από τις προηγούμενες ομάδες που είχαν σχηματιστεί αναλαμβάνει να παρουσιάσει την απάντηση της ομάδας του στους υπόλοιπους συμμαθητές του (φάση Share). Η σειρά με την οποία θα γίνει αυτό καθορίζεται από το καθηγητή. Το κείμενο αυτό είναι και το τελικό προϊόν που προκύπτει. Βήμα 6ο: Στο τελευταίο βήμα οι μαθητές καλούνται και πάλι μέσα από μια λειτουργία brainstorming να παράγουν λέξεις που σχετίζονται με τους όρους Διαδίκτυο και Παγκόσμιος Ιστός. Αυτή τη φορά οι συνεισφορές των μαθητών γίνονται επώνυμα. Κατασκευή του session μέσω του CoFFEE Το σενάριο που σχεδιάστηκε για την επίλυση του προβλήματος στη δεύτερη συνεδρία υλοποιήθηκε από την εφαρμογή Session Editor του CoFFEE αξιοποιώντας τα διαθέσιμα εργαλεία του λογισμικού. Βήμα 1ο: Αρχικά οι μαθητές ανήκουν σε μια ομάδα και καλούνται να παράγουν λέξεις σχετικές με τους 2 όρους που τους δόθηκαν φάση brainstorming. Σε αυτό το βήμα χρησιμοποιείται η λειτουργία της ανωνυμίας για τη συνεισφορά των μαθητών. Για την υλοποίηση αυτού του βήματος οι μαθητές έχουν στη διάθεση τους τα εξής εργαλεία Presence Tool - ώστε να έχουν επίγνωση ότι όλη η τάξη αποτελεί μια ομάδα. Threaded Discussion Tool - o διαμοιραζόμενος χώρος για να γράψουν οι μαθητές τις ιδέες τους. Το εργαλείο αυτό σε αυτό το βήμα έχει ρυθμιστεί ώστε οι συνεισφορές των μαθητών να είναι ανώνυμες. Επιτρέπεται μόνο στο καθηγητή να ορίσει τις κύριες κατηγορίες και να αναδιοργανώσει τη διάταξη των συνεισφορών. Οι μαθητές έχουν το δικαίωμα να διαγράψουν ή να τροποποιήσουν μόνο τις συνεισφορές που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι, επίσης ενημερώνονται για τις τελευταίες συνεισφορές. Εικόνα 1. Τα διαθέσιμα εργαλεία του μαθητή για το πρώτο βήμα

Η Πληροφορική στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση Ρόλος και Εφαρμογές 9 Βήμα 2ο: Οι μαθητές διαβάζουν την εκφώνηση του προβλήματος. Για το βήμα αυτό χρησιμοποιείται το εργαλείο Empty Step. Εικόνα 2. Η οθόνη του μαθητή για το δεύτερο βήμα Βήμα 3ο: Ο κάθε μαθητής εργάζεται μόνος του και αναζητεί πληροφορίες με τη μηχανή αναζήτησης ώστε να μπορέσει να βοηθήσει την ομάδα του στο επόμενο βήμα (φάση Think). Τα εργαλεία που έχει στη διάθεση του είναι τα παρακάτω: Internet Explorer Tool όπου έχει οριστεί ως αρχική σελίδα η www.google.com Notes Tool το εργαλείο όπου οι μαθητές κρατάνε τις προσωπικές τους σημειώσεις από την αναζήτηση για να τις χρησιμοποιήσουν αργότερα. Η λειτουργία αντιγραφή και επικόλληση είναι διαθέσιμη Εικόνα 3. Τα διαθέσιμα εργαλεία του μαθητή για το τρίτο βήμα Βήμα 4ο: Στη φάση αυτή οι μαθητές ενώνονται σε δυάδες και παρουσιάζουν ο ένας στον άλλο τα αποτελέσματα της αναζήτησης του προηγούμενου βήματος (φάση Pair). Οι ομάδες έχουν οριστεί από τον καθηγητή στο αρχείο class.xml. Στόχος είναι να συμφωνήσουν και να καταλήξουν σε μια κοινή απάντηση. Στη διάθεση τους οι μαθητές έχουν τα εξής εργαλεία: Presence Tool - ώστε να έχουν αντίληψη της ομάδας τους Notes Tool χρησιμοποιείται ως βοήθημα για τη σύνθεση της τελικής απάντησης της κάθε ομάδας. Επιτρέπονται οι λειτουργίες της αντιγραφής και επικόλλησης Chat Tool - το εργαλείο για τη μεταξύ τους επικοινωνία στο οποίο ο κάθε μαθητής αντιπροσωπεύεται από διαφορετικό χρώμα

10 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Καθηγητών Πληροφορικής Εικόνα 4. Τα διαθέσιμα εργαλεία του μαθητή για το τέταρτο βήμα Βήμα 5ο: Στο βήμα αυτό οι μαθητές ενώνονται σε μια ομάδα και στο διαμοιραζόμενο χώρο ομαδικής συγγραφής συμπληρώνει ο εκπρόσωπος της κάθε ομάδας την απάντηση στο πρόβλημα (φάση Share). Η σειρά με την οποία θα γίνει αυτό καθορίζεται από το καθηγητή. Το κείμενο αυτό είναι και το τελικό προϊόν που προκύπτει. Οι μαθητές έχουν στη διάθεση τους τα παρακάτω εργαλεία: Presence Tool το εργαλείο έχει ρυθμιστεί ώστε οι μαθητές που προηγουμένως ανήκαν στην ίδια ομάδα έχουν τώρα το ίδιο χρώμα Co Writer Tool ο διαμοιραζόμενος χώρος όπου οι μαθητές θα καταγράψουν με σειρά την απάντησή τους. Ο λόγος στους μαθητές δίνεται από το καθηγητή Chat Tool ο διαμοιραζόμενος χώρος για την άτυπη επικοινωνία μεταξύ των μελών της κάθε ομάδας Εικόνα 5. Τα διαθέσιμα εργαλεία του μαθητή για το πέμπτο βήμα Βήμα 6ο: Στο τελευταίο αυτό βήμα οι μαθητές επαναλαμβάνουν τη διαδικασία παραγωγής λέξεων (brainstorming) που σχετίζονται με τους όρους Διαδίκτυο και Παγκόσμιος Ιστός. Αυτή τη φορά οι συνεισφορές των μαθητών γίνονται επώνυμα. Για την υλοποίηση αυτού του βήματος οι μαθητές έχουν στη διάθεση τους τα ίδια εργαλεία που είχαν και στο πρώτο βήμα: Presence Tool - ώστε να έχουν επίγνωση ότι όλη η τάξη αποτελεί μια ομάδα Threaded Discussion Tool - ο διαμοιραζόμενος χώρος για να γράψουν οι μαθητές τις ιδέες τους. Οι ρυθμίσεις του εργαλείου είναι ίδιες με του πρώτου βήματος εκτός από το ότι οι συνεισφορές τον μαθητών γίνονται πλέον επώνυμα.