ΠΟΛΘΤΘΣΜΟΣ BRNO 22-03-10 Τν ιαϊθό Θέαηξν ζηε Ζάθπλζν - «oμιλίες» (Ν. Αρβανιτάκη- Ζάκσνθος 17.11.2008) 1. Οξηζκόο 2. Καηαγωγή ηωλ ομιλιών 3. Θζηνξηθή εμέιημε 4. Έξγα θαη ζπγγξαθείο 5. Τα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δαθπλζηλνύ ζεάηξνπ νη παξαζηάζεηο Βηβιηνγξαθία: 1. Ν. Κνλόκνπ: «Σν δαθπλζηλό ιατθό ζέαηξν» ζην «Σζε Ζάθπζνο», Αζήλα 1983, ζει. 71-73. 2. Οκηιίεο: Ο Κξίλνο, ε Υξπζαπγή, ν Μπξηίινο θαη ε Γάθλε, Σόκνο Α, εθδόζεηο Θέαηξν Αβνύξε, Εάθπλζνο 1996, πξνιεγόκελα Γ. Φιεκνηόκνπ, ζει. 7-13
ΠΟΛΘΤΘΣΜΟΣ BRNO 22-03-10 Τν ιαϊθό Θέαηξν ζηε Ζάθπλζν - «Oμιλίες» (Ν. Αρβανιτάκη- Ζάκσνθος 17.11.2008) 1. Οξηζκόο: ηαλ ιέκε Λατθό Θέαηξν ζηε Εάθπλζν ελλννύκε ηηο «oμιλίες», πνπ είλαη ππαίζξηεο παξαζηάζεηο θαη ηηο θάλνπλ άλζξσπνη ηνπ ιανύ, ηελ πεξίνδν θπξίσο ηνπ θαξλαβαιηνύ «γηα μεθάλησκα ησλ θίισλ», θαηά ηνλ Γ. Γνπδέιε, ιατθό πνηεηή ηνπ πεξίθεκνπ «Χάζε». 2. Καηαγωγή ηωλ ομιλιών Πξόθεηηαη γηα έλα ηδηαίηεξν είδνο παξνπζίαζεο ζεαηξηθώλ έξγσλ, κνλαδηθό ζηελ Διιάδα, ζε δξόκνπο θαη ζε πιαηείεο. Δίλαη γξακκέλεο από ιατθνύο πνηεηέο, νη νπνίνη είλαη άγλσζηνη ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο, ζε έκκεηξν δεθαπεληαζύιιαβν ζηίρν. Δκθαλίζηεθαλ ζηα κέζα ηνπ 17 νπ αηώλα ζην λεζί θαη είλαη έλα θαηαπιεθηηθό δεκηνύξγεκα ηνπ δαθπλζηλνύ ιατθνύ πλεύκαηνο. Αλαπηύρζεθαλ παξάιιεια κε ηα άιια είδε ηεο δαθπλζηλήο ηέρλεο θαη απνηέιεζαλ κηα από ηηο θαιύηεξεο δηαζθεδάζεηο ησλ αλζξώπσλ ηεο ππαίζξνπ θαη γεληθόηεξα ησλ ιατθώλ ηάμεσλ. Γελ γλσξίδνπκε αθξηβώο ηηο ξίδεο ηνπο νύηε έρεη πξνζδηνξηζηεί, κέρξη ηώξα, ε θαηαγσγή ηνπο. Σν ζέκα απηό παξακέλεη θαη ζήκεξα άιπην, κηα θαη θαλέλαο κειεηεηήο δελ κπόξεζε λα δώζεη ηθαλνπνηεηηθή θαη ηεθκεξησκέλε ιύζε. Ίζσο λα έρνπλ ζρέζε κε ηηο ιατθέο ζπγθεληξώζεηο πνπ γίλνληαλ ην κεζαίσλα ζηελ ύπαηζξν, όπνπ δηαβάδνληαλ δηάθνξα ηππνηηθά κπζηζηνξήκαηα, ζπλήζσο κε εξσηθά θαηνξζώκαηα. Αλ κπνξέζνπκε λα απνδείμνπκε, όηη θαη ζηε Εάθπλζν γλώξηδαλ απηά ηα κπζηζηνξήκαηα, πηζαλόλ κέζσ ησλ θαηαθηεηώλ δπηηθήο πξνέιεπζεο, πνπ θπξηάξρεζαλ ζην λεζί, ζα έρνπκε αζθαιώο ηελ πξντζηνξία ησλ «oκηιηώλ». Κάηη ηέηνην, όκσο, δελ είκαζηε ζε ζέζε λα ην απνδείμνπκε θαη, έηζη νη γλώκεο πνπ θαηά θαηξνύο δηαηππώζεθαλ ζπλερίδνπλ λα παξακέλνπλ απιέο εηθαζίεο. Άγλσζην ζέκα παξακέλεη επίζεο θαη ν ηξόπνο γέλλεζεο ησλ «oκηιηώλ». Έλα είλαη ζίγνπξν: «oκηιίεο» παίδνληαλ ζηε Εάθπλζν από ηα κέζα πεξίπνπ ηνπ 17 νπ αηώλα. Γηα ηε ζεαηξηθή δσή ηεο Εαθύλζνπ ηνπ 16νπ αηώλα ππάξρεη κόλν ε πιεξνθνξία, όηη ην 1571, κεηά ηελ θνζκντζηνξηθή γηα ηα επξσπατθά ρξηζηηαληθά θξάηε λίθε ζηε λαπκαρία ηεο Ναππάθηνπ θαηά ησλ Σνύξθσλ θαη ηε καηαίσζε ηεο επέθηαζεο ηεο Οζσκαληθήο απηνθξαηνξίαο ζην ρώξν ηεο ζεκεξηλήο Δπξώπεο, παίρηεθε ε ηξαγσδία «Πέξζεο» κέζα ζην θάζηξν, εθεί όπνπ ήηαλ ηόηε ε πόιε ηεο Εαθύλζνπ, από λένπο ηεο αξηζηνθξαηηθήο ηάμεο, γηα λα γηνξηάζνπλ ηα επηλίθηα. Άιιεο καξηπξίεο δελ ππάξρνπλ. Αλαθέξνληαη κόλν νη πεξίθεκεο γκιόστρες, ηα γλσζηά ηππνηηθά ηππηθά αγσλίζκαηα ησλ επγελώλ θαη δηάθνξεο άιιεο δεκόζηεο γηνξηέο. Πηζηεύεηαη, πάλησο, πσο ζα πξέπεη λα ππήξρε νπσζδήπνηε θαη θάπνηα ζεαηξηθή παξάιιεια θίλεζε. 3. Θζηνξηθή εμέιημε Ζ παιαηόηεξε καξηπξία πνπ έρνπκε ζηε δηάζεζε καο ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε ηνπ ιατθνύ ζεάηξνπ ησλ νκηιηώλ έρεη λα θάλεη κε κηα ζεαηξηθή παξάζηαζε ηύπνπ «oκηιίαο» πνπ έγηλε ην Φιεβάξε ηνπ 1666 ζηελ θεληξηθή πιαηεία ηνπ Αγίνπ Μάξθνπ. Πξόθεηηαη γηα έλα ζεαηξηθό ιατθό έξγν πνπ είρε γηα ζέκα ηνπ ηε δσή ηνπ
Δβξαίνπ ςεπηνκεζζία ακπαζάη έβη. Αλαθέξεηαη ζε βηβιίν ηνπ Γεξκαλνύ πεξηεγεηή Frans Ferdinand von Troili απηήο ηεο επνρήο, ν νπνίνο ηελ παξαθνινύζεζε πεξλώληαο από ην λεζί ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληά. Σελ πνιύηηκε απηή πιεξνθνξία ηε δεκνζίεπζε γηα πξώηε θνξά ν Γ. Ρώκαο ζην «Θξήλν ηεο Κάληηαο» ην ηξίην κέξνο ηεο πξώηεο ηξηινγίαο ηνπ πνιύηνκνπ έξγνπ ηνπ «Πεξίπινπο», πνπ ηνπ ηελ είρε εκπηζηεπηεί ν θίινο ηνπ θαη γλσζηόο ηζηνξηνδίθεο Ν. Κνλάκνο. Έλαο άιινο εξεπλεηήο ηνπ δεηήκαηνο ηεο γέλλεζεο ησλ νκηιηώλ ν Α. Γαήηαο καο κεηαθέξεη ηελ πιεξνθνξία όηη νη «oκηιίεο»: «Εξσθίιε», «Θπζία ηνπ Αβξαάκ» θαη «Γατδνπξνθαβάια» παίδνληαλ από ηελ επνρή ηεο Δλεηνθξαηίαο. Οη Κξεηηθνί πξόζθπγεο, πνπ ήξζαλ θαη ζηε Εάθπλζν ην έηνο 1669, κεηά ηελ πηώζε ηνπ Υάλδαθα από ηνπο Σνύξθνπο, έθεξαλ καδί ηνπο κεηαμύ άιισλ θαη ηα έξγα ηνπ Κξεηηθνύ ζεάηξνπ. Απηά δηαζθεπαζκέλα πάληνηε θαηάιιεια ζην δαθπλζηλό γισζζηθό ηδίσκα, αλέβεθαλ ζηηο ππαίζξηεο ιατθέο παξαζηάζεηο. Ο θαινδνπιεκέλνο δεθαπεληαζύιιαβνο ζηίρνο ησλ κεγάισλ Κξεηηθώλ δεκηνπξγώλ, όπσο ηνπ Βηηζέληδνπ Κνξλάξνπ, ηνπ Γεσξγίνπ Υνξηάληδε ζα βνεζήζεη θαη ζα εκπλεύζεη πνιύ ηνπο ιατθνύο πνηεηέο ηνπ λεζηνύ ηεο Εαθύλζνπ, νη νπνίνη ζαθώο επεξεαζκέλνη θαη από ηελ ηηαιηθή commedia del arte (Θέαηξν ηνπ δξόκνπ), ζα δεκηνπξγήζνπλ ην Λατθό Εαθπλζηλό Θέαηξν, ηε δαθπλζηλή «oκηιία».σν δξακαηηθό ζηνηρείν, όκσο, ηνπ Κξεηηθνύ ζεάηξνπ έκεηλε μέλν ζηε λννηξνπία θαη ην πλεύκα ηνπ είξσλα θαη επηξάπεινπ Εαθπλζηλνύ. Οη «oκηιίεο» απνηεινύλ ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο παξαγσγήο ηνπ δαθπλζηλνύ ιατθνύ ζεάηξνπ θαη είλαη ην μεθίλεκα θαη ε βάζε ηεο ινγνηερληθήο ηνπ αλάπηπμεο. Έηζη, από ηνλ αλώλπκν ιατθό ζπγγξαθέα ηεο «oκηιίαο» θαη ηελ νκαδηθή ζπληερληαθή πνιιέο θνξέο ζπγγξαθή, θηάλνπκε ζηνπο πξώηνπο επώλπκνπο ζεαηξηθνύο ζαηηξηθνύο ή θσκσδηνγξάθνπο. 4. Έξγα θαη ζπγγξαθείο Ο «Χάζεο» ηνπ Γ. Γνπδέιε, «Οη Γηαλληώηεο» ή «Κσκσδία ησλ ςεπηνγηαηξώλ» θαη «Οη Μνξαΐηεο» ηνπ. Ρνύζκειε, «Η θαθάβα» ηνπ Ν. Καξαηδά θαη «Σν ηληεξκέδην ηεο θπξάο Ειηάο Ρνπθηάλαο θαη Μειηάο Κνξαζίδαο» είλαη από ηα θαιύηεξα έξγα ηνπ δαθπλζηλνύ ιατθνύ ζεάηξνπ ζηελ πξώηε δεκηνπξγηθή ηνπ πεξίνδν. Δθηόο από ην αλόζεπην θαη πεγαίν ιατθν-ζαηπξηθό ζηνηρείν ηνπο, ηα έξγα απηά ραξαθηεξίδνληαη από ηελ αλώηεξε θαιιηηερληθή ηνπο πνηόηεηα ζηελ πξνζπάζεηα κηαο ηειεηόηεξεο ζηηρνπξγηθήο κνξθήο θαη κεγαιύηεξεο δξακαηηθήο πνηόηεηαο. Μέρξη απηή ηε ρξνληθή ζηηγκή (1750-1790) νη «oκηιίεο», νη νπνίεο γξάθνληαλ έπαηξλαλ ηα ζέκαηα ηνπο από ηελ Κξεηηθή ζεαηξηθή ζρνιή θαη από ηελ ειιεληθή θαη μέλε κπζνινγία θαη ινγνηερλία, δηαζθεπαζκέλεο θαηάιιεια ζε ιατθά ζεαηξηθά έξγα θαη πξνζαξκνζκέλεο ζην δαθπλζηλό γισζζηθό ηδίσκα, έηζη πνπ λα κπνξνύλ λα ηθαλνπνηνύλ πιήξσο ηηο ηδηαίηεξεο ζεαηξηθέο απαηηήζεηο ησλ επαίζζεησλ θαηνίθσλ. Οη «oκηιίεο» πνπ πξναλαθέξζεθαλ θαη ηδηαίηεξα «Ο Χάζεο» ηνπ Γ. Γνπδέιε, πνπ γξάθηεθε ην 1790-95, ζα απνηειέζνπλ ζηαζκό γηα ην δαθπλζηλό ιατθό ζέαηξν, θαζώο νη ήξσεο ηνπο είλαη πιένλ θαζαξά Εαθπλζηλνί ηύπνη, θάηη πνπ ζπγθίλεζε ηνπο ζεαηέο. Έηζη, ζηγά-ζηγά δηακνξθώλεηαη από ηελ επνρή απηή ε δεκηνπξγία ηεο κεγάιεο επηαλεζηαθήο ζρνιήο θαη εηδηθά ηεο έληερλεο δξακαηηθήο παξαγσγήο, πνπ έθηαζε ζην απνθνξύθσκά ηεο κε ην παζίγλσζην έξγν ηνπ Α. Μάηεζε «Ο βαζηιηθόο». 5. Τα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δαθπλζηλνύ ζεάηξνπ νη παξαζηάζεηο Σν δαθπλζηλό ιατθό ζέαηξν γαινύρεζε θαη δίδαμε πνιιέο γεληέο Εαθπλζηλώλ θαη ζπληέιεζε ζηελ αλάπηπμε ηεο επηαλεζηαθήο πνηεηηθήο δεκηνπξγίαο. Απνηέιεζε
αιεζηλό ζηαζκό ζηελ ηζηνξία ηνπ λενειιεληθνύ ζεάηξνπ. ηηο «oκηιίεο» παίδνπλ εξαζηηέρλεο ιατθνί ζεαηξίλνη, πάληα άληξεο. Αλ θαη ηα ζθεληθά πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη είλαη ππνηππώδε, θακηά θνξά δελ ππάξρνπλ θαη θαζόινπ, ηα ζεαηξηθά θνζηνύκηα θαη ε κάζθα ζην πξόζσπν είλαη θαληαρηεξά, θαζώο δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ιόγν θαη ζηε ζεαηξηθή θίλεζε. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε απόδνζε ηνπ δεθαπεληαζύιιαβνπ ζηίρνπ ζηε δαθπλζηλή ληνπηνιαιηά. Πεξηερόκελν ησλ «oκηιηώλ» ήηαλ θαη είλαη ζύγρξνλα θνηλσληθά πεξηζηαηηθά, δηαλζηζκέλα πάληνηε κε πνιύ ρηνύκνξ θαη ηνπνζεηεκέλα ζηηο αληηιήςεηο ηνπ ιανύ. Απίζαλα νλόκαηα αθνξνύζαλ πξόζσπα ηεο «oκηιίαο». πάληα ην πεξηερόκελν ησλ «oκηιηώλ» ήηαλ εξσηθό ή δξακαηηθό, πξνθαλώο ιόγσ ηεο μέλεο ή ιόγηαο παξάδνζεο ή ησλ εθάζηνηε θαηαζηάζεσλ θαη απαηηήζεσλ. Ο ζθνπόο ηεο «oκηιίαο» πνπ δηαθξηλόηαλ γηα ην πεγαίν ζαηπξηθό ηεο ζηνηρείν, ήηαλ ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο εθηόο από δηαζθεδαζηηθόο θαη δηδαθηηθόο. Ζ «oκηιία» ήηαλ κηα επθαηξία εηήζηαο θνηλσληθήο θξηηηθήο, πνπ δηλόηαλ ζαλ έλα δηθαίσκα ζην ιαό θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ θαξλαβαιηνύ από ηελ εθάζηνηε εμνπζία. ηηο «oκηιίεο» έπαηδαλ πάληα εξαζηηέρλεο εζνπνηνί πξνεξρόκελνη από ηα ιατθά ζηξώκαηα, όπσο γεσξγνί, έκπνξνη θαη ηερλίηεο. Τπάξρνπλ καξηπξίεο όηη πνιιέο θνξέο ζην ηέινο ηεο θάζε παξάζηαζεο γύξηδε θάπνηνο κε δίζθν θαη κάδεπε ιεθηά, ηα νπνία ηα κνηξάδνληαλ ζηε ζπλέρεηα νη ιατθνί ζεαηξίλνη αλακεηαμύ ηνπο. Μεξηθνί απ απηνύο γίλνληαλ ηειηθά θαη «επαγγεικαηίεο», όπσο αλαθέξεηαη θάπνηνο Μπισλόπνπινο, πνπ είρε καλία κε ηηο «oκηιίεο» θαη έπαηδε θάζε ρξόλν ζηα πιαίζηα ηνπ θαξλαβαιηνύ. Οη πξνεηνηκαζίεο θαη νη πξόβεο γηα ηηο «oκηιίεο» μεθηλνύζαλ πνιύ λσξίο. Οη ιατθνί ζεαηξίλνη καδεύνληαλ ζε ηαβέξλεο, ζε καγαδηά θαη ζε καγέξηθα, πξνθεηκέλνπ λα κνίξαδαλ ηνπο ξόινπο. Σηο πην πνιιέο θνξέο ε δνπιεηά ήηαλ ζπιινγηθή θαη ν θαζέλαο θξόληηδε γηα ην δηθό ηνπ ξόιν. Τπήξραλ, όκσο, θαη κεξηθνί πνπ είραλ κεγαιύηεξε πείξα θαη δηόξζσλαλ ηνπο άιινπο, αλ θαη θάηη ηέηνην ήηαλ πεξηηηό, κηα θαη νη πεξηζζόηεξνη Εαθπλζηλνί γλώξηδαλ απ έμσ ηα θείκελα ησλ «oκηιηώλ» από ηηο πνιιέο θνξέο πνπ ηηο είραλ αθνύζεη. ηηο παξαζηάζεηο, όπσο πξναλαθέξζεθε, έπαηξλαλ κέξνο κόλν άληξεο πνπ ππνδύνληαλ θαη ηνπο γπλαηθείνπο ξόινπο, όπσο γηλόηαλ ζ όιε ηελ Δπξώπε σο ηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αηώλα. Γηα ηνπο ξόινπο δηάιεγαλ λένπο ζπλήζσο κε θάπσο ςηιόηεξε θσλή, πνπ είραλ ηε δπλαηόηεηα λα θάλνπλ θαη ηηο απαξαίηεηεο γπλαηθείεο θηλήζεηο, ηηο νπνίεο απαηηνύζε ην ζεαηξηθό έξγν.ε κηα από απηέο ηηο παξαζηάζεηο έγηλε έλα απξόνπην πεξηζηαηηθό, πνπ ην πεξηγξάθεη πνιύ ραξηησκέλα ν Γ. Ρώκαο, ν νπνίνο θαη ην παξαθνινύζεζε: «Θπκάκαη εγώ ν ίδηνο», γξάθεη, «κηαλ oκηιία πνπ παξαθνινύζεζα παηδί εδώ θαη θάπνπ 50 ρξόληα. Άγηνη Πάληεο, ηη αξηζκόο! Ήηαλ «Ο Κξίλνο θαη ε Αλζία» θαηά ηελ νπνία ην παιηθάξη θιέβεη ηε βαζηινπνύια θαη θαηαιήγεη ζην Κξηηήξην. Με αγσλία πεξηκέλεη ε Αλζία ηξηγπξηζκέλε από ηελ Απιή ηεο. Λεο θαη ηε βιέπσ ηελ θαεκέλε λ αγαλαθηεί γηα ηε ζαλαηηθή θαηαδίθε ηνπ αγαπεκέλνπ ηεο θαη κνπληδώλνληαο λα ζθνύδεη: «Σνλ Κξίλν εδηθάζαηεεεε; Όξζε ηζνη δηθαζηάδεο!!!» πγρξόλσο όκσο ε απόηνκε θίλεζε ηνπ θαζθειώκαηνο παξακέξηζε ιίγν ηε κάζθα θαη ιάκςαλε ζην θσο ηνπ ήιηνπ νη αξεηκάληεο μαλζέο κνπζηάθεο ηεο».οκηιίεο ζπλερίδνληαη λα γξάθνληαη θαη λα παίδνληαη αθόκε θαη ζήκεξα, κε κεγάιε επηηπρία από δξαζηήξηνπο Πνιηηηζηηθνύο πιιόγνπο ηνπ λεζηνύ ή από θάπνηεο άιιεο νκάδεο δαθπλζηλνύ ιατθνύ ζεάηξνπ. ύκθσλα κε ηνπο εηδηθνύο, ην δαθπλζηλό ιατθό ζέαηξν είλαη ηζόηηκν θαη ηζάμην ησλ παγθνζκίσο γλσζηώλ ζεάηξσλ «Νν» ηεο Ηαπσλίαο, ηνπ ιατθνύ ζεάηξνπ ηνπ «Μπαιί» θαη ηηαιηθήο «commedia del arte». Παξόιν, όκσο, πνπ ζπγθεληξώλεη ηελ απνδνρή ησλ απαληαρνύ ηεο γεο εηδηθώλ, δελ ηπραίλεη θαη ηεο αλάινγεο κεηαρείξηζεο ζηελ Διιάδα.
Oη γθηόζηξεο ηελ Κέξθπξα θαηά ηελ πεξίνδν ηνπ Καξλαβαιηνύ, νη Βελεηνί, κηκνύκελνη ηελ Μεηξόπνιε, είραλ θαζηεξώζεη από ηνλ 16 ν αηώλα ηηο Γθηόζηξεο, (giostre), ην Ηππειάζηνλ ζύκθσλα ηε κεηάθξαζε από ηνλ Ηηαιηθό ηίηιν.oη γθηόζηξεο ήηαλ πην ζπγθεθξηκέλα έθηππεο θνληαξνκαρίεο πνπ γίλνληαλ ηελ επνρή ηεο Δλεηνθξαηίαο. Ήηαλ επηδείμεηο πνιεκηθήο αξεηήο θαη αλδξείαο, πνπ είραλ ηηο ξίδεο ηνπο ζην Μεζαίσλα θαη ηα θαηνξζώκαηα ησλ ηππνηώλ θαη ησλ ζηαπξνθόξσλ. ύκθσλα κε κηα εθδνρή, ε πξνέιεπζή ηνπο θαίλεηαη λα έρεη ξίδεο Ρσκατθέο, ε κεηαθνξά απηήο ηεο ζπλήζεηαο ζηελ Κέξθπξα, ζύκθσλα κε καξηπξίεο, μεθίλεζε κε ηελ παξνπζία ησλ πξώησλ Λαηίλσλ θαηαθηεηώλ, γεγνλόο πνπ ηεθκεξηώλεηαη θαη κε ηελ αλαθνξά παξόκνησλ πεξηπηώζεσλ θαη ζε άιια κέξε ηεο Διιάδνο πνπ γλώξηζαλ ηε Γπηηθή επηξξνή (νη ηππνηηθνί αγώλεο ηνπ Πξηγθηπάηνπ ηεο Αραΐαο, επί επνρήο Γνπιηέικνο Βηιιαξδνπίλνπ ήηαλ μαθνπζηνί ζε όιε ηελ Δπξώπε). Γθηόζηξα έρνπκε θαη ζηνλ Δξσηόθξηην. Με ηελ αλαβίσζε ηνπ ηππνηηθνύ πλεύκαηνο ηελ πεξίνδν ηεο Αλαγέλλεζεο θαη ηελ αλαζύζηαζε ησλ ηππνηηθώλ ηαγκάησλ, νξγαλώλνληαη θνληαξνκαρίεο όρη ζηα πεδία ησλ καρώλ, αιιά ζηα θέληξα ησλ πόιεσλ θαη πνιιέο θνξέο κέζα ζηα αξρηηεθηνληθά ζπκπιέγκαηα ησλ παιαηηώλ. ηε Βελεηία επηθξάηεζε ε giostra, πνπ αλαδείθλπε ηηο αηνκηθέο πνιεκηθέο αξεηέο, θάηη πνπ ε αλαγέλλεζε επλννύζε ηδηαίηεξα. ηελ Κέξθπξα αζινζεηήζεθαλ δύν giostre ηελ πεξίνδν ηνπ Καξλαβαιηνύ. ηελ κηα έπαηξλε κέξνο ε λενιαία ησλ νηθνγελεηώλ πνπ κεηείραλ ζην πκβνύιην ηεο πόιεο, θαη ζηελ άιιε νη ζηξαηηώηεο ηεο θξνπξάο. Ζ δεύηεξε ηεινύηαλ ζην Παιηό Φξνύξην ελώ ε πξώηε ζηελ Κάησ Πιαηεία. ηελ αξρή νη γθηόζηξεο ήηαλ βίαηεο θαη αηκαηεξέο, κηα θαη νη αληίπαινη θνληαξνρηππηνύληαλ κεηαμύ ηνπο ζπρλά κέρξη ζαλάηνπ, ζηε ζπλέρεηα, όκσο, έγηλαλ πην εηξεληθέο. Ήηαλ έλα αγώληζκα δεμηνηερλίαο ησλ λεαξώλ επγελώλ πνπ έβαδαλ ζην ζεκάδη κε ην θνληάξη ηνπο έλα δαρηπιίδη θξεκαζκέλν ζηελ άιιε άθξε ηνπ ζηαδίνπ, ή ην νκνίσκα ελόο αξαθελνύ, κε απώηεξν ζηόρν λα θαηαθηήζνπλ ηε δόμα ηεο λίθεο αιιά θαη ηελ αγάπε θάπνηαο αξρνληνπνύιαο πνπ παξαθνινπζνύζε κε αγσλία απ ηηο εμέδξεο Από ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηώλα νη δύν ηύπνη giostra πνπ ζπκκεηείρε ε λενιαία ησλ επγελώλ, κεηαθέξζεθαλ ζηελ Strada Larga (ζεκεξηλή νδό Μνπζηνμύδνπ, Πιαηύ Καληνύλη). πληνληζηήο ηνπο ήηαλ ν Άξρνληαο ηνπ Πεδίνπ, πνπ εθιεγόηαλ από ην πκβνύιην ησλ επγελώλ. Οη εθπξόζσπνη ησλ βελεηηθώλ θαη ησλ θεξθπξατθώλ αξρώλ παξαθνινπζνύζαλ ηνλ αγώλα από ηελ νηθία Midei, πνπ πηζαλόηαηα ηαπηίδεηαη κε ην αξρνληηθό Ricci, κε ηνλ κεγάιν εμώζηε θαη ηα βελεηζηάληθα κνπξηόληα. Δηδηθνί θξηηέο, νη θξηηέο ηεο giostra, ηνπνζεηεκέλνη ζε πεξίηερλα δηαθνζκεκέλν μύιηλν βάζξν ζην ηέινο ηεο δηαδξνκήο, έθξηλαλ ηνλ ληθεηή, ζηνλ νπνίν απνλέκνληαλ ην έπαζιν (palio), ύθαζκα ρξπζνπνίθηιην, θνζκεκέλν κε ηελ θηγνύξα ηνπ Αγίνπ Μάξθνπ, ην έκβιεκα ηεο πόιεο θαη ηα νηθόζεκα ησλ δηαγσληδνκέλσλ, θαη ν ληθεηήο πξνζέθεξε ην ίδην βξάδπ επίζεκν δείπλν ζην ζπίηη ηνπ. Οη γθηόζηξεο κε ηελ ίδηα εζηκνηππηθή ηάμε ησλ Βελεηζηάλσλ ζπλερίζηεθαλ θαη από ηνπο Άγγινπο, αθόκε θαη ηόηε ήηαλ γεκάηεο ρξώκα.
ΠΟΛΘΤΘΣΜΟΣ BRNO 29-03-10 Θέαηξν Σθηώλ I. Καηαγωγή θαη εμέιημε ηνπ Καξαγθηόδε II. Ο θαξαγθηόδεο ζηελ Ειιάδα νη Έιιελεο θαξαγθηνδνπαίρηεο ΘΘΘ. Η δξακαηνπξγία ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ α) Ο ρώξνο, ν ρξόλνο β) Οη ιεηηνπξγίεο ΘV. Τα πξόζωπα ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ (ε Πξνζαξκνγή ηωλ ραξαθηήξωλ) 1. Καξαγθηόδεο 2. Τα Κνιιεηήξηα 3. Ο Χαηδεαβάηεο 4. Ο Μπαξκπαγηώξγνο 5. Ο Εβξαίνο θαη ν Μνξθνληόο 6. Ο Σηαύξαθαο θαη ν Σηνξ Δηνλύζηνο 7. Οη γπλαίθεο 8. Οη Έιιελεο 9. Σηελ αξραία Ειιάδα VI. Τν ζέαηξν ζθηώλ ζήκεξα 1. Ο Καξαγθηόδεο ζήκεξα 2. Η πξόθιεζε ηνπ ζελαξίνπ ηνπ Θεάηξνπ Σθηώλ (ηνπ Η. Γηαλλίξε) (Δηαπηζηώζεηο) 3. Πξνβιήκαηα ζελαξίνπ 4. Ο Καξαγθηόδεο ζηνλ θηλεκαηνγξάθν 5. Βηβιηνγξαθία
ΠΟΛΘΤΘΣΜΟΣ BRNO 29-03-10 I. Καηαγωγή ηνπ Καξαγθηόδε Σν πσο γελλήζεθε θαη πνπ αθξηβώο πξσηνεκθαλίζηεθε ην ζέαηξν ζθηώλ θαη θαη επέθηαζε ην ιατθό ζέαηξν ηνπ Καξαγθηόδε καο είλαη άγλσζην. Με θάπνηα ζρεηηθή βεβαηόηεηα, σζηόζν, πηζαλνινγνύκε πσο κάιινλ πξόθεηηαη γηα δεκηνύξγεκα ησλ αζηαηηθώλ ιαώλ. Έηζη πνιύ δηαδεδνκέλε είλαη ε άπνςε πσο ην ζέαηξν ζθηώλ μεθίλεζε ζαλ παηρλίδη γηα ηα παηδηά κέζα ζηηο ζθελέο ησλ λνκάδσλ ζηηο ζηέπεο ηεο Μνγγνιίαο ηηο ώξεο ηεο αλάπαπζεο ηνπο. Γηάθνξα ζηνηρεία καο νδεγνύλ επίζεο ζην ζπκπέξαζκα όηη θαηάγεηαη, όπσο θάζε ιατθό ζέαηξν, από ην ζξεζθεπηηθό ζέαηξν γηα παξάδεηγκα από ηηο λεθξώζηκεο ηειεηέο. Τπάξρνπλ αθόκα ελδείμεηο πσο ην ζέαηξν ζθηώλ εληνπίδεηαη ζηα Διεπζίληα Μπζηήξηα θαη ζηα αξραία ειιεληθά δξάκαηα. Δίλαη αξθεηνί απηνί πνπ πηζηεύνπλ πσο ην ζέαηξν ζθηώλ δελ απνθιείεηαη λα έρεη θαη ειιεληθή πξνέιεπζε.ο Πιάησλαο ζηελ αιιεγνξία ηνπ ζπειαίνπ αλαθέξεη: «Φαληάζνπ αλζξώπνπο ζαλ ζε κηα ππόγεηα θαηνηθία όκνηα κε ζπειηά πνπ λα έρεη ηελ είζνδν ηεο καθξηά αλνηθηή πξνο ην θσο ζε όιν ην κήθνο ηεο ζπειηάο θαη από ςειά θαη καθξηά από πίζσ ηνπο θσο από θσηηά λα θαίεη γη απηνύο θαη αλάκεζα ζηε θσηηά θαη ζηνπο δεζκώηεο επάλσ, λα ππάξρεη έλαο δξόκνο. Κνληά ζε απηόλ θαη παξάιιεια θαληάζνπ ρηηζκέλν έλα κηθξό ηνίρν, όπσο αθξηβώο ηνπνζεηνύληαη από ηνπο ζαπκαηνπνηνύο κπξνζηά ζηνπο αλζξώπνπο ηα παξαπεηάζκαηα (αξρ. Παξαθξάγκαηα) πάλσ ζηα νπνία δείρλνπλ ηα ηερλάζκαηα ηνπο» (Πνιηηεία 514α) Ο Αξηζηνηέιεο πάιη, κηιά γηα ιατθέο παξαζηάζεηο κε λεπξόζπαζηα: «Οη λεπξόζπαζηνη κίαλ κήξηλζνλ (ζπάγθν) επηζπαζάκελνη πνηνύζη θαη απρέλα θηλείζζαη θαη ρείξα δώνπ θαη ώκνλ θαη νθζαικόλ» (Πεξί θόζκνπ 398 b 16). Σν ζέαηξν ζθηώλ ζπγγελεύεη θαη κε ηηο αξραίεο ιατθέο αθεγήζεηο, όπσο νη κύζνη κε ζέκα ηα δώα. Ο Ζζίνδνο θαη ν Αξρίινρνο δειώλνπλ πσο ην λόεκα ηνπο είλαη ε θνηλσληθή θξηηηθή πνπ ζην όλνκα ησλ αδπλάησλ θαη ηνπ δηθαίνπ ζηέθεηαη θαλεξά ελαληίνλ ηεο απζαηξεζίαο ησλ ηζρπξώλ. Μηα άιιε εθδνρή ζέιεη ηνλ Αίζσπν ηνλ κεγαιύηεξν παξακπζά ηεο αξραηόηεηαο λα έρεη επίζεο ζρέζε κε ην ζέαηξν ζθηώλ. Ο Αίζσπνο ήηαλ παζίγλσζηνο δεκηνπξγόο κύζσλ «ινγνπνηόο» θαηά ηνλ Ζξόδνην πνπ έδεζε ηνλ 6 ν αηώλα π.υ.. Ζ δσή ηνπ έρεη ζθεπαζζεί από θαληαζηηθέο αθεγήζεηο, ιέγεηαη όηη ήηαλ δνύινο, γελλεκέλνο ζην Ακόξην ηεο Φξπγίαο. Ήηαλ απνθξνπζηηθόο ζηελ εκθάληζε θαη πνιύ άζθεκνο, θνηιαξάο, κε κπηεξό θεθάιη, πιαθνπηζνκύηεο κε θπξησκέλν ζηήζνο, κειακςόο, θνληόο, ζηξαβνπόδεο, κε ρέξηα θνληά, αιιήζσξνο, έλα ιάζνο ηνπ λπζηαγκέλνπ Πξνκεζέα. Ζ παξάδνζε ηνλ ζέιεη αξρηθά κνπγθό αιιά πνιύ έμππλν θαη ζενζεβνύκελν. Ζ Ίζηδα θαη νη ελλέα κνύζεο ηνπ ράξηζαλ ηε θσλή θαη ηελ ηθαλόηεηα λα πιέθεη ηζηνξίεο θαη λα ζπλζέηεη κύζνπο ειιεληθνύο. Ο Αίζσπνο ζθνηώζεθε κε δόιν αθνύ θαηεγνξήζεθε άδηθα γηα ηεξνζπιία ζηνπο Γειθνύο, γηα απηό θη ν ίδηνο ν Απόιισλαο εθδηθείηαη ην ζάλαην ηνπ θαη εμπςώλεη ηε θήκε ηνπ. Ο Αίζσπνο ήηαλ γλώζηεο ηεο ςπρνινγίαο ηνπ αλζξώπνπ θαη εξεπλνύζε ηα θίλεηξα θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Έδεημε ηελ πνηθηιία ησλ αλζξώπηλσλ ραξαθηήξσλ θαη κεηέθεξε ηα ειαηηώκαηα ησλ αλζξώπσλ ζε δώα. Αζθνύζε πνιηηηθή θαη θνηλσληθή θξηηηθή. Παξαηήξεζε ηε δνιηόηεηα, ηνλ εγσηζκό θαη ηηο αδπλακίεο ησλ ηζρπξώλ θαη εμύςσζε ηελ δύλακε ηνπ λνπ, αθνύ ε εμππλάδα ήηαλ ην όπιν ηεο ζσηεξίαο ησλ αδπλάησλ. Ήηαλ εθπξόζσπνο ηεο ιατθήο ζνθίαο θαη ζην έξγν «ην πκπόζηνλ ησλ Επηά νθώλ»
πνπ απνδίδεηαη ζηνλ Πινύηαξρν, ν Αίζσπνο ζπκκεηέρεη θαη αζθεί έιεγρν ζ όζα ιέλε νη επηά ζνθνί. Αθόκα θη ν σθξάηεο, όπσο παξαδίδεη ν Πιάησλαο, ζηε θπιαθή έβαδε ζε ζηίρνπο όζνπο αηζώπεηνπο κύζνπο ζπκόηαλ. Σν όλνκα ηνπ ζεκαίλεη θαηά κηα άπνςε «καύξνο» θαη ζπγγελεύεη κε ην «αηζίνς», όπσο ζρεδόλ θαη ηνπ Καξαγθηόδε. Μεγάιε νκνηόηεηα ππάξρεη επίζεο κεηαμύ ηνπ Καξαγθηόδε θαη ησλ πξνζώπσλ ηεο Αξραίαο Αξηζηνθαληθήο Κσκσδίαο. Ο Καξαγθηόδεο θαίλεηαη ζαλ ν απόγνλνο ησλ δνύισλ ησλ Αξηζηνθαληθώλ θσκσδηώλ. Σέινο, αλαγσγή ηνπ Καξαγθηόδε επηρεηξεί θαη ν. Κπξηαθίδεο (πεξ. Λανγξαθία, η. Ζ 1921) κε ηνλ ηζρπξηζκό ηνπ όηη ν Καξαγθηόδεο κεηέβαιε ηνλ αξραίν θαιιό ζε ηεξάζηην θαη δπζαλάινγν ρέξη. Μηα από ηηο πνιιέο ηζηνξίεο θαη ηνπο ζξύινπο γηα ην πσο έθζαζε ν Καξαγθηόδεο ζηελ Διιάδα, εθόζνλ ζηαζνύκε ζηελ εθδνρή, πνπ αθνξά ζηελ αζηαηηθή ηνπ πξνέιεπζε, ιέεη πσο ζηελ Κίλα γύξσ ζην 1840 δνύζε έλαο Τδξαίνο κε ην όλνκα Μαπξνκάηεο. Ο άλζξσπνο απηόο έραζε ηελ πεξηνπζία ηνπ, γη απηό θαη ζνθίζηεθε πξνθεηκέλνπ λα δήζεη λα θόςεη ραξηόληα (θηγνύξεο-ήξσεο) θαη λα ηα πξνβάιεη ζε κηα άζπξε πάληλε επηθάλεηα, δίλνληαο ζαλ θύξην όλνκα ζηνλ ήξσα ησλ ηζηνξηώλ ηνπ ην δηθό ηνπ όλνκα Μαπξνκάηεο: ζηα ηνπξθηθά Καξα-γθεδ, πξνέθηαζε ζηα ειιεληθά Καξαγθηόδεο. Σν επάγγεικα ήηαλ ηόζν επηθεξδέο πνπ βξήθε ακέζσο Σνύξθνπο θαη Δβξαίνπο κηκεηέο. Πέξα από ην κύζν, όκσο, απηό πνπ ζα πξέπεη λα δερζεί θαλείο σο δεδνκέλε πξαγκαηηθόηεηα είλαη, όηη ε εμάπισζε ηνπ Καξαγθηόδε επλνήζεθε από ηηο πόιεηο θαη ηηο κεγάιεο πιεζπζκηαθέο ζπγθεληξώζεηο. Πξηλ ην ζρεκαηηζκό ησλ ζύγρξνλσλ θξαηώλ, νη πνιπεζληθέο θνηλσλίεο ησλ ηόηε πόιεσλ θαη απηό ζηελ πεξίπησζε ηνπ ειιαδηθνύ ρώξνπ καο πάεη πίζσ ζηελ Οζσκαληθή θαη ηε Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία- δελ ήηαλ απιά ρώξνη πνπ πξνεμνθινύζαλ ηελ ύπαξμε θνηλνύ, ηελ παξαγσγή θαη ηελ θαιιηέξγεηα ζηε ζπλέρεηα απ απηό θαη γηα απηό πνιηηηζκηθώλ πξντόλησλ. Οη πόιεηο ήηαλ επηπιένλ θαη ρώξνη πνπ δηεπθόιπλαλ ζηε δηαθίλεζε όισλ ησλ παξαγώγσλ ηνπ πνιηηηζκνύ αλάκεζα ζ απηά θαη ηνπ Θεάηξνπ θηώλ, κάιηζηα όζν απμαλόηαλ ε επηξξνή ηνπο ζηελ ελδνρώξα ηόζν νη ζπλζήθεο επλννύζαλ ην λέν ιατθό ζέακα. ύκθσλα κε κηα άιιε αλεπηβεβαίσηε καξηπξία ζρεηηθή κε ηελ πξνέιεπζε ηνπ Καξαγθηόδε, ζέαηξν ζθηώλ πξσηνπαίρηεθε ζηνλ ειιαδηθό ρώξν ζηελ απιή ηνπ Αιή Παζά από θάπνηνλ Δβξαίν νλόκαηη Ηάθσβν, ε ηζηνξία απηή ζπλεγνξεί ππέξ ηεο άπνςεο πσο ν Καξαγθηόδεο πξσηνήξζε ζηελ Διιάδα από ηελ βαιθαληθή ρεξζόλεζν. Πην πηζαλό θαίλεηαη, όκσο, λα είλαη όηη νη Έιιελεο πήξαλ ηνλ Καξαγθηόδε από ηνπο Σνύξθνπο πνπ από ηελ πιεπξά ηνπο ηνλ κεηέθεξαλ θαζώο πξνρσξνύζαλ από ηηο αζηαηηθέο ζηέπεο πξνο ηε Μηθξαζία. Σν όλνκα ηνπ, νη ήξσεο ηνπ αιιά, θαη ε ηερληθή ηνπ είλαη ζηνηρεία πνπ εληζρύνπλ κηα ηέηνηα ππόζεζε, ρσξίο απηό λα απνθιείεη ην γεγνλόο όηη εξρόκελνο ν Καξαγθηόδεο ζηνλ Διιαδηθό ρώξν βξήθε πξόζθνξν έδαθνο γηα λα θαιιηεξγεζεί γηαηί ζπλέηξεμαλ θάπνηνη ιόγνη αλάκεζα ζ απηνύο θαη κηα παξάδνζε γύξσ από ην ζέαηξν ζθηώλ πνπ είρε πέζεη ζηελ αθάλεηα. Σελ ηδηαίηεξε ζεκαζία ηνπ ζα είρε ζην ζεκείν απηό ην όηη όπσο ζηνλ Σνύξθηθν Καξαγθηόδε, έηζη θαη ζηνλ Διιεληθό, ηα γπλαηθεία πξόζσπα είλαη ιηγνζηά, γηαηί ν παίθηεο πνπ θάλεη όιεο ηηο θσλέο, είλαη άλδξαο. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζην αξραίν Διιεληθό Θέαηξν, όπνπ νη εζνπνηνί ήηαλ άλδξεο, πνπ έθαλαλ θαη ηνπο γπλαηθείνπο ξόινπο. ηηο κνπζνπικαληθέο θνηλσλίεο πάλησο ππήξρε ν Καξαγθηόδεο, ε θαηαγσγή ηνπ κάιηζηα αλάγεηαη ζηα κνλαζηήξηα ησλ δεξβηζώλ θαη ζηηο ηειεηέο ηνπ ξακαδαληνύ. Δηδηθόηεξα ζηελ Σνπξθία παξνπζηάδεηαη ην ζέαηξν ζθηώλ κε ηνλ Καξαγθηόδε ζαλ ηαξαρνπνηό θαη βέβειν ζηνηρείν πνπ κε ρεηξνλνκίεο θαη βσκνινγίεο απνθάιππηε ηηο κηθξέο αδπλακίεο ηνπ ιανύ. Έλα ζηνηρείν ηέινο πνπ πεξηπιέθεη αξθεηά ηα πξάγκαηα είλαη πσο νη θαξαγθηνδνπαίρηεο ηελ επνρή ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο ήηαλ
πνιύγισζζνη, έπαηδαλ ζηα ηνπξθηθά, ζηα αξβαλίηηθα, ζηα εβξατθά θαη ζηα ειιεληθά, ε θαηαγσγή ηνπο θαη ε γιώζζα πνπ κηινύλ δελ κπνξεί λα απνηειεί ηθαλή απόδεημε γηα ηελ πξνέιεπζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο ηνπ ιατθνύ ζεάηξνπ. II. Ο θαξαγθηόδεο ζηελ Ειιάδα νη Έιιελεο θαξαγθηνδνπαίρηεο Ο Καξαγθηόδεο ηαμηδεύεη, δηαδίδεηαη θαη θηάλεη ζηα 1841 ζην Ναύπιην, όπσο πιεξνθνξνύκαζηε από εθεκεξίδα ηεο επνρήο. ηελ Αζήλα, αλαθέξεηαη παξάζηαζε ηνπ ζηα 1852 ζε ζπλνηθία ηεο Πιάθαο. Σν ζέαηξν ζθηώλ έξρεηαη, όκσο, κε βεβαηόηεηα ζηελ Διιάδα από ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε, όηαλ ην 1860 ν πξώηνο Έιιελαο πνπ αζρνιήζεθε κε ηνλ Καξαγθηόδε ν Μπαξκπαγηάλλεο ν Βξάραιεο θαηεβαίλεη ζηελ Αζήλα θαη δίλεη παξαζηάζεηο ζ έλα θαθελείν ζηνλ Πεηξαηά. Δίλαη κηα επνρή (19 νο αηώλαο) όπνπ ζηελ Διιάδα καδί κε ηνλ εμεπξσπατζκό θαη ηελ πξνζθόιιεζε ζηε Γύζε, έρεη επηβιεζεί θαη ε δπηηθή ηέρλε. Οιόθιεξε ε ειιεληθή παξάδνζε ραξαθηεξίδεηαη αλαηνιηθή θαη εμνβειίδεηαη. Ζ εθθιεζία, ε θαιή θνηλσλία θαη ε νηθνγέλεηα ζπγθξνύνληαη κε ηνλ Καξαγθηόδε. Σν θιίκα γεληθά είλαη ερζξηθό απέλαληη ηνπ, όπσο είλαη ερζξηθό θαη απέλαληη ζηα ιατθά δξώκελα ηεο απνθξηάο. Πέξα από ηε απνδνρή, όκσο, ή όρη ηνπ Καξαγθηόδε από ηνπο θνξείο πην ζπγθεθξηκέλα ηεο εμνπζίαο, ηα πξνβιήκαηα πνπ ζα αληηκεησπίζνπλ νη πξώηνη θαξαγθηνδνπαίρηεο δελ είλαη ιίγα μεθηλώληαο από ηνλ εμειιεληζκό ηνπ θαη θηάλνληαο κέρξη ην πξόβιεκα ηνπ ρώξνπ πνπ ζα κπνξνύζε λα θηινμελήζεη ην ζπγθεθξηκέλν ζέακα. Θα απαηηεζεί ρξόλνο γηα ηελ εμνηθείσζε ηνπ θνηλνύ κε ην ζέαηξν ζθηώλ θαη ν θαζέλαο από απηνύο ηνπο πξώηνπο εξγάηεο ηεο ηέρλεο ηνπ Καξαγθηόδε ζα πξνζζέζεη θαη θάηη, ώζπνπ λα θηάζνπκε ζηε κνξθή ηνπ Καξαγθηόδε πνπ εκείο γλσξίδνπκε ζήκεξα. Σνλ Βξάραιε ηνλ δηαδέρηεθε ν Ρεβαληίλνο πνπ άιιαμε ην ζρήκα ηεο ζθελήο από ηεηξάγσλν ζε παλνξακηθό. Σν κέγεζνο ηεο ζθελήο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην ρώξν πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα αλεβεί κηα παξάζηαζε ηνπ Καξαγθηόδε αιιά θαη, κε ηα πξόζσπα ή θαη ηα κέζα βνεζεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηεί ν θαξαγθηνδνπαίρηεο, θαζώο ε ηέρλε ηνπ εμειίζζεηαη. ηελ αξρή ν Καξαγθηόδεο παηδόηαλ ζε ηαβέξλεο θαη θαθελεία. Σν ηδαληθόηεξν κέξνο γηα λα ζηεζεί κηα παξάζηαζε ηνπ ήηαλ ηα θιαζζηθά καληξάθηα, κόλν πνπ ε απόθηεζε ηνπο ήηαλ πνιπηέιεηα γηα ηνπο πεξηζζόηεξνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο. Γελ ζα πξέπεη λα μερλάκε ζ απηό ην ζεκείν όηη ε επνρή ηνπ κπνπινπθηνύ ππάξρεη θαη γηα ηνλ Καξαγθηόδε, όπσο θαη νη ζεαηξίλνη έηζη θαη νη θαξαγθηνδνπαίρηεο πεξηπιαληνύληαη αλά ηελ Διιάδα κε ην κπνπινύθη ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα θεξδίζνπλ ην ςσκί ηνπο. Σνλ Ρεβαληίλν ηνλ δηαδέρζεθε ν Γ. Μίκαξνο, ν επίζεκνο ηδξπηήο ηνπ ειιεληθνύ Καξαγθηόδε. Ο Μίκαξνο, ςεπδώλπκν ηνπ Γεκήηξε αξδνύλε ήηαλ γηνο κηαο Παηξηληάο θαη ελόο Μεζνινγγίηε. Δίλαη απηόο πνπ αλέδεημε ηελ Πάηξα ζε κεηξόπνιε ηνπ Καξαγθηόδε ηα ηειεπηαία ρξόληα ηνπ 19 νπ αηώλα. Μαδί κε ηνπο καζεηέο ηνπ, κηα πιεηάδα από πεξίθεκνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο, θαηαγόκελνπο από ηελ Πάηξα αιιά θαη από ηηο γεηηνληθέο πόιεηο ηεο Πεινπνλλήζνπ θαη ηεο ηεξεάο απνηεινύλ ηε «ρνιή ηεο Πάηξαο». Λέγεηαη, πσο απνθάζηζε, όηαλ είδε ηνλ βσκνιόρν Σνύξθν Καξαγθηόδε ζην μεδηάληξνπν «Χακάκ», κηα παξάζηαζε ηνπ Μπξάραιε, αλ θαη πξσηνςάιηεο ηόηε ζηνλ Άγην Αλδξέα ηεο Πάηξαο, λα παξαηήζεη ηελ ςαιηηθή. Ήηαλ κνξθσκέλνο, είρε θνηηήζεη ζε ζρνιείν βπδαληηλήο κνπζηθήο θαη ήηαλ πξάγκαηη ηόζν θαιόο ζαλ ςάιηεο, πνπ κεηνλνκάζηεθε ζε Μίκαξνο ιόγσ αθξηβώο ηεο ηθαλόηεηαο πνπ είρε λα κηκείηαη ηνλ δάζθαιν ηνπ. Ο Μίκαξνο έθαλε ξηδηθέο θαη κεγάιεο κεηαβνιέο ζηνλ Καξαγθηόδε. Αδηαθνξώληαο γηα ηελ θαιή θνηλσλία ηεο πόιεο θαη ηελ νηθνγέλεηα ηνπ, αθνζηώζεθε ζηε δεκηνπξγία ελόο δηαθνξεηηθνύ Έιιελα Καξαγθηόδε, ήξσα ζε παηξησηηθά έξγα αιιά θαη ζε ζάηηξεο θαη δξάκαηα, βγαικέλα από ηελ πνιηηηθή θαη θνηλσληθή
επηθαηξόηεηα ηεο επνρήο. Έβγαιε ηηο άζεκλεο εηθόλεο, ηνπνζέηεζε νξηζηηθά ηελ θαιύβα θαη ην ζαξάη δεμηά θη αξηζηεξά θαη πινύηηζε ην ζεκαηνιόγην ηνπ Καξαγθηόδε κε λέα έξγα, παξκέλα απ ηελ επαλάζηαζε ηνπ 21, εξσνπνίεζε κε δηθό ηνπ ηξόπν ηνπο ήξσεο. Έηζη ηώξα κπνξνύζαλε λα πεγαίλνπλ γπλαίθεο θαη παηδηά ζην ζέαηξν ζθηώλ, ν Μίκαξνο κεηέηξεςε νπζηαζηηθά ηνλ Καξαγθηόδε ζε νηθνγελεηαθό ζέαηξν. Μεγάινο κάζηνξαο θαη κίκνο κε ηνλ θαηξό ηνπ έδσζε ηε θόξκα πνπ βιέπνπκε λα έρεη θαη ζήκεξα, θαζώο ηνλ κεηαηξέπεη ζε ζαηηξηθό ζέαηξν θαη ηαπηόρξνλα ηνλ εμειιελίδεη. Xξεζηκνπνηώληαο ηελ παιηά εμνπζία (Παζά, Βεδπξνπνύια, Βεδύξε, Βειεγθέθα), βάδεη πξόζσπα πνπ δελ ππήξραλ ζην Σνύξθηθν Θέαηξν θηώλ θαη ζαηηξίδεη ηελ θαηλνύξγηα εμνπζία. Ζ ζάηηξα αληιεί από ην ράζκα κεηαμύ ησλ ιίγσλ πινπζίσλ θαη ησλ πνιιώλ θησρώλ, αγξνηηθήο πξνέιεπζεο από πνιιά κέξε ηνπ λενζύζηαηνπ θξάηνπο, πνπ θπξηνιεθηηθά πεηλάλε. ην λέν αζηηθό πεξηβάιινλ όινη απηνί πξνζπαζνύλ λα ηα θέξνπλ βόιηα θαη νη θαηεξγαξηέο ηνπ Καξαγθηόδε ηνπο εθθξάδνπλ. Ο Καξαγθηόδεο ράξε ζ απηόλ απνθηά πεξηερόκελν αλαηξεπηηθό θαη αληηεμνπζηαζηηθό. Ο Μίκαξνο έγηλε δεκνθηιήο θαη παζίγλσζηνο, πέζαλε ζε ειηθία 37 εηώλ, ην 1925 αιθννιηθόο. Δπόκελνο κεγάινο θαξαγθηνδνπαίρηεο κεηά ην Μίκαξν, πνπ πξνρώξεζε ζε λεσηεξηζκνύο γύξσ από ηνλ ηξόπν, κε ηνλ νπνίν παηδόηαλε ν Καξαγθηόδεο είλαη ν Μαλσιόπνπινο ν νπνίνο ην 1918 κεγάισζε ηελ νζόλε ηνπ ζεάηξνπ από ην 1,70 Υ 1 κέηξα ζηα 5 κέηξα. Μεηά απ απηόλ ν θαξαγθηνδνπαίρηεο Υαξίιανο ν Θεζζαινληθηόο άιιαμε ηε ζθελή πξνζζέηνληαο δύν ζθεληθά γηα αιιαγή εηθόλσλ. Ο Καξαγθηόδεο σο ζέακα απνθηά κε ηνλ θαηξό, όπσο κπνξεί λα δεη θαλείο, κηα όιν θαη πην απαηηεηηθή θαη εμεηδηθεπκέλε ζθεπή. Τπάξρνπλ δνπιεηέο πνπ είλαη θύζεη αδύλαην λα γίλνπλ ηελ ίδηα ζηηγκή από έλαλ άλζξσπν, όηαλ ηνπιάρηζηνλ ε παξάζηαζε απαηηεί ηε ζύγρξνλε παξνπζία πνιιώλ πξνζώπσλ ζην παλί. Γη απηό, ν θαξαγθηνδνπαίρηεο ρξεηάδεηαη έλαλ ή πεξηζζόηεξνπο βνεζνύο, νη νπνίνη θξαηνύλ αθίλεηεο ή θηλνύλ ηηο παξαπαλίζηεο θηγνύξεο, παξάγνπλ δηάθνξα ερεηηθά «εθέ», ην ζόξπβν γηα παξάδεηγκα κηαο θαξπαδηάο ή ηηο βξνληέο κηαο θαηαηγίδαο, ηηο αιιαγέο ζην θσηηζκό θαη γεληθά θάλνπλ θάζε αλαγθαία δνπιεηά, ρσξίο, όκσο, λα παίδνπλ θαλέλα πξόζσπν. ηα ρξόληα ηεο αθκήο, εμάιινπ, ηνπ Καξαγθηόδε όινη νη επαγγεικαηίεο είραλ ηνπο νξγαλνπαίρηεο ηνπο, κηα κηθξή νξρήζηξα πνπ έπαηδε ζηα δηαιείκκαηα, ζηνπο πξνιόγνπο, αιιά θαη ζηε δηάξθεηα ηνπ έξγνπ, όηαλ ρόξεπαλ ή ηξαγνπδνύζαλ νη ράξηηλνη εζνπνηνί, θαζώο θαη ηνλ εηδηθό ηξαγνπδηζηή ηνπο. Πάλησο, αθόκε θαη γη απηή ηελ επνρή, παξόηη επνρή αθκήο, νη πιεξνθνξίεο πνπ έρνπκε γηα ηνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο ηνπο ίδηνπο θαη ηε δνπιεηά ηνπο, θπξίσο, γηα ηα θείκελα πνπ ρξεζηκνπνηνύζαλ ζηηο παξαζηάζεηο ηνπο, είλαη ιηγνζηέο. Ζ αμία ηνπ ιατθνύ ιόγνπ, πεδνύ θαη ζεαηξηθνύ, είλαη δπζηπρώο κηα απνθάιπςε πνπ έγηλε κεηά ηνλ πόιεκν θαη κάιηζηα ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηώλα. Σα απνκλεκνλεύκαηα αλζξώπσλ πνπ γλώξηδαλ ιίγα γξάκκαηα, κεηαμύ απηώλ θαη ησλ θαξαγθηνδνπαηρηώλ, θεξδίδνπλ ην ζαπκαζκό ράξε ζηε ζπκνζνθία θαη ζηε κεγάιε εθθξαζηηθόηεηα ηνπο θαη γίλνληαη θεηκήιηα άμηα πεξηζπιινγήο κε κεγάιε θαζπζηέξεζε. ηελ πξνζπάζεηα λα αλαγλσξηζζεί ε αδηακθηζβήηεηε αμία ηνπο βνήζεζαλ θαη άλζξσπνη ηνπ πλεύκαηνο, όπσο ν κεγάινο πνηεηήο Άγγεινο ηθειηαλόο ν νπνίνο από πνιύ λσξίο επεζήκαλε ηελ ζεκαζία ησλ εμαίξεησλ γελλεκάησλ ηεο ιατθήο ςπρήο. Αληίζηνηρα, ν Γηάλλεο Βιαρνγηάλλεο ην 1943 δεκνζηεύεη ζε δύν ζπλέρεηεο ζην πεξηνδηθό «Νέα Εζηία» ηε λνπβέια «Σεο ηέρλεο ηα θαξκάθηα», όπνπ παξνπζηάδεη ηνλ θόζκν ηνπ Καξαγθηόδε. ύκθσλα κε κηα εθδνρή, «ν δηάζεκνο θαξαγθηνδνπαίρηεο Φνύιηαο» ηνπ Βιαρνγηάλλε δελ είλαη άιινο από ηνλ καζεηή ηνπ Μίκαξνπ, ηνλ Ρνύιηα ηνλ Καξπελεζηώηε, πνπ πξώηνο έβγαιε ζην παλί ηνλ κπάξκπα- Γηώξγν. Μεγάινη θαξαγθηνδνπαίρηεο κεηά ην Μίκαξν, Παηξηλνί θπξίσο ζηελ
θαηαγσγή είλαη ν Μόιιαο, ν Θενδσξέιινο θαη ηέινο ν σηήξεο παζάξεο, παηέξαο ηνπ Δπγέληνπ παζάξε θαη έλαο από ηνπο κεγαιύηεξνπο θαξαγθηνδνπαίρηεο θαη αλαλεσηέο ηνπ Καξαγθηόδε. Με ην. παζάξε έρνπκε κηα ζεηξά λέσλ εξώσλ θαη ηαπηόρξνλα λέσλ πξνζώπσλ ζην ζίαζν ηνπ Καξαγθηόδε. ηαλ νη θηγνύξεο ηνπ παξηζηάλνπλ πξόζσπα ηζηνξηθά, πιεζηάδνπλ όζν ην δπλαηό ηηο θπζηνγλσκίεο ησλ πξνζώπσλ πνπ αλαπαξηζηνύλ. Ζ θηγνύξα ηνπ Κνινθνηξώλε γηα παξάδεηγκα έρεη γακςή κύηε, καθξηά καιιηά, παρύ κνπζηάθη θαη πεξηθεθαιαία. Νεαληθό θηηάρλεη ηνλ Γηάθν θαη ηνλ Μεγαιέμαλδξν ρσξίο γέληα. Γηα ηνπο ηνπηθνύο ηύπνπο δνπιεύεη αλάινγα ν σηήξεο παζάξεο έλαο γλήζηνο πξαγκαηηθά ιατθόο θαιιηηέρλεο, έηζη ν Κξεηηθόο γηα παξάδεηγκα είλαη αγξησπόο κε καύξν κνπζηάθη, καύξα παρηά θξύδηα, γξακκέο θάησ θαη πιάη απ ην κάηη θαη ξνδηάξηθε κπαζηνύλα. Έλαο δήκηνο αξάπεο έρεη πιαθνπηζσηή κύηε αλεβαζκέλε θαη κεγάια ρείιηα, θαζαξόο λέγξηθνο ηύπνο. Πνιιέο άιιεο θηγνύξεο έρνπλε αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ λνκίδεηο όηη είλαη μεζεθσκέλα από ηε θύζε. ηα ρξόληα κεηά ηελ Καηνρή ν. παζάξεο αξρίδεη λα γξάθεη ηα απνκλεκνλεύκαηα ηνπ αληζηνξώληαο κηζό αηώλα δσήο γηα ην θαηαθξνλεκέλν ηόηε επάγγεικα ηνπ θαξαγθηνδνπαίρηε. Ζ απηνβηνγξαθία ηνπ ζα εθδνζεί γηα πξώηε θνξά ην 1960 θαη ην 1992 γηα δεύηεξε πην εκπινπηηζκέλε από ηνλ εθδνηηθό νίθν Άγξα. Πξόθεηηαη γηα έλα έξγν κνλαδηθό εθόζνλ ζέιεη θαλείο λα πιεξνθνξεζεί ζρεηηθά κε ηελ ηέρλε ηνπ Καξαγθηόδε θαη ηε δσή όρη κόλν ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θαξαγθηνδνπαίρηε αιιά θαη γεληθόηεξα κε ηελ πνξεία ηνπ ζεάηξνπ ζθηώλ ζηε ρώξα. Σν έξγν απηό δελ είλαη κνλαδηθό ζην είδνο ηνπ ην 1981 έρνπκε από ηνλ εθδνηηθό νίθν Κέδξνο ηελ έθδνζε ησλ ελζπκήζεσλ ηεο Αξεηήο Μόιια-Γηνβάλνπ από ηνλ παηέξα ηεο ηνλ «Καξαγθηνδνπαίρηε Α. Μόιια». Μηα αθόκε βηνγξαθία θαξαγθηνδνπαίρηε είλαη απηή ηνπ Οξέζηε ςεπδώλπκν ηνπ Α. Βαθάινγινπ πνπ ζπλέζεζε ν Β. Υξηζηόπνπινο, βαζηζκέλνο ζε καθξηέο ζπδεηήζεηο πνπ είρε κε ηνλ παηξηλό θαξαγθηνδνπαίρηε. Ο Υξηζηόπνπινο άξρηζε ην 1977 λα γξάθεη ηε βηνγξαθία ηνπ Οξέζηε, ην Μάξηην κε Ηνύιην ηνπ ίδηνπ έηνπο θνπβέληηαδε κηα δπν θνξέο ηελ εβδνκάδα καδί ηνπ ζην εξγαζηήξην ηνπ. ηηο ζπλαληήζεηο ηνπο παξεπξηζθόηαλ θαη ε αληςηά ηνπ Οξέζηε, ε νύια Καπθνπνύινπ, πνπ ζπκπιήξσλε ηε δηήγεζε κε νλόκαηα θαη εκεξνκελίεο. Βνεζόο ηνπ από ην 1964, έγηλε κε ηνλ θαηξό «νινθιεξσκέλνο θαξαγθηνδνπαίρηε», ζύκθσλα κε ηα ιόγηα ηνπ Οξέζηε. Σν βηβιίν ζπκπιεξώλεηαη κε θσηνγξαθίεο θαη δύν αλέθδνηα έξγα, ην ιεζηξηθό δξάκα, κάιινλ ηνπ Ρνύιηα, Γηάλλεο Μπεθηάξεο, θαη ην παηξησηηθό δξάκα, έξγν ηνπ ίδηνπ ηνπ Οξέζηε, «Η θαηαζηξνθή ησλ Καιαβξύησλ», πνπ ην πξσηόπαημε ηνλ ρεηκώλα ηνπ 53 κε 54 ζηα Σξππηά, ην ζεκεξηλό Διαηώλα ηνπ Αηγίνπ, γηα λα θάλεη αληίπξαμε ζηνλ «θηλεηό θηλεκαηνγξάθν» πνπ είρε ζηεζεί απέλαληη. Γελλεκέλνο ην 1922 ν Οξέζηεο ζην ρσξηό Αρεξιή ηεο Πξνύζαο, ζηε Μηθξαζία, βξέζεθε πξόζθπγαο, πξώηα ζηελ Κξήηε θαη κεηά ζηε Πάηξα., βνεζόο από ην 1933 ηνπ θαξαγθηνδνπαίρηε Ν. Θενδσξόπνπινπ, ηνπ πξώηνπ πνπ ρξεζηκνπνίεζε έγρξσκεο θηγνύξεο από δειαηίλα. Σν θαινθαίξη ηνπ 1939 ζα μεθηλήζεη κόλνο ηνπ από θεληξηθό ζέαηξν ηεο Πάηξαο, ελώ ηνλ επόκελν ρεηκώλα ζα αξρίζεη λα θάλεη πεξηνδείεο. Σν ςεπδώλπκν Οξέζηεο ην πήξε ζην Αληάξηηθν, όηαλ ηνλ Αύγνπζην ηνπ 1942 βξέζεθε εθώλ άθσλ ζηελ νκάδα ηνπ θαπεηάλ ιπκπνπ. Αηηία πνπ ηνλ επηζηξάηεπζαλ ν Καξαγθηόδεο, αιιά θαη ράξε ζηνλ Καξαγθηόδε, θαληάξνο ην 46, ζα γιηηώζεη ηε Μαθξόλεζν. πλήζσο έπαηδε ζηνπο θαθελέδεο, θάπνηε όκσο γέκηδε θαη θαλνληθά ζέαηξα. Θπκάηαη κεγαιεία, όηαλ κηα παξάζηαζε Καξαγθηόδε θξαηνύζε θνληά ηξεηο ώξεο θαη κάδεπε θαη ρίιηα άηνκα. Ούηε ν θηλεκαηνγξάθνο νύηε ηα ζεαηξηθά κπνπινύθηα παξάβγαηλαλ ηνπ Καξαγθηόδε, αθόκε θαη κεγάινη ζίαζνη από ηελ Αζήλα ηνλ παξαδέρνληαλ. Ζ αθήγεζε ηνπ Οξέζηε δσληαλεύεη νιόθιεξε ηε «ρνιή ηεο Πάηξαο».
Σα ηειεπηαία ρξόληα κε ηελ επηθξάηεζε ηεο ηειεόξαζεο ζβήλεη νξηζηηθά ν Καξαγθηόδεο θαη ό,ηη απέκεηλε απ απηόλ έλαο κπεξληέο, θάπνηεο θηγνύξεο, δηαθεκηζηηθά θέηγ βνιάλ, αθόκε πεξηνδηθά θαη βηβιία κε ζηηρνκπζίεο ή θαη νιόθιεξα ζεαηξηθά έξγα ζπληζηά πιένλ κνπζεηαθό είδνο ή θαη παλεπηζηεκηαθό αληηθείκελν θαη ζέκα πιείζησλ όζσλ δνθηκίσλ πνπ έρνπλ σο ζέκα ηνπο ην ξόιν ηνπ θαη ηελ ηέρλε ηνπ γεληθόηεξα. Δθείλν πνπ κάιινλ ζπαλίδεη είλαη νη αθεγήζεηο ησλ ίδησλ ησλ θαξαγθηνδνπαηρηώλ ή θαη νη καξηπξίεο αλζξώπσλ πνπ έδεζαλ δίπια ηνπο θαη απηό γηαηί όινη ηνπο κεηέδηδαλ ειεπζεξία θαη ειιεληζκό, θαζώο όια δείρλνπλ πσο νη πεξηζζόηεξνη απ απηνύο είραλ θάπνηαο κνξθήο απηνζπλείδεζε γηα ηελ απνζηνιή ηνπο, ηνπιάρηζηνλ νη Μτκαξνο, Μόιιαο, Δ. παζάξεο, όπσο πξνθύπηεη από ηε δσή ηνπο. Ζ ηζηνξία ηνπο έγηλε ζξύινο θαη δηαδίδεηαη από γεληά ζε γεληά, κε επθάληαζηεο παξαιιαγέο θαη δηνγθώζεηο, ηόζν κεγαιύηεξεο όζν ζεκαληηθόηεξνο ν θαξαγθηνδνπαίρηεο. ρέδην νκηιίαο ζηνλ «Παξλαζζό» γηα ηα 30 ρξόληα ηνπ παζάξε (ηνπ Γ. Σζαξνύρε) Θεαηξηθά 71, Νν 1 θαη ζηελ «Απηνβηνγξαθία θαη ε Σέρλε ηνπ θαξαγθηόδε ηνπ σηήξε παζάξε»