"Επη ηελ απεηξνλ ζαιαζζαλ ησλ νλεηξσλ" Η εθπνκπε ηεο Μαξηαο Κπξηδαθε γηα ηα νλεηξα θαη ηνλ δηακεζνιαβεηηθν ηνπο ξνιν ζηελ εμειημε ηεο ηζηνξηαο ηνπ αλζξωπνπ [...] Γηα ην νλεηξν ερεη γξαθηεη, γηα πξσηε θνξα λνκηδσ ζηελ Ειιαδα, ελα βηβιην πνπ θπθινθνξεη απηεο ηηο κεξεο. Δελ εηλαη θαηη πνπ ζπκβαηλεη ζπρλα, ελα βηβιην γηα ην νλεηξν, θη νπηε ζα εηαλ δπλαην κηα εθπνκπε γηα ηα νλεηξα λα ην αγλνεζεη, ην αληηζεην. Παξνιν πνπ θαηλεηαη ελα δπζθνιν ξαδηνθσληθα βηβιην, αθνπ εθθξαδνληαη ζε απην ηδηνηππεο ζα ειεγα απνςεηο θηινζνθηθνπ πεξηζζνηεξν παξα ςπραλαιπηηθνπ ραξαθηεξα, ηνπιαρηζηνλ εηζη νπσο ερνπκε ζπλεζηζεη λα αθνπκε ην νλεηξν ζε ζρεζε κε ηελ ςπραλαιπζε. Τν ελδηαθεξνλ ηνπ νκσο εγθεηηαη αθξηβσο ζηελ ηδηνηππηα ηνπ, νηη επηρεηξεη κεζα ζην ςπραλαιπηηθν πεδην κηαλ αλαηξνπε ηεο αλαγλσξηζκελεο σο ησξα ζεζεο ηνπ νλεηξνπ. Σπγγξαθεαο ηνπ βηβιηνπ «Τν νλεηξν» ν ςπρηαηξνο θαη ςπραλαιπηεο θπξηνο Κσζηαο Γεκελεηδεο, ν νπνηνο βξηζθεηαη απνςε καδη καο ζην ζηνπληην. Ο θπξηνο Γεκελεηδεο, θηινη αθξναηεο, μεθηλεζε απν ηε Θεζζαινληθε, νπνπ ηειεησζε ηελ Ιαηξηθε, ζπνπδαζε θηινζνθηα θαη ςπρνινγηα ζηα παλεπηζηεκηα Tübingen θαη Ζπξηρεο θαη αζρνιεζεθε ηδηαηηεξα κε ηνλ Heidegger θαη ηνπο Πξνζσθξαηηθνπο. Κπξηε Γεκελεηδε, ζαο επραξηζησ πνπ εξζαηε ζε απηελ ηελ εθπνκπε γηα ηα νλεηξα. Πξηλ αλαθεξζεηηε ζηε δηθε ζαο ζεσξεζε ηνπ νλεηξνπ, ζα κπνξνπζαηε ζε απηελ ηελ πξσηε εθπνκπε λα καο πεηηε πσο εληαζζεηαη ην νλεηξν ζηελ θξνϋδηθε απνςε, ηελ θαζηεξσκελε -αο ηελ πσ εηζη- ςπραλαιπηηθε πξνζεγγηζε; Ναη, θπξηα Κπξηδαθε, θη εγσ ζαο επραξηζησ πνπ κε θαιεζαηε. Θα αξρηζσ κε κηα πξνεηδνπνηεζε. Με λνκηζεηε νηη κηα ςπραλαιπηηθε ζεσξηα ησλ νλεηξσλ ζα ζαο βνεζεζεη λα θαηαιαβεηε ην ηη ζπκβαηλεη ζε κηα ςπραλαιπηηθε ζπλεδξηα, νηαλ γηλεηαη ινγνο γηα ελα νλεηξν. Όπσο αιιν εηλαη ελαο ηαμηδησηηθνο νδεγνο θαη αιιν εηλαη νη ηνπνζεζηεο, ηηο νπνηεο απηνο αλαθεξεη. Εηζη ππαξρεη κηα ξηδηθε δηαθνξα αλακεζα ζηε ζεσξηα ησλ νλεηξσλ θαη ζηελ πξνζεγγηζε ησλ νλεηξσλ ζηελ ςπραλαιπζε. Κη απην ην ηνληδσ νρη κνλν γηα πιεξνθνξηαθνπο ινγνπο, αιια γηα λα ππνγξακκηζσ νηη ε ςπραλαιπζε, ε νπνηα εηλαη αθνκα θαηα ην πιεηζηνλ πξνζαλαηνιηζκελε ζηηο αξρεο ηεο θξνϋδηθεο ςπρνινγηαο εηλαη θαιπηεξε απν ηελ εληππσζε πνπ πξνμελεη ζε πνιινπο ε ζεσξηα ηεο. Θα ηνικνπζα λα πσ νηη νη ςπραλαιπηεο θαλνπλ ζσζηα
ηε δνπιεηα ηνπο ρσξηο αθξηβσο λα μεξνπλ ηη θαλνπλ. Καη καιηζηα ζα ηνικνπζα λα πσ νηη απην πνπ γηα ηα πεξηζζνηεξα επαγγεικαηα εηλαη θαηαζηξνθε, λα κελ μεξεη θαλεηο ηη θαλεη, γηα ηελ ςπραλαιπζε ζπληζηα ην δπλαην ηεο ζεκεην. Εηλαη αθξηβσο ηδηνλ ηνπ ςπραλαιπηε, ηνπ σξηκνπ ςπραλαιπηε, λα κελ πξνρσξα βαζεη ελνο πξνγξακκαηνο, λα κελ ερεη ηα καηηα ηνπ δεθαηεζζεξα, νπσο παξαδεηγκαηνο ραξηλ ν ρεηξνπξγνο ε πηινηνο ηνπ αεξνπιαλνπ, αιια, ρσξηο λα εηλαη θαη αθεξεκελνο, λα θαλεη ηα βεκαηα ηνπ κε ηε ζηγνπξηα ελνο ππλνβαηε, νπσο ιεεη κηα εθθξαζε ηεο γεξκαληθεο γισζζαο. Καη ην ζεσξσ αθξηβσο ελδεημε ηεο δπλακεο ηεο ςπραλαιπζεο νηη ε ζεσξηα ηεο - πνπ εηλαη θαηα βαζε θξνϋδηθε - κε ηα ρξνληα νρη κνλν δελ εδξαησλεηαη θαιπηεξα, αιια αληηζεηα κπαδεη απν νιν θαη πεξηζζνηεξα κεξε. Αλ ν ηαμηδησηηθνο νδεγνο θζαξεη, αλ ραζνπλ ζειηδεο ηνπ, απην δε δεκησλεη θαζνινπ ηηο ζειηδεο πνπ πεξηγξαθνληαη κεζα ηνπ. Ιζσο καιηζηα ραξε ζηε θζνξα ηνπ λα κπνξνπκε λα ηηο πεξηδηαβνπκε ιηγνηεξν πξνθαηεηιεκκελνη. Όκσο ζα μεθηλεζσ κε ηελ παξνπζηαζε νινπ ηνπ ηαμηδησηηθνπ νδεγνπ, δειαδε ηεο θξνϋδηθεο ζεσξηαο ησλ νλεηξσλ ζην ζπλνιν ηεο, θαη θαηνπηλ ζα παξαθνινπζεζνπκε ζε αδξεο γξακκεο απην πνπ ν δηαζεκνο ςπρνινγνο Hans Jürgen Eysenk, γλσζηνο ερζξνο ηεο ςπραλαιπζεο, ραηξεθαθα νλνκαδεη «ε παξαθκε θαη ε πησζε ηεο θξνϋδηθεο απηνθξαηνξηαο», απνδερνκελνη ηνλ ηηηιν, αιια νρη ηνπο ινγνπο ηεο ραηξεθαθηαο ηνπ. Καη ζα αξρηζσ κε ελα νλεηξν απν ην βηβιην ηνπ Wolfgang Loch, ελνο απν ηνπο θνξπθαηνπο ζπγρξνλνπο γεξκαλνπο ςπραλαιπηεο, πνπ θεξεη ηνλ ηηηιν «Η λνζνινγηα ηεο ςπραλαιπζεο». Εηλαη ην νλεηξν ελνο λεαξνπ αλδξα, ν νπνηνο εηαλ ηδηαηηεξα πεξεθαλνο γηα ηελ εμππλαδα ηνπ θαη κηινπζε ππνηηκεηηθα γηα ηε λνεκνζπλε ησλ γπλαηθσλ. Απηνο ινηπνλ δηεγεζεθε ην εμεο νλεηξν: Βξηζθνκνπλ ζε κηα παξεα απν αμεζηνπο, ακνξθσηνπο αλζξσπνπο. Μεηαμπ ηνπο εηαλ θαη κηα θνπεια, ε νπνηα κε πιεζηαζε γηα λα δηθαηνινγεζεη θαη λα δεηεζεη ζπγγλσκε. Τν μεξσ θαια, εηπε. Δρνπκε ρακειν επηπεδν. Απην πνπ αθνπζαηε, εηαλ ην νλεηξν ηνπ λεαξνπ αλδξα, ην νπνην ζπκθσλα κε ηε ζεσξηα ηνπ Freud απνθαιεηηαη ην θαλεξν νλεηξν. Πηζσ απν ην θαλεξν ππαξρεη ην ιαλζαλνλ νλεηξν, ην νπνην θαηα ηνλ Freud εθθξαδεη ηελ ηθαλνπνηεζε κηαο επηζπκηαο, θαηα θαλνλα απαγνξεπκελεο γηα ηνλ νλεηξεπνκελν. Γη απην θαη ην ιαλζαλνλ νλεηξν δελ θαλεξσλεηαη απηνπζην. Η απαγνξεπζε ζεηεη ζε θηλεζε ηελ ιεγνκελε νλεηξηθε δηεξγαζηα, ε νπνηα θαηα ελαλ ηξνπν
θξππηνγξαθεη ην νλεηξν θαη ην παξνπζηαδεη αθξηβσο κε ην θαλεξν ηνπ πιενλ παξαιιαγκελν πεξηερνκελν. Τσξα, ε απνθξππηνγξαθεζε ηνπ νλεηξνπ ζηνλ μππλν, δειαδε ε αλαζθαθε ηνπ ιαλζαλνληνο νλεηξνπ, εηλαη απην πνπ απνθαιεηηαη εξκελεηα ηνπ νλεηξνπ. Με ηνλ πεξηνξηζκν πνπ αλεθεξα πσο νηη αθνπζεηε παξαθαησ δελ απνδηδεη ηελ πηζηε εηθνλα κηαο ςπραλαιπηηθεο ζπλεδξηαο, αο παξαθνινπζεζνπκε ησξα ηελ πνξεηα κηαο ηεηνηαο απνθξππηνγξαθεζεο ηνπ νλεηξνπ πνπ αθνπζακε. Η εξκελεηα ελνο νλεηξνπ αξρηδεη - παληα θαηα ηελ θξνϋδηθα πξνζαλαηνιηζκελε ςπραλαιπζε - κε απην πνπ ν Freud νλνκαδεη ειεπζεξν ζπλεηξκν. Ο αλαιπνκελνο θαιεηηαη λα πεη ζρεηηθα κε ην νλεηξν ηνπ ν,ηη ηνπ εξρεηαη ζην λνπ. Ο αλαιπνκελνο ζηε δηθε καο πεξηπησζε θαηλεηαη νηη εηπε ηα αθνινπζα: Πεξαζα ην πξνεγνπκελν βξαδπ κε θηινπο κνπ. Βαξηνκαζηαλ θαη ιεγακε βιαθεηεο. Σην ηεινο λησζακε νλησο θαπσο αλνεηνη θη ελαο θηινο παξαηεξεζε εηξσληθα: Μα ερνπκε ηνζν ρακειν επηπεδν; Να ινηπνλ, εδσ ερνπκε ην ιεγνκελν ππνιεηκκα ηεο εκεξαο. Καπνην σο πξνο ηελ θεληξηθε ηδεα ηνπ νλεηξνπ αζρεην γεγνλνο, ην νπνην θαηα ηνλ Freud ελεξγνπνηεη κεζα απν αλεμεξεπλεηνπο δξνκνπο ηελ θνριαδνπζα αζπλεηδεηε επηζπκηα. Όκσο αο γπξηζνπκε ζηελ εξκελεηα θαη ζηνλ λεαξν αλδξα κε ηνπο ειεπζεξνπο ζπλεηξκνπο. Απηνη θαηα ηνλ ςπραλαιπηε ηνπ νδεγεζαλ ζηελ απνθξππηνγξαθεζε ηνπ θαλεξνπ νλεηξνπ, γηαηη καο δεηρλνπλ πσο εγηλε ε παξαιιαγε ηνπ θη εηζη καο νδεγνπλ ζηελ ππνιαλζαλνπζα αζπλεηδεηε επηζπκηα. Αθνπζηε ηα ζπκπεξαζκαηα ηνπ θξνϋδηθνπ ςπραλαιπηε: Πξαγκαηη ην βξαδπ ζηελ παξεα ππεξμαλ ακθηβνιηεο γηα ην επηπεδν ηεο παξεαο. Ακθηβνιηεο πνπ πιεγσζαλ ηνλ νλεηξεπνκελν, γηαηη ην επηπεδν ηνπ ην εηρε πεξη πνιινπ. Δηζη ινηπνλ ην ελδερνκελν λα ερεη απηνο ρακειν επηπεδν, ζην νλεηξν κεηαηεζεθε ζηελ θνπεια θαη ζηελ παξεα ηεο. Γηα ηελ αθξηβεηα, πξνβιεζεθε παλσ ηνπο. Καη ζην νλεηξν ν νλεηξεπνκελνο απνιακβαλε ηελ πλεπκαηηθε ηνπ αλσηεξνηεηα απελαληη ζηελ θνπεια, ε νπνηα δηθαηνινγεζεθε πνπ εηρε ηνζν ρακειν επηπεδν. Ο νλεηξεπνκελνο νηαλ δηεγνπληαλ γηα ηηο βιαθεηεο πνπ ειεγαλ, εηρε ν ηδηνο ηελ αλαγθε λα δηθαηνινγεζεη γη απην. Σε κηα πξσηε πξνζεγγηζε ην νλεηξηθν πεξηερνκελν πεξηερεη ηελ εθπιεξσζε ηεο επηζπκηαο: «Γελ ππαξρεη ακθηβνιηα, εγσ εηκαη εμππλνο. Αληηζεηα, νη θνπειεο εηλαη πνπ ερνπλ πνιπ ρακειν επηπεδν.» Καη ν ζπγγξαθεαο ζπλερηδεη εηζαγνληαο καο αθνκα βαζπηεξα ζηελ επηθξαηεηα ηεο θξνϋδηθεο
απηνθξαηνξηαο: Δληππσζε θαλεη νηη ζην νλεηξν ζηε ιεμε επηπεδν ιεηπεη ην ηειεπηαην γξακκα, ην νκηθξνλ, δειαδε ην αθξν. Απην θαηαδεηρηεθε, εθθξαδεη κηα αθνκα δηαδηθαζηα κεηαζεζεο. Βαζηθα ν ζξηακβνο ηνπ νλεηξεπνκελνπ αθνξνπζε ηελ αλδξηθε ηνπ πεξεθαληα. Τν αθξν αληηπξνζσπεπε ην νξγαλν ηνπ αλδξηζκνπ. Ο νλεηξεπνκελνο - νρη κνλν ζην νλεηξν ηνπ - ηελ πεξεθαληα γηα ηνλ αλδξηζκν ηνπ ηελ ερεη κεηαζεζεη ζην θεθαιη ηνπ θαη ζηε ιεηηνπξγηα ηνπ, ηε λνεκνζπλε. Δηλαη θαηαλνηεξνο απν ηηο γπλαηθεο, γηαηη απηεο θαηα ηε γλσκε ηνπ ερνπλ κηθξε λνεηηθε ηθαλνηεηα. Δηζη ε ηθαλνπνηεζε ηεο επηζπκηαο, ε νπνηα αλαθεξζεθε ζε κηα δεπηεξε πξνζεγγηζε ιεεη: «Γελ ππαξρεη θακηα ακθηβνιηα γηα ην δηθν κνπ αλδξηζκν.» Πνπ νδεγνπλ νια απηα ηνλ θξνϋδηθν ςπραλαιπηε ηεο πεξηπησζεο καο; Αθνπζηε ηηο ζθεςεηο ηνπ πνπ αθνινπζνπλ: Όκσο εηζη ηνλ νλεηξεπνκελν ηνλ εδσζε κηα αζπλεηδεηε ακθηβνιηα σο πξνο ηε ζεμνπαιηθε ηνπ ηθαλνηεηα. Γειαδε επαζε αγρνο νηη απεηινπληαλ ε ηθαλνηεηα ηνπ, πνπ εηλαη ηειηθα ην αγρνο ηεο νδπλεο νηη ζα ραζεη ηελ αξηηκειεηα ησλ γελλεηηθσλ ηνπ νξγαλσλ. «Ο», παξαηεξεζε ν νλεηξεπνκελνο, θσλαδεη θαλεηο νηαλ πνλαεη, νηαλ ηξαπκαηηδεηαη. Απην ινηπνλ παξαζηαηλεη κηα ζπκππθλσζε, αληηπξνζσπεπεη αθελνο ηνλ πνλν, δειαδε ην αγρνο ελνο επσδπλνπ ηξαπκαηηζκνπ, αθεηεξνπ ην ζξηακβν επαλσ ζηελ ειιεηςε, ζην ιεηςν ηεο γπλαηθαο. Σπκθσλα κε απηα, ην αζηεην ηνπ νλεηξνπ εηλαη ζηε ζπιιαβε -ν-. Σε κηα ειαρηζηε ιεπηνκεξεηα, ε νπνηα δελ πεξηερεηαη θαλ ζην θαλεξν πεξηερνκελν ηνπ νλεηξνπ. Μηα ηδηαηηεξνηεηα απηνπ ηνπ νλεηξνπ. Με ζαο θαλεη πεξηεξγν νηη ν νλεηξεπνκελνο πξνθαλσο ζπκκεηερεη ελεξγα θαη νκνζπκα ζηελ εμειημε απηεο ηεο απνθξππηνγξαθεζεο. Απην δελ απνδεηθλπεη ηηπνηα. Εηλαη δηαπηζησκελν νηη νη αλαιπνκελνη πνιιεο θνξεο ιελε ζηνλ ςπραλαιπηε ηνπο ν,ηη απηνο ζειεη λα αθνπζεη. Αιια ζε ελαλ θξνϋδηζηε, αιια ζε ελαλ γηνπλγθηαλν θαη ινηπα. Τνζν πεξηζζνηεξν νζν πεξηζζνηεξν εηλαη ν ηδηνο ν ςπραλαιπηεο πεξηνξηζκελνο ζηηο απνςεηο κηαο ζρνιεο. Κπξηε Γεκελεηδε, πξαγκαηηθα πηζηεπσ νηη εηαλ πνιπ δηαθσηηζηηθν ην παξαδεηγκα κηαο θξνϋδηθεο αλαιπζεο νλεηξνπ. Θα κπνξνπζαηε αλαθεθαιαησλνληαο λα καο αλαθεξεηε ζπλνπηηθα ηα βαζηθα ζηνηρεηα ηεο θξνϋδηθεο ζεσξηαο γηα ηα νλεηξα, σζηε λα γηλνπλ θαιπηεξα αληηιεπηα απν νινπο ηνπο αθξναηεο ηεο εθπνκπεο; Ναη, αο αξρηζνπκε ινηπνλ παιη απν ηελ αξρε. Τν νλεηξν παξαζηαηλεη ηελ εθπιεξσζε κηαο αζπλεηδεηεο επηζπκηαο. Η αζπλεηδεηε επηζπκηα, νπσο ηε γλσξηζακε ζην παξαδεηγκα,
εθπιεξσλεηαη ζε δπν επηπεδα. Σε ελα πξσην επηπεδν ε επηζπκηα εθπιεξσλεηαη σο εμεο: «Δελ ππαξρεη ακθηβνιηα, εγσ εηκαη εμππλνο». Αληηζεηα νη θνπειεο εηλαη πνπ ερνπλ πνιπ ρακειν επηπεδν. Σε ελα δεπηεξν, βαζπηεξν επηπεδν, ε εθπιεξσζε ηεο επηζπκηαο εηλαη ε αθνινπζε: «Δελ ππαξρεη ακθηβνιηα γηα ην δηθν κνπ αλδξηζκν». Η ηθαλνπνηεζε ηεο αζπλεηδεηεο επηζπκηαο εζπραδεη ηνλ νλεηξεπνκελν θαη ηνπ επηηξεπεη λα ζπλερηζεη ηνλ ππλν ηνπ. Τν νλεηξν εηλαη ινηπνλ θπιαθαο ηνπ ππλνπ. Απηε ε επηζπκηα, γηα λα εθπιεξσζεη, δεζκεπεη θαπνην γεγνλνο ηεο πξνεγνπκελεο κεξαο, ην ππνιεηκκα ηεο εκεξαο. Τν ππνιεηκκα ηεο εκεξαο πνπ ππαξρεη ζηα νλεηξα ζηελ πεξηπησζε καο ζπληζηαηαη ζηελ εηξσληθε παξαηεξεζε ηνπ θηινπ ηνπ νλεηξεπνκελνπ ην πξνεγνπκελν βξαδπ: «Μα ερνπκε ηνζν ρακειν επηπεδν;» Η εθπιεξσζε ηεο απαγνξεπκελεο επηζπκηαο ζπληζηα ην ιαλζαλνλ νλεηξν, ηνλ νπνην θξππηνγξαθεηηαη απν ηε ιεηηνπξγηα κηαο ινγνθξηζηαο, γηα λα εκθαληζηεη θνζκην πιενλ- ζαλ ην θαλεξν νλεηξν. Τν ιαλζαλνλ νλεηξν εηλαη ε εθπιεξσζε ηεο αζπλεηδεηεο επηζπκηαο. «Δελ ππαξρεη ακθηβνιηα γηα ηνλ δηθν κνπ αλδξηζκν». Απην, ην ιαλζαλνλ νλεηξν, δελ ερεη αθνκα ηε κνξθε κηαο εηθνληθεο παξαζηαζεο. Τν θαλεξν νλεηξν εηλαη ην νλεηξν πνπ δηεγεζεθε ν νλεηξεπνκελνο κε ην ζθεληθν ηνπ θαη κε ηελ πινθε ηνπ. Ηδε ινηπνλ ην ζθεληθν θαη ε πινθε ηνπ νλεηξνπ απνηεινπλ κεξνο ηεο θξππηνγξαθεζεο ηνπ ιαλζαλνληνο νλεηξνπ. Όκσο νη θπξηνηεξνη κεραληζκνη απηεο ηεο θξππηνγξαθεζεο εηλαη ε κεηαζεζε θαη ε ζπκππθλσζε. Τε κεηαζεζε ηε γλσξηζακε ζηελ εξκελεηα ηνπ νλεηξνπ ζαλ εθεηλν ην κεραληζκν, νπνπ ην ελδερνκελν ν νλεηξεπνκελνο λα ερεη ρακειν επηπεδν κεηαηηζεηαη θαη πξνβαιιεηαη ζηελ θνπεια θαη ζηελ παξεα ηεο. Μηα αιιε κεηαζεζε γλσξηζακε ζην νηη ν νλεηξεπνκελνο νρη κνλν ζην νλεηξν ηνπ- ηελ πεξεθαληα γηα ηνλ αλδξηζκν ηνπ ηελ εηρε κεηαζεζεη ζην θεθαιη ηνπ θαη ζηε ιεηηνπξγηα ηνπ, ηε λνεκνζπλε. Η ζπκππθλσζε, ηεινο, ν αιινο κεραληζκνο ηεο θξππηνγξαθεζεο ηνπ ιαλζαλνληνο νλεηξνπ, ζην παξαδεηγκα καο δεηρλεηαη κε ην γξακκα -ν- πνπ ιεηπεη απν ηε ιεμε «επηπεδ». Σην -νζπκππθλσλνληαη δπν αληηζεηα ζεκαηα. Πξσηνλ, ε θξαπγε ηνπ πνλνπ θαηα ην αζπλεηδεην αγρνο επλνπρηζκνπ ηνπ νλεηξεπνκελνπ. Δεπηεξνλ, ην -ν- ζαλ ην αθξν ζπκβνιν ηνπ αλδξηθνπ νξγαλνπ, ην νπνην ε θνπεια πνπ ηνλ πιεζηαδεη ζην νλεηξν, παξαδερεηαη πσο δελ ερεη. Μηιαεη γηα «επηπεδ» θη εηζη ηνπ επηθπξσλεη εκκεζα- ηε δηθε ηνπ αλσηεξνηεηα. Απηα εηλαη ηα θπξηα ζηνηρεηα, κε ηα νπνηα ε θξνϋδηθε απηνθξαηνξηα θαλεη θαηνρε ζηα νλεηξα. Καη ησξα ζα θαλνπκε ελα αικα θαη ζα δνπκε ηη ερεη κεηλεη ζεκεξα, πνπ νδεγεζε ε παξαθκε θαη πησζε απηεο ηεο απηνθξαηνξηαο.
[ θελν - ιαζνο ζηελ εγγξαθε!] Οπηε ηηο απνςεηο ησλ βεβεισκελσλ ερζξσλ ηεο ςπραλαιπζεο, νπηε εθεηλεο θηινζνθσλ, νη νπνηνη αζθνπλ κηα πεξηζζνηεξν επηζηεκνινγηθε θξηηηθε επαλσ ζηηο ζεσξεηηθεο ηεο πξνηαζεηο. Πνιπ πεξηζζνηεξν ζα δσζσ ην ινγν ζηνπο ηδηνπο ηνπο θξνϋδηζηεο θαη ζα αθνπζνπκε πσο απηνη ηνπιαρηζηνλ νξηζκελνη απν απηνπο- αληηκεησπηδνπλ ζεκεξα ηα νλεηξα. Θα αλαθεξζσ θπξησο ζε ελα ζεκηλαξην γηα ηα νλεηξα πνπ δηεξθεζε πεληε ρξνληα θαη ζην νπνην κεηεηραλ κειε ηεο ακεξηθαληθεο αθαδεκηαο ηεο ςπραλαιπζεο. ζηα πιαηζηα απηνπ ηνπ ζεκηλαξηνπ ελαο ςπραλαιπηεο, ν doctor Zane, παξνπζηαζε ερνγξαθεκελν ηνλ παξαθαησ δηαινγν κε ελαλ αζζελε ηνπ: Ο αζζελεο: Πξηλ απν κηα δπν βδνκαδεο απνθαζηζα λα πασ ζην θνπξεην γηα λα θνςσ ηα καιιηα κνπ. Ο θνπξεαο θιπαξνπζε αζηακαηεηα. Πνζν ην κηζσ απην ζηνπο θνπξεηο! Όκσο κεηα απν εθεηλν ην θνπξεκα αξρηζα λα ερσ νλεηξα. Μερξη ησξα εηδα ην ηδην νλεηξν ηξεηο θνξεο. Σε απην ην νλεηξν ππαξρεη θαζε θνξα ελα κεγαιν θαιαθξν ζεκεην. Αξρηθα απην ερεη πεξηπνπ ην κεγεζνο κηαο θνππαο, νκσο θαηνπηλ γηλεηαη νιν θαη κεγαιπηεξν. Οπ, ζθαηα! Τσξα ινηπνλ αξρηδσ λα ζπγρπδνκαη γηα θαηη πνπ δελ κε ελνηαδε πνηε ζηε δσε κνπ κερξη ησξα. Doctor Zane: Μπνξεηηε λα κνπ πεξηγξαςεηε ην νλεηξν θαπσο ιεπηνκεξεζηεξα; Αθξηβσο νπσο ην εηδαηε; Ο αζζελεο: Να, βιεπσ ην ηδην κνπ ην θεθαιη απν πηζσ θη εθεη πηζσ ππαξρεη θαηη ζε δηακεηξν πεξηπνπ δσδεθα εθαηνζησλ θαη απην εηλαη θαιαθξν εθηνο απν ιηγεο θαιαθξεο ηξηρεο παλσ ζηελ επηθαλεηα. Καηη ηεηνην εηδα. Ηδε ζε πνιινπο λενπο αλδξεο. Doctor Zane: Πσο λησζαηε νηαλ ην εηδαηε απην ην νλεηξν; Ο αζζελεο: Α θνβεξα ηξνκαγκελνο μππλεζα. Δηρα ηεηνην παληθν πνπ ζρεδνλ εκνπλ εηνηκνο λα πεδεμσ απν ην παξαζπξν. Κξαηηνκνπλ γεξα απν ην ζεληνλη. Απηνο εηλαη ν δηαινγνο. Καηνπηλ ν Zane παξαζεηεη ηηο εξκελεηεο πνπ εθαλαλ πεληε κειε ηνπ ζεκηλαξηνπ. Αθνκα θαη αλ κεξηθνη νξνη δελ εηλαη απνιπηα θαηαλνεηνη ζηνλ κε εηδηθν, αμηδεη απηελ ηε ζπλνκηιηα λα ηελ αθνπζνπκε. Γηαηη ν doctor Zane δελ αθνινπζεη πεξηζζνηεξν ηε ιεπηνκεξεηα ζην νλεηξν γηα ηνλ θνπξεα θαη γηα ην θνπξεην; Ψπραλαιπηεο Β: Σθεθηνκαη νηη ην ζπκβαλ ζην θνπξεην ζρεηηδεηαη κε θαηη πνπ ζα εγηλε κε ηνλ παηεξα ηνπ αζζελνπο ζηελ παηδηθε ηνπ ειηθηα. Αθνκα ζα ππαξρεη θαπνηα ζρεζε κε ηνλ
ζεξαπεπηε ηνπ. Ψπραλαιπηεο Γ: Σθεθηνκαη πσο ην θπξην κειεκα απηνπ ηνπ λενπ εηλαη λα απνθξνπζεη θαζε επηζεζε ελαληηα ζηελ παληνδπλακηα ηνπ ε ζην λαξθηζζηζκν ηνπ. Ψπραλαιπηεο Γ: Γελ ζα εηαλ θαιν λα αλαινγηζηνπκε γηα ιηγν ην κεηαθνξηθν λνεκα απηνπ ηνπ νλεηξνπ, δειαδε ηελ ηξηρνπησζε; Γελ πηζηεπσ νηη πξνθεηηαη γηα ηξηρνπησζε. Σην νλεηξν ν αζζελεο πεξηγξαθεη κνλν ελα θαιαθξν ζεκεην κε ιηγεο κεκνλσκελεο ηξηρεο επαλσ ηνπ θαη αθνπζακε ηνλ αζζελε λα ιεεη γηα ην νλεηξν ηνπ ηε ιεμε «ζθαηα». Καη αθνκα επαλαιακβαλεη ζπρλα ζε ζρεζε κε ην θαιαθξν ζεκεην ηε ιεμε «πηζσ». Δμ νπ θαη ν ζπλεηξκνο κνπ ζε απηελ ηελ εηθνλα ηνπ νλεηξνπ. «Γελ ηα βγαδσ πεξα κε ηηο νκνθπινθηιηθεο νξκεο κνπ». Ψπραλαιπηεο Γ: Δγσ αληηζεηα πηζηεπσ νηη ν αζζελεο ζειεη λα πεη: «Γελ ηα βγαδσ πεξα κε ηελ απσιεηα ηνπ απηνειεγρνπ κνπ, κε ηελ νξγε κνπ, θαη γη απην πξεπεη λα θαηαθπγσ ζε κηα ππνηειε ζειπθηα νκνθπινθηιηθε ζηαζε, γηα λα κελ μεζπαζεη θαλελαο θαπγαο πνπ ζα κε θαηεζηξεθε. Δλδερνκελσο ε νκνθπινθηιηα ζα κπνξνπζε λα ζεσξεζεη θαηη ην ζειπθν. Απν ηελ αιιε πιεπξα ζα κπνξνπζε θαλεηο θαη λα πεη νηη ν επηζεηηθνο νκνθπινθηιηθνο ξνινο εηλαη πνπ απεηιεη λα μεζπαζεη κεζα απν ηνλ αζζελε. Ψπραλαιπηεο Δ: Δαλ ζειεζεηε λα εθαξκνζεηε ηελ εξκελεηα ζαο γηα ην πηζσ κεξνο θαη γηα νια ηα ζρεηηθα, ηη ζα ιεγαηε ηνηε θαη γηα ηηο αιιεο ηδηνκνξθηεο πνπ ππαξρνπλ ζην νλεηξν, νπσο παξαδεηγκαηνο ραξηλ ην νηη νια γηλνληαη ζπλερσο κεγαιπηεξα. Ψπραλαιπηεο Β: Θα ειεγα νηη ε πξννδεπηηθε επεθηαζε ηνπ θαιαθξνπ ζεκεηνπ ζεκαηλεη απμαλνκελν αγρνο θαη νξγε. Θα κπνξνπζε λα πεη θαλεηο νηη ν αζζελεο κεγαισλεη ν ηδηνο, κε ηελ ελλνηα νηη δηεπξπλεη ην πξνβιεκα ηνπ. Σαλ λα γξαθεη ζηελ αξρε κε κηθξα γξακκαηα θαη θαηνπηλ κε θεθαιαηα. Ψπραλαιπηεο Γ: Με απαζρνιεη νηη ην νλεηξν ηειεησλεη ζε ηνζν κεγαιν παληθν. Πηζηεπσ νηη πξεπεη λα θαηαιαβνπκε θαιπηεξα ηνπο κεραληζκνπο απηνπ ηνπ παληθνπ. Απηνο ν ζπγθινληζηηθνο παληθνο ζα κπνξνπζε λα εμεγεζεη ζαλ ελα εηδνο θαηαθεξκαηηζκνπ ε δηαιπζεο ηνπ εαπηνπ ε ηνπ εγσ ε πεηηε ην νπσο ζειεηε. Γη απην ζα κπνξνπζε θαλεηο λα ηνλ θαηαιαβεη ζαλ ελαλ νκνθπινθηιηθν παληθν.
Ψπραλαιπηεο Γ: Αθξηβσο απηε ε πεξηνρε ηεο δηαιπζεο εηλαη πνπ κνπ θαηλεηαη ηνζν πξνγελλεηηθε. Απην εηλαη πνπ ζα αληεηεηλα ζηε ρξεζε ζαο ηνπ νξνπ «νκνθπινθηιηθνο». Απηε εηλαη κηα θξηζε ηαπηνηεηαο. Αο δνπκε πσο ζρνιηαδεη ηνλ παξαπαλσ δηαινγν ν doctor Zane: Δπξεπε δηαξθσο λα δηαπηζησλνπκε νηη νη ςπραλαιπηεο πνπ πεξαλ κεξνο ζην ζεκηλαξην εδηλαλ γηα ην ηδην νλεηξν νινηεια δηαθνξεηηθεο εξκελεηεο θαη εηραλ εθπιεθηηθα κεγαιεο δπζθνιηεο λα ζπλελλνεζνπλ κεηαμπ ηνπο. Καη απηεο νη δπζθνιηεο απμαλνληαλ παληα, νηαλ νη εξκελεπηεο ησλ νλεηξσλ καζαηλαλ επηπιενλ ηνπ θαλεξνπ νλεηξνπ, πνπ εηαλ ην ζεκα ηνπο, θαη ζηνηρεηα απν ην ηζηνξηθν. Ωο πξνο ηνλ παξαπαλσ αλαθεξνκελν αζζελε, ν doctor Zane πξνζεζεζε νηη απηνο ζε νιε ηε δηαξθεηα ηεο ζεξαπεηαο ηνπ δελ εδεημε ηελ παξακηθξε νκνθπινθηιηθε ηαζε. Καη ν doctor Zane θιεηλεη ηηο παξαηεξεζεηο ηνπ κε ηα ινγηα: Δαλ δελ θαηαθεξνπκε λα μεθαζαξηζνπκε απην ην ζπγθινληζηηθν θαηλνκελν, ηηο κεηαμπ ηνπο αζπκβηβαζηεο εξκελεηεο ελνο θαη ηνπ απηνπ νλεηξνπ, νη ςπραλαιπηεο ζα ζπλερηζνπλ λα παξηζηαλνπλ νηη θαηαιαβαηλνπλ ζεσξεηηθα ηελ αλζξσπηλε ζπκπεξηθνξα, ελσ ζηελ πξαμε κνιηο επηρεηξεζνπλ λα εξεπλεζνπλ καδη κηα ζπγθεθξηκελε ζεκαληηθε θιηληθε πεξηνρε, δελ εηλαη θαζνινπ ζε ζεζε λα θαηαιαβνπλ ν ελαο ηνλ αιιν θαη λα κηιεζνπλ καδη. Σεκεξα, θπξηε Γεκελεηδε, πνζε ηζρπ ερεη ε ρξεζε ηεο θξνϋδηθεο εξκελεηαο ησλ νλεηξσλ απν ηνπο ςπραλαιπηεο; Όπσο ηνληζα θαη ζηελ αξρε ηεο εθπνκπεο, πνηε ζηελ ςπραλαιπζε ε πξαμε ηεο δελ ηαπηηδνληαλ απνιπηα κε ηε ζεσξηα ηεο. Καη καιηζηα ζα ειεγα, νζν πην σξηκνο εηλαη ν ςπραλαιπηεο, ηνζν ιηγνηεξν αθελεη ηε ζηαζε ηνπ λα θαηεπζπλεηαη απν ζεσξεηηθεο πξνθαηαιεςεηο. Όζνλ αθνξα ησξα ηελ ηδηα ηε θξνϋδηθε ζεσξηα, θαηαξρελ ππαξρεη κηα θαηεγνξηα ςπραλαιπησλ, νη νπνηνη αθνινπζνπλ εθπεθξαζκελα αιινπο δξνκνπο, νπσο παξαδεηγκαηνο ραξηλ εθεηλνη πνπ αλεθνπλ ζηε ζρνιε ηνπ Adler, ηνπ Lacan, νη ιεγνκελνη λενθξνϋδηθνη, γηα λα αλαθεξσ ηα πην γλσζηα ζηελ Ειιαδα ξεπκαηα. Όκσο ηδηαηηεξν ελδηαθεξνλ παξνπζηαδεη θαηα ηε γλσκε κνπ ε εμειημε ηεο θξνϋδηθεο ζεσξηαο, ε νπνηα ζπκβαηλεη ζηνπο θνιπνπο ησλ ιεγνκελσλ νξζνδνμσλ θξνϋδηζησλ. Εθεη θαηλεηαη πνιπ θαζαξα νηη ην θαηλνκελν πνπ νλνκαζα θαπσο πξνθιεηηθα ρξεζηκνπνησληαο ελαλ ηηηιν ηνπ Eysenk «Παξαθκε θαη πησζε ηεο θξνϋδηθεο απηνθξαηνξηαο». Απην βεβαηα δελ εηλαη κνηξα ηεο
θξνϋδηθεο ζεσξηαο θαη κνλν. Αλεθεη ζηελ επνρε καο νηη θαζε κεγαινπλνν ζεσξεηηθν νηθνδνκεκα θαηαξξεεη. Απην ην ηδηαηηεξα εληππσζηαθν θαηλνκελν δελ κπνξεη βεβαηα λα ζπδεηεζεη ησξα. Όκσο, θαζσο εδσ γηλεηαη ινγνο γηα ηε θξνϋδηθε ζεσξηα ησλ νλεηξσλ, ζα θιεηζσ ηε ζθηαγξαθεζε ηεο ζεκεξηλεο ηεο θαηαζηαζεο παξαζεηνληαο δπν ινγηα απν ηελ εξγαζηα κηαο αιιεο ςπραλαιπηξηαο, ηεο Echart, απν ην ηδην ζεκηλαξην ηεο ακεξηθαληθεο αθαδεκηαο ηεο ςπραλαιπζεο επαλσ ζηα νλεηξα. Γξαθεη ινηπνλ ε Echart: Πνιινη απν καο εγθαηειεηςαλ κελ πνιια ηκεκαηα ηεο αξρηθεο θξνϋδηθεο εξκελεηαο ησλ νλεηξσλ, νπσο γηα παξαδεηγκα ηε ζεσξεζε ηνπ νλεηξνπ ζαλ εθπιεξσζεο κηαο επηζπκηαο ε ηελ παξαζηαζε ηνπ νλεηξνπ ζαλ θπιαθα ηνπ ππλνπ θαη ηελ δηαθξηζε αλακεζα ζε θαλεξν θαη ζε ιαλζαλνλ πεξηερνκελν ηνπ νλεηξνπ. Κη νκσο νινη καο θξαηακε ηνλ νξν εξκελεηα ζαλ ηηηιν γηα ηνλ ηξνπν ηεο πξνζβαζεο καο ζηα νλεηξηθα ζπκβαληα ησλ αζζελσλ καο. Όκσο απην δεηρλεη νηη ζπλερηδνπκε λα εξγαδνκαζηε ζεξαπεπηηθα θαησ απν ηελ δηθηαηνξηα παξαζηαζεσλ, ηηο νπνηεο ερνπκε ζεσξεηηθα ακθηζβεηεζεη απν θαηξν. Τσξα κπνξνπκε θαπσο λα εθηηκεζνπκε ηελ απνζηαζε πνπ δηαλπζεθε απν ην 1900, νηαλ ν Freud δεκνζηεπζε ηελ «Εξκελεηα ησλ Ολεηξσλ», πνπ εηξεζζσ ελ παξνδσ ζηα ειιεληθα κεηαθξαζηεθε επη ην πνκπσδεζηεξνλ «Εξκελεπηηθε ηνπ Ολεηξνπ», κερξη ηηο κεξεο καο. Ο δηαινγνο πνπ αθνπζακε εγηλε ην 1967. Σρεδνλ δεθα ρξνληα αξγνηεξα ελαο γλσζηνο Επξσπαηνο ςπραλαιπηεο, ν André Green, γξαθεη: Δαλ ιηγε γλσζε καζαηλεη ζε θαπνηνλ λα εξκελεπεη νλεηξα, ε πνιιε γλσζε ηνλ καζαηλεη λα αθνπεη ηελ αθεγεζε ηνπο θαη λα απνθεπγεη ηηο εξκελεηεο. Εηζη ινηπνλ θαη ην ηειεπηαην νρπξν ηεο θξνϋδηθεο ζεσξηαο ησλ νλεηξσλ, ε εξκελεηα ηνπο, θινληδεηαη. Αλ νρη αθνκα γηα ηνπο πνιινπο ςπραλαιπηεο, ηνπιαρηζηνλ γηα ηνπο πξσηνπνξνπο αλακεζα ηνπο. Όκσο, πξνζνρε! Όια απηα πνπ αλαθεξζεθαλ θαησ απν ηνλ ηηηιν «Παξαθκε θαη πησζε ηεο θξνϋδηθεο απηνθξαηνξηαο», δελ ζεκαηλνπλ νηη ε ηδηα ε ςπραλαιπζε ερεη θηαζεη ζην ηεινο ηεο. Όπσο ιελε θαη νη Γεξκαλνη, δελ πξεπεη λα βηαζηνπκε θαη κε ηα απνλεξα ηνπ κπαληνπ λα πεηαμνπκε θαη ην παηδη. Όπσο αλαθεξακε ζηελ αξρε ηεο απνςηλεο εθπνκπεο, ε θζνξα ηνπ ηαμηδησηηθνπ νδεγνπ δελ ζεκαηλεη θαζνινπ θαη θαηαζηξνθε ησλ ηνπσλ πνπ απηνο πεξηγξαθεη. Τν ηη νια απηα ζεκαηλνπλ γηα ηε ζρεζε καο κε ηα νλεηξα, ζα ην δνπκε ζηελ επνκελε εθπνκπε.