Είναι Πράγματι οι Γερμανοί Φτωχότεροι από τους Έλληνες, in DEEP ANALYSIS Ενέργεια Η Μακροπρόθεσμη Παροχή Φυσικού Αερίου στην Ευρώπη Κύρια Σημεία του Ιωάννη Γατσίδα, της Θεοδώρας Νικολετοπούλου και του Κωνσταντίνου Στρατή in DEEP ANALYSIS Η κατανομή του πλούτου μεταξύ των διαφόρων νοικοκυριών στη Γερμανία φαίνεται να είναι πολύ πιο άνιση σε σύγκριση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. Το παρόν αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης εργασίας, η οποία εξελίσσεται σε έξι μέρη που δημοσιεύονται σε αντίστοιχα τεύχη. Τεύχος 4, 2013. Οι ενεργειακές ανάγκες της Ευρώπης θα αυξηθούν μέσα στα επόμενα χρόνια γεγονός που την αναγκάζει να αναζητήσει εναλλακτικούς τρόπους εισαγωγής φυσικού αερίου. Οι γειτονικές της χώρες είναι ικανές να καλύψουν τις εγχώριες ανάγκες τους αλλά και να εξάγουν στην Ευρώπη το φυσικό αέριο που θα χρειάζεται. Η ποσότητα φυσικού αερίου shale gas που αντλήθηκε τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ αυξάνεται με ετήσιους ρυθμούς της τάξης του 50%, συνεισφέροντας στη μείωση εξάρτησης των ΗΠΑ από εισαγωγές φυσικού αερίου. Οι εκτιμήσεις για τα επόμενα χρόνια προβλέπουν την περαιτέρω αύξηση των κοιτασμάτων. Ενώ η «επανάσταση» του shale gas αποτελεί πραγματικότητα, οι πλέον αισιόδοξοι κάνουν λόγο για χρήση μη συμβατικών τεχνολογιών και για την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων πετρελαίου που πιθανώς να μειώσουν σημαντικά την εξάρτηση των ΗΠΑ και από εισαγωγές πετρελαίου. Ε ν έ ρ γ ε ι α www.indeepanalysis.gr - info@ indeepanalysis.gr τεύχος 4 2013 σελ. 3
Ενέργεια Η Μακροπρόθεσμη Παροχή Φυσικού Αερίου στην Ευρώπη Η Αλγερία αποτελεί ένα σημαντικό εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου, η Λιβύη και η Αίγυπτος προσπαθούν να βρουν τρόπους να εκμεταλλευτούν τα αποθέματα φυσικού αερίου που διαθέτουν, ώστε να καταφέρουν να εξάγουν στην Ευρώπη. Όσον αφορά στη Λιβύη, δε γίνονται πολλές προσπάθειες για εξαγωγή φυσικού αερίου, αφού η χώρα δίνει βαρύτητα κυρίως στο πετρέλαιο. σελ. 2 Η Μακροπρόθεσμη Παροχή Φυσικού Αερίου στην Ευρώπη Γατσίδας Ιωάννης, Νικολετοπούλου Θεοδώρα Λόγω αύξησης της Ευρωπαϊκής ζήτησης για φυσικό αέριο και της ταυτόχρονης μείωσης της εγχώριας προσφοράς, η Ευρώπη μελλοντικά θα εξαρτάται από άλλες χώρες προκειμένου να εισάγει φυσικό αέριο. Οι γειτονικές της χώρες περιλαμβάνουν αποθέματα τα οποία μπορούν να καλύψουν την εγχώρια ζήτηση της Ευρώπης στο μέλλον. Στο παρόν σημείωμα αναζητάμε τις χώρες που θα σταθούν ικανές, με βάση τα αποθέματα που διαθέτουν σε φυσικό αέριο και με βάση την εγχώρια κατανάλωση τους, να εξάγουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη, ώστε να καλύψουν την ενεργειακή της ζήτηση στο μέλλον. Βόρεια Αφρική Η Βόρεια Αφρική αποτελεί μέχρι και σήμερα έναν από τους προμηθευτές φυσικού αερίου της Ευρώπης. Εκτός από τους πλούσιους φυσικούς πόρους που έχουν οι χώρες της Βόρειας Αφρικής, η γεωγραφική τους θέση επιτρέπει να εξάγουν το φυσικό αέριο που διαθέτουν στις Νοτιοανατολικές χώρες της Ευρώπης. Η Αλγερία εδώ και δεκαετίες αποτελεί το μοναδικό εξαγωγέα. Η Λιβύη και η Αίγυπτος προσπαθούν να βρουν τρόπους να εκμεταλλευτούν τα αποθέματα φυσικού αερίου που διαθέτουν, ώστε να καταφέρουν να εξάγουν και αυτές με τη σειρά τους. Η Αλγερία αποτελεί ένα σημαντικό εξαγωγέα υγροποιημένου φυσικού αερίου (Liquefied Natural Gas-LNG) αφού διαθέτει δύο αγωγούς φυσικού αερίου, τον Trans-Mediterranean και τον Maghreb-Europe gas. Οι αγωγοί ενώνουν την Αλγερία με την Ευρώπη και άλλους τρεις αγωγούς φυσικού αερίου που θα ολοκληρωθούν μελλοντικά, οι οποίοι θα ενώνουν την Αλγερία με την Ισπανία, την Ιταλία και τη Νιγηρία. Όταν ολοκληρωθούν αυτοί οι αγωγοί εκτιμάται ότι η συνολική ποσότητα LNG που θα εξάγεται θα αυξηθεί από 27,5 δις κυβικά μέτρα (bcm) σε 43 bcm ετησίως. Όσον αφορά στη Λιβύη, δε γίνονται πολλές προσπάθειες για εξαγωγή φυσικού αερίου, αφού η χώρα δίνει βαρύτητα κυρίως στο πετρέλαιο. Ο αγωγός Greenstream είναι ο μόνος αγωγός που διασχίζει τη Λιβύη, ενώνει τη Λιβύη με την Ιταλία και έχει χωρητικότητα ίση με 11 bcm ετησίως. Λαμβάνοντας υπόψη εκτιμήσεις, η εγχώρια κατανάλωση φυσικού αερίου της Λιβύης θα διπλασιαστεί φτάνοντας τα 12 bcm το 2030 και έτσι η Λιβύη μπορεί να αυξήσει τις εξαγωγές της από 5,4 bcm
σε 40 bcm το 2030 (OME, 2012). Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί αν αυξήσει την ποσότητα φυσικού αερίου που δίνει στον αγωγό Greenstream, καθώς και αν συμμετάσχει σε άλλους αγωγούς που θα διοχετεύουν φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Τα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου της Αιγύπτου έχουν αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, κάτι που οφείλεται στην προηγμένη τεχνολογία που χρησιμοποιείται για την εύρεση καθώς και την εκμετάλλευση των αποθεμάτων αυτών. Η Αίγυπτος ξεκίνησε να εξάγει φυσικό αέριο το 2003 μέσω του αγωγού Arab-gas στην Ιορδανία, στη Συρία και στο Λίβανο. Αναμένεται η εγχώρια κατανάλωση της Αιγύπτου να διπλασιαστεί μέχρι το 2020, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, και να φτάσει τα 84 bcm μέχρι το 2030 (OME, 2012). Οι εξαγωγές φυσικού αερίου της Αιγύπτου αναμένονται να αυξηθούν και να φτάσουν στο ύψος των 40 bcm ετησίως (OME, 2012), το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων θα διοχετευθούν στην Ευρωπαϊκή αγορά φυσικού αερίου. Μέση Ανατολή Τα αποδεδειγμένα αποθέματα φυσικού αερίου στις χώρες Ιράν, Ιράκ, Ομάν, Κατάρ, Σαουδική Αραβία, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και Υεμένη εκτιμούνται σε 71000 bcm (OME 2012), αποθέματα που αποτελούν το 40% των αποθεμάτων παγκοσμίως. Ωστόσο, δύο χώρες ξεχωρίζουν για την παραγωγή και την εξαγωγή φυσικού αερίου, το Ιράν και το Κατάρ. Tο Ιράν διαθέτει τα μεγαλύτερα σε αριθμό αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο μετά τη Ρωσία. Ανέρχονται σε 27600 bcm, ενώ το 60% αυτών μένουν ανεκμετάλλευτα. Η Τουρκία έχει ήδη συνδεθεί με τον Southern Iranian gas fields μέσω του οποίου μεταφέρονται 14 bcm ετησίως, ενώ εκτιμάται να αυξηθεί η ποσότητα αυτή σε 20 bcm το 2030. Αυτός ο αγωγός προορίζεται να εξάγει φυσικό αέριο στην Τουρκία και Ευρώπη. Το Ιράκ διαθέτει περίπου 3080 bcm αποθέματα φυσικού αερίου (OME, 2012), ενώ παράλληλα εκτιμήσεις δείχνουν ότι υπάρχουν ακόμη 9000 bcm που δεν έχουν ανακαλυφθεί ακόμα. Λόγω όμως των περιορισμών που έχει θέσει το Ιράκ δεν υπάρχει δυνατότητα εξαγωγής φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέχρι το 2020. Το Κατάρ διαθέτει από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα φυσικού αερίου τα οποία εκτιμάται ότι ανέρχονται σε 25783 bcm. Ενώ το Κατάρ έκανε εξαγωγές φυσικού αερίου μόνο στην Ανατολική Ασία, έπειτα άρχισε να στοχεύει και σε άλλες αγορές όπως της υπόλοιπης Ασίας, της Ευρώπης και της Αμερικής. Οι εξαγωγές LNG του Κατάρ στην Ευρώπη θα φθάσουν στο Η Μέση Ανατολή διαθέτει κοιτάσματα που εκτιμάται ότι καλύπτουν το 40% της παγκόσμιας ζήτησης. Δύο από αυτά ξεχωρίζουν τα κοιτάσματα του Ιράν και τα κοιτάσματα του Κατάρ. σελ. 3
Με τη μέθοδο της οριζόντιας άντλησης (horizontal drilling) και της υδρορωγμάτωσης (hydraulic fracturing ή fracting) επιτυγχάνεται η άντληση φυσικού αερίου (και δευτερευόντως πετρελαίου) από σχιστολιθικά πετρώματα (shale rock). Εξ ου και το όνομα του προϊόντος: shale gas. ύψος των 80bcm/ έτος το 2030 (Cedigaz, 2005). Το Ομάρ εκτιμάται ότι διαθέτει πάνω από 300-995 bcm κοιτάσματα φυσικού αερίου εκ των οποίων το 90% μένει ανεκμετάλλευτο. Λόγω του περιορισμένου αριθμού εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων φυσικού αερίου, το Ομάρ εξάγει μόνο στην αγορά της Άπω Ανατολής και ενδέχεται να εξάγει μικρό σε αριθμό απόθεμά της στην Ευρώπη από το 2030 και έπειτα. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα διαθέτουν με τη σειρά τους αποθέματα φυσικού αερίου ύψους 6000 bcm. Το Άμπου Ντάμπι είναι η μόνη περιοχή που κάνει εξαγωγές φυσικού αερίου κυρίως στην Ασία. Μελλοντικά μπορεί να εξάγει, όπως και το Ομάρ, στην Ευρώπη αλλά όχι μεγάλες ποσότητες. Η Επανάσταση του Shale Gas Στρατής Κωνσταντίνος Τους τελευταίους μήνες πληθαίνουν τα δημοσιεύματα σε διεθνές επίπεδο που αφορούν στην «επανάσταση» που έχει αρχίσει να συντελείται κατά τα τελευταία χρόνια στον Aμερικάνικο κλάδο της εξόρυξης ενεργειακών κοιτασμάτων. Με τη μέθοδο της οριζόντιας άντλησης (horizontal drilling) και της υδρορωγμάτωσης (hydraulic fracturing ή fracting) επιτυγχάνεται η άντληση φυσικού αερίου (και δευτερευόντως πετρελαίου) από σχιστολιθικά πετρώματα (shale rock). Εξ ου και το όνομα του προϊόντος: shale gas (shale oil, αντίστοιχα για τα κοιτάσματα πετρελαίου που αντλούνται με τη μέθοδο αυτή). Η καινοτόμος πρακτική έγκειται στην εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων νερού, άμμου και χημικών ουσιών (σε κατάλληλη θερμοκρασία και πίεση) στο εσωτερικό σχιστολιθικών πετρωμάτων επιτρέποντας την απελευθέρωση ποσοτήτων υδρογονανθράκων που βρίσκονται εγκλωβισμένες στα πετρώματα αυτά. Η τεχνολογία που ξεκίνησε, για μία ακόμα φορά, από τις ΗΠΑ οφείλεται στον πειραματισμό σε παρόμοιες τεχνικές μικρών επιχειρήσεων του κλάδου άντλησης ορυκτών πόρων. Η πρόοδος που συντελέστηκε βοήθησε στο να καταστεί οικονομικά βιώσιμη η εμπορική εκμετάλλευση της άντλησης φυσικού αερίου από νέες πηγές με τη μέθοδο αυτή. Η ποσότητα φυσικού αερίου shale gas που αντλήθηκε τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ αυξάνεται με ετήσιους ρυθμούς της τάξης του 50% (Διάγραμμα 1), συνεισφέροντας στη μείωση (της ήδη χαμηλής) εξάρτησης των ΗΠΑ από εισαγωγές φυσικού αερίου (Διάγραμμα 2). Οι εκτιμήσεις για τα επόμενα χρόνια προβλέπουν την περαιτέρω αύξηση των κοιτασμάτων που θα καταστούν εκμεταλλεύσιμα. Η αξιοποίηση των ποσοτήτων αυτών, καθώς και οι προσδοκίες σχετικά με τα Οι εκτιμήσεις για τα επόμενα χρόνια προβλέπουν την περαιτέρω αύξηση των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που θα καταστούν εκμεταλλεύσιμα. σελ. 4
υπάρχοντα αποθέματα που θα αντληθούν τα αμέσως επόμενα χρόνια, έχει ωθήσει τις τιμές φυσικού αερίου στις ΗΠΑ 1 σε διαχρονικά χαμηλά επίπεδα, σε σχέση με το αντίστοιχο κόστος του πετρελαίου (Διάγραμμα 3). Ενώ η «επανάσταση» του shale gas αποτελεί πραγματικότητα, οι πλέον αισιόδοξοι κάνουν λόγο για χρήση μη συμβατικών τεχνολογιών και για την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων πετρελαίου που πιθανώς να μειώσουν σημαντικά την εξάρτηση των ΗΠΑ και από εισαγωγές πετρελαίου. Βέβαια δεν είναι όλοι το ίδιο αισιόδοξοι. Η τιμή (σε δολάρια ανά εκατομμύριο Διάγραμμα 1. Η ποσότητα φυσικού αερίου shale gas που αντλήθηκε τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ Πηγή: US Energy Information Administration. 1 Εξαιτίας του υψηλού κόστους μεταφοράς και αποθήκευσης, το φυσικό αέριο δε διαπραγματεύεται σε παγκόσμιες αγορές, αλλά οι τιμές του διαμορφώνονται σε τοπικό επίπεδο. Οι πλέον αισιόδοξοι για την «επανάσταση του shale gas» κάνουν λόγο για χρήση μη συμβατικών τεχνολογιών και για την εκμετάλλευση νέων κοιτασμάτων πετρελαίου που πιθανώς να μειώσουν σημαντικά την εξάρτηση των ΗΠΑ και από εισαγωγές πετρελαίου. σελ. 5
Διάγραμμα 2. Συνολική παραγωγή και κατανάλωση φυσικού αερίου στις ΗΠΑ (σε δισεκατομμύρια κυβικά πόδια ανά ημέρα) Πηγή: BP Statistical Review of world energy (2012). BTU) στον κόμβο αγωγών Henry Hub (στη πολιτεία της Λουιζιάνα) αποτελεί την αντιπροσωπευτικότερη ένδειξη για το κόστος φυσικού αερίου στις ΗΠΑ. Αντίστοιχα, η τιμή (δολάρια ανά βαρέλι) του West Texas Intermediate (WTI) αποτελεί τη βασικότερη τιμή πετρελαίου στις ΗΠΑ. σελ. 6
Διάγραμμα 3. Εξέλιξη των τιμών φυσικού αερίου και πετρελαίου στις ΗΠΑ Πηγή: Datastream. Σημείωση: Ένα βαρέλι πετρελαίου αντιστοιχεί σε περίπου 5,5 εκατομμύρια BTU. Δυσκολίες στη μεταφορά και αποθήκευση φυσικού αερίου έχουν διαμορφώσει μία διαχρονική σχέση μεταξύ της τιμής του πετρελαίου WTI και του φυσικού αερίου Henry Hub της τάξης του 10. Τα τελευταία χρόνια, όμως, η αναλογία αυτή διατηρεί αυξητικές τάσεις, με την τιμή του πετρελαίου (ανά βαρέλι) να παραμένει πάνω από 20 φορές την τιμή του φυσικού αερίου (ανά MMBTU) κατά τη διάρκεια του 2012. Παρόλη την αισιοδοξία, η πρόοδος στην άντληση κοιτασμάτων με την συγκεκριμένη τεχνολογία περιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά στις ΗΠΑ: Πολλές χώρες ευελπιστούν να μπορέσουν να εκμεταλλευτούν τα όποια κοιτάσματα τους, όμως η πραγματικότητα αποδεικνύεται περισσότερο περίπλοκη. Είναι ενδεικτικό πως σχετική μελέτη της BP, 2012) προβλέπει ουσιαστική εκμετάλλευση αντίστοιχων κοιτασμάτων στην Eυρωπαϊκή ήπειρο από το 2020 και μετά! Το σημαντικότερο ζήτημα που διαχωρίζει τις ΗΠΑ από ολόκληρο τον κόσμο, αφορά τα δικαιώματα εκμετάλλευσης ορυκτών πόρων: Οι ΗΠΑ αποτελούν τη μοναδική ίσως- χώρα στην οποία τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του υπεδάφους ακολουθούν τον ιδιοκτήτη κάθε έκτασης. Αντιθέτως, στις Eυρωπαϊκές χώρες τα αντίστοιχα δικαιώματα παραμένουν στο κράτος, δυσχεραίνοντας τις επενδύσεις ή διαφοροποιώντας τα κίνητρα για την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Πρόσθετο βασικό εμπόδιο για τη χρήση των μη-συμβατικών μεθόδων εκμετάλλευσης κοιτασμάτων αποτελεί η έλλειψη της αναγκαίας τεχνογνωσίας, καθώς η σχετική μέθοδος αντλήσεως φυσικού αερίου έχει χρησιμοποιηθεί σελ. 7
Το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να καταστούν εντελώς αυτάρκεις σε φυσικό αέριο και να αποκτήσουν τη δυνατότητα να εξάγουν μέρος των διαθεσίμων τους είναι πιθανό να μεταβάλλει τις γεωπολιτικές ισορροπίες μακροπρόθεσμα. σχεδόν αποκλειστικά στις ΗΠΑ. Το ζήτημα της τεχνογνωσίας δεν είναι ασήμαντο, καθώς η άντληση υδρογονανθράκων με συμβατικές μεθόδους αποτελεί επένδυση με ιδιαίτερα υψηλό αρχικό κόστος και αβέβαιο αποτέλεσμα. Η χρήση, δε, καινοτόμων, μη-συμβατικών πρακτικών αυξάνει σημαντικά το επίπεδο αβεβαιότητας καθιστώντας το εγχείρημα περισσότερο επικίνδυνο. Είναι χαρακτηριστική η πρόσφατη αποχώρηση της Exon-Mobil (Strzelecki, 2012) από προσπάθειες αναζήτησης κοιτασμάτων shale gas στην Πολωνία 2, καθώς οι σχετικές ενδείξεις δεν ήταν ενθαρρυντικές. Παράλληλα δε θα πρέπει να παραβλέπει κανείς τις ανησυχίες σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της άντλησης υδρογονανθράκων. Οι ανησυχίες αυτές επικεντρώνονται στην ανάγκη χρήσης μεγάλων ποσοτήτων νερού και χημικών ουσιών για την άντληση υδρογονανθράκων. Έτσι, εγείρεται από τη μία ζήτημα σχετικά με τη χρήση των (περιορισμένων) υδάτινων πόρων, και από την άλλη σχετικά με τη μόλυνση του υπεδάφους (πιθανή μόλυνση και του υδροφόρου ορίζοντα) από τα χημικά τα οποία χρησιμοποιούνται. Επιπλέον, η σχετική τεχνολογία έχει κατηγορηθεί πως προκαλεί μικροσεισμούς σε κοντινές, προς τα σημεία άντλησης, περιοχές. Είναι ενδεικτικό πως η Γαλλική κυβέρνηση έχει ήδη απαγορεύσει τη χρήση των συγκεκριμένων τεχνικών για την εκμετάλλευση των σχετικών κοιτασμάτων, ακριβώς εξαιτίας των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, επιφυλασσόμενη να επιτρέψει την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων, όταν η τεχνολογία εξόρυξης καταστεί περισσότερο ασφαλής για το περιβάλλον (Patel, 2012). Ακόμα και εάν η Ευρώπη (και αντίστοιχα ο υπόλοιπος κόσμος) καθυστερήσει στη χρήση των αναγκαίων μησυμβατικών τεχνικών για την άντληση υδρογονανθράκων, οι επιπτώσεις από την εκμετάλλευση κοιτασμάτων shale gas στις ΗΠΑ δημιουργούν νέα δεδομένα σε οικονομικό, πολιτικό και γεωπολιτικό επίπεδο, παγκοσμίως. Το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να καταστούν εντελώς αυτάρκεις σε φυσικό αέριο και να αποκτήσουν τη δυνατότητα να εξάγουν μέρος των διαθεσίμων τους είναι πιθανό να μεταβάλλει τις γεωπολιτικές ισορροπίες μακροπρόθεσμα. Ειδικά, η δυνατότητα προμήθειας της Ευρώπης με φυσικό αέριο (θαλάσσια μεταφορά υγροποιημένου αερίου, LNG) θα μειώσει την εξάρτηση της ευρωπαϊκής ηπείρου από το Ρωσικό φυσικό αέριο. Παρότι κανείς δεν αναμένει τον τερματισμό των εισαγωγών από τη Ρωσία, το ενδεχόμενο αυτό δημιουργεί εναλλακτικές επιλογές που είναι δυνατό να μειώσουν το κόστος εξασφάλισης ενεργειακών πηγών της Ευρωπαϊκής ηπείρου. Αντίστοιχα, η μείωση της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρωπαϊκής ηπείρου από τη Ρωσία πιθανώς να μειώσει τα έσοδα του ρωσικού προϋπολογισμού από την εξαγωγή υδρογονανθράκων. Το ενδεχόμενο εξαγωγής υγροποιημένου αερίου από τη Β. Αμερική (αλλά και από σελ. 8 2 Η Πολωνία, μαζί με τη Γαλλία, διαθέτει από τα σημαντικότερα αποθέματα shale gas στην Ευρώπη, σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις (Πίνακας 1). Επιπλέον, η χώρα δε στερείται κινήτρων για με την εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που θα της επιτρέψει την μείωση της εξάρτησης της από εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου και τη χρήση γαιάνθρακα.
μία σειρά από άλλες χώρες), δεν θα αφήσει ανεπηρέαστη την αγορά ναύλων για τη μεταφορά υγροποιημένου αερίου (LNG carriers) η οποία ήδη αποτελεί το δυναμικότερα αναπτυσσόμενο τμήμα της παγκόσμιας ναυτιλιακής αγοράς, σε μία περίοδο όπου άλλα τμήματα της ναυλαγοράς (παραδείγματος χάρη της μεταφοράς ξυρού φορτίου) αντιμετωπίζουν προβλήματα λόγω της χαμηλής ζήτησης των υπηρεσιών τους κατά τα τελευταία χρόνια. Πίνακας 1. Εκτιμήσεις σχετικά τα αποθέματα shale gas σε διάφορες χώρες και σύγκριση με τα τωρινά επίπεδα παραγωγής, κατανάλωσης και αποθεμάτων (σε τρις κυβικά πόδια) Πηγή: US Energy Information Administration (2011). σελ. 9
Βιβλιογραφία BP (2012) Energy Outlook 2030, January. Cedigaz (2005) Natural Gas in the World, Institut Français du Pétrole, Rueil-Malmaison. OME (2012) Energy Efficiency in Southern and Eastern Mediterranean Countries. Strzelecki Marek (2012) Exxon Mobil Pulls Out of Polish Shale Gas Search, Gazeta Reports, Bloomberg. Tara Patel (2012) France to Keep Shale Ban Until Fracking Alternative Emerges, Bloomberg. US Energy Information Administration (2012) What is shale gas and why is it important?, December. US Energy Information Administration (2011) World Shale Gas Resources: An Initial Assessment of 14 Regions Outside the United States, April. in DEEP ANALYSIS σελ. 10 Την ευθύνη του παρόντος φέρουν οι συγγραφείς. Το περιεχόμενο δεν εκφράζει απαραιτήτως τις απόψεις του In Deep Analysis.