ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ MBA ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ ΚΑΙ Η ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΤΟΥΣ» ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: EFG EUROBANK ERGASIAS ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΜΠΕΛΛΑΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΛΕΞΑΝ ΡΑΤΟΥ ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΠΑΤΡΑ 2012 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Εισαγωγή σελ.5 Κεφάλαιο1 Άµεσες Ξένες Επενδύσεις: Θεωρητική προσέγγιση Βασικές Έννοιες Επενδυτικό Πλαίσιο στην Ελλάδα 1.1 Ορισµός των Ξένων Άµεσων Επενδύσεων σελ.6 1.2 Προσδιοριστικοί παράγοντες των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων σελ.7 1.3 Στρατηγικές διεθνοποίησης επιχειρήσεων σελ.9 1.4 Οι βασικές στρατηγικές των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων σελ.10 1.5 Κριτήρια ανάληψης Άµεσων Ξένων Επενδύσεων σελ.11 1.5.1 Κριτήρια ανάληψης ΑΞΕ ανάλογα µε τον τύπο της σελ.12 1.6 Τάση των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων στο διεθνές περιβάλλον σελ.13 1.7 Το θεσµικό επενδυτικό πλαίσιο στην Ελλάδα ιστορικά σελ.15 Κεφάλαιο 2 Εξελίξεις και Προοπτικές στο Ελληνικό Τραπεζικό Σύστηµα τις δύο τελευταίες δεκαετίες 2.1 Εξελίξεις στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα σελ.17 2.1.1 Εξελίξεις στο εγχώριο τραπεζικό σύστηµα σελ.21 2.1.2 Το ευρωπαϊκό πλαίσιο των εξελίξεων στο εγχώριο τραπεζικό σύστηµα σελ.24 2.2 οµή του τραπεζικού συστήµατος σελ.25 2.2.1 Φορείς που δραστηριοποιούνται στο ελληνικό χρηµατοπιστωτικό σύστηµα σελ.25 2.2.2 Τράπεζες και εναλλακτικά δίκτυα διανοµής χρηµατοπιστωτικών προϊόντων και υπηρεσιών στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την Ευρωζώνη και την Ελλάδα σελ.26 2.2.3 Μερίδια αγοράς και βαθµός συγκέντρωσης των τραπεζικών συστηµάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ελλάδας σελ.28 2.3. Η διεθνής δραστηριότητα των ελληνικών τραπεζών σελ.29 Κεφάλαιο 3 Θεσµικό Επενδυτικό Πλαίσιο Τραπεζών & ιαχείριση Κινδύνων 3.1 Κεφαλαιακή Επάρκεια - Βασιλεία ΙΙ σελ.32 3.2 ιαχείριση Κινδύνων σελ.39 3.2.1 Εισαγωγή σελ.39 3.2.2 Κίνδυνοι που καλούνται να αντιµετωπίσουν οι τράπεζες σελ.40 3.2.2.1 Χρηµατοοικονοµικοί κίνδυνοι σελ.40 3.2.2.2 Μη Χρηµατοοικονοµικοί κίνδυνοι σελ.43 3.2.2.3 Κίνδυνοι συστηµάτων πληρωµών και διακανονισµού σελ.44 3.3 Πιστωτικά Ιδρύµατα και ιαχείριση Κινδύνων σελ.45 3.4 Κείµενα - προτάσεις για την πρόληψη κινδύνων στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα από αρµόδιους φορείς σελ.48 3.4.1 Κείµενο του Συµβουλίου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας (Financial Stability Board, FSB) αναφορικά µε την αντιµετώπιση της 2
προκυκλικότητας στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα 3.4.2 Κείµενο αρχών του Συµβουλίου Χρηµατοπιστωτικής Σταθερότητας αναφορικά µε τη συνεργασία µεταξύ των αρµοδίων αρχών σε διασυνοριακό επίπεδο και διαχείριση κρίσεων 3.4.3 Κείµενο κατευθυντηρίων αρχών της Επιτροπής της Βασιλείας για την Τραπεζική Εποπτεία για την αξιολόγηση των πρακτικών που χρησιµοποιούν οι τράπεζες για την αποτίµηση στην εύλογη αξία των χρηµατοπιστωτικών µέσων 3.4.4 Κείµενο βέλτιστων πρακτικών της CEBS αναφορικά µε τη λειτουργία των κολλεγίων εποπτικών αρχών για τους διασυνοριακά δραστηριοποιούµενους τραπεζικούς οµίλους 3.4.5 Κείµενο διαβούλευσης της CEBS µε θέµα "High-level principles for risk management" 3.4.6 Κείµενο διαβούλευσης της CEBS µε θέµα: "Guidelines on operational risk mitigation techniques" σελ.48 σελ.49 σελ.50 σελ.51 σελ.52 σελ.53 Κεφάλαιο 4 Η Πορεία των Ελληνικών Τραπεζών διαχρονικά & η θέση τους στο Παγκοσµιοποιηµένο Περιβάλλον 4.1 Εισαγωγή σελ.54 4.2 2004 - Το βαλκανικό όραµα των ελληνικών τραπεζών στις αρχές της προηγούµενης δεκαετίας σελ.54 4.3 2005 - Οι τράπεζες αναζητούν φορολογικό παράδεισο στις βαλκανικές χώρες σελ.57 4.3.1 Τα κέρδη των θυγατρικών σελ.58 4.3.2 Οι πρώτες δυσκολίες σελ.59 4.4 2006 - H Ελληνική Επενδυτική ραστηριότητα και η διείσδυση των Ελληνικών Τραπεζών στα Βαλκάνια σελ.60 4.4.1 Μερίδια αγοράς στη Ν.Α. Ευρώπη σελ.63 4.5 2008 - Η κρίση κλυδωνίζει τις γειτονικές οικονοµίες και αναγκάζει τις ελληνικές επιχειρήσεις και τις τράπεζες να αλλάξουν τα σχέδια τους σελ.65 4.5.1 Αιµορραγούν οι τράπεζες για να στηρίξουν τις θυγατρικές τους στο εξωτερικό σελ.66 4.5.1.1 Τροφοδοτούν µε κεφάλαια σελ.67 4.5.1.2 Υψηλός ρυθµός ανάπτυξης σελ.67 4.5.1.3 Ποιές χώρες κλυδωνίζονται σελ.68 4.6 Εξελίξεις του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος για το 2009 σελ.68 4.6.1 Ο ρόλος του ελληνικού τραπεζικού συστήµατος σελ.68 4.6.2 Στρατηγικής σηµασίας η παρουσία των ελληνικών τραπεζών εκτός Ελλάδος σελ.72 4.6.3 Αισιόδοξος για την πορεία των τραπεζών στην Νοτιοανατολική Ευρώπη ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος σελ.74 4.7 2010 - Τα µεγάλα στοιχήµατα των ελληνικών τραπεζών σε µια δύσκολη χρονιά σελ.75 4.7.1 Εξασφάλιση ρευστότητας, επισφάλειες και υποστήριξη επενδύσεων σε Ν.Α. Ευρώπη οι βασικές προτεραιότητες σελ.75 4.7.2 Ο γρίφος των συγχωνεύσεων τραπεζών σελ.77 4.8. 2011 - Εξελίξεις στις τράπεζες δροµολογεί η «τρύπα» από ανταλλαγή οµολόγων σελ.78 4.9. 2012 - Πώς θα γίνει η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών σελ.79 3
Κεφάλαιο 5 Τράπεζες µε ισχυρή παρουσία στο διεθνές περιβάλλον Μελέτη περίπτωσης: EFG Eurobank Ergasias 5.1 Περιγραφή της δραστηριότητας του οµίλου σελ.83 5.1.1 Πολωνία σελ.89 5.1.2 Κύπρος σελ.90 5.1.3 Βουλγαρία σελ.91 5.1.4 Ρουµανία σελ.93 5.1.5 Σερβία σελ.94 5.1.6 Τουρκία σελ.95 5.1.7 Ουκρανία σελ.96 5.1.8 υτική Ευρώπη σελ.97 5.2 Κεφαλαιακή Επάρκεια και ιαχείριση Κινδύνων σελ.97 5.2.1 Για το έτος 2007 σελ.97 5.2.2 Για το έτος 2008 σελ.98 5.2.3 Για το έτος 2009 σελ.98 5.2.4 Για το έτος 2010 σελ.98 5.2.5 Για το έτος 2011 σελ.99 5.2.6 Συγκριτική ανάλυση δεικτών κεφαλαιακής επάρκειας των τραπεζικών οµίλων Efg Πειραιώς σελ.99 5.3 Συνολικά Έσοδα σελ.100 5.3.1 Για το έτος 2007 σελ.100 5.3.2 Για το έτος 2008 σελ.101 5.3.3 Για το έτος 2009 σελ.101 5.3.4 Για το έτος 2010 σελ.102 5.3.5 Για το έτος 2011 σελ.102 5.3.6 Συνεισφορά των εσόδων των θυγατρικών στα συνολικά έσοδα του οµίλου σελ.102 5.4 Εργασίες στη «Νέα Ευρώπη» σελ.103 5.4.1 Για το έτος 2009 σελ.103 5.5 Ανάλυση των αποτελεσµάτων του οµίλου EFG για τη πενταετία 2007-2011 σελ.104 5.5.1 Αποτελέσµατα του οµίλου EFG για το 2007 σελ.104 5.5.2 Αποτελέσµατα του οµίλου EFG για το 2008 σελ.106 5.5.2.1 Ανάλυση αποτελεσµάτων του οµίλου για το 2008 σελ.107 5.5.3 Αποτελέσµατα του οµίλου EFG για το 2009 σελ.107 5.5.4 Αποτελέσµατα του οµίλου EFG για το 2010 σελ.108 5.5.4.1 Ανάλυση αποτελεσµάτων του οµίλου για το 2010 σελ.109 5.5.5 Αποτελέσµατα Γ Τριµήνου 2011 σελ.111 5.5.5.1 Ανάλυση Αποτελεσµάτων Γ Τριµήνου 2011 σελ.111 Επίλογος Συµπεράσµατα σελ.113 ΠΑΡΑΘΕΜΑ1 σελ. 116 Βιβλιογραφία σελ.118 4
Εισαγωγή Η παρούσα εργασία αποτελεί µια προσπάθεια να αναλυθεί η διεθνοποίηση των ελληνικών τραπεζών µέσω των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων και πως η στρατηγική που χαράζουν επιδρά στη µακροχρόνια διαχείριση των κεφαλαίων τους. Πιο συγκεκριµένα, στο πρώτο κεφάλαιο θα αναλύσουµε πως ορίζονται οι άµεσες ξένες επενδύσεις, ποιοι είναι οι προσδιοριστικοί παράγοντες τους, πόσες στρατηγικές διεθνοποίησης έχουν µελετηθεί, µε ποια κριτήρια οι εν γένει επιχειρήσεις προβαίνουν στη πραγµατοποίηση των άµεσων ξένων επενδύσεων, πως έχουν διαµορφωθεί οι άµεσες ξένες επενδύσεις στο διεθνές περιβάλλον καθώς επίσης θα αναλύσουµε και το θεσµικό επενδυτικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Επιπλέον, στο δεύτερο κεφάλαιο, θα µελετήσουµε τις εξελίξεις στο διεθνές και εγχώριο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα, πως διαµορφώθηκε το ευρωπαϊκό πλαίσιο εξελίξεων, τη δοµή του τραπεζικού συστήµατος αναλύοντας τους φορείς που δραστηριοποιούνται αλλά και πως έχουν διαµορφωθεί τα µερίδια αγοράς. Ακόµη, θα µελετήσουµε διεξοδικά τη διεθνή δραστηριότητα των ελληνικών τραπεζών. Επιπρόσθετα, στο τρίτο κεφάλαιο, θα αναλυθεί το θεωρητικό πλαίσιο της Βασιλείας II µε τους τρείς Πυλώνες. Ακόµη θα µελετηθεί ενδελεχώς πως διαχειρίζονται και προβλέπουν τους κινδύνους τα χρηµατοπιστωτικά ιδρύµατα, ποιους κινδύνους καλούνται να αντιµετωπίσουν, καθώς επίσης παρατίθενται κείµενα-προτάσεις σχετικά µε τη πρόληψη κινδύνων στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα από αρµόδιους φορείς. Ακόµη, στο τέταρτο κεφάλαιο µέσα από µια σειρά δηµοσιευµένων έντυπων ή ηλεκτρονικών άρθρων θα προσπαθήσουµε να µελετήσουµε διαχρονικά τη πορεία και τη στρατηγική που χάραξαν οι ελληνικές τράπεζες σχετικά µε τη διαµόρφωση της διεθνούς θέσης τους. Τέλος, στο πέµπτο και τελευταίο κεφάλαιο παρατίθενται αναλυτικά η δραστηριοποίηση του οµίλου EFG Eurobank Ergasias στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, πως διαµορφώνονται οι δείκτες κεφαλαιακής επάρκειας και διαχείρισης κινδύνων, πως διαµορφώνονται τα συνολικά έσοδα του οµίλου, και τα οικονοµικά αποτελέσµατα του από το 2007 και έπειτα. 5
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΑΜΕΣΕΣ ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ:ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ TO ΕΠΕΝ ΥΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ Α 1.1 Ορισµός των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων 1 Στη διεθνή οικονοµική δραστηριότητα, οι ροές κεφαλαίου παίζουν πολύ σηµαντικό ρόλο. Η ραγδαία αύξηση των άµεσων ξένων επενδύσεων τη τελευταία δεκαετία έχει ως αποτέλεσµα την ταυτόχρονη αύξηση των ερευνητικών εργασιών σχετικά µε τους προσδιοριστικούς παράγοντες και τα αποτελέσµατα τους στις οικονοµίες υποδοχής. Οι άµεσες ξένες επενδύσεις δίνουν τη δυνατότητα στην οικονοµία υποδοχής να ενισχύει τις συνολικές επενδύσεις σε βαθµό µεγαλύτερο από αυτό που επιτρέπουν οι εγχώριες αποταµιεύσεις. Αποτελούν µακροχρόνιες ροές κεφαλαίου οι οποίες στοχεύουν στην απόκτηση νέων επενδυτικών κεφαλαίων, όπως πάγιων περιουσιακών ή άλλων µορφών φυσικού κεφαλαίου. Η διάκριση µε τις βραχυχρόνιες ροές κεφαλαίων εντοπίζεται στο ότι αυτή η κατηγορία αναφέρεται σε οργανωµένες αγορές κεφαλαίου στις και οι τιµές ισορροπίας διαµορφώνονται µέσω ενός συστήµατος συναλλαγών. Οι βραχυχρόνιες ροές κεφαλαίων επηρεάζονται εύκολα στις µεταβολές των νοµισµατικών µεταβλητών, όπως στις µεταβολές των επιτοκίων, στη µεταβολή της συναλλαγµατικής ισοτιµίας και του πληθωρισµού. Όσον αφορά στον ορισµό των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων ο ΟΟΣΑ (1996) και το ΝΤ (1993) ορίζουν ως άµεση επένδυση τη κεφαλαιουχική ροή σε µια οικονοµία η οποία συνδέεται µε τη δυνατότητα του επενδυτή να επηρεάζει τις αποφάσεις της διοίκησης της εταιρείας. Συγκεκριµένα, αναφέρεται ότι «Οι ΑΞΕ απεικονίζουν τον αντικειµενικό σκοπό απόκτησης τελικού ενδιαφέροντος από µια οντότητα (φυσική ή νοµική) µιας χώρας (άµεσος επενδυτής) σε µια οντότητα η οποία ανήκει σε µια διαφορετική χώρα. Το τελικό ενδιαφέρον συνεπάγεται την ύπαρξη µιας µακροχρόνιας σχέσης µεταξύ του άµεσου επενδυτή και της επιχείρησης και ενός σηµαντικού βαθµού επίδρασης στη διοίκηση της επιχείρησης». 1 Βλέπε σχετικά Παπαγεωργίου Π. Χιόνης. (2003), σελ. 103-105 6
Ωστόσο, επειδή αυτός ο ορισµός είναι γενικός, ο ΟΟΣΑ προχώρησε στην εξειδίκευση του. Σύµφωνα µε τον εξειδικευµένο ορισµό, ο άµεσος ξένος επενδυτής πρέπει να κατέχει ποσοστό µεγαλύτερο από το 10% των κοινών µετοχών. Επιπλέον, οι ΑΞΕ µπορούν να διακριθούν σε οριζόντιες και κάθετες. Οριζόντιας µορφής άµεση ξένη επένδυση είναι αυτή που στοχεύει στην εξυπηρέτηση της αγοράς όπου λειτουργεί µέσω της µεταφοράς και αντιγραφής της παραγωγικής διαδικασίας. Ενώ κάθετης µορφής άµεση ξένη επένδυση είναι όταν πραγµατοποιείται η µεταποίηση µιας παραγωγικής εισροής ή ενός εξαρτήµατος το οποίο θα χρησιµοποιηθεί ως εισροή από άλλη µονάδα παραγωγής. 1.2 Προσδιοριστικοί παράγοντες των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων 2 Τα οικονοµετρικά υποδείγµατα των βραχυχρόνιων κεφαλαιουχικών ροών αποτελούν µια ικανοποιητική εξήγηση των σύγχρονων µετακινήσεων κεφαλαίου. Ωστόσο αυτό δε συµβαίνει µε τις µακροχρόνιες ροές και κυρίως µε τις ΑΞΕ. Αξίζει να τονιστεί ότι οι ΑΞΕ σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες βραχυχρόνιες ροές κεφαλαίου διαφοροποιούνται ως προς τη συµπεριφορά τους. Αν συγκρίνουµε τις µακροχρόνιες µε τις βραχυχρόνιες ροές κεφαλαίου µπορούµε να εξάγουµε αξιόλογα συµπεράσµατα. Πρώτον, οι επενδύσεις χαρτοφυλακίου παρουσιάζουν µεγαλύτερη διακύµανση σε σχέση µε τις ΑΞΕ. Ο Lipsey σύγκρινε τη µεταβλητότητα των διαφόρων ροών κεφαλαίου υπολογίζοντας τις φορές κατά τις οποίες οι ροές διαφορετικών επενδύσεων µπορούν να αλλάξουν πρόσηµο. Πόσες φορές δηλαδή οι εισροές γίνονται εκροές και οι εκροές γίνονται εισροές. Εξετάζοντας τα δεδοµένα από 52 χώρες, στη χρονικό διάστηµα µετά τη κρίση των χωρών της Ν.Α. Ασίας, οδηγήθηκε στο συµπέρασµα ότι ο µέσος αριθµός µεταστροφών των ΑΞΕ ήταν οκτώ χρόνια, ενώ άλλες ροές κεφαλαίου απαιτούσαν τέσσερα και µισό χρόνια για τη µεταστροφή τους. 2 Βλέπε σχετικά Παπαγεωργίου Π. Χιόνης. (2003), σελ. 107-108 7
Σύµφωνα µε άρθρο της Neeltje Van Horen 3, οι ΑΞΕ επηρεάζονται από µια σειρά µεταβλητών, οι οποίες µε τη σειρά τους παρουσιάζουν πολύ µικρή µεταβλητότητα, όπως το ΑΕΠ ή το κεφαλαιουχικό απόθεµα της οικονοµία ή το εργατικό δυναµικό. Από την άλλη µεριά, κυρίαρχο προσδιοριστικό παράγοντα στις βραχυχρόνιες ροές αποτελούν οι προσδοκίες σχετικά µε τις µελλοντικές εξελίξεις, στη περίπτωση όµως των ΑΞΕ οι προσδοκίες διαδραµατίζουν σηµαντικά µικρότερο ρόλο. Στην εκτενή βιβλιογραφία αρκετοί παράγοντες έχουν αναγνωριστεί που να µπορούν να εξηγήσουν γιατί µια τράπεζα αποφασίζει να διεθνοποιηθεί και να εισέλθει σε µια συγκεκριµένη χώρα. Αρχικά, ορισµένες µελέτες έχουν βρει αποδείξεις σχετικά µε το γιατί οι άµεσες ξένες επενδύσεις στο τραπεζικό τοµέα σχετίζονται µε το βαθµό του διµερούς εµπορίου και µε τις άµεσες ξένες επενδύσεις µεταξύ της χώρας υποδοχής µε τη χώρα προέλευσης, αναδεικνύοντας ότι η διεθνοποίηση των τραπεζών σχετίζεται µε τη διεθνοποίηση µη χρηµατοοικονοµικών οργανισµών (Grosse and Goldberg, 1991, Brealey and Kaplanis, 1996, Williams, 1998, and Yamori, 1998). εύτερον, οι τράπεζες, εύλογα, µετέχουν σε είσοδο σε ξένη χώρα ώστε να αυξήσουν τη κερδοφορία τους, µε ένα αποδεκτό προφίλ κινδύνου και µε στόχους διασποράς κινδύνου. Πράγµατι, τα χαρακτηριστικά των χωρών υποδοχής και προέλευσης που σχετίζονται µε τη κερδοφορία και τους κινδύνους έχουν αναδειχθεί ως τα πιο σηµαντικά κίνητρα για την απόφαση µιας τράπεζας να διεισδύσει σε µια ξένη αγορά. Για παράδειγµα και σύµφωνα µε τους Focarelli και Pozzolo (2000) οι τράπεζες προτιµούν να έχουν θυγατρικές σε χώρες στις οποίες τα αναµενόµενα κέρδη είναι µεγαλύτερα, µε τη µεγαλύτερη αναµενόµενη οικονοµική ανάπτυξη και µε τη προοπτική της µείωση της αντιπαραγωγικότητας των εγχώριων τραπεζών. Επιπλέον και οι Galindo, Micco, and Serra (2003) ανέδειξαν ότι η ενοποίηση των κανόνων και ρυθµίσεων και η σύγκλιση προς τα διεθνή θεσµικά πρότυπα έχουν µια θετική επίδραση στη διείσδυση ξένων τραπεζών, εύλογα, εφόσον περιορίζει τα λειτουργικά κόστη στη χώρα υποδοχής. Ωστόσο, αυτή η βιβλιογραφία σιωπηρά 3 Neeltje Van Horen (May 2006), Working Paper De Nederlandsche Bank 8
συµπεραίνει εκ προοιµίου ότι η συµπεριφορά των ξένων τραπεζών είναι ανεξάρτητη από τη χώρα διαµονής του ξένου ιδιοκτήτη. Ωστόσο, αµφίβολης αξιοπιστίας αποδείξεις προτείνουν ότι οι τράπεζες των αναπτυσσόµενων χωρών προσελκύονται περισσότερο από διαφορετικές χώρες παρά από τράπεζες από χώρες µε υψηλά εισοδήµατα (World Bank, 2006). Αυτό είναι καθαρά το αποτέλεσµα των διαφορών στις αλληλεπιδράσεις του εµπορίου µε τις άµεσες ξένες επενδύσεις, παρόλα αυτά παίζουν και άλλοι παράγοντες ρόλο. Οι τράπεζες των αναπτυσσόµενων χωρών είναι πιο εξοικειωµένες στο να δουλεύουν σε κλίµα επικίνδυνων επενδύσεων. Μεγαλύτερη εξοικείωση σηµαίνει ότι µπορείς να πάρεις περισσότερα ρίσκα, το οποίο σηµαίνει ότι οι τράπεζες των αναπτυσσόµενων χωρών είναι πιο πιθανό να επιχειρήσουν σε χώρες µε αδύναµο επενδυτικό κλίµα. Σύµφωνα µε τους Demirguc-Kunt και Huizinga (1999) η αποδοτικότητα και η κερδοφορία µιας τράπεζας επηρεάζονται από πολλούς προσδιοριστικούς παράγοντες, συµπεριλαµβανοµένων των τραπεζικών χαρακτηριστικών -όπως η ιδιοκτησία- και των µακροοικονοµικών συνθηκών. 1.3 Στρατηγικές διεθνοποίησης επιχειρήσεων 4 Ωστόσο οι ΑΞΕ αποτελούν µία µόνο µορφή από τις στρατηγικές επέκτασης που συνήθως υιοθετούνται και εφαρµόζονται από τους µεγάλους επιχειρηµατικούς οµίλους που επιθυµούν να διεθνοποιηθούν και είναι οι ακόλουθες: Εξαγωγές (άµεσες και έµµεσες), Συµφωνίες παραγωγής (contract manufacturing), Συµφωνίες παραχώρησης δικαιωµάτων εκµετάλλευσης (licensing), Συµφωνίες δικαιόχρησης (franchising), Συµβόλαια διοίκησης (Management Contracts), Συµφωνίες κατασκευής έργων «µε το κλειδί στο χέρι» (Build Operator Transfer), Άµεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ), Παγκόσµιες Στρατηγικές Συµµαχίες (Global Strategic Alliances). 4 Γιάννης Σαλαβόπουλος (Απρίλιος 2006) Άρθρο: Οι ξένες άµεσες επενδύσεις ως µοχλός ανάπτυξης της σύγχρονης οικονοµίας Χρήµα Μηνιαίο Οικονοµικό & Επενδυτικό Περιοδικό, Τεύχος 320 9
Η επιλογή µίας από τις παραπάνω στρατηγικής διεθνοποίησης των επιχειρηµατικών µονάδων προσδιορίζεται, εκτός των άλλων, και από την ανάγκη ενισχυµένης παρακολούθησης της επένδυσης καθώς και από ενισχυµένη επενδυτική εµπειρία. Αυτό αποδίδεται στο γεγονός ότι όλες οι παραπάνω στρατηγικές απαιτούν διαφορετικό βαθµό εµπειρίας και ελέγχου. Οι άµεσες ξένες επενδύσεις εξαιτίας της -υψηλού βαθµού- δέσµευσης κεφαλαίων και της ανάγκης κρίσιµης πληροφόρησης πριν την ενεργοποίηση τους, προαπαιτούν σηµαντική επιχειρηµατική γνώση και εµπειρία. Ο σηµαντικός ρόλος των ροών ιδιωτικού κεφαλαίου και ειδικότερα των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) στην αναπτυξιακή διαδικασία µιας οικονοµίας, έχει επηρεάσει τη τάση των περισσότερων χωρών για υιοθέτηση φιλελεύθερων πολιτικών αφενός για να προσελκύσουν νέες επενδύσεις, αφετέρου για να ενισχύουν την εξωστρέφεια των εγχώριων επιχειρήσεων. Η πολιτική αυτή σχετίζεται µε τις προσδοκίες για την απόδοση πολλών πλεονεκτηµάτων σε διάφορους τοµείς της οικονοµίας και της κοινωνίας, εφόσον συντελούν στην οικονοµική ανάπτυξη, στην αύξηση της απασχόλησης, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας µιας οικονοµίας αλλά και διάχυσης τεχνογνωσίας και γνώσης, των εξαγωγών, των φορολογικών εσόδων, βελτίωση της εγχώριας επιχειρηµατικότητας, µεταφορά των καινοτοµιών και της νέας τεχνολογίας. Για όλες τις χώρες αλλά κυρίως για την Ελλάδα που είναι µια µικρή χώρα και κατά συνέπεια µια µικρή αγορά, οι Άµεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) αποτελούν κρίσιµο παράγοντα άνθησης και προόδου της ελληνικής οικονοµίας. Οι ξένες άµεσες επενδύσεις έχουν το χαρακτηριστικό έναντι των άλλων µορφών κεφαλαίου, ότι εισρέουν σε µια οικονοµία µε προοπτική να µείνουν και όχι να φύγουν µε την εµφάνιση των πρώτων προβληµάτων. Αυτό το χαρακτηριστικό των ΑΞΕ αποτελεί σηµαντικό πλεονέκτηµα για µια οικονοµία η οποία βιώνει την οικονοµική κρίση. 1.4 Οι βασικές στρατηγικές των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων 5 Αναζήτηση και εκµετάλλευση νέων αγορών (market-seeking): 5 Γιάννης Σαλαβόπουλος, Απρίλιος 2006, Άρθρο: Οι ξένες άµεσες επενδύσεις ως µοχλός ανάπτυξης της σύγχρονης οικονοµίας Χρήµα Μηνιαίο Οικονοµικό & Επενδυτικό Περιοδικό, Τεύχος 320 10
η επενδύουσα εταιρεία ενδιαφέρεται να αποκτήσει παρουσία σε µια αγορά ή και στις γειτονικές αυτής, εποµένως το µέγεθος αυτών των αγορών παίζει καθοριστικό ρόλο. Αυτή είναι και η πλέον συνήθης στρατηγική. Βελτίωση της αποτελεσµατικότητας της εταιρείας (efficiency-seeking): εν προκειµένω, βαρύνουσα σηµασία έχει η ύπαρξη υποδοµών (επικοινωνίες, συγκοινωνίες, τεχνολογία) ανεξαρτήτως του µεγέθους της αγοράς. Αξιοποίηση φυσικών πόρων (resource seeking): η σηµασία των επενδύσεων αυτών έχει µειωθεί σηµαντικά τα τελευταία χρόνια. Επίτευξη στρατηγικών συµµαχιών (strategic asset-seeking): η αποτελεσµατικότητα της εταιρείας µπορεί να ενισχυθεί και µε την αξιοποίηση της τεχνογνωσίας και του δικτύου διανοµής µιας εγχώριας εταιρείας, µέσω σύναψης συνεργασίας µε αυτήν. 1.5 Κριτήρια ανάληψης Άµεσων Ξένων Επενδύσεων 6 Οι κρισιµότεροι παράγοντες που προσδιορίζουν την κατανοµή των ΑΞΕ είναι οι παρακάτω: Μέγεθος αγοράς: Αφορά τον αριθµό των καταναλωτών. Εξωστρέφεια εγχώριας οικονοµίας: Υπολογίζεται µε το λόγο των εξαγωγών προς το ΑΕΠ της χώρας. Η διασύνδεση του εµπορίου µε τις ΑΞΕ είναι πολύ µεγάλη. Πολιτική σταθερότητα: Είναι σηµαντική για κάθε είδους επένδυση. Οικονοµική σταθερότητα: Οι καλοί µακροοικονοµικοί δείκτες βελτιώνουν την εικόνα της χώρας υποδοχής χωρίς να αποτελούν τον καθοριστικότερο παράγοντα. Επενδυτικό περιβάλλον/επενδυτικά κίνητρα: Η διαµόρφωση φιλικού για τους επενδυτές περιβάλλοντος και αντίστοιχης κουλτούρας της εγχώριας κοινωνίας αλλά και η ύπαρξη τυχόν ευνοϊκού νοµοθετικού πλαισίου δρα υπέρ της προσέλκυσης ξένων επενδυτών. Κόστος εργασίας: Σηµαντικό κυρίως για τις επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας όχι τόσο για τις επιχειρήσεις εντάσεως κεφαλαίου. Ασφαλιστικό κόστος: Αφορά στο ύψος των ασφαλιστικών εισφορών που καλούνται να πληρώσουν οι επιχειρηµατίες για τους εργαζοµένους σε κάθε χώρα. 6 Γιάννης Σαλαβόπουλος, Απρίλιος 2006, Άρθρο: Οι ξένες άµεσες επενδύσεις ως µοχλός ανάπτυξης της σύγχρονης οικονοµίας Χρήµα Μηνιαίο Οικονοµικό & Επενδυτικό Περιοδικό, Τεύχος 320 11
Απελευθέρωση αγορών: Η απελευθέρωση αγορών και κλάδων αυξάνει τις πιθανότητες και δυνατότητες συµµετοχής των ξένων επενδυτών σε αυτές µε ελκυστικούς όρους και χωρίς παρεµβάσεις. Ιδιωτικοποιήσεις: ίνουν τη δυνατότητα εξαγορών ή συµµετοχής στο µετοχικό κεφάλαιο µεγάλων εταιριών και οργανισµών υπό κρατικό έλεγχο που σε πολλές περιπτώσεις λειτουργούσαν µέχρι πρότινος µονοπωλιακά δραστηριοποιούµενες σε κρίσιµους κλάδους της οικονοµίας (τηλεπικοινωνίες, τράπεζες, ενέργεια). Γεωγραφική θέση της χώρας υποδοχής: Παίζει σηµαντικό ρόλο το κατά πόσο δίνει τη δυνατότητα επέκτασης σε γειτονικές ελκυστικές αγορές. Ανθρώπινο δυναµικό: Αφορά στην ποιότητα της εξειδίκευσης, της εκπαίδευσης και των γνώσεων του. Τα νέα κράτη µέλη της ΕΕ διαθέτουν ανθρώπινο δυναµικό υψηλής ειδίκευσης µε χαµηλό επίπεδο µισθών. Επίπεδο υποδοµών και µεταφορών: Επηρεάζουν σηµαντικά το κόστος λειτουργίας και µεταφορών. Επίπεδο ενσωµάτωσης των νέων τεχνολογιών: Παίζει σηµαντικό ρόλο κυρίως στους κλάδους τεχνολογίας αιχµής όπως πληροφορική, τηλεπικοινωνίες, ενέργεια. Κατάλληλα δίκτυα διανοµής: Η εύκολη και γρήγορη διοχέτευση των προϊόντων στον καταναλωτή είναι πολύ σηµαντική. Η δηµιουργία νέων δικτύων συνεπάγεται επιπλέον κόστος. Απόδοση του κεφαλαίου: Η προσδοκώµενη απόδοση του κεφαλαίου που πρόκειται να επενδυθεί και το συνακόλουθο περιθώριο κέρδους είναι ένας ακόµη σηµαντικός παράγοντας. 1.5.1 Κριτήρια ανάληψης AΞΕ ανάλογα µε τον τύπο της 7 Ο διαχωρισµός των ΑΞΕ σε οριζόντιες και κάθετες βοηθά στη διερεύνηση των κινήτρων και των κριτηρίων βάσει των οποίων πραγµατοποιείται µια επένδυση. Για αυτό το λόγο έχει διαπιστωθεί ότι, οι κάθετες επενδύσεις πραγµατοποιούνται βάσει του κριτηρίου του ελαχίστου κόστους. Όσον αφορά στις επιχειρήσεις εντάσεως εργασίας, το φθηνό εργατικό κόστος είναι το σηµαντικότερο κριτήριο για την απόφαση ανάληψης της άµεσης ξένης επένδυσης. 7 Γιάννης Σαλαβόπουλος, Απρίλιος 2006, Άρθρο: Οι ξένες άµεσες επενδύσεις ως µοχλός ανάπτυξης της σύγχρονης οικονοµίας Χρήµα Μηνιαίο Οικονοµικό & Επενδυτικό Περιοδικό, Τεύχος 320 12
Αντίθετα, οι οριζόντιες επενδύσεις λαµβάνουν χώρα ώστε να αποφευχθούν οι δασµοί και οι ποσοστώσεις και εν γένει όταν η κατασκευή του προϊόντος σε µια χώρα είναι πιο επικερδής από ότι η εξαγωγή του προϊόντος προς αυτήν. 1.6 Τάση των Άµεσων Ξένων Επενδύσεων στο διεθνές περιβάλλον 8 Τις τελευταίες δεκαετίες, κυρίως οι επιχειρήσεις των ανεπτυγµένων οικονοµιών επιδιώκουν την επέκταση τους σε διεθνές επίπεδο, προκειµένου να αυξήσουν τον τζίρο και τα κέρδη τους. Η µέθοδος που επιλέγουν για την διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους σε νέες αγορές εξαρτάται από ένα σύνολο παραγόντων όπως η στρατηγική της επιχείρησης, το επιχειρηµατικό και κοινωνικό περιβάλλον της χώρας υποδοχής, επενδυτικά κίνητρα, ο επιχειρηµατικός κίνδυνος, τα περιθώρια κερδών, το κόστος του εργατικού δυναµικού, η απόδοση του επενδυµένου κεφαλαίου. Καµία χώρα δεν µπορεί να αγνοήσει τα ξένα κεφάλαια που διακινούνται από 65.000 πολυεθνικές εταιρείες, οι οποίες διαθέτουν 850.000 θυγατρικές διασκορπισµένες σε ολόκληρο τον πλανήτη και πραγµατοποιούν πωλήσεις ύψους 19.000 δις δολαρίων (υπερδιπλάσιο των παγκοσµίων εξαγωγών) και απασχολούν περισσότερους από 54.000.000 εργαζοµένους. H επέκταση των πολυεθνικών εταιρειών στο παγκοσµιοποιηµένο περιβάλλον είναι δεδοµένο και µάλιστα ταχέως αναπτυσσόµενο. Από την ανάλυση των ροών ΑΞΕ διεθνώς κατά την τελευταία δεκαετία προκύπτουν τα ακόλουθα συµπεράσµατα: Τάση αύξησης των ΑΞΕ διεθνώς Γεωγραφική αναδιάρθρωση, µε αύξηση των ΑΞΕ εντός ΟΟΣΑ και διασπορά των επενδύσεων σε µεγαλύτερο αριθµό χωρών Τάση αύξησης των ΑΞΕ στον τοµέα των υπηρεσιών Οι τάσεις που παρατηρούνται στις επενδύσεις στον τριτογενή τοµέα αναδεικνύουν ότι οι πολυεθνικές εταιρείες δείχνουν προτίµηση στην υλοποίηση των επενδύσεων τους µέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων (Merges & Acquisitions) περισσότερο από ότι µέσω νέων 8 Γιάννης Σαλαβόπουλος, Απρίλιος 2006, Άρθρο: Οι ξένες άµεσες επενδύσεις ως µοχλός ανάπτυξης της σύγχρονης οικονοµίας Χρήµα Μηνιαίο Οικονοµικό & Επενδυτικό Περιοδικό, Τεύχος 320 13
επενδύσεων από την αρχή (Greenfield investments)και επίσης ότι οι επενδύσεις αυτές έχουν ως πρωταρχικό στόχο την κάλυψη νέων αγορών (market-seeking). Ωστόσο υπάρχουν διαφορές ως προς τα προσδοκώµενα οφέλη και τους κινδύνους από επενδύσεις στον τριτογενή τοµέα σε σχέση µε τους άλλους τοµείς της οικονοµίας. Οι διαφορές αυτές καθιστούν επιτακτική τη λήψη επαρκών µέτρων και τη διαµόρφωση κατάλληλων πολιτικών. Μια ακόµα τάση που παρατηρείται στις επενδύσεις στις υπηρεσίες είναι η µετατόπιση του όγκου των πραγµατοποιούµενων επενδύσεων από τις «παλαιές» στις «νέες» υπηρεσίες, δηλαδή η σηµασία του εµπορίου και της χρηµατικής διαµεσολάβησης (financial intermediation) υποχωρεί, ενώ υπερνικούν οι τοµείς των µεταφορών, των επικοινωνιών και των επιχειρηµατικών υπηρεσιών (business services). Σύµφωνα µε µελέτη της Σιµόνας Γιαννάκη 9 από το Πανεπιστήµιο Κύπρου τον Απρίλιο του 2007 µε τίτλο «Who is Next to Buy My Bank in South Eastern Europe?» υπάρχουν δύο οµάδες επενδυτών και δύο οµάδες στόχοι για βραχυπρόθεσµη και µεσοπρόθεσµη δραστηριότητα των Εξαγορών & Συγχωνεύσεων, όπως διαφαίνονται και στο παρακάτω σχήµα. Οµάδα 1: Χώρες επενδυτές: παγκόσµιες και ευρωπαϊκές τράπεζες και χρηµατοοικονοµικοί όµιλοι Οµάδα 2: Χώρες επενδυτές: Ελλάδα, Κύπρος, Τουρκία Οµάδα 3: Χώρες - στόχος των ευρωπαϊκών χωρών: Ρουµανία, Βουλγαρία, Τουρκία Οµάδα 4: Χώρες στόχος για την Ελλάδα: Ρουµανία, Βουλγαρία, Κύπρος, Τουρκία 9 Simona Mihai Yiannaki, April 2007 «Who is Next to Buy My Bank in South Eastern Europe?» European University Cyprus 14
1.7 Το θεσµικό επενδυτικό πλαίσιο στην Ελλάδα ιστορικά 10 Όσον αφορά στην Ελλάδα, η ελληνική πολιτεία µεταπολεµικά οδηγήθηκε στη θέσπιση αλλεπάλληλων επενδυτικών νόµων αν και οι οποίοι δεν επέφεραν τα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Ο πρώτος νόµος που θεσπίστηκε, αφορούσε την προσέλκυση ξένων άµεσων επενδύσεων και ήταν το Ν 2687/53 περί επενδύσεως και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού. Εν συνεχεία θεσπίστηκαν ο νόµος 4171/61 περί λήψεως γενικών µέτρων για την υποβοήθηση της αναπτύξεως της οικονοµίας της χώρας και ο νόµος 4458/65 περί βιοµηχανικών παροχών, οι αναγκαστικοί νόµοι 89/1967 και 378/1968, ο νόµος 1312/1972 για την ενίσχυση της περιφερειακής αναπτύξεως, το Ν 1377/73 και το Ν 1378/73 και αφορούσε τη θέσπιση µέτρων ενισχύσεως της τουριστικής αναπτύξεως. Έπειτα η ελληνική πολιτεία θέσπισε τον αναπτυξιακό νόµο 1262/82, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον νόµο 1892/90 και µετέπειτα από τον νόµο 2601/98 που ίσχυε µέχρι πρόσφατα µετά την αντικατάσταση του από τον τελευταίο επενδυτικό νόµο 3299/2004. 10 Γιάννης Σαλαβόπουλος, Απρίλιος 2006, Άρθρο: Οι ξένες άµεσες επενδύσεις ως µοχλός ανάπτυξης της σύγχρονης οικονοµίας Χρήµα Μηνιαίο Οικονοµικό & Επενδυτικό Περιοδικό, Τεύχος 320 15
Ο νόµος 3299/2004 αφορά φορολογικές απαλλαγές, επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις χρηµατοδοτικών µισθώσεων καθώς και επιδοτήσεις του κόστους της δηµιουργούµενης από το επενδυτικό σχέδιο απασχόλησης. Για νέες επενδύσεις προβλέπονται επιδοτήσεις για την δηµιουργία επιχειρήσεων σε βιοµηχανικές περιοχές αυξηµένες κατά 5%- µε ένα επιπρόσθετο 5% για το κόστος πρόσληψης νέου προσωπικού. Καθίσταται σαφές ότι το ζήτηµα της προσέλκυσης επενδύσεων δεν είναι θέµα µόνο θεσµικού πλαισίου αλλά είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Χαρακτηριστικά παραδείγµατα χωρών, οι οποίες υιοθέτησαν επιτυχηµένα προγράµµατα προσέλκυσης επενδύσεων είναι αυτά του Βελγίου, του Λουξεµβούργου, της Σουηδίας, της Ολλανδίας και της Ιρλανδίας. 16
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΙΣ ΥΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΕΚΑΕΤΙΕΣ 2.1 Εξελίξεις στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα 11 Η υιοθέτηση της εύτερης Τραπεζικής Οδηγίας και άλλων κοινοτικών οδηγιών την τελευταία δεκαετία και η είσοδος του ευρώ ευνόησαν τον µετασχηµατισµό του ευρωπαϊκού χρηµατοοικονοµικού συστήµατος. Τα µέτρα αυτά περιόρισαν τον µεσολαβητικό ρόλο των τραπεζών, ενισχύοντας ταυτόχρονα τη χρηµατοδοτική λειτουργία των κεφαλαιαγορών. Αυτή η εξέλιξη επανέφερε στο προσκήνιο του χρηµατοπιστωτικού συστήµατος τις εταιρίες συλλογικών επενδύσεων, τις εταιρίες επιχειρηµατικών συµµετοχών, τις υπηρεσίες διαχείρισης περιουσίας, τις εταιρίες χρηµατοδοτικής µίσθωσης εταιρίες πρακτορείας επιχειρηµατικών απαιτήσεων. και τις Σήµερα η εφαρµογή νέων τεχνολογιών στη πληροφορική και τις τηλεπικοινωνίες οδηγούν στη µείωση του µέσου κόστους παροχής τραπεζικών υπηρεσιών σε υψηλά επίπεδα, ενισχύοντας τα κίνητρα για συγχωνεύσεις και εξαγορές. Ταυτόχρονα, τα τραπεζικά προϊόντα αποκτούν συνεχώς περισσότερά χαρακτηριστικά τυποποιηµένου προϊόντος και οι τραπεζικές αγορές γίνονται έντονα ανταγωνιστικές. Οι εφαρµογές νέων τεχνολογιών µεταβάλλουν τη δοµή και τη λειτουργία των τραπεζών καθώς επίσης και την προσέγγιση των πελατών τους και τη στρατηγική ανάπτυξης των εργασιών τους στο προβλεπόµενο µέλλον. Η εφαρµογή των ιεθνών Λογιστικών Προτύπων από το 2005 και η Νέα Συµφωνία της Βασιλείας που ετέθη σε εφαρµογή το 2007, από όλα τα πιστωτικά ιδρύµατα, αποτέλεσε σηµαντική εξέλιξη στο χρηµατοπιστωτικό σύστηµα. Όσον αφορά στα πιστωτικά προϊόντα, τις κυριότερες αλλαγές τα δέκα τελευταία έτη, αποτέλεσαν η κατάργηση του ΕΦΤΕ µετά το 2000 και η απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης το 2003. 11 ICAP, 2006 Κλαδικές µελέτες- Χρηµατοπιστωτικά Εργαλεία (Πρώτο Μέρος), σελ.i-vii 17
Η απελευθέρωση της καταναλωτικής πίστης µετέβαλλε την κατανοµή της αγοράς µεταξύ πιστωτικών καρτών και λοιπών προσωπικών και καταναλωτικών δανείων. Η εφαρµογή της βάσης δεδοµένων του διατραπεζικού συστήµατος <<Τειρεσίας>> από το 2003 οδήγησε στην οµαλότερη ανάπτυξη της καταναλωτικής πίστης, εφόσον είναι πλέον δυνατή η αξιολόγηση των υποψηφίων δανειοληπτών µε βάση πραγµατικά στοιχεία πιστωτικής συµπεριφοράς και όχι βάσει δηλώσεων. Μια επιπλέον σηµαντική εξέλιξη ήταν η µείωση της εισφοράς του ν. 128/75 από 1,2% σε 0,6% σε όλα τα δάνεια και σε 0,12% στα στεγαστικά δάνεια. Για την κατηγορία αυτή, η σύγκλιση επιτοκίων σε συνδυασµό µε την ευνοϊκή φορολογική µεταχείριση των τόκων σε περίπτωση δανείου για αγορά πρώτης κατοικίας έδωσαν σηµαντική ώθηση στα µεγέθη των πιστοδοτήσεων προς ιδιώτες. Η ψήφιση του νόµου 3156/2003 οδήγησε στην κατάργηση της εισφοράς του ν. 128/75 στα οµολογιακά δάνεια και στη µετατροπή µεγάλου µέρους των βραχυπρόθεσµων δανείων των µεγάλων επιχειρήσεων σε µεσοπρόθεσµες χρηµατοδοτήσεις. Η εφαρµογή των ιεθνών Λογιστικών Προτύπων επιδρά σε σηµαντικό βαθµό στην χρηµατοδότηση των µεγάλων επιχειρήσεων, εφόσον προϋποθέτουν µια ισορροπηµένη δοµή του ισολογισµού, γεγονός που µεταφράζεται σε αυξηµένη ζήτηση για τα πιο εξελιγµένα µέσα χρηµατοδότησης µέσου ή µακροπρόθεσµου ορίζοντα, σε περιβάλλον µε µικρά επιτόκια και µε άξονα την αρνητική συγκυρία για αυξήσεις κεφαλαίου µέσω του Χρηµατιστηρίου Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ) µετά το 2000. Όσον αφορά στα προϊόντα επενδύσεων και αποταµίευσης, οι κυριότερες εξελίξεις των τελευταίων χρόνων είναι η φορολογική εξοµοίωση των repos µε τις υπόλοιπες καταθέσεις µε αντίκτυπο τη σταδιακή µείωση των επενδύσεων σε αυτά τα προϊόντα. Με το νόµο 2778/1999 και µε τη τροποποίηση του από τους ν. 2892/2001, 2992/2002 και ν. 3091/2002 δηµιουργήθηκε µια επιπλέον κατηγορία εταιρειών συλλογικών επενδύσεων, οι εταιρίες επενδύσεων ακίνητης περιουσίας (ΑΕΕΑΠ), που συµπληρώνει τα αµοιβαία κεφάλαια και τις εταιρίες επενδύσεων χαρτοφυλακίου. Οι εταιρίες µε αυτό το αντικείµενο, προσφέρουν εισοδηµατική σταθερότητα και αποδόσεις που είναι µεγαλύτερες από αυτές των οµολόγων ή άλλων προϊόντων της χρηµαταγοράς σε περιόδους µε χαµηλά επιτόκια. 18
Ο νόµος 3312/2005 που αφορά την ενσωµάτωση στο εθνικό δίκαιο της Κοινοτικής Οδηγίας 2003/93/ΕΚ και αφορά την αµοιβαία συνδροµή των αρµοδίων αρχών από τα κράτη-µέλη της ΕΕ στην άµεσης φορολογία, έχει προκαλέσει καίριες µεταβολές στο ευρωπαϊκό σκηνικό του private banking. Ουσιαστικά αυτό σηµαίνει ότι τα περιθώρια off-shore επενδύσεων σε φορολογικούς παραδείσους θα περιοριστούν προοδευτικά µέσα στα επόµενα χρόνια, µε απότοκο την αύξηση του on-shore private banking σε σύγκριση µε το off-shore. Η εξέλιξη αυτή πιστεύεται να επηρεάσει θετικά και την εγχώρια αγορά, εφόσον πραγµατοποιηθούν οι απαραίτητες µεταρρυθµίσεις για τον εκσυγχρονισµό του φορολογικού και θεσµικού πλαισίου µε βασικό πυλώνα τη δηµιουργία κλίµατος εµπιστοσύνης και σταθερότητας στην φορολογική αντιµετώπιση της προσωπικής περιουσίας του επενδυτικού κοινού. Στο χώρο της κεφαλαιαγοράς από το Νοέµβριο του 2005 στο Χρηµατιστήριο Αθηνών, λειτουργούν οι κατηγορίες επιχειρήσεων «Μεγάλης Κεφαλαιοποίησης» και «Μεσαίας και Μικρής Κεφαλαιοποίησης» βάσει της απόφασης του Σ της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς 4/358/8.11.2005 και καταργήθηκαν η Νέα Χρηµατιστηριακή Αγορά (ΝΕΧΑ) και η Παράλληλη Αγορά. Σε σύγκριση µε τη περίοδο 1998-2000, η κεφαλαιαγορά έχει αλλάξει αξιοσηµείωτα µέσω της εφαρµογής αυστηρότερων µέτρων στη διεκπεραίωση επενδυτικών συναλλαγών µε στόχο τη διασφάλιση του επενδυτικού κοινού. Οι ενέργειες πραγµατοποιούνται µε βάση οικονοµικά κριτήρια, τα επενδυτικά σχέδια και τη ποιότητα του management των επιχειρήσεων, ενώ ελαχιστοποιήθηκαν οι ενέργειες που στόχευαν στο εύκολο κέρδος και προκαλούσαν στρεβλώσεις στην αγορά. Τη δεκαετία 1991-2001 παρατηρήθηκε συγκέντρωση στην εγχώρια τραπεζική αγορά. Κάποιες ξένες τράπεζες µε δραστηριότητες στην Ελλάδα, που αφορούσαν σε σηµαντικό ποσοστό τις υπηρεσίες προς µεγάλες επιχειρήσεις (wholesale banking)-, µείωσαν σηµαντικά τις δραστηριότητες τους ή αποχώρησαν από τη χώρα στα πλαίσια αναδιάρθρωσης των διεθνών δραστηριοτήτων τους. Το µικρό δίκτυο των ξένων τραπεζών στην Ελλάδα απορροφήθηκε από τις µικρές και µεσαίες τράπεζες που αποσκοπούσαν στη διεύρυνση του δικτύου τους ή στην απόκτηση ειδικών υπηρεσιών. 19
Οι µεγαλύτερες εµπορικές τράπεζες βελτίωσαν τη θέση τους µε την εξαγορά ή την συγχώνευση µικρού ή µεσαίου µεγέθους τραπεζών (Alpha Bank-Ιονική,), ενώ δύο µεσαίου µεγέθους τράπεζες του ιδιωτικού τοµέα ενίσχυσαν τη θέση τους µέσω µόνο εξαγορών (Πειραιώς, EFG Eurobank Ergasias). Οι ανακατατάξεις που πραγµατοποιήθηκαν στο τραπεζικό σκηνικό το δεύτερο µισό της προηγούµενης δεκαετίας δηµιούργησαν ευκαιρίες για την ίδρυση νέων τραπεζών, όπως η Nova Bank, η First Business Bank, η Probank, η Proton Επενδυτική Τράπεζα, η Marfin Bank και η Επενδυτική Τράπεζα. Η ανασύσταση του εγχώριου τραπεζικού συστήµατος επηρεάστηκε σηµαντικά από το κύµα ιδιωτικοποιήσεων των τραπεζών του ευρύτερου δηµοσίου τοµέα (Τράπεζα Μακεδονίας-Θράκης, µετοχοποίηση του Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου το 2006, Τράπεζα Κεντρικής Ελλάδος, Γενική Τράπεζα, Εµπορική Τράπεζα). Τράπεζα Κρήτης, Ιονική Τράπεζα, ΕΤΒΑ, Η τάση συγκέντρωσης του ελληνικού τραπεζικού συστήµατος ενισχύθηκε τη περίοδο 1996-2000. Η απελευθέρωση που πραγµατοποιήθηκε τη περίοδο 1990-1996 οδήγησε στην αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήµατος, στον περιορισµό των τραπεζών δηµοσίου χαρακτήρα και στην ενδυνάµωση των ιδιωτικών τραπεζών. Οι πιέσεις που ασκούσαν οι χρηµατοοικονοµικές εταιρίες προς τις εγχώριες τράπεζες και ο έντονος ανταγωνισµός από τραπεζικά σχήµατα του εξωτερικού, έκαναν επιτακτική ανάγκη την αναγκαία εξυγίανση των τµηµατοποιηµένων δραστηριοτήτων τους και στην ενασχόληση τους µε όλο το φάσµα των χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών. Η ανάγκη βελτίωσης της θέσης των εγχώριων τραπεζών στην εγχώρια και την ευρωπαϊκή αγορά, αποτέλεσε ακόµη ένα παράγοντα που αύξησε τον βαθµό εξαγορών και συγχωνεύσεων, µε στόχο να συµµετάσχουν µε ισότιµα ανταγωνιστικούς όρους στην αγορά χρηµατοοικονοµικών υπηρεσιών της ζώνης του Ευρώ και να δικαιολογήσουν τη χρηµατοδότηση µεγάλων επενδύσεων σε νέες τεχνολογικές εφαρµογές -οι οποίες δεν µπορούν να σταθούν οικονοµικά χωρίς κάποιο ελάχιστο όριο συναλλαγών-. Ταυτόχρονα µε τη συγκέντρωση που παρατηρείται στον εγχώριο τραπεζικό τοµέα τα τελευταία χρόνια, οι ελληνικές εµπορικές τράπεζες έχουν αναπτύξει αξιοσηµείωτη 20