ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ (PTSD) Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά

ΣΧΕΔΙΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ (PTSD) Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά 1

Περιεχόμενα Μετατραυματικό Σύνδρομο (PTSD) 2 Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά 2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ 2 Α. Εισαγωγή Ορισμός 2 Β. Επιδημιολογία 2 Γ. Συμπτώματα του PTSD 3 Δ. Αξιολόγηση 4 Ε. Διαχείριση 6 Ε.1. Η εντατική παρακολούθηση και αναμονή 6 Ε.2.Ψυχολογική υποστήριξη 6 Ε.3. Φαρμακευτική αντιμετώπιση 7 Βιβλιογραφία 8 ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ 9 Α. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ 9 Σχετιζόμενοι Παράγοντες 9 Προσδιοριστικά Χαρακτηριστικά 9 Β. Επιθυμητες Εκβάσεις 10 Γ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ/ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 13 1ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 13 2ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 14 3ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ 16 Βιβλιογραφία 17 ΕΝΤΥΠΑ 18 Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης μετατραυματικού συνδρόμου 18 Υποκειμενικά Δεδομένα (Προσωπικές Αναφορές) 18 Αντικειμενικά Δεδομένα (Ευρύματα) 18 Β. Έντυπο διατύπωσης νοσηλευτικής διάγνωσης: Μετατραυματικού 22 συνδρόμου Γ. Έντυπο καταγραφής επιθυμητών εκβάσεων 23 Δ. Νοσηλευτικές παρεμβάσεις 24 2

ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ [ΚΑΘΟΡΙΣΤΕ ΣΤΑΔΙΟ] POST-TRAUMA SYNDROME [SPECIFY STAGE] Συντάκτης: Σπυριδούλα Τσαρουχά ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΒΑΣΗ Α. Εισαγωγή Ορισμός Το μετατραυματικό σύνδρομο αναπτύσσεται μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός ή κατάσταση μιας εξαιρετικής απειλής ή καταστροφικού γεγονότος της φύσης που προκαλεί διάχυτη δυσφορία σχεδόν σε οποιονδήποτε. Ωστόσο, δεν αναπτύσσεται μετά από δυσάρεστες καταστάσεις που περιγράφονται ως «τραυματικές» στην καθημερινότητα όπως για παράδειγμα διαζύγιο, απώλεια δουλειάς ή αποτυχία σε εξετάσεις. Γεγονότα που μπορούν να προκαλέσουν αυτή τη διαταραχή είναι: Σημαντικά τροχαία ατυχήματα Βίαιες προσωπικές επιθέσεις όπως βιασμός, ληστείες Παρατεταμένη σεξουαλική παρενόχληση ή βιαιότητα ή σοβαρή παραμέληση Μάρτυρας σε βίαιο θάνατο Στρατιωτική μάχη Ομηρεία Τρομοκρατική επίθεση Αεροπορικά ατυχήματα ή συγκρούσεις τρένων ή ναυάγια Φυσικές καταστροφές όπως πλημμύρες, σεισμούς, τσουνάμι, φωτιές Επιπλέον γεγονότα που μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη του PTSD είναι όταν κάποιο αγαπημένο πρόσωπο έχει βιώσει ένα κίνδυνο, έχει χτυπηθεί ή έχει πεθάνει αναπάντεχα και ξαφνικά. Συνήθως αναπτύσσεται αμέσως μετά από τέτοιες εμπειρίες και μπορεί να διαρκέσει βδομάδες, μήνες ή και χρόνια αργότερα. Β. Επιδημιολογία Το PTSD μπορεί να επηρεάσει όλους τους ανθρώπους σε όλες τις ηλικίες, ακόμη και στα παιδιά. Περίπου το 25 30% των ατόμων που βιώνουν ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να αναπτύξουν PTSD. Σε μια μελέτη στην Αμερική το 60% ενός αντιπροσωπευτικού δείγματος πληθυσμού ανέφερε ότι είχαν βιώσει ένα τουλάχιστον τραυματικό γεγονός όπως περιγράφηκε ανωτέρω. Ωστόσο, ένας μικρός αριθμός αυτού του δείγματος (8% άντρες και 3

20% γυναίκες) ανέπτυξαν PTSD. Αυτό δείχνει ότι πιθανόν συμβάλλουν και άλλοι παράγοντες στην ανάπτυξη PTSD. Τα θύματα βιασμού το 90% αναπτύσσουν μια οξεία αγχώδη διαταραχή και το 50% PTSD. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναπτύξουν αυτή τη διαταραχή από τους άντρες και υπάρχουν μερικά στοιχεία που θέτουν την υποψία ότι αυτή η διαταραχή μεταφέρεται από γενιά σε γενιά. Αρκετοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη PTSD. Μερικοί από αυτούς είναι παράγοντες κινδύνου που κάνουν το άτομο πιο επιρρεπή στην ανάπτυξη PTSD και άλλοι παράγοντες που λέγονται ανθεκτικοί παράγοντες και μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης της διαταραχής. Μερικοί από αυτούς τους παράγοντες (κινδύνου και ανθεκτικοί) μπορούν να προϋπάρχουν στο άτομο πριν το τραυματικό γεγονός και άλλοι να γίνονται σημαντικοί κατά τη διάρκεια και μετά το γεγονός. Οι παράγοντες κινδύνου είναι: Η διαβίωση μέσα σε επικίνδυνα και τραυματικά γεγονότα Ιστορικό μια ψυχιατρικής ασθένειας Απόκτηση τραύματος ή οργανικής βλάβης Μαρτυρία μπροστά σε άτομα που έχουν τραυματιστεί ή σκοτωθεί Αίσθημα τρόμου, ανικανότητας ή υπερβολικού φόβου Μικρή ή απουσία κοινωνικής υποστήριξης μετά το γεγονός Αντιμετώπιση επιπλέον άγχους μετά το γεγονός όπως να βιώνει την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, να βιώνει ο ίδιος πόνο ή να έχει οργανική βλάβη ή να βιώνει την απώλεια εργασίας ή σπιτιού. Ανθεκτικοί παράγοντες είναι: Αναζήτηση βοήθειας από άλλους ανθρώπους όπως φίλοι και οικογένεια Εύρεση μιας ομάδας υποστήριξης μετά το τραυματικό γεγονός Αίσθημα ικανοποίησης για τις πράξεις του κατά τη διάρκεια αντιμετώπισης του κινδύνου Ύπαρξη μιας στρατηγικής αντιμετώπισης ή ενός τρόπου που βοηθάει το άτομο να ξεπεράσει το κακό γεγονός και να το νοηματοδοτήσει θετικά (να μάθει κάτι από αυτό) Θετική και αποτελεσματική αντίδραση παρά το αίσθημα φόβου που μπορεί να αισθάνεται. 4

Γ. Συμπτώματα του PTSD Το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα του PTSD είναι η αναβίωση του γεγονότος και των συναισθημάτων που προκάλεσε. Τα άτομα αναβιώνουν πτυχές από το τραυματικό γεγονός μ ένα αρκετά ζωντανό και ψυχοφθόρο τρόπο. Αυτό περιλαμβάνει αναδρομές στο παρελθόν όπου το άτομο ενεργεί ή αισθάνεται σαν το γεγονός να ξανασυμβαίνει. Βιώνει εφιάλτες καθώς και επαναλαμβανόμενες και ψυχοφθόρες εικόνες ή άλλες αισθητηριακές εντυπώσεις από το γεγονός. Όλη αυτή η αναβίωση προκαλεί έντονη ψυχική δυσφορία και ψυχολογικές αντιδράσεις. Ένα ακόμη σύμπτωμα είναι η αποφυγή ατόμων, καταστάσεων και οτιδήποτε θυμίζουν το τραύμα. Τα άτομα με PTSD συχνά προσπαθούν να απωθήσουν από το μυαλό τους τις μνήμες του γεγονότος και να αποφύγουν να μιλήσουν ή να θυμηθούν με λεπτομέρεια γι αυτό και ειδικά για τις χειρότερες στιγμές. Από την άλλη πολλοί μηρυκάζονται ερωτήσεις που τους εμποδίζουν να έρθουν αντιμέτωποι με το γεγονός, όπως για παράδειγμα γιατί τους συνέβη, πως θα μπορούσαν να το είχαν αποφύγει ή πως θα μπορούσαν να πάρουν εκδίκηση. Τα άτομα με PTSD βιώνουν επίσης συμπτώματα υπερδιέγερσης συμπεριλαμβάνοντας υπεραγρύπνηση για απειλή, υπερβολικές τρομακτικές αντιδράσεις, ευερεθιστότητα, δυσκολία στη συγκέντρωση και ποβλήματα ύπνου. Άλλοι περιγράφουν συμπτώματα συναισθηματικού μουδιάσματος. Αυτό περιλαμβάνει έλλειψη της ικανότητας να βιώσουν συναισθήματα, αισθάνονται απομονωμένοι με άλλα άτομα, παραιτούνται από προηγούμενες σημαντικές δραστηριότητες και βιώνουν αμνησία σημαντικών μερών του γεγονότος. Τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν συχνά αναπτύσσονται αμέσως μετά το τραυματικό γεγονός αλλά σε μερικές περιπτώσεις (λιγότερο από το 15% όλων των ατόμων που αναπτύσσουν) η έναρξη των συμπτωμάτων μπορεί να καθυστερήσει (να εμφανιστεί μήνες και χρόνια μετά). Το PTSD είναι μια διαταραχή που θεραπεύεται ακόμη και εάν τα συμπτώματα εμφανιστούν μήνες και χρόνια μετά το τραυματικό γεγονός. Ανάλογα με την εκδήλωση συμπτωμάτων υπάρχουν τρεις τύποι PTSD: 1. Οξεία μορφή: αν η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι μικρότερη από τρεις μήνες 2. Χρονία μορφή: αν η διάρκεια των συμπτωμάτων είναι τρεις μήνες η περισσότερο 5

3. Με καθυστερημένη έναρξη: αν η έναρξη των συμπτωμάτων είναι τουλάχιστον έξι μήνες μετά το τραυματικό γεγονός Δ. Αξιολόγηση Τα διαγνωστικά κριτήρια σύμφωνα με το DSM IV είναι τα ακόλουθα: Υπάρχει έκθεση σ ένα τραυματικό γεγονός στο οποίο δυο από τα παρακάτω γεγονότα είχαν συμβεί: Α. Το άτομο βίωσε, ήταν μάρτυρας ή ήρθε αντιμέτωπο μ ένα γεγονός από το οποίο κινδύνευσε πραγματικά ή απειλήθηκε με θάνατο ή σοβαρό τραυματισμό του εαυτού του ή των άλλων Β. Η απάντηση του ατόμου περιείχε έντονο φόβο ή αίσθηση ανημποριάς ή τρόμο/ φρίκη. Το τραυματικό γεγονός επαναβιώνεται επίμονα μ έναν από τους παρακάτω τρόπους: Α) Επαναλαμβανόμενες ζωηρές αναμνήσεις του γεγονότος που εισβάλουν και προκαλούν υποκειμενική ενόχληση και αναταραχή Β) Επαναλαμβανόμενα όνειρα του γεγονότος και προκαλούν υποκειμενική ενόχληση και αναταραχή Γ) Το άτομο δρα ή νιώθει σαν να αναβιώνει το τραυματικό γεγονός Δ) Έντονη ψυχολογική ενόχληση και αναταραχή κατά την έκθεση σε εσωτερικές ή εξωτερικές νύξεις που συμβολίζουν ή μοιάζουν με κάποια πλευρά του τραυματικού γεγονότος Επίμονη αποφυγή των ερεθισμάτων που συνδέονται με το ψυχικό τραύμα και μείωση της γενικής απαντητικότητας, όπως φαίνεται από τρία από τα παρακάτω: Α) Προσπάθειες αποφυγής σκέψεων, συναισθημάτων ή συζητήσεων που συνδέονται με το τραύμα Β) Προσπάθειες αποφυγής δραστηριοτήτων, μερών ή ανθρώπων που ξυπνούν αναμνήσεις του τραύματος Γ) Ανικανότητα να θυμηθεί μια σημαντική πλευρά του τραυματικού γεγονότος Δ) Έντονη μείωση του ενδιαφέροντος ή της συμμετοχής σε σημαντικές δραστηριότητες Ε) Αίσθημα απομάκρυνσης/ αποστασιοποίησης ή αποξένωσης από τους άλλους Ζ) Περιορισμένη διακύμανση συναισθήματος Η) Αίσθηση απουσίας μέλλοντος 6

Επίμονα συμπτώματα αυξημένης διεγερσιμότητας όπως φαίνεται από δύο από τα παρακάτω: Α) Δυσκολία να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένος Β) Ευερεθιστότητα ή εκρήξεις θυμού Γ) Δυσκολία στη συγκέντρωση της σκέψης Δ) Υπεραγρύπνηση Ε) Αυξημένη αντίδραση ξαφνιάσματος Η διάρκεια της διαταραχής είναι μεγαλύτερη από τριάντα ημέρες Η διαταραχή προκαλεί κλινικά σημαντική υποκειμενική ενόχληση ή έκπτωση στην κοινωνική, επαγγελματική λειτουργικότητα ή στους άλλους ρόλους. Το PTSD συχνά συνδέεται με κατάθλιψη, χρήση ουσιών, αλκοολισμό, αυτοκτονικό ιδεασμό και μια ή και περισσότερες άλλες αγχώδεις διαταραχές. Τα βήματα αξιολόγησης ατόμων με PTSD που συνίσταται στην πρωτοβάθμια φροντίδα είναι τα ακόλουθα: Αναγνώριση των προαναφερθέντων συμπτωμάτων που μπορεί να εκδηλώσει ένα άτομο με PTSD Αξιολόγηση με ευαίσθητο τρόπο εάν το άτομο που παρουσιάζει αυτά τα συμπτώματα έχει βιώσει ή έχει βρεθεί μάρτυρας σ ένα τραυματικό γεγονός. Είναι χρήσιμο να δίνονται παραδείγματα τέτοιων γεγονότων. Ε. Διαχείριση Αρκετά άτομα με PTSD μπορεί να συνέλθουν με ελάχιστες ή και καμία παρέμβαση. Ωστόσο, χωρίς αποτελεσματική θεραπεία αρκετά άτομα μπορεί να αναπτύξουν χρόνια προβλήματα. Η σοβαρότητα της αρχικής τραυματικής αντίδρασης είναι ένας καλός δείκτης για την ανάγκη της πρόωρης παρέμβασης και η θεραπεία σε τέτοιες περιπτώσεις δεν θα πρέπει να καθυστερεί. Μερικές από τις παρεμβάσεις αναλύονται παρακάτω: Ε.1. Η εντατική παρακολούθηση και αναμονή Συνίσταται σε περιπτώσεις που τα συμπτώματα είναι μέτρια και παρόντα για λιγότερο από 4 βδομάδες μετά το γεγονός. Είναι ένας τρόπος για να διαχειριστούν οι δυσκολίες που βιώνει το άτομο. Επανεκτίμηση θα πρέπει να γίνεται μετά από ένα μήνα. 7

Ε.2.Ψυχολογική υποστήριξη Αποτελεί την πιο κύρια παρέμβαση για τη θεραπεία των ατόμων με PTSD. Συνήθως προτείνεται η γνωστική συμπεριφορική προσέγγιση εστιασμένη στο τραυματικό γεγονός (trauma focused cognitive behavioural treatment). Αν η θεραπεία ξεκινήσει το πρώτο μήνα μετά το γεγονός συνήθως προτείνονται πέντε συνεδρίες, διάρκειας 45 με 90 λεπτών (το περισσότερο), σε τακτική εξωτερική βάση (μια φορά τη βδομάδα) και με τον ίδιο θεραπευτή. Αν όμως η θεραπεία όμως ξεκινήσει μετά το πρώτο μήνα τότε η διάρκεια της θεραπείας μπορεί να είναι 8 12 συνεδρίες και με τις ίδιες συνθήκες που αναφέρθηκαν και πρωτύτερα. Ωστόσο η διάρκεια των συνεδριών εξαρτάται από το άτομο και τα συμπτώματα που θα παρουσιάσει. Αυτό παρατηρείται συνήθως μετά από πολλαπλά τραυματικά γεγονότα, τραυματικό πένθος, αναπηρία που προέκυψε από το γεγονός και άλλες συνυπάρχουσες διαταραχές ή κοινωνικά προβλήματα. Βασικό στοιχείο αυτής της παρέμβασης είναι η δημιουργία θεραπευτικής σχέσης μεταξύ θεραπευτή & θεραπευόμενο καθώς και η συναισθηματική σταθεροποίηση πριν την έναρξη αφήγησης του τραυματικού γεγονότος. Ε.3. Φαρμακευτική αντιμετώπιση Η φαρμακευτική αγωγή δεν θα πρέπει να προτείνεται ως θεραπεία πρώτης γραμμής για άτομα με PTSD, εκτός εάν τα συμπτώματα είναι σε έντονη μορφή. Τα φάρμακα που συνήθως προτείνονται είναι τα ακόλουθα: Τα τρίκυκλα αντικαταθλιπτικά: αμιτριπτυλλίνη Αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης: παροξετίνη Αναστολείς επανπρόσληψης σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης Νοραδρενεργικά και ειδικά σεροτονινεργικά: μιρταζαπίνη Αναστολείς ΜΑΟ Σε περιπτώσεις που υπάρχουν έντονες διαταραχές ύπνους συνίσταται και υπνωτική αγωγή σια μικρό διάστημα. Εάν το άτομο φαίνεται να το έχει ανάγκη για μεγαλύτερο διάστημα τότε θα πρέπει να αξιολογηθεί και να είναι προτιμότερο να δοθεί αντικαταθλιπτική αγωγή σε αρχική δόση με σκοπό να μειωθεί η πιθανότητα εξάρτησης. 8

Εάν υπάρχει συνυπάρχουσα κατάθλιψη ή τα συμπτώματα υπερδιέγερσηςέχουν σημαντικές επιδράσεις στη ζωή του ατόμου τότε συνίσταται να ξεκινά η φαρμακευτική αγωγή μαζί με την ψυχολογική υποστήριξη. Εάν το άτομο με PTSD έχει ανταποκριθεί καλώς στη φαρμακευτική αγωγή τότε θα πρέπει να συνεχιστεί για τουλάχιστον 12 μήνες. Οι εναλλακτικές θεραπείες δεν έχουν τεκμηριωθεί επιστημονικά να έχουν αποτελεσματικότητα στη διαχείριση του PTSD. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης Frommberger, U., Angenendt, J., Berger, M. (2014) Post Traumatic Stress Disorder a diagnostic and therapeutic challenge. Dtsch Arztebl Int. 111 (5) 59-65. NHS: National Institute for Health and Care Excellence. Guidelines for post traumatic stress disorder (PTSD) The management of PTSD in adults and children in primary, secondary and care. March 2005 NHS: National Institute of mental health: Post Traumatic Stress Disorder. http://www.nimh.nih.gov/ Post Traumatic Stress Disorder information prescription: http://www.nhs.uk/conditions/post-traumatic-stress-disorder/pages/treatment.aspx (Received 9o 2014) Μαδιανός, Μ. (2004) Κεφάλαιο 17: Αγχώδεις Νευρωσικές Συνδεόμενες με το στρες και Σωματόμορφες Διαταραχές. Κλινική Ψυχιατρική. 1 η έκδοση. Εκδόσεις Καστανιώτη. 9

ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ Α. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ: ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΥΝΔΡΟΜΟ Ορισμός: Εμμένουσα δυσπροσάρμοστική απάντηση σε τραυματικό, συγκλονιστικό συμβάν Σχετιζόμενοι παράγοντες: Γεγονότα εκτός ορίων των συνηθισμένων ανθρώπινων εμπειριών Σοβαρή απειλή σε εαυτό / αγαπημένα πρόσωπα Σοβαρός τραυματισμός εαυτού / αγαπημένων προσώπων, σοβαρά ατυχήματα (π.χ. εργατικά, ατυχήματα με μηχανή / αυτοκίνητο) Κακοποίηση (σωματική και ψυχολογική), θύμα εγκλήματος, βιασμός Αυτόπτης μάρτυρας σε ακρωτηριασμό / βίαιο θάνατο, τραγικό περιστατικό με πολλούς θανάτους Φυσικές καταστροφές, ξαφνική καταστροφή σπιτιού/κοινότητας κάποιου, επιδημίες Πόλεμοι, αιχμάλωτος πολέμου, βασανισμός (βλέπε τα τραυματικά γεγονότα που έχουν περιγραφεί στο πρώτο μέρος) Προσδιοριστικά χαρακτηριστικά ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ Σκέψεις / όνειρα που εισβάλλουν βίαια, εφιάλτες, αναδρομές στο παρελθόν, [υπερβολική λεκτική αναφορά του τραυματικού γεγονότος] Αίσθημα παλμών, πονοκέφαλοι [απώλεια ενδιαφέροντος για συνηθισμένες δραστηριότητες, έλλειψη αισθήματος οικειότητας / σεξουαλικότητας] Απελπισία, ντροπή, ενοχές [λεκτική έκφραση των ενοχών του επιζώντα ή ενοχές για τη συμπεριφορά που χρησιμοποίησε για να επιζήσει] Άγχος, φόβος, θρήνος, κατάθλιψη Λεκτική αναφορά αισθήματος μουδιάσματος Γαστρική ευερεθιστότητα, [αλλαγές στην όρεξη, διαταραχή ύπνου / αϋπνία, χρόνια / εύκολη κόπωση] Δυσκολία στη συγκέντρωση 10

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ Υπερδιέγερση, υπερβολική αντίδραση σε ξάφνιασμα, ευερεθιστότητα, νευρολογική - αισθητήρια ευερεθιστότητα Θυμός, οργή, επιθετικότητα Αποφυγή, αυταρχισμός, αποξένωση, άρνηση, αποσύνδεση, ψυχογενής αμνησία Μεταβαλλόμενη διάθεση [ανεπαρκής έλεγχος ορμής / εκρηκτικότητας], κρίσεις πανικού, τρόμος Κατάχρηση ουσιών, καταναγκαστική συμπεριφορά [Δυσκολία σε διαπροσωπικές σχέσεις, εξάρτηση από άλλους, αποτυχία σε δουλειά / σχολείο] B. ΕΠΙΘΥΜΗΤΕΣ ΕΚΒΑΣΕΙΣ: Αυτοέλεγχος του φόβου Προσωπικές ενέργειες για να μηδενιστούν ή να μειωθούν ανίκανα συναισθήματα φόβου, έντασης ή ανησυχίας από μη αναγνωρισμένη πηγή. Βαθμολόγηση με 1: ποτέ, 2: σπάνια, 3: μερικές φορές, 4: συχνά, 5: πάντα, ΜΕ: μη εφαρμόσιμο) Αρχική βαθμολογία:... Τελική βαθμολογία:... Το άτομο: Μερικές μη ποτέ σπάνια συχνά πάντα Δείκτες φορές εφαρμόσιμο 1 2 4 5 3 ΜΕ Παρακολουθεί την ένταση του φόβου Μηδενίζει τις πηγές φόβου Αναζητά πληροφόρηση 11

για να μειώσει το φόβο Αποφεύγει πηγές φόβου όταν είναι εφικτό Σχεδιάζει στρατηγικές αντιμετώπισης για καταστάσεις που προκαλούν φόβο Χρησιμοποιεί αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης Χρησιμοποιεί τεχνικές χαλάρωσης για να μειώσει το φόβο Παρακολουθεί τη διάρκεια των επεισοδίων Παρακολουθεί τη διάρκεια του χρόνου μεταξύ των επεισοδίων Διατηρεί τους ρόλους του 12

Διατηρεί τις κοινωνικές του σχέσεις Διατηρεί την ικανότητά του για συγκέντρωση Διατηρεί τον έλεγχο στη ζωή Διατηρεί οργανική λειτουργικότητα Διατηρεί την αίσθηση ενός σκοπού παρόλο το φόβο Παραμένει παραγωγικός Ελέγχει την αντίδραση του φόβου 13

Γ. ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ / ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ 1 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Αξιολόγηση αιτιολογικών παραγόντων και αντίδρασης του ατόμου: ΟΞΥ Παρατήρηση και απόσπαση πληροφοριών σχετικά με σωματικές ή ψυχολογικές βλάβες και επισήμανση συμπτωμάτων σχετιζόμενων με άγχος (π.χ. «μουδιάσματα», πονοκέφαλος, σφίξιμο στο στήθος, ναυτία, δυνατοί χτύποι καρδιάς) Ανίχνευση ψυχολογικών αντιδράσεων: θυμός, σοκ, οξύ άγχος, σύγχυση, άρνηση. Επισήμανση γέλιου, κλάματος, ήρεμης ή ταραγμένης / διεγερτικής (υστερικής) συμπεριφοράς, εκφράσεων δυσπιστίας, ενοχής / αυτοκατηγορίας, ευμετάβλητων συναισθημάτων. Αξιολόγηση γνώσης ατόμου και άγχους σχετιζόμενου με την κατάσταση. Επισήμανση συνεχιζόμενων απειλών σε εαυτό (π.χ. επαφή με τον δράστη και / ή συνεργάτες) Αναγνώριση κοινωνικών διαστάσεων τραύματος / γεγονότος (π.χ. παραμόρφωση, χρόνιες καταστάσεις / μόνιμη αναπηρία, απώλεια σπιτιού ή κοινότητας Eξακρίβωση εθνικού παρελθόντος / πολιτισμικών και θρησκευτικών αντιλήψεων και πιστεύω για το συμβάν (π.χ. εκδίκηση από το Θεό) Καθορισμός βαθμού αποδιοργάνωσης (π.χ. η κατευθυνόμενη σε καθήκοντα δραστηριότητα δε γίνεται με συγκεκριμένο σκοπό, δεν είναι οργανωμένη ή αποτελεσματική, το άτομο βιώνει συναισθηματική εξουθένωση τις περισσότερες φορές). Ανίχνευση τυχόν επανενεργοποίησης προυπάρχοντων ή συνυπάρχοντων καταστάσεων (σωματικών / ψυχολογικών) από το συμβάν. Επηρεάζουν τον τρόπο που βλέπει το άτομο το τραύμα. Προσδιορισμός διάσπασης σχέσεων (π.χ. οικογένεια, φίλοι, συνεργάτες, σημαντικοί άλλοι). Τα άτομα του υποστηρικτικού δικτύου μπορεί να μη γνωρίζουν τον τρόπο αντιμετώπισης του ατόμου / της κατάστασης (π.χ. μπορεί να είναι υπερβολικός ή αποσυρμένος) Επισήμανση συμπεριφοράς απόσυρσης, χρήσης άρνησης και χρήσης χημικών υποκατάστατων ή παρορμητικών συμπεριφορών (π.χ. συνεχές κάπνισμα, βουλιμία). 14

Επίγνωση σημείων αυξανόμενου άγχους (π.χ. σιωπή, τραύλισμα, ανικανότητα να καθίσει ακίνητος). Αυξανόμενο άγχος μπορεί να δείχνει κίνδυνο για βία. Σημείωση λεκτικών / μη λεκτικών εκφράσεων ενοχής ή αυτοκατηγορίας όταν το άτομο έχει επιζήσει από τραύμα που άλλοι πέθαναν. Επιβεβαίωση συμφωνίας των παρατηρήσεων με τις λεκτικές αναφορές. Εκτίμηση σημείων / σταδίου θρήνου για τον εαυτό του και τους άλλους. Ανίχνευση ανάπτυξης φοβικών αντιδράσεων σε συνηθισμένα αντικείμενα (π.χ. μαχαίρια), καταστάσεις (π.χ. περπάτημα με ομάδα ανθρώπων, ξένοι που χτυπούν κουδούνι). ΧΡΟΝΙΟ (επιπλέον από τα παραπάνω) Εκτίμηση συνεχόμενων σωματικών παραπόνων (π.χ. γαστρικός ερεθισμός, ανορεξία, αϋπνία, τάση μυών, πονοκέφαλος). Εξερεύνηση αναφορών καινούριων συμπτωμάτων ή αλλαγών σε αυτά. Επισήμανση εκδηλώσεων χρόνιου πόνου ή συμπτωμάτων πόνου σε υπερβολικό επίπεδο για τη σωματική βλάβη. Επίγνωση σημείων σοβαρής / παρατεταμένης κατάθλιψης. Επισήμανση παρουσίας αναδρομών στο παρελθόν, βίαιας εισβολής αναμνήσεων, εφιάλτες, κρίσεις πανικού, μικρός έλεγχος παρόρμησης, προβλήματα μνήμης / συγκέντρωσης και σκέψεων / αντιλήψεων και σύγκρουση / επιθετικότητα / οργή. Αξιολόγηση βαθμού δυσλειτουργικής αντιμετώπισης (π.χ. χρήση αλκοόλ / άλλων φαρμάκων / κατάχρηση ουσιών, αυτοκτονικός / ανθρωποκτονικός ιδεασμός) και συνεπειών της. 2 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Παροχή βοήθειας στο άτομο να αντιμετωπίσει την κατάσταση που υπάρχει: ΟΞΥ Εξασφάλιση ήρεμου και ασφαλούς περιβάλλοντος. εμπιστοσύνης και ασφάλειας. Προάγεται το αίσθημα Συνεργασία στην τεκμηρίωση για τις αναφορές της αστυνομίας, όπως ενδείκνυται, και παραμονή με το άτομο. 15

Ακρόαση / διερεύνηση σωματικών παραπόνων. Οι συναισθηματικές αντιδράσεις μπορεί να περιορίσουν την ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίσει σωματική βλάβη. Ανίχνευση υποστηρικτικών ατόμων για το άτομο (π.χ. αγαπημένα πρόσωπα, σύμβουλος, πνευματικός καθοδηγητής / ιερέας). Παραμονή με το άτομο, ακρόαση καθώς το άτομο αφηγείται γεγονότα / ανησυχίες - πιθανώς επαναλαμβανόμενα. (Αν το άτομο δεν θέλει να μιλήσει αποδοχή της σιωπής). Παρέχεται ψυχολογική υποστήριξη. Ανάπτυξη περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο μπορεί να μιλήσει ελεύθερα για αισθήματά του, φόβο (συμπεριλαμβανομένων των ανησυχιών για τις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους) και εμπειρίες / αισθήσεις (π.χ. έλλειψη ελέγχου, εμπειρία κοντά στον θάνατο) Παροχή βοήθειας με πρακτικά ζητήματα (π.χ. προσωρινό σπίτι, χρήματα, ειδοποιήσεις μελών οικογένειας ή άλλες ανάγκες) Επίγνωση και παροχή βοήθειας στο άτομο για να χρησιμοποιήσει τις προσωπικές του δυναμεις με θετικό τρόπο αναγνωρίζοντας την ικανότητα να χειριστεί αυτό που συμβαίνει. Βελτιώνεται η αυτοαντίληψη, υποστηρίζεται η αυτοεκτίμηση και μειώνεται το αίσθημα ανημποριάς. Παροχή ευκαιρίας στο άτομο να προχωρά με το δικό του ρυθμό προσαρμογής. Αν το άτομο είναι σε απόσυρση ή απρόθυμο να μιλήσει, δεν ασκείται πίεση. Ακρόαση εκφράσεων αγοραφοβίας και / ή ανθρώπων. Χορήγηση αγχολυτικών ή κατασταλτικών / υπνωτικών φαρμάκων με φειδώ. ΧΡΟΝΙΟ Συνεχής ακρόαση εκφράσεων προβληματισμού. Μπορεί να χρειαστεί συνέχιση της συζήτησης για το συμβάν. Παροχή ευκαιρίας για ελεύθερη έκφραση αισθημάτων (μπορεί να συνεχιστεί από τη φάση κρίσης). Αποφυγή πίεσης του ατόμου για έκφραση αισθημάτων και αποφυγή ακατάλληλων καθησυχασμών. Το άτομο μπορεί να πιστεύει ότι ο πόνος και / ή η αγωνία δε γίνονται κατανοητά και γι αυτό μπορεί να εμφανίζει κατάθλιψη. Δηλώσεις όπως 16

«Δεν καταλαβαίνεις» ή «Δεν ήσουν εκεί» είναι μία άμυνα, ένας τρόπος απομάκρυνσης των άλλων. Ενθάρρυνση ασθενούς να μιλήσει για την εμπειρία του όταν είναι έτοιμος, εκφράζοντας αισθήματα φόβου, θυμού, απώλειας / θρήνου. (Βλέπε ΝΔ περιπεπλεγμένος Θρήνος) Εξακρίβωση / παρακολούθηση προτύπου ύπνου. Διαταραχές ύπνου / εφιάλτες μπορεί να εκδηλωθούν, καθυστερώντας την επίλυση, διαταράσσοντας τις ικανότητες αντιμετώπισης. Ενθάρρυνση ατόμου να γνωρίσει και να αποδεχτεί τα αισθήματα και τις αντιδράσεις του ως φυσιολογικές αντιδράσεις σε μια μη φυσιολογική κατάσταση. Αναγνώριση πραγματικότητας της απώλειας εαυτού που υπήρχε πριν το συμβάν. Παροχή βοήθειας στο άτομο να προχωρήσει σε κατάσταση αποδοχής ως δυνατότητα εξέλιξης που υπάρχει ακόμα μέσα του. Συνέχιση της παροχής ευκαιρίας για ελευθερία του ατόμου να κινείται στους δικούς του ρυθμούς. Παροχή «άδειας» στο άτομο να εκφράζει / αντιμετωπίζει τον θυμό σε προσβολή / κατάσταση με αποδεκτούς τρόπους. Αποφυγή σύντομων συζητήσεων για θέματα που δεν μπορούν να λυθούν. Παραμονή της συζήτησης σε πρακτικό και συναισθηματικό επίπεδο παρά εκλογίκευση της εμπειρία, που θα επιτρέψει στο άτομο να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα ενώ δίνεται χρόνος να προχωρήσει με τα αισθήματά του. Παροχή βοήθειας στην αντιμετώπιση πρακτικών ανησυχιών και επιπτώσεων από το συμβάν, όπως εμφανίσεις σε δικαστήρια, διαταραγμένες σχέσεις με σημαντικούς άλλους, προβλήματα εργασίας. Παροχή ευαισθητοποιημένων, εκπαιδευμένων συμβούλων / θεραπευτών και συμμετοχή σε θεραπείες, όπως ψυχοθεραπεία, ύπνωση, χαλάρωση, εκπαίδευση μνήμης, γνωστική αναδόμηση, φυσιο/εργοθεραπείες. Χορήγηση ψυχοτρόπων φαρμάκων, όπως ενδείκνυται. 3 ης ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Προαγωγή ευεξίας (Εκπαίδευση / Παράγοντες Σχεδιασμού Εξόδου) 17

Παροχή βοήθειας στο άτομο να ανιχνεύει και να παρακολουθεί τα αισθήματά του ενώ η θεραπεία εξελίσσεται. Παροχή πληροφόρησης για αντιδράσεις που θα πρέπει το άτομο να αναμένει κατά τη διάρκεια κάθε φάσης. Βοηθά στη μείωση του φόβου για το άγνωστο. Πληροφόρηση του ατόμου ότι αυτές είναι συχνές αντιδράσεις. Χρησιμοποίηση εκφράσεων με ουδέτερο τρόπο όπως «Μπορείς ή δεν μπορείς» Παροχή βοήθειας στο άτομο να αναγνωρίσει παράγοντες που μπορεί να οδήγησαν στην ευάλωτη κατάσταση και ότι μπορεί να έχει τη δύναμη να αλλάξει για να προστατεύσει τον εαυτό του στο μέλλον. Αποφυγή κριτικής των αξιών. Συζήτηση αλλαγών του τρόπου ζωής που σκέφτεται το άτομο και πώς μπορούν να συνεισφέρουν στην ανάρρωση. Βοηθά το άτομο στην εκτίμηση της καταλληλότητας των σχεδίων και να ανιχνεύσει τα μειονεκτήματα (π.χ. να απομακρυνθεί από αποτελεσματικές υποστηρικτικές ομάδες) Παροχή βοήθειας στο άτομο για την εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης στρες. Συζήτηση φαρμακευτικής αγωγής, πιθανών παρενεργειών των συνταγογραφημένων φαρμάκων και προτροπή για αναφορά μη αναμενόμενων αποτελεσμάτων. Συζήτηση αναγνώρισης και τρόπων διαχείρισης «αντιδράσεων επετείου συμβάντος», ενισχύοντας το αίσθημα φυσιολογικότητας για την επανεμφάνιση σκέψεων και συναισθημάτων, τη συγκεκριμένη στιγμή. Πρόταση συμμετοχής σε υποστηρικτική ομάδα των σημαντικών άλλων, για να βοηθηθούν στην κατανόηση και στον τρόπο αντιμετώπισης του ατόμου. Ενθάρρυνση ψυχιατρικής συμβουλευτικής, ειδικά αν το άτομο είναι ανίκανος να διατηρήσει τον έλεγχο, είναι βίαιος, είναι απαρηγόρητος, ή δεν φαίνεται να προσαρμόζεται. Παραπομπή για μακροχρόνια ατομική / οικογενειακή / σχετική με τον γάμο συμβουλευτική, όταν ενδείκνυται. Βλέπε ΝΔ απώλεια αισθήματος Ελέγχου, αναποτελεσματική Αντιμετώπιση, Θρήνος, περιπλεγμένος Θρήνος. 18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ - Ηλεκτρονικές πηγές πληροφόρησης NHS: National Institute of mental health: Post Traumatic Stress Disorder. http://www.nimh.nih.gov/ Μαδιανός, Μ. (2004) Κεφάλαιο 17: Αγχώδεις Νευρωσικές Συνδεόμενες με το στρες και Σωματόμορφες Διαταραχές. Κλινική Ψυχιατρική. 1 η έκδοση. Εκδόσεις Καστανιώτη. Πατηράκη Κουρμπάνη Ε., (2009), Οδηγός Ανάπτυξης Σχεδίου Νοσηλευτικής Φροντίδας Διαγνώσεις, Παρεμβάσεις και Αιτιολογήσεις, 11 η Αγγλική Έκδοση 1 η Ελληνική Έκδοση, Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης. Επιμέλεια του: Doenges M. E., Moorhouse M. F., Murr A., (2008), Nurse s pocket guide diagnoses, prioritized interventions and rationales, 11 th edition, F. A. Davis Company Philadelphia. 19

ΕΝΤΥΠΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΦΡΟΝΤΙΔΑΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΥΠΕ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΑΣΘΕΝΟΥΣ: ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΗΛΙΚΙΑ. ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:.. Α. Έντυπο επικεντρωμένης αξιολόγησης Μετατραυματικού συνδρόμου ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΙΝΔΥΝΩΝ / ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑ ΕΓΩ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Οικογενειακή Κατάσταση:... Έκφραση ανησυχίας για (π.χ. οικονομική κατάσταση, τρόπος ζωής, αλλαγές ρόλου):...... Στρεσογόνοι Παράγοντες:... Συνήθεις τρόποι διαχείρισης του στρες:... Έκφραση συναισθημάτων: Θυμός:... Άγχος:... Φόβος:... Θρήνος:... Αίσθηση αβοήθητου / Ανημποριά::... Απελπισία:... Απώλεια αίσθησης ελέγχου:... Πολιτισμικοί παράγοντες και Εθνικοί δεσμοί:... Θρήσκευμα:.Ενεργή συμμετοχή σε θρησκευτικές τελετουργίες:... Προσευχή/διαλογισμός:... Θρησκευτικές/πνευματικές ανησυχίες:... Επιθυμία για επίσκεψη θρησκευτικού λειτουργού:... Έκφραση αισθήματος ισορροπίας/αρμονίας με τον εαυτό του και τους άλλους:... Φάρμακα/φυτικά σκευάσματα:... ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΕΥΡΗΜΑΤΑ) Συναισθηματική κατάσταση (σημειώστε ότι ισχύει):..ηρεμία: Άγχος:... Θυμός:... Απόσυρση:... Φόβος:... Ευερεθιστότητα:... Νευρικότητα:... Ευφορία:... Παρατηρούμενη γλώσσα σώματος:... Παρατηρούμενες οργανικές αντιδράσεις (π.χ. αίσθημα παλμών, κλάμα, αλλαγή στην ποιότητα/ένταση φωνής): Αλλαγές στο ενεργειακό πεδίο: Θερμοκρασία:... Διασκόρπιση:... Χρώμα:...Κινητικότητα:... Ήχοι:... ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΑΝΑΠΑΥΣΗ 20

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Επάγγελμα:... Ικανότητα συμμετοχής σε συνήθεις δραστηριότητες-χόμπυ:... Ελεύθερος χρόνος/ψυχαγωγικές δραστηριότητες:... Δυνατότητα βάδισης:...τρόπος βάδισης (περιγράψτε):... Επίπεδο Δραστηριότητας (από καθιστική έως πολύ δραστήρια ζωή):... Καθημερινή άσκηση/είδος:... Μυικός όγκος/τόνος/δύναμη (π.χ. επίπεδο φυσιολογικό, αυξημένο, μειωμένο):... Ιστορικό προβλημάτων/περιορισμών από κάποιες καταστάσεις (πχ ακινησία, αδυναμία μετακίνησης, εξασθένηση, δύσπνοια):... Συναισθήματα (π.χ. εξουθένωση, νευρικότητα, αδυναμία συγκέντρωσης, δυσαρέσκεια):...... Παράγοντες ανάπτυξης (π.χ. καθυστέρηση/ηλικία):... Χρήση οξυγόνου:... Πότε χρησιμοποιείται:...... ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Αλλεργίες/ευαισθησία (φάρμακα, τροφές, περιβάλλον, λάτεξ):...... Τύπος αντίδρασης:... Έκθεση σε λοιμώδη νοσήματα (π.χ. ιλαρά, γρίπη, επιπεφυκίτιδα):... Έκθεση σε μόλυνση περιβάλλοντος, τοξίνες, δηλητήρια/εντομοκτόνα, ακτινοβολία (περιγραφή αντιδράσεων):...... Γεωγραφικές περιοχές που έζησε/επισκέφθηκε:... Ιστορικό εμβολιασμών: Τέτανου:... Πνευμονίας:... Γρίπης:.MMR (τριπλούν: τέτανος, ιλαρά, ερυθρά):... Πολυμυελίτιδας:... Ηπατίτιδας:... HPV(ιός κονδυλωμάτων): Διαταραχή/καταστολή ανοσοποιητικού συστήματος (κατάλογος αιτιών):...... Ιστορικό σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων (ημερομηνία/τύπος):... Έλεγχος:... Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου:... Μετάγγιση αίματος/αριθμός:... Ημερομηνία:... Αντίδραση (περιγράψτε):... Τακτική Χρήση: Ζώνης ασφαλείας στο αυτοκίνητο:... Κράνους ποδηλάτου/μηχανής:... Άλλων μέσων ασφαλείας:... Θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας εργασίας (περιγράψτε):... Παρούσα εργασία:... Βαθμολόγηση/ρυθμός εργασιακών συνθηκών (π.χ. ασφάλεια, θόρυβος, θέρμανση, ύδρευση, εξαερισμός):...... Ιστορικό τραυματισμών από ατύχημα:... 21

Κατάγματα/εξαρθρήματα:... Αρθρίτιδα/αστάθεια συνδέσμων:... Προβλήματα ΟΜΣΣ:... Προβλήματα δέρματος (π.χ. εξανθήματα, λύσεις συνέχειας δέρματος, σπίλοι, ογκίδια μαστών, διόγκωση λεμφαδένων) / περιγράψτε:... Καθυστερημένη επούλωση/περιγράψτε:... Γνωσιακοί περιορισμοί (π.χ. αποπροσανατολισμός, σύγχυση):... Αισθητηριακοί περιορισμοί (διαταραγμένη όραση/ακοή, αναγνώριση ζέστης/κρύου, γεύση, όσφρηση, αφή):...... Προθέσεις:... Βοηθήματα βάδισης:... Βία (επεισόδια ή τάση):... ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΕΥΡΗΜΑΤΑ) Θερμοκρασία σώματος/οδός μέτρησης (π.χ. από το στόμα, ορθό, αυτί):... Ακεραιότητα δέρματος [π.χ. ουλές, εξανθήματα, σχάσεις, έλκη, μώλωπες, φυσαλίδες, εγκαύματα (βαθμός/%), εκροή]/σημειώστε εντόπιση στο διάγραμμα:...... Μυοσκελετικό: Γενική μυική ισχύς:... Μυικός τόνος:... Βηματισμός:... Εύρος κινήσεων (ROM):... Παραισθησία/παράλυση:... Αποτελέσματα ελέγχου (π.χ. καλλιέργειες, λειτουργίας ανοσοποιητικού, φυματίωσης, ηπατίτιδας):...... ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ) Οικογενειακή κατάσταση (σημειώστε):... Άγαμος/η:... Έγγαμος/η:... Ζει με:... Διαζευγμένος/η:... Χήρος/α:... Χρονική διάρκεια σχέσης:...αντίληψη για τη σχέση:... Ανησυχίες/άγχος:... Οικογενειακός ρόλος:... Αριθμός/ηλικία παιδιών... Αντίληψη της σχέσης με τα μέλη της οικογένειας:... Διευρυμένη οικογένεια:...άλλα άτομα που τον στηρίζουν:... Εθνικοί/πολιτισμικοί δεσμοί:... Ισχύς εθνικής ταυτότητας:...διαμένει σε κοινότητα ομοεθνών:... Αισθήματα (περιγράψτε): Απώλεια εμπιστοσύνης:... Απόρριψη:... Δυστυχία:... Μοναξιά/απομόνωση:... Προβλήματα που σχετίζονται με ασθένεια/κατάσταση:... Προβλήματα επικοινωνίας (π.χ. ομιλία, διαφορετική γλώσσα, εγκεφαλική βλάβη):... Χρήση βοηθημάτων λόγου/επικοινωνίας (καταγράψτε):... Ανάγκη διερμηνέως:...μητρική γλώσσα:... Οικογενειακό Δέντρο (διάγραμμα σε ξεχωριστή σελίδα) ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΕΥΡΗΜΑΤΑ) 22