Εναρμονίζοντας τη γνώση για τις ιατρικές επιπτώσεις του ντόπινγκ ΙΑΤΡΙΚΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΝΤΟΠΙΝΓΚ! ΥΨΗΛΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η έκδοση του εκπαιδευτικού υλικού σε υψηλό επίπεδο προϋποθέτει μια βασική γνώση στο πεδίο των ουσιών ντόπινγκ. Το υλικό εστιάζει μόνο στις βιοϊατρικές παρενέργειες στο ανθρώπινο σώμα. Εάν είναι επιθυμητή η παροχή βασικής γνώσης σε θέματα πρόληψης του ντόπινγκ, τότε η Βασική και/ή η Μεσαία-Έκδοση του εκπαιδευτικού υλικού θα πρέπει πρώτα να εξεταστούν. Επιπρόσθετα, θα θέλαμε να αναφέρουμε ότι το Εγχειρίδιο του Συνεδρίου «Βιοϊατρικές Επιπτώσεις του Ντόπινγκ» περιέχει λεπτομερείς πληροφορίες πέραν του παρόντος κειμένου που μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για περαιτέρω ενημέρωση στο πλαίσιο παρουσίασης της Έκδοσης σε υψηλό επίπεδο. Δωρεάν αποθήκευση του Εγχειρίδιου του Συνεδρίου: www.dopingprevention.sp.tum.de/index.php?id=45 ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 2: Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ (WADA) περιγράφει τον Παγκόσμιο Κώδικα Αντι-Ντόπινγκ ως ακολούθως: «Ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα μέχρι σήμερα στον αγώνα καταπολέμησης του ντόπινγκ στον αθλητισμό έχει υπάρξει ο σχεδιασμός, η αποδοχή και η εφαρμογή ενός ενιαίου συνόλου κανονισμών αντι-ντόπινγκ, ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι- Ντόπινγκ (Κώδικας). Ο Κώδικας είναι το κύριο έγγραφο που παρέχει το πλαίσιο για εναρμόνιση πολιτικών αντι-ντόπινγκ, κανονισμών και ρυθμιστικών διατάξεων εντός των αθλητικών οργανισμών και μεταξύ των δημόσιων αρχών. Λειτουργεί από κοινού με τέσσερα Διεθνή Πρότυπα που στοχεύουν να φέρουν την εναρμόνιση μεταξύ των οργανισμών αντι-ντόπινγκ σε διάφορους τομείς: έλεγχος, εργαστήρια, κατ εξαίρεση χρήση για θεραπευτικούς σκοπούς (ΕΧΘΣ) και Κατάλογος Απαγορευμένων Ουσιών και Μεθόδων.» Η πλήρης περιγραφή και ολόκληρο το έγγραφο μπορεί να αποθηκευτεί από την ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.wada-ama.org/en/dynamic.ch2?pagecategory.id=250. Η εικόνα δείχνει: Παγκόσμια δομή της πολιτικής αντι-ντόπινγκ από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Αντι-Ντόπινγκ σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Κώδικα Αντι-Ντόπινγκ. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 1 -
WADA και ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι-Ντόπινγκ («Ο Κώδικας») διεθνής, ανεξάρτητος ελεγκτής και άγρυπνος φρουρός του παγκόσμιου αγώνα καταπολέμησης του ντόπινγκ στον αθλητισμό και του πλαισίου του («Ο Κώδικας»). ΔΟΕ (Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή), ΔΠΕ (Διεθνής Παραολυμπιακή Επιτροπή), IF (Διεθνείς Ομοσπονδίες Αθλημάτων) υπεύθυνοι για τη διαδικασία ελέγχου και τις ποινές. Κυβερνήσεις οικονομική, πολιτική και οργανωτική υποστήριξη και πολλά άλλα. NOCs (Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές), NPCs (Εθνικές Παραολυμπιακές Επιτροπές), NFs (Εθνικές Ομοσπονδίες Αθλημάτων) πρέπει να συμφωνούν για την εφαρμογή του Κώδικα. NADOs (Εθνικοί Οργανισμοί Αντι-Ντόπινγκ - ΕΣΚΑΝ), RADOs (Περιφερειακοί Οργανισμοί Αντι-Ντόπινγκ) υπεύθυνοι για τον έλεγχο αθλητών εθνικού επιπέδου εντός και εκτός αγώνων, την εκδίκαση παραβίασης κανονισμών αντι-ντόπινγκ και την εκπαίδευση σε θέματα αντι-ντόπινγκ. Αθλητές και αθλητικός περίγυρος συμμόρφωση με τον Κώδικα. LABs (Εργαστήρια) αναλύουν τα δείγματα ελέγχου ντόπινγκ. CAS (Διαιτητικό Δικαστήριο Αθλημάτων) διευκολύνουν τη διευθέτηση διενέξεων που σχετίζονται με τον αθλητισμό. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 3: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Κώδικα Αντι-ντόπινγκ ορίζονται οι παρακάτω παραβιάσεις κανονισμών: 2.1 Η παρουσία μιας Απαγορευμένης Ουσίας ή των Μεταβολιτών της ή των Δεικτών της στο Δείγμα του Αθλητή 2.2 Χρήση ή Απόπειρα για Χρήση μιας Απαγορευμένης Ουσίας ή μιας Απαγορευμένης Μεθόδου. 2.3 Άρνηση, ή αποτυχία χωρίς επαρκή αιτιολόγηση για υποβολή σε επίδοση Δείγματος μετά από έγγραφη γνωστοποίηση όπως προβλέπεται στους ισχύοντες κανονισμούς αντι-ντόπινγκ ή αλλιώς αποφυγή συλλογής Δείγματος. 2.4 Παραβίαση των προβλεπόμενων διατάξεων αναφορικά με τη διαθεσιμότητα του Αθλητή για Έλεγχο Εκτός Αγώνων συμπεριλαμβανομένης της ανεπαρκούς παροχής των απαιτούμενων πληροφοριών εντοπισμού Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 2 -
(whereabouts) και της διαφυγής των δοκιμασιών ελέγχου όπως ορίζονται βάση εύλογων κανονισμών. 2.5 Αλλοίωση, ή Απόπειρα αλλοίωσης, σε οποιοδήποτε μέρος του Ελέγχου Ντόπινγκ. 2.6 Κατοχή Απαγορευμένων Ουσιών και Μεθόδων 2.7 Διακίνηση οποιασδήποτε Απαγορευμένης Ουσίας ή Απαγορευμένης Μεθόδου. 2.8 Χορήγηση ή Απόπειρα χορήγησης μιας Απαγορευμένης Ουσίας ή Απαγορευμένης Μεθόδου σε οποιονδήποτε Αθλητή, ή βοήθεια, ενθάρρυνση, ή παρότρυνση, κάλυψη ή οποιουδήποτε άλλου τύπου ανάμιξη που αφορά παραβίαση ενός κανονισμού αντι-ντόπινγκ ή οποιαδήποτε Απόπειρα παραβίασης. Ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι-Ντόπινγκ του 2003 και το πρωτότυπο περιεχόμενό του είναι διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.wada-ama.org/en/dynamic.ch2?pagecategory.id=250. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 4: Ο «Απαγορευμένος Κατάλογος» του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντι-Ντόπινγκ καθορίζεται ως ακολούθως: Ουσίες που απαγορεύονται σε όλες τις περιπτώσεις (απαγόρευση εντός και εκτός αγώνων) S1. Αναβολικοί παράγοντες S2. Ορμόνες και σχετικές ουσίες S3. Βήτα-2 αγωνιστές S4. Ορμονικοί ανταγωνιστές και ρυθμιστές S5. Διουρητικά και παράγοντες συγκάλυψης Μέθοδοι που απαγορεύονται σε όλες τις περιπτώσεις (απαγόρευση εντός και εκτός αγώνων) M1. Ενίσχυση της μεταφοράς οξυγόνου M2. Χημικός και φυσικός χειρισμός M3. Γονιδιακό ντόπινγκ Ουσίες και μέθοδοι που απαγορεύονται εντός αγώνων S6. Διεγερτικά S7. Ναρκωτικά Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 3 -
S8. Κανναβινοειδή S9. Γλυκοκορτικοστεροειδή Ουσίες που απαγορεύονται σε ορισμένα αθλήματα P1. Αλκοόλ (π.χ. απαγορεύεται στην τοξοβολία, μηχανοκίνητα αθλήματα, αγώνες μοτοσυκλέτας και άλλα) P2. Βήτα-αναστολείς (π.χ. απαγορεύονται στο bobsleigh, στη χιονοδρομία και τη χιονοσανίδα [άλματα, ελεύθερο στυλ, halfpipe], πάλη). Ο κατάλογος ανανεώνεται και δημοσιεύεται ετησίως. Ο τρέχων διαθέσιμος Απαγορευμένος Κατάλογος μπορεί να αποθηκευτεί από την ηλεκτρονική διεύθυνση www.wada-ama.org/en/dynamic.ch2?pagecategory.id=370. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 5: Η εφαρμογή των κανονισμών Αντι-Ντόπινγκ ελέγχεται με τις διαδικασίες ελέγχου εντάσσοντας όλους τους αθλητές σε ειδικούς καταλόγους ελεγχομένων αθλητών. Οι διεθνείς ομοσπονδίες αθλημάτων πρέπει να διαμορφώνουν έναν κατάλογο ελεγχομένων αθλητών για τους διεθνούς επιπέδου αθλητές τους, ενώ οι εθνικοί οργανισμοί αντι-ντόπινγκ πρέπει να καταρτίσουν έναν κατάλογο ελεγχομένων αθλητών για τους εθνικού επιπέδου αθλητές. Η συγκεκριμένη διαδικασία ελέγχου που αποκαλείται «στοχευμένος έλεγχος», σημαίνει ότι οι αθλητές δεν επιλέγονται τυχαία. Επιπρόσθετα, υπάρχει ένας έλεγχος εντός αγώνων (για ουσίες και μεθόδους που απαγορεύονται ενδο-αγωνιστικά) και έλεγχος εκτός αγώνων (για ουσίες και μεθόδους που απαγορεύονται εξω-αγωνιστικά). Η διαδικασία ελέγχου διαιρείται σε δύο μορφές. Ο ένας είναι η προηγούμενη γνωστοποίηση του ελέγχου και ο άλλος η μη προηγούμενη γνωστοποίηση ελέγχου ο οποίος πρέπει να προτιμάται. Εάν ένας έλεγχος ανακοινώνεται θα πρέπει να έχει πραγματοποιηθεί το αργότερο μέσα σε έξι ώρες. Στην περίπτωση μιας μη προηγούμενης γνωστοποίησης ελέγχου, μέσα σε μία ώρα από την προσέγγιση του αθλητή θα πρέπει να έχει διενεργηθεί ο έλεγχος. Μέσα σε αυτή την ώρα οι αθλητές που ελέγχονται θα πρέπει να βρίσκονται υπό συνεχή παρακολούθηση. Ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι-Ντόπινγκ του 2003 και το πρωτότυπο περιεχόμενό του σχετικά με τη διαδικασία ελέγχου είναι διαθέσιμο στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.wada-ama.org/en/dynamic.ch2?pagecategory.id=250. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 4 -
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 6: Τα δείγματα ελέγχου ντόπινγκ είναι από τη μία μεριά δείγματα ούρων και από την άλλη δείγματα αίματος. Τα περισσότερα δείγματα είναι ακόμη δείγματα ούρων. Ωστόσο, ολοένα και περισσότερα δείγματα αίματος (δύο A- και B-δείγματα τριών ml αίματος) συλλέγονται για τον έλεγχο απουσίας απαγορευμένων ουσιών ή μεθόδων. Σήμερα, τα περισσότερα δείγματα αίματος χρησιμοποιούνται για τον έλεγχο της κατάστασης υγείας των αθλητών (π.χ. αυξημένος αιματοκρίτης σε σκιέρ αυξημένος κίνδυνος αρτηριακής υπέρτασης και θρομβοεμβολικών επεισοδίων). ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 7: Σύμφωνα με τις Οδηγίες για την κατ Εξαίρεση Χρήση για Θεραπευτικούς Σκοπούς του WADA, ο ορισμός της είναι ως ακολούθως: Η Εξαίρεση Χρήσης για Θεραπευτικούς Σκοπούς (ΕΧΘΣ) είναι άδεια για τη λήψη μιας Απαγορευμένης Ουσίας κάτω από καλά καθοριζόμενες και συγκεκριμένες συνθήκες. Μία αίτηση για ΕΧΘΣ πρέπει να γίνει σε συμφωνία με τα Διεθνή Πρότυπα για ΕΧΘΣ. Μία ΕΧΘΣ πρέπει να αποκτάται για τη χρήση οποιασδήποτε Ουσίας που βρίσκεται στον Απαγορευμένο Κατάλογο. Ανάλογα με την Ουσία και την οδό χορήγησης, είτε μία κανονική ΕΧΘΣ είτε μία συνοπτική ΕΧΘΣ (σεχθσ) μπορεί να χορηγηθεί. Όλοι οι αθλητές που χρειάζονται ιατρική θεραπεία που περιλαμβάνει μια Απαγορευμένη Ουσία ή Μέθοδο και είναι υποκείμενοι για Έλεγχο πρέπει να λάβουν μια ΕΧΘΣ από τον σχετικό με αυτούς Οργανισμό Αντι-Ντόπινγκ. Προκειμένου να λάβουν έγκριση για ΕΧΘΣ, οι αθλητές πρέπει να φέρουν μία καλά διαπιστωμένη ιατρική κατάσταση που να στηρίζεται σε αξιόπιστα και σχετικά ιατρικά δεδομένα. Τα τέσσερα κριτήρια που πρέπει να πληρούνται για τη χορήγηση ΕΧΘΣ παρατίθενται στα Διεθνή Πρότυπα για ΕΧΘΣ: 1. Ο αθλητής θα μπορούσε να βιώσει μία σημαντική επιδείνωση της υγείας του εάν η Απαγορευμένη Ουσία ή η Απαγορευμένη Μέθοδος δεν περιληφθεί στη θεραπευτική αγωγή μίας οξείας ή χρόνιας ιατρικής κατάστασης (Άρθρο 4.2 Διεθνή Πρότυπα για ΕΧΘΣ). 2. Η θεραπευτική χρήση μιας Απαγορευμένης Ουσίας ή Απαγορευμένης Μεθόδου δε θα προξενούσε καμία επιπρόσθετη βελτίωση της απόδοσης άλλη από εκείνη που ίσως είναι αναμενόμενη με την επάνοδο σε μία φυσιολογική κατάσταση υγείας ακολουθώντας τη θεραπεία μιας αναγνωρισμένης ιατρικής κατάστασης. Η χρήση οποιασδήποτε Απαγορευμένης Ουσίας ή Απαγορευμένης Μεθόδου για αύξηση των «χαμηλών φυσιολογικών» επιπέδων οποιασδήποτε ενδογενούς ορμόνης δε θεωρείται ως αποδεκτή θεραπευτική παρέμβαση (Άρθρο 4.3. Διεθνή Πρότυπα για ΕΧΘΣ). Με τη φράση «βελτίωση της απόδοσης» εννοείται: η επιστροφή του αθλητή στο επίπεδο απόδοσης που Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 5 -
είχε πριν από τη θεραπευμένη ιατρική του κατάσταση. Σημαίνει ότι μία βεβαία βελτίωση της απόδοσης του ατόμου που οφείλεται στην αποτελεσματικότητα της θεραπείας, μπορεί να εμφανιστεί, αλλά δεν μπορεί να υπερβεί το επίπεδο απόδοσης του αθλητή πριν από την ιατρική του/της κατάσταση. 3. Δεν υπάρχει καμία εύλογη θεραπευτική εναλλακτική για τη χρήση των αποκαλούμενων Απαγορευμένων Ουσιών ή Απαγορευμένων Μεθόδων (Άρθρο 4.4. Διεθνή Πρότυπα για ΕΧΘΣ). Δύο σημεία για εύλογες θεραπευτικές εναλλακτικές πρέπει να διασφαλιστούν: - Μόνο έγκυρα και αναγνωρισμένα φάρμακα θεωρούνται εναλλακτικά. - Ο ορισμός του τι είναι έγκυρο και αναγνωρισμένο μπορεί να ποικίλλει σε διαφορετικές χώρες. Αυτές οι διαφορές θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, π.χ. ένα φάρμακο μπορεί να είναι πιστοποιημένο σε μία χώρα και όχι σε μια άλλη ή ακόμα να είναι υπό έλεγχο, κλπ. 4. Η αναγκαιότητα για τη χρήση των αποκαλούμενων Απαγορευμένων Ουσιών ή Απαγορευμένων Μεθόδων δεν μπορεί να είναι η συνέχεια, εξολοκλήρου ή εν μέρει, προηγούμενης μη-θεραπευτικής χρήσης οποιασδήποτε ουσίας από τον Απαγορευμένο Κατάλογο (Άρθρο 4.5. Διεθνή Πρότυπα για ΕΧΘΣ). Μία ΕΧΘΣ μπορεί να αποκτηθεί εάν πληρούνται και τα τέσσερα κριτήρια. Οι πλήρεις πληροφορίες για τις κατ Εξαίρεση Χρήσεις για Θεραπευτικούς Σκοπούς (ΕΧΘΣ) μπορούν να αποθηκευτούν από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.wada-ama.org/en/dynamic.ch2?pagecategory.id=373. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 8: Οι περισσότερες ουσίες ντόπινγκ είναι γνήσια φαρμακευτικά παρασκευάσματα. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται εν μέρει για την ιατρική θεραπεία ασθενειών. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, τα φάρμακα αυτά από τη μία πλευρά έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στις ασθένειες αλλά από την άλλη εμφανίζουν και ανεπιθύμητες παρενέργειες. Αυτές οι ιατρικές επιπτώσεις είναι ελεγχόμενες και εξετάζονται κάτω από διάφορες ειδικές δοκιμασίες επιβεβαιώνοντας ότι είναι αποδεκτές αναφορικά με τα προβλήματα που προκύπτουν από την αρχική ασθένεια. Το πρόβλημα της χρήσης ιατρικών φαρμάκων ως ουσίες που βελτιώνουν την αθλητική απόδοση έγκειται στο γεγονός ότι υγιείς αθλητές λαμβάνουν φάρμακα χωρίς να συντρέχουν λόγοι υγείας ή να τα χρειάζονται πραγματικά. Επιπλέον, οι περισσότερες ουσίες που χρησιμοποιούνται λαμβάνονται σε τεράστιες δόσεις (υπερφαρμακολογικές δόσεις όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνται) ή σε διάφορους συνδυασμούς ( φόρτωση ) χωρίς προηγούμενο ιατρικό έλεγχο και που οδηγούν σε ιατρικές επιπτώσεις που κανείς δε μπορεί πραγματικά να εκτιμήσει. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 6 -
Η εικόνα δείχνει: Τη σχέση μεταξύ των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς και την κατάχρηση φαρμάκων στον αθλητισμό. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική στο πλαίσιο των φαρμακολογικών δόσεων επιφέρουν θεραπευτικά αποτελέσματα, ενώ τα φάρμακα για τη βελτίωση της απόδοσης μπορεί να εμφανίσουν επικίνδυνες επιπτώσεις που προκαλούνται από τη χρήση υπερφαρμακολογικών δόσεων. Ως επακόλουθο, οι παρενέργειες μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμες, αναστρέψιμες, μη αναστρέψιμες ή έχουν χαρακτήρα καθυστερημένης εμφάνισης. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 9: Επισκόπηση των οργανικών συστημάτων που επηρεάζονται από τη χρήση ουσιών ντόπινγκ Τα συστήματα αυτά θα συζητηθούν μέσα από αυτήν την παρουσίαση: - Καρδιαγγειακό Σύστημα - Αίμα και αγγειακό σύστημα - Δέρμα - Ηπατικό σύστημα - Μυοσκελετικό σύστημα - Ενδοκρινικό σύστημα - Κεντρικό νευρικό σύστημα - Ανοσοποιητικό σύστημα Τα τοπικά γονίδια (γονιδιακό ντόπινγκ) δε μπορούν φυσικά να συμπεριληφθούν άμεσα στα οργανικά συστήματα, αλλά λόγω της δραστικής τους σχέσης με τον οργανισμό θα συζητηθούν επίσης εν συντομία. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 10: Διάφορες βιοϊατρικές επιπτώσεις από τη χρήση απαγορευμένων ουσιών εκδηλώνονται στο καρδιαγγειακό σύστημα. Οι βιοϊατρικές αυτές παρενέργειες εξαρτώνται από τον τύπο της προσλαμβανόμενης ουσίας, καθώς και από την ποσότητα, τη διάρκεια της λήψης και την ευαισθησία του σώματος. Υπάρχει μεγάλη απόκλιση στις αντιδράσεις διαφορετικών ατόμων σε μια ουσία. Συνήθως οι δόσεις που χρησιμοποιούνται στον αθλητισμό είναι πολύ μεγαλύτερες από εκείνες που εξετάζονται σε κλινικές μελέτες και χρησιμοποιούνται για θεραπευτικούς σκοπούς. Η χρήση διαφόρων ουσιών σε συνδυασμό είναι συχνή, οδηγώντας σε μεγαλύτερο κίνδυνο για παρενέργειες ενώ μεταξύ των βιοϊατρικών επιπτώσεων του ντόπινγκ, οι καρδιαγγειακές είναι οι πιο επιβλαβείς. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 7 -
Οι απαγορευμένες ουσίες με τη μεγαλύτερη συχνότητα ιατρικών επιπτώσεων στο καρδιαγγειακό σύστημα είναι (σύμφωνα με τους Δεληγιάννη και συνεργάτες): Αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή (περισσότερες επιδράσεις) > κοκαΐνη > εφεδρίνη, αλκοόλ, αμφεταμίνες > hgh, βήτα-2-αγωνιστές > κανναβινοειδή > γλυκοκορτικοστεροειδή, ερυθροποιητίνη > διουρητικά, ναρκωτικά (λιγότερες επιδράσεις). Αυτές οι ουσίες οδηγούν σε: Αρρυθμίες > αιφνίδιο καρδιακό θάνατο > υπέρταση > έμφραγμα του μυοκαρδίου > καρδιακή ανεπάρκεια > στεφανιαία νόσο > υπερτροφία της αριστερής κοιλίας. Deligiannis, Björnstad, Carre, Heidbüchel, Kouidi, Panhuyzen-Goedkoop, Pigozzi, Schänzer & Vanhees (2006): ESC Study Group of Sports Cardiology Position Paper on adverse cardiovascular effects of doping in athletes; European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 13:687 694. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 11: Υπάρχουν πέντε διαφορετικοί μηχανισμοί προς συζήτηση σχετικά με τις καρδιαγγειακές επιπτώσεις των απαγορευμένων ουσιών. Ο πρώτος από αυτούς είναι ο «μηχανισμός αθηρογένεσης». Οι αθηρογενετικές επιπτώσεις από τη χρήση ενός ανδρογόνου αναβολικού στεροειδούς βασίζονται στο λιποπρωτεϊνικό προφίλ. Η λήψη ΑΑΣ μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της υψηλής-πυκνότητας λιπροπρωτεΐνης (HDL) χοληστερόλης και σε αύξηση της χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (LDL) χοληστερόλης. Αυτές οι επιδράσεις διαμορφώνουν τη βάση για αθηροσκληρωτικές μεταβολές στα αγγεία του αίματος. Συνεπώς, όλα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης αιφνίδιου καρδιακού θανάτου, αρτηριακής υπέρτασης ή θρομβοεμβολικών επεισοδίων. Η επάνω εικόνα δείχνει: Υπερτροφικές στεφανιαίες αρτηρίες με υπερτροφικό μέσο και πεπλατυσμένο έσω χιτώνα (EVG-χρωματισμός, 100:1 μεγέθυνση). Η κάτω εικόνα δείχνει: Προγενέστερο έμφραγμα με ανεύρυσμα και θρόμβο, ένθετο: διάταση της δεξιάς στεφανιαίας αρτηρίας. Hartgens & Kuipers (2004): Effects of Androgenic-anabolic Steroids in Athletes; Sports Med, 34 (8): 513-554. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 8 -
Tischer, Heyny-von Haußen, Mall & Doenecke (2003): Koronarthrombosen und -ektasien nach langjähriger Einnahme von anabolen Steroiden; Z Kardiol 92: 326-331. Deligiannis, Björnstad, Carre, Heidbüchel, Kouidi, Panhuyzen-Goedkoop, Pigozzi, Schänzer & Vanhees (2006): ESC Study Group of Sports Cardiology Position Paper on adverse cardiovascular effects of doping in athletes; European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 13:687 694. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 12: Υπάρχουν πέντε διαφορετικοί μηχανισμοί προς συζήτηση σχετικά με τις καρδιαγγειακές επιπτώσεις των απαγορευμένων ουσιών. Ο δεύτερος από αυτούς αναφέρεται στον «θρομβογενετικό μηχανισμό». Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή επηρεάζουν το αιμοστατικό σύστημα. Από τη μια πλευρά οδηγούν σε αύξηση της συσσώρευσης αιμοπεταλίων, στη γένεση της θρομβίνης και της πλασμίνης και από την άλλη τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή οδηγούν σε μείωση της ινωδολυτικής δραστηριότητας και της σύνθεσης της προστακυκλίνης. Συνεπώς, η χρήση ενός αναβολικού ανδρογόνου στεροειδούς μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων, π.χ. στηθάγχη ή έμφραγμα του μυοκαρδίου. Η εικόνα δείχνει: Στεφανιογραφία αριστερής στεφανιαίας αρτηρίας. 2 cm μετά από την έξοδο του πρόσθιου κατιόντα κλάδου εντοπίζεται θρόμβος μήκους 3 cm. Hartgens & Kuipers (2004): Effects of Androgenic-anabolic Steroids in Athletes; Sports Med, 34 (8): 513-554. Tischer, Heyny-von Haußen, Mall & Doenecke (2003): Koronarthrombosen und -ektasien nach langjähriger Einnahme von anabolen Steroiden; Z Kardiol 92: 326-331. Deligiannis, Björnstad, Carre, Heidbüchel, Kouidi, Panhuyzen-Goedkoop, Pigozzi, Schänzer & Vanhees (2006): ESC Study Group of Sports Cardiology Position Paper on adverse cardiovascular effects of doping in athletes; European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 13:687 694. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 13: Υπάρχουν πέντε διαφορετικοί μηχανισμοί προς συζήτηση σχετικά με τις καρδιαγγειακές επιπτώσεις των απαγορευμένων ουσιών. Ο «αγγειοσυσπαστικός μηχανισμός των στεφανιαίων αρτηριών» είναι ο τρίτος. Γενικά το οξείδιο του Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 9 -
αζώτου δρα ως ένας ενδοθηλιακά παραγόμενος παράγοντας χάλασης στους λείους μυς των αρτηριών οδηγώντας σε αγγειοδιαστολή. Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή μπορούν να αναστείλουν το οξείδιο του αζώτου που θα μπορούσε πιθανά να ενεργοποιήσει έναν αγγειόσπασμο. Στη χειρότερη περίπτωση, αυτός ο αγγειόσπασμος θα μπορούσε να προκαλέσει καρδιαγγειακή ισχαιμία ή ακόμα και έμφραγμα. Hartgens & Kuipers (2004): Effects of Androgenic-anabolic Steroids in Athletes; Sports Med, 34 (8): 513-554. Deligiannis, Björnstad, Carre, Heidbüchel, Kouidi, Panhuyzen-Goedkoop, Pigozzi, Schänzer & Vanhees (2006): ESC Study Group of Sports Cardiology Position Paper on adverse cardiovascular effects of doping in athletes; European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 13:687 694. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 14: Υπάρχουν πέντε διαφορετικοί μηχανισμοί προς συζήτηση σχετικά με τις καρδιαγγειακές επιπτώσεις των απαγορευμένων ουσιών. Ο τέταρτος από αυτούς αφορά τον «μηχανισμό άμεσου κυτταρικού θανάτου». Οι αυξητικές διεγερτικές επιδράσεις των αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών μπορούν να οδηγήσουν σε υπερτροφία των μυοκαρδιακών κυττάρων με περαιτέρω επιπτώσεις όπως διαταραχές της ανατομικής δομής. Η αυξανόμενη υπερτροφία των μυοκαρδιακών κυττάρων μπορεί να μειώσει την αρτηριακή παροχή σε οξυγόνο. Επιπλέον, τα κύτταρα του μυοκαρδίου εμφανίζουν μια αυξανόμενη ίνωση που οδηγεί σε μειωμένη καρδιακή απόδοση. Hartgens & Kuipers (2004): Effects of Androgenic-anabolic Steroids in Athletes; Sports Med, 34 (8): 513-554. Deligiannis, Björnstad, Carre, Heidbüchel, Kouidi, Panhuyzen-Goedkoop, Pigozzi, Schänzer & Vanhees (2006): ESC Study Group of Sports Cardiology Position Paper on adverse cardiovascular effects of doping in athletes; European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 13:687 694. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 10 -
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 15: Υπάρχουν πέντε διαφορετικοί μηχανισμοί προς συζήτηση σχετικά με τις καρδιαγγειακές επιπτώσεις των απαγορευμένων ουσιών. Ο τελευταίος μηχανισμός αναφέρεται στις «εκφυλιστικές μεταβολές». Οι Fineschi και συνεργάτες (2006) πρότειναν ότι η καρδιακή ανακοπή μπορεί να προκληθεί από κατεχολαμινική μυοτοξικότητα η οποία θα μπορούσε να σχετιστεί με την κοιλιακή μαρμαρυγή λόγω νέκρωσης του μυοκαρδίου και εκφυλιστικών μεταβολών εντός των ενδομυοκαρδιακών συμπαθητικών νευρώνων. Fineschi, Baroldi, Monciotti et al. (2001): Anabolic steroid abuse and cardiac sudden death: a pathologic study. Arch Pathol Lab Med, 125: 253-255. Hartgens & Kuipers (2004): Effects of Androgenic-anabolic Steroids in Athletes; Sports Med, 34 (8): 513-554. Deligiannis, Björnstad, Carre, Heidbüchel, Kouidi, Panhuyzen-Goedkoop, Pigozzi, Schänzer & Vanhees (2006): ESC Study Group of Sports Cardiology Position Paper on adverse cardiovascular effects of doping in athletes; European Journal of Cardiovascular Prevention and Rehabilitation, 13:687 694. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 16: Δύο τύποι ουσιών είναι κυρίως γνωστοί πως επηρεάζουν το αγγειακό και το αιμοποιητικό σύστημα. Από τη μια πλευρά υπάρχει η ερυθροποιητίνη και τα ανάλογά της και από την άλλη υπάρχουν οι αυτογενείς και οι ομόλογες και οι ετερόλογες μεταγγίσεις. Επομένως, οι βιοϊατρικές επιπτώσεις επέρχονται από μεταβολές στη σύσταση του αίματος. Η ερυθροποιητίνη αυξάνει την ποσότητα των ερυθρών αιμοσφαιρίων δηλαδή των ερυθροκυττάρων και η μετάγγιση αυξάνει άμεσα τον όγκο του κυκλοφορούμενου αίματος. Ως επακόλουθο, ο κίνδυνος εν τω βάθει φλεβικής θρόμβωσης, πνευμονικής εμβολής, στεφανιαίας ή εγκεφαλικής θρόμβωσης ή μολυσματικών ασθενειών μπορεί να αυξηθεί σημαντικά. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 17: Η διαφάνεια περιγράφει το αγγειακό σύστημα με τα δυο του μέρη: το αρτηριακό και το φλεβικό σύστημα. Και τα δύο μέρη προκαλούν διαφορετικές κλινικές επιπλοκές. Η προκαλούμενη ερυθροκυττάρωση αυξάνει τα ερυθρά αιμοσφαίρια, τα επίπεδα της αιμοσφαιρίνης και του αιματοκρίτη που οδηγούν σε αύξηση της γλοιότητας του αίματος και της θρομβογένεσης. Το αρτηριακό σύστημα μπορεί να παρουσιάσει Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 11 -
εγκεφαλική και στεφανιαία θρόμβωση, ενώ το φλεβικό σύστημα μπορεί να εμφανίσει εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση και πνευμονική εμβολή. Jelkmann (2001): Beneficial and adverse Effects of Erythropoietin Therapy in Peters, Schulz, Michna: Biomedical Side Effects of Doping. Wissenschaftliche Berichte und Materialien des Bundesinstitutes für Sportwissenschaft 13; Sport und Buch, Köln 2001, p35-42. www.lrz-muenchen.de/~tc131ac/webserver/webdata/index.html ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 18: Το αγγειακό και το αιμοποιητικό σύστημα παρέχουν O 2 σε ολόκληρο το σώμα. Ειδικότερα, σε στρεσογόνες καταστάσεις όπως οι προσπάθειες αντοχής, η επαρκής παροχή O 2 στην καρδιά και τους σκελετικούς μύες είναι περιορισμένη και η ικανότητα αντοχής καθορίζεται από διάφορες παραμέτρους. Η παροχή O 2 εξαρτάται από τη μέγιστη καρδιακή παροχή και τη μέγιστη απόδοση O 2 ενώ η αυξημένη συγκέντρωση αιμοσφαιρίνης οδηγεί σε βελτιωμένη φυσική απόδοση. Μέθοδοι που παρεμβαίνουν σε αυτή τη μεταφορά O 2 συνδέονται με ιατρικές επιπτώσεις στο αγγειακό σύστημα. Jelkmann (2001): Beneficial and adverse Effects of Erythropoietin Therapy in Peters, Schulz, Michna: Biomedical Side Effects of Doping. Wissenschaftliche Berichte und Materialien des Bundesinstitutes für Sportwissenschaft 13; Sport und Buch, Köln 2001, p35-42. www.lrz-muenchen.de/~tc131ac/webserver/webdata/index.html ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 19: Το σχήμα δείχνει τη φυσιολογική πορεία παραγωγής των ερυθρών κυττάρων του αίματος και τα σημεία φαρμακευτικής παρέμβασης. Το μονοπάτι της μεταφοράς του O 2 ξεκινάει από τους νεφρούς, διέρχεται από το μυελό των οστών και καταλήγει στους μυς. Η φαρμακευτική παρέμβαση έχει σκοπό να διεγείρει την ενδογενή παραγωγή ερυθροποιητίνης. Η χρήση ερυθροποιητίνης οδηγεί σε αύξηση της ερυθροποίησης στο μυελό των οστών με αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Η άσκηση και η υποξία προκαλούν φυσιολογική και νόμιμη διέγερση της ερυθροποίησης. Πρωτότυπη Περίληψη του Elliot S (2008): British Journal of Pharmacology, 529 541: Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 12 -
Παράγοντες διέγερσης της ερυθροποίησης και άλλες μέθοδοι βελτίωσης της μεταφοράς οξυγόνου Το οξυγόνο είναι απαραίτητο για τη ζωή, και το σώμα έχει αναπτύξει μια εξαιρετική μέθοδο για τη συλλογή οξυγόνου στους πνεύμονες και τη μεταφορά του στους ιστούς. Η Hb (αιμοσφαιρίνη) που περιέχεται μέσα στα ερυθρά αιμοσφαίρια (RBCs), είναι το συστατικό κλειδί της μεταφοράς οξυγόνου στο αίμα και τα επίπεδα των RBCs ελέγχονται στενά σύμφωνα με τις απαιτήσεις σε οξυγόνο. Η διαθεσιμότητα του οξυγόνου παίζει ένα σημαντικό ρόλο στην αθλητική απόδοση και οι παράγοντες που βελτιώνουν την απόδοση οξυγόνου στους ιστούς αυξάνουν την αερόβια ικανότητα. Οι προγενέστερες μέθοδοι αύξησης της απόδοσης οξυγόνου περιελάμβαναν την προπόνηση σε υψόμετρο και αργότερα, τη μετάγγιση αποθηκευμένων RBCs. Ιδιαίτερα σημαντική για την κατανόηση των ρυθμιστικών μηχανισμών ελέγχου της παραγωγής των ερυθροκυττάρων ήταν η ανακάλυψη της ερυθροποιητίνης (Epo) και η κλωνοποίηση του γονιδίου της EPO. Την κλωνοποίηση του γονιδίου της EPO ακολούθησε η εμπορική ανάπτυξη της ανασυνδυασμένης ανθρώπινης ερυθροποιητίνης (rhuepo). Η νόμιμη χρήση αυτής της ουσίας αλλά και άλλων παραγόντων που επηρεάζουν την απόδοση οξυγόνου είναι σημαντική για τη θεραπεία της αναιμίας (χαμηλά επίπεδα Hb) σε ασθενείς με χρόνιο νεφρικό νόσημα ή σε καρκινοπαθείς με αναιμία που προκλήθηκε από τη χημειοθεραπεία. Ωστόσο, η παράνομη χρήση rhuepo για τη βελτίωση της απόδοσης αντοχής έχει εισχωρήσει στον ανταγωνιστικό αθλητισμό. Οι μέθοδοι ελέγχου για αυτούς τους παράγοντες είχαν ως αποτέλεσμα ένα παιχνίδι γάτας και ποντικού, με τα εργαστήρια ελέγχου να προσπαθούν να εντοπίσουν τη χρήση μιας ουσίας ή παραγώγου αίματος για τη βελτίωση της αθλητικής απόδοσης (ντόπινγκ) και ορισμένοι αθλητές ανέπτυξαν μεθόδους για να χρησιμοποιούν αυτούς τους παράγοντες χωρίς να ανιχνεύονται. Το άρθρο αυτό εξετάζει τις πρόσφατες μεθόδους βελτίωσης της αερόβιας απόδοσης και τις μεθόδους εντοπισμού της παράνομης χρήσης. Η εικόνα δείχνει: Το σύνολο των οργανικών συστημάτων και τις δυνατότητες μεταφοράς του O 2 στο σώμα καθώς και τις μεθόδους βελτίωσης αυτής της μεταφοράς. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 20: Η κλινική εξέταση του δέρματος παρέχει πληροφορίες αναφορικά με τη χρήση ή όχι ενός αναβολικού ανδρογόνου στεροειδούς. Ειδικότερα, η μακροχρόνια χρήση στεροειδών όπως αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών ή γλυκοκορτικοστεροειδών μπορούν να οδηγήσουν σε ραβδώσεις του δέρματος ή/και ακμή. Άλλες ορατές παρενέργειες μπορεί να είναι η ανδρογόνος αλωπεκία και υπερτρίχωση, ωστόσο και οι δύο είναι λιγότερο συχνές. Τα γλυκοκορτικοστεροειδή εμφανίζουν ατροφία των ιστών, αναστολή της αποκατάστασης των τραυματισμών και εξασθένιση του Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 13 -
δέρματος. Οι περαιτέρω βιοϊατρικές παρενέργειες ποικίλλουν ιδιαίτερα. Τα διεγερτικά, τα ναρκωτικά, η κορτικοτροπίνη, η ερυθροποιητίνη και το αλκοόλ είναι ουσίες που χρησιμοποιούνται λιγότερο συχνά και επομένως οι παρενέργειές τους στο δέρμα σπανίως αναφέρονται. Η αφυδάτωση μπορεί να εκδηλωθεί από τη χρήση διεγερτικών (ειδικότερα αμφεταμινών) ενώ κνίδωση, ερύθημα και κνησμός μπορεί να προέλθουν από τη χρήση ναρκωτικών. Γενικές αλλεργικές αντιδράσεις παρατηρούνται μερικές φορές από τη χρήση κορτικοτροπίνης και τοπικές αλλεργικές αντιδράσεις (π.χ. γύρω από την περιοχή έγχυσης) θα πρέπει να αναμένονται από τη χρήση ερυθροποιητίνης. Το αλκοόλ μπορεί να προκαλέσει πρόωρη γήρανση του δέρματος. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 21: Η χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών από αθλητές άρσης βαρών οδηγεί σε αυξημένη συχνότητα δερματικών ραβδώσεων. Επίσης, παρατηρείται ατροφία του δέρματος, κυρίως σε περιοχές πίεσης του σώματος, όπως στον ώμο, τη μέση, το στήθος και τα άνω άκρα. Η προκαλούμενη διάταση από την άσκηση φαίνεται να αποτελεί την αιτία. Η εικόνα δείχνει δύο παραδείγματα δερματικών ραβδώσεων που εκδηλώθηκαν από μακροχρόνια άρση βαρών και χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών. Η επάνω εικόνα δείχνει: Δερματικές ραβδώσεις σε αθλητή άρσης βαρών Η κάτω εικόνα δείχνει: Δερματικές ραβδώσεις σε έναν bodybuilder Karamfilov & Elsner (2002): Sport als Risikofaktor und therapeutisches Prinzip in der Dermatologie; Hautarzt, 53: 98-103 Wollina, Pabst, Schönlebe, Abdel-Naser, Konrad, Gruner, HAroske, Klemm & Schreiber (2007): Side effect of topical androgenic and anabolic substances and steroids. A short review. Acta Dermatoven APA, 16 (3): 117-122 ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 22: Νεαροί και δυνατοί αθλητές που εμφανίζουν ακμή στην πλάτη ή/και στο στήθος τους θα πρέπει να ανησυχούν τους ιατρούς. Θα μπορούσε να είναι η αποκαλούμενη «ακμή από στεροειδή» που προκαλείται από τη χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών. Τα στεροειδή διεγείρουν τους σμηγματογόνους αδένες οι οποίοι οδηγούν σε αυξημένη απέκκριση σμήγματος, σε αύξηση των δερματικών Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 14 -
επιφανειακών λιπιδίων και σε αύξηση της ακμής που οφείλεται στο Propionibacterium. Πρωτότυπη Περίληψη των Melnik και συν. (2007): J Dtsch Dermatol Ges. 5(2), 110-117: Χρήση αναβολικών-ανδρογόνων στεροειδών και ακμή στο bodybuilding: ένα υποτιμημένο πρόβλημα υγείας Η χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών (ΑΑΣ) από μέλη γυμναστηρίων και άλλων κέντρων γύμνασης στη Γερμανία έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Το σύστημα υγείας παρέχει τα παράνομα ΑΑΣ στο 48.1% των χρηστών. Οι ιατροί εμπλέκονται στην παράνομη συνταγογράφηση και παρακολούθηση του 32.1 % των χρηστών ΑΑΣ. Παρά τις απειλητικές για την υγεία καρδιαγγειακές, ηπατοτοξικές και ψυχιατρικές μακροχρόνιες παρενέργειες των ΑΑΣ, η ακμή εμφανίζεται στο 50 % περίπου των χρηστών ΑΑΣ και αποτελεί σημαντικό δείκτη χρήσης ΑΑΣ, ιδιαίτερα σε νεαρούς άνδρες ηλικίας 18-26 ετών. Αμφότερες η συρρέουσα ακμή και η fulminans ακμή (οφείλεται στην τεστοστερόνη) μπορούν να προκληθούν από τη χρήση ΑΑΣ. Ο δερματολόγος θα πρέπει να αναγνωρίσει την ακμή του bodybuilding, να επισημάνει τη χρήση ΑΑΣ και να προειδοποιήσει τον ασθενή σχετικά με άλλους πιθανούς κινδύνους υγείας. Η επάνω εικόνα δείχνει: Ακμή papulopustulosa (βλατιδοφλυκταινώδης) που προκαλείται από τα αναβολικά-ανδρογόνα στεροειδή Η κάτω εικόνα δείχνει: Ακμή συρρέουσα που προκαλείται από τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 23: Το ήπαρ είναι το πιο σημαντικό όργανο για το μεταβολισμό και την αποτοξίνωση. Το ήπαρ είναι ένα ιδιαίτερα διηθητικό όργανο, του οποίου τα κύτταρα είναι διευθετημένα έτσι ώστε να έχουν στενή επαφή με την αιματική ροή. Κατά τη διάρκεια των μεταβολικών διαδικασιών, το ήπαρ παράγει χολή, η οποία είναι σημαντική για την πέψη των λιπών. Οι κύριοι τύποι κυττάρων του ήπατος είναι τα παρεγχυματικά κύτταρα του μεταβολικού ιστού, τα στρωματικά κύτταρα ως υποστηρικτικός συνδετικός ιστός και τα αποκαλούμενα κύτταρα του Kupffer για τη φακοκύττωση εξωτερικών μορίων. Τα περισσότερα από τα φάρμακα μεταβολίζονται από το ήπαρ και συνεπώς οι βιοϊατρικές επιπτώσεις επηρεάζουν τον ηπατικό ιστό. Ειδικότερα, τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή μπορεί να οδηγήσουν σε απόφραξη των χοληφόρων, χολόσταση, ηπατική πελίωση, ηπάτωμα και σε διαταραχές των λιποπρωτεϊνών. Η λήψη των ορμονών και άλλων σχετικών ουσιών επηρεάζουν τη γενικότερη ανάπτυξη του οργάνου και οδηγεί σε λειτουργικές διαταραχές ενώ η οξεία Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 15 -
ηπατική ανεπάρκεια και η ηπατίτιδα μπορεί να είναι συνέπειες της χρήσης διεγερτικών. Τα ναρκωτικά, το αλκοόλ και οι βήτα-αναστολείς μπορούν να οδηγήσουν σε οξεία ηπατική ανεπάρκεια, λιπώδες ήπαρ (στεάτωση του ήπατος) και κίρρωση ενώ, επιπλέον, υπάρχουν αρκετά άτυπα συμπτώματα για διαταραχές της ανώτερης κοιλιακής χώρας. Müller-Platz, Nishino & Sarikaya (2007): Gastrointestinal tract and liver. In Sarikaya, Peters, Schulz, Schönfelder & Michna: Congress Manual: Biomedical Side Effects of Doping; München 2007, p66-88. www.doping-prevention.com ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 24: Οι ηπατικές λειτουργικές διαταραχές και ασθένειες που οφείλονται στη θεραπεία με αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή βασίζονται κυρίως στη χορήγηση των 17-ααλκυλιωμένων στεροειδών (π.χ. μεθυλτεστοστερόνη, οξυμεθολόνη, φλουοξυμεστερόνη, νορεθανδρολόνη και μετανδιενόνη). Πιθανές διαταραχές ήπατος είναι π.χ. η απόφραξη χοληφόρων, η χολόσταση, η ηπατική πελίωση και ο καρκίνος του ήπατος (ηπάτωμα). Επιπλέον, έρευνες αναφέρουν μια μείωση της υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (της «καλής»), μια αύξηση της χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (της «κακής») και της αθηρογέννετικής απολιποπρωτεΐνης Α. Αυτές οι παρενέργειες είναι συνήθως αναστρέψιμες με τη διακοπή. Η εικόνα δείχνει: Φλεγμονές του ήπατος: ο λιπώδης εκφυλισμός και ο σχηματισμός ηπατικών κύστεων είναι παραδείγματα άμεσης καταστροφής του ιστού που ίσως εμφανιστούν. Πρωτότυπη Περίληψη των Hartgens & Kuipers (2004): Sports Med 34 (8), p513-554: Επιδράσεις των Ανδρογόνων Αναβολικών Στεροειδών στους Αθλητές Τα ανδρογόνα αναβολικά στεροειδή (ΑΑΣ) είναι συνθετικά παράγωγα της ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνη. Μπορούν να ασκήσουν ισχυρές επιδράσεις στο ανθρώπινο σώμα που μπορεί να είναι ευεργετικές για την αθλητική απόδοση. Μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αποκάλυψε ότι οι περισσότερες εργαστηριακές μελέτες δεν διερεύνησαν τις πραγματικές δόσεις των ΑΑΣ που συγχρόνως χρησιμοποιούνταν στους αθλητικούς χώρους. Επομένως, αυτές οι μελέτες μπορεί να μην αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές (ανεπιθύμητες) επιδράσεις των στεροειδών. Η διαθέσιμη επιστημονική βιβλιογραφία περιγράφει ότι η βραχυπρόθεσμη χορήγηση τέτοιων ουσιών από τους αθλητές μπορεί να αυξήσει τη δύναμη και το σωματικό βάρος. Έχει παρατηρηθεί ότι η δύναμη αυξάνεται περίπου 5 20% επί της αρχικής δύναμης καθώς και αύξηση του σωματικού βάρους κατά 2-5 kg, ευρήματα που Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 16 -
μπορούν να αποδοθούν στην αύξηση της άλιπης σωματικής μάζας. Μείωση της λιπώδους μάζας δε φαίνεται να συμβαίνει. Αν και η χορήγηση ΑΑΣ μπορεί να επηρεάσει την ερυθροποίηση και τις συγκεντρώσεις της αιμοσφαιρίνης του αίματος, καμία επίδραση στην απόδοση αντοχής δεν έχει, επίσης, παρατηρηθεί. Ελάχιστα είναι τα διαθέσιμα δεδομένα αναφορικά με τις επιδράσεις των ΑΑΣ στις μεταβολικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια της προπόνησης και της αποκατάστασης και επομένως, δεν υπάρχουν σαφή συμπεράσματα. Οι κύριες ανεπιθύμητες επιπτώσεις στη υγεία από τη βραχυχρόνια και τη μακροχρόνια χρήση ΑΑΣ που αναφέρουν συχνά οι αθλητές είναι η αύξηση στη σεξουαλική δραστηριότητα, η εμφάνιση της ακμής, η αυξημένη τριχοφυΐα σώματος και η αύξηση της επιθετικής συμπεριφοράς. Η χορήγηση ΑΑΣ διαταράσσει την ομαλή ενδογενή παραγωγή της τεστοστερόνης και των γοναδοτροπινών που μπορεί να επιμείνει για μήνες μετά από τη διακοπή λήψης των φαρμάκων. Οι καρδιαγγειακοί παράγοντες κινδύνου μπορεί να επιδεινωθούν περιλαμβάνοντας την αύξηση της αρτηριακής πίεσης και μείωση των επιπέδων της υψηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνης (HDL)-, HDL2- and HDL3-χοληστερόλης στον ορό. Σε υπερηχοκαρδιογραφικές μελέτες σε αθλητές, τα ΑΑΣ δε φαίνεται να επηρεάζουν την καρδιακή δομή και λειτουργία, αν και σε μελέτες με πειραματόζωα τα φάρμακα αυτά έχει βρεθεί ότι ασκούν επικίνδυνες επιδράσεις στην αρχιτεκτονική του μυοκαρδίου και τη λειτουργία. Σε μελέτες αθλητών, τα ΑΑΣ δε διαπιστώθηκε να καταστρέφουν το ήπαρ ενώ το θυμικό και η συμπεριφορά φαίνεται να επηρεάζονται ιδιαίτερα από τα ΑΑΣ. Γενικά, τα ΑΑΣ φαίνεται να προκαλούν αύξηση της επιθετικότητας και της εχθρικής συμπεριφοράς. Διαταραχές της διάθεσης (π.χ. κατάθλιψη, ήπιες μορφές μανίας, ψυχωτικά χαρακτηριστικά) είναι πιθανό να εξαρτώνται από τη δόση και τον τύπο του φαρμάκου. Η εξάρτηση από τα ΑΑΣ ή οι επιπτώσεις από την αποχή (όπως η κατάθλιψη) φαίνεται ότι εμφανίζονται μόνο σε ένα μικρό αριθμό χρηστών ΑΑΣ. Η δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος και η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορούν να οδηγήσουν στο αποκαλούμενο «αντίστροφο σύνδρομο ανορεξίας» το οποίο προδιαθέτει για την έναρξη της χρήσης ΑΑΣ. Πολλές άλλες ανεπιθύμητες επιδράσεις έχουν συνδεθεί με την παράνομη χρήση των ΑΑΣ, περιλαμβάνοντας διαταραχή της ενδοκρινικής και ανοσοποιητικής λειτουργίας, μεταβολές του σμηγματογόνου συστήματος και του δέρματος, μεταβολές του αιμοστατικού συστήματος και της ουρογεννητικής οδού. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι τα επιστημονικά δεδομένα μπορεί να υποτιμούν τις πραγματικές δυσάρεστες επιπτώσεις εξαιτίας των σχετικά χαμηλών δόσεων που χορηγούνται σε αυτές τις μελέτες, καθώς δεν προσεγγίζουν τις πραγματικές δόσεις που χρησιμοποιούνται παράνομα από τους χρήστες στεροειδών. Ο μηχανισμός δράσης των ΑΑΣ μπορεί να διαφέρει μεταξύ των διαφόρων ουσιών λόγω της διαφοροποίησης στο μόριο του στεροειδούς και τη χημική του συγγένεια με τους υποδοχείς ανδρογόνων. Διάφορα μονοπάτια δράσης έχουν αναγνωριστεί. Ειδικότερα, το ένζυμο 5-α-αναγωγάση φαίνεται να παίζει έναν σημαντικό ρόλο μετατρέποντας τα ΑΑΣ σε διυδροτεστοστερόνη (ανδροστανολόνη) που δρα στον πυρήνα των κυττάρων των οργάνων στόχων, όπως στους επικουρικούς ανδρικούς αδένες, στο δέρμα και στον Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 17 -
προστάτη. Άλλοι μηχανισμοί αφορούν τη μεσολάβηση του ενζύμου αρωματάση, το οποίο μετατρέπει τα ΑΑΣ σε θηλυκές ορμόνες (οιστραδιόλη και οιστρόνη), την ανταγωνιστική δράση σε οιστρογόνα και ένα συναγωνιστικό ανταγωνισμό στους υποδοχείς των γλυκοκορτικοειδών. Επιπρόσθετα, τα ΑΑΣ διεγείρουν τη σύνθεση της ερυθροποιητίνης και την παραγωγή ερυθρών κυττάρων καθώς επίσης και το σχηματισμό των οστών ενώ ανταγωνίζονται τις καταβολικές οστικές διεργασίες. Προτείνεται ότι οι επιπτώσεις στο καρδιαγγειακό σύστημα προέρχονται από την εμφάνιση της αθηροσκλήρωσης που προκαλούν τα ΑΑΣ (λόγω της δυσμενούς επίδρασης στα λιπίδια και τις λιποπρωτεΐνες ορού), τη θρόμβωση, τον αγγειόσπασμο ή τον άμεσο τραυματισμό του τοιχώματος των αγγείων, ή μπορεί να αποδοθούν σε συνδυασμό των διάφορων μηχανισμών. Η αύξηση του μυϊκού ιστού που προκαλείται από τα ΑΑΣ μπορεί να αποδοθεί στην υπερτροφία και το σχηματισμό νέων μυϊκών ινών, στις οποίες ρόλο κλειδί παίζουν ο αριθμός των δορυφόρων κυττάρων και η ειδικότερη δομική διαμόρφωση του μυϊκού ιστού, οι υποδοχείς ανδρογόνων και ο πυρήνας του μυϊκού κυττάρου. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 25: Το μυοσκελετικό σύστημα επηρεάζεται ιδιαίτερα από διάφορες απαγορευμένες ουσίες. Τα ανδρογόνα στεροειδή θα μπορούσαν να προκαλέσουν κατάγματα οστών, παθήσεις τενόντων και ραβδομυόλυση ή πρώιμη σύγκλιση των επιφύσεων με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της ανάπτυξης. Επιπλέον, τα στεροειδή μπορεί να προκαλέσουν μεταβολές στην ίδια τη δομή των τενόντων και αυτόματες ρήξεις τενόντων σε νεαρούς αθλητές με ικανοποιητική μυική διάπλαση θα πρέπει να προϊδεάζουν τον ιατρό να σκέφτεται τη χρήση αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών. Η λήψη ορμονών και άλλων σχετικών ουσιών μπορεί να οδηγήσουν στην εκδήλωση κλινικών συμπτωμάτων όπως η ακρομεγαλία που οφείλεται σε υπερέκκριση του αδένα της υπόφυσης. Οι ορατές μεταβολές των οστών και των χόνδρων περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων τη μεγέθυνση των χεριών και ποδιών, της μύτης, του πηγουνιού, της γλώσσας και των αυτιών. Οι βήτα-2-αγωνιστές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ιατρική θεραπεία ασθματικών κρίσεων. Επηρεάζουν διάφορες μεταβολικές και φυσιολογικές διαδικασίες στον σκελετικό μυ. Οι αρνητικές επιδράσεις στην αρχιτεκτονική των οστών όπως η μειωμένη οστική μάζα και η μειωμένη οστική πυκνότητα συνοδεύονται από μυϊκό ρίγος και μυϊκούς σπασμούς. Τα γλυκοκορτικοστεροειδή μπορούν να οδηγήσουν από οστεοπόρωση και αυξημένο κίνδυνο καταγμάτων καθώς και καθυστερημένη αποκατάσταση των οστών μέχρι σε μειωμένη μυϊκή θρέψη και αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης μυϊκής ατροφίας. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 18 -
Οι βήτα-αναστολείς που χρησιμοποιούνται στην ιατρική για τη θεραπεία καρδιαγγειακών παθήσεων εμφανίζουν ανεπιθύμητες επιπτώσεις στους σκελετικούς μύες επιφέροντας μείωση της γλυκογονόλυσης. Müller-Platz, Nishino & Sarikaya (2007): Gastrointestinal tract and liver. In Sarikaya, Peters, Schulz, Schönfelder & Michna: Congress Manual: Biomedical Side Effects of Doping; München 2007, p66-88. www.doping-prevention.com ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 26: Οι βιοϊατρικές επιπτώσεις των αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών περιλαμβάνουν διάφορες επιδράσεις στο μυοσκελετικό σύστημα. Υπάρχουν αναφορές σχετικά με κατάγματα οστών και πρώιμη σύγκλιση των επιφύσεων με αποτέλεσμα την επιβράδυνση της ανάπτυξης. Επιπρόσθετα, τα στεροειδή μπορεί να προκαλέσουν μεταβολές στην ίδια τη δομή των τενόντων. Τα αναβολικά στεροειδή φαίνεται να προκαλούν αναστρέψιμες μεταβολές στις βιομηχανικές ιδιότητες των τενόντων δημιουργώντας έναν άκαμπτο, λιγότερο ελαστικό τένοντα. Είναι πιθανό ότι οι ταχείες προσαρμογές στη μυϊκή δύναμη που προκαλούνται από τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή στους σκελετικούς μυς δε συνοδεύονται ταυτόχρονα από τις απαραίτητες βραδέως επερχόμενες προσαρμογές όπως η αγγείωση των τενόντων καθιστώντας τους τένοντες τον ασθενέστερο κρίκο στην αλυσίδα. Μυϊκή καταστροφή από ραβδομυόλυση μπορεί να εμφανιστεί μετά από λήψη αναβολικών ανδρογόνων στεροειδών σε συνδυασμό με προγράμματα προπόνησης με βάρη. Αναφορά περίπτωσης με πολλαπλές ρήξεις τενόντων σε έναν αθλητή (ποδόσφαιρο) που έκανε χρήση αναβολικών. Πρωτότυπη Περίληψη των Isenberg και συν. (2008): Unfallchirurg, 46-49: Διαδοχικές ρήξεις επιγονατιδικών και Αχίλλειων τενόντων. Τα αναβολικά στεροειδή στα ανταγωνιστικά αθλήματα Τα παράγωγα της τεστοστερόνης ή της 19-νορ-τεστοστερόνης χρησιμοποιούνται ως αναβολικά με σκοπό τη βελτίωση της απόδοσης αν και οι επιδράσεις των αναβολικών είναι γνωστό ότι βρίσκονται ακόμα υπό συζήτηση. Η χρήση των αναβολικών στεροειδών συνεχίζεται ακόμα μεταξύ των αθλητών παρά τους αυξημένους ελέγχους και την αυξανόμενη συχνότητα των δραματικών περιστατικών που σχετίζονται με αυτά. Αν και η δυσλειτουργία του μεταβολισμού κατά τη διάρκεια χρήσης αναβολικών είναι καλά τεκμηριωμένη, ρήξεις των μεγάλων τενόντων σπανίως αναφέρονται. Μέσα σε 18 μήνες, ένας επαγγελματίας ποδοσφαιριστής, ηλικίας 29 ετών χρειάστηκε χειρουργική επέμβαση για ρήξη του επιγονατιδικού τένοντα και των δύο Αχίλλειων τενόντων. Ένα προσεκτικά σχεδιασμένο Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 19 -
ερωτηματολόγιο παρείχε την επιβεβαίωση ότι είχε κάνει συστηματική χρήση διάφορων αναβολικών στεροειδών για 3 χρόνια με πρόθεση να βελτιώσει τη δύναμή του. Μετά από κάθε επέμβαση τα αναβολικά στεροειδή λαμβάνονταν και πάλι σε υψηλή δοσολογία κατά τη διάρκεια της πρώιμης ανάρρωσης και προπόνησης. Μικρή αναίμακτη επέμβαση και ανοιχτές τεχνικές συρραφής οδήγησαν στην πλήρη ένωση των Αχίλλειων τενόντων σε καλό χρόνο. Η προπόνηση και η χρήση των αναβολικών στεροειδών άρχισαν νωρίς μετά τη συρραφή του επιγονατιδικού τένοντα ενώ οστικά συρίγγια κυριαρχούσαν στην ιστολογικά επιβεβαιωμένη δεύτερη ρήξη μετά από 8 εβδομάδες. Μετά από την επανακατασκευή του συνδέσμου με μόσχευμα ημιτενοντώδη τένοντα και με επακόλουθη επιμόλυνση, ο τένοντας και τα υπόλοιπα ελαστικά μέρη είχαν χαθεί. Επαναλαμβανόμενες προειδοποιήσεις μειωμένης επούλωσης εάν η χρήση αναβολικών συνεχιζόταν δόθηκαν χωρίς επιτυχία. Εν όψει του υψηλού αριθμού των μη καταγραφόμενων περιπτώσεων στον αγωνιστικό αθλητισμό καθώς και στα αθλήματα για όλους, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η χρήση των αναβολικών στεροειδών έχει επίσης ποσοτική σχέση με τη χειρουργική αντιμετώπιση της ρήξης τενόντων. Η επάνω εικόνα δείχνει: Την επιγονατίδα (κίτρινα βέλη) και την απώλεια σύνδεσης με την κνήμη (ρήξη του επιγονατιδικού τένοντα). ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 27: Τα ενδοκρινικά όργανα επηρεάζονται με ποικίλους τρόπους από τις απαγορευμένες ουσίες. Οι αναβολικοί ανδρογόνοι παράγοντες επηρεάζουν το αναπαραγωγικό σύστημα των γυναικείου και ανδρικού φύλου. Επιπρόσθετα, η αντίσταση στην ινσουλίνη και η ανοχή της γλυκόζης επηρεάζονται από τα στεροειδή. Η θυρεοειδική λειτουργία επηρεάζεται από τις αυξητικές ορμόνες και τις γοναδοτροπίνες, ενώ τα γλυκοκορτικοστεροειδή επηρεάζουν το φλοιό των επινεφριδίων. Georgieva (2007): Reproductive and endocrine system. In Sarikaya, Peters, Schulz, Schönfelder & Michna: Congress Manual: Biomedical Side Effects of Doping; München 2007, p89-111. www.doping-prevention.com ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 28: Τα αναβολικά ανδρογόνα στεροειδή επηρεάζουν το αναπαραγωγικό σύστημα του άρρενος. Η εκκριτική και η γενετική λειτουργία των όρχεων εξαρτώνται από την έκκριση της εκλυτικής ορμόνης των γοναδοτροπινών (GnRH) από τον υποθάλαμο, η οποία διεγείρει την έκκριση των γοναδοτροπινών από τον πρόσθιο λοβό της Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 20 -