Green Box Εκδοτική Α.E. Νίκης 24, Σύνταγμα, 105 57, Tηλ. 210/3232905, Fax 210/3232967 E-mail: info@agronews.gr www.agronews.gr

Smart Crops 3 me εθνικη ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ αναπτυξησ η ελλαδα θα ΗΤΑΝ ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ για ΤΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ ΦΥΤΑ Γιάννης Πανάγος Εκδότης Διευθυντής Αγαπητέ αναγνώστη, Ταξίδι στο άγνωστο με βάρκα την ελπίδα, δείχνει να έχει ξεκινήσει στη χώρα μας ο κλάδος των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, με τους συνήθεις επιτήδειους να εκμεταλλεύονται την αγωνιώδη προσπάθεια των συμπολιτών μας για απασχόληση και τις αναζητήσεις μερίδας του κόσμου σε νέα πεδία επαγγελματικής και ε- πιχειρηματικής δράσης. Με το επιχείρημα ότι η Ελλάδα προσφέρεται, λόγω της πολυμορφίας των εδαφών της και της μεγάλης βιοποικιλότητας που καταγράφεται στις περισσότερες περιοχές, δείχνει να βρίσκεται σε εξέλιξη μια ιδιότυπη καμπάνια που καλεί κάθε απελπισμένο στην καλλιέργεια βοτάνων, χωρίς προηγουμένως να έχουν μελετηθεί οι αντικειμενικές συνθήκες της αγοράς και χωρίς να έχει συνταχθεί ένας σαφής οδηγός πλεύσης των δραστηριοποιούμενων στον κλάδο. Αναμφίβολα η Ελλάδα θα μπορούσε να ε- ξελιχθεί σε παράδεισο των αρωματικών, φαρμακευτικών και πολυδύναμων φυτών, εάν προηγουμένως είχε χαραχθεί μια εθνική στρατηγική ανάπτυξης του τομέα και ένα σχέδιο δημιουργίας ζωνών που θα αξιοποιούν τα επιμέρους συγκριτικά πλεονεκτήματα της κάθε περιοχής. Γνώστες της συγκεκριμένης αγοράς καθιστούν σαφές ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη από αξιόλογα μεγέθη, έστω και με συλλογικά σχήματα εκμεταλλεύσεων, στο συγκεκριμένο πεδίο πρωτογενούς παραγωγής, ι- κανών να δώσουν επαρκές και ομοιόμορφο παραγωγικό αποτέλεσμα, που θα αφήνει περιθώρια δημιουργίας υπεραξιών μέσα από στενή συνεργασία με τη μεταποιητική βιομηχανία. Αφετηρία όλων αυτών, λένε οι ειδικοί, θα πρέπει να είναι ο εντοπισμός των κατάλληλων βοτάνων, με βάση, είτε τα θεαματικά καλά αποτελέσματα της εγχώριας χλωρίδας (λόγω εδαφών, κλίματος κ.λπ.) είτε με βάση την εμπορικότητα κάποιων εξ αυτών, λόγω της ζωηρής ζήτησης που καταγράφεται στην αγορά. Σε κάθε περίπτωση, προαπαιτούμενα αποτελούν η σαφής καταγραφή, η εγγραφή στους εθνικούς καταλόγους παραγόμενων ποικιλιών και η βελτιστοποίηση των αποδόσεων αυτών, έτσι ώστε η όλη προσπάθεια να στηριχθεί στη δυνατότητα αξιοποίησης υπάρχοντος και πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού και να μπορεί να δώσει στοιχεία διαφοροποίησης της παραγωγής και δημιουργίας υπεραξιών στην παγκόσμια αγορά. Μια από τις προτεινόμενες λύσεις είναι η δημιουργία γεωγραφικών ζωνών, όπου δεν θα μπορούν όλοι να καλλιεργούν τα πάντα, αντίθετα οι εμπλεκόμενοι κάθε περιοχής στον συγκεκριμένο κλάδο να επιλέγουν την παραγωγή ενός ή δύο προϊόντων, τα οποία θα απορροφούνται αντίστοιχα α- πό μια ή δύο μονάδες μεγάλης εμβέλειας για τα ελληνικά δεδομένα, με ανεπτυγμένη τηn «αίσθηση» της εξωστρέφειας. Προς το παρόν πάντως, η εμπειρία δείχνει ότι οι δύο αξιόλογες ιδιωτικές επιχειρήσεις του κλάδου (APIVITA και ΚΟΡΡΕΣ) δεν είναι σε θέση να απορροφήσουν παραγωγή μεγαλύτερη απ αυτή που είναι σε θέση να δώσουν 3.000 έως 5.000 στρέμματα αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, πράγμα που σημαίνει ότι οι ήδη εγκατεστημένες καλλιέργειες κινούνται στα όρια της δυναμικότητας των αντίστοιχων μονάδων. SMART CROPS 06/2014 ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική, μερική ή περιληπτική, η κατά παράφραση ή διασκευή απόδοση του περιεχομένου του περιοδικού με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλον, χωρίς προηγούμενη άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα. IΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: ΕΚΔΟΤΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΞΙΑ: ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ: Green Box Εκδοτική Α.E. Νίκης 24, Σύνταγμα, 105 57, Tηλ. 210/3232905, Fax 210/3232967 E-mail: info@agronews.gr www.agronews.gr Γιάννης Πανάγος Ελένη Δούσκα Ανδρέας Τσίρμπας Μαρία Κρόκου Γιώργος Κοντονής Φανή Γιαννακοπούλου ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: ΜΑΡΚΕΤΙΝΓΚ/ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: ΔΙΑΝΟΜΗ: ΕΚΤΥΠΩΣΗ/ ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Αθηνά Βέη Παναγιώτης Αραβαντινός Ζωή Μπουλέρου Ελισάβετ Μπουζαλάκου Ευρώπη Πρακτορείο Διανομής Τύπου Α.Ε. Εκτυπώσεις ΙΡΙΣ Α.Ε.Β.Ε. 03_editorial.indd 3 6/18/14 7:50 PM

4 Smart Crops ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 10 20 48 10 Πολλαπλασιαστικό υλικό Νοµοθετικό πλαίσιο, ιατήρηση-αξιοποίηση αυτοφυών ειδών - Βελτιωµένες ποικιλίες αρωµατικών φυτών 20 Καλλιεργητικά Πλεονεκτήµατα, ιδιαιτερότητες και καλλιεργητικές πρακτικές για τα κυριότερα ελληνικά είδη 32 Τεχνολογία-Μηχανήµατα Από την εγκατάσταση της φυτείας, την καλλιέργεια και τη συγκοµιδή, στην επεξεργασία της πρώτης ύλης 42 Μεταποίηση Τα αρωµατικά φυτά οδηγός ανάπτυξης µεταποιητικών µονάδων - Μοντέλο κάθετης παραγωγής µικρής κλίµακας 48 Συνέντευξη Απόστολος Τσοµπανάκης: Πώς ο άγνωστος δίκταµος έγινε δηµοφιλής σε όλο σχεδόν τον κόσµο 52 Εµπόριο-Εξωστρέφεια Πρώτο βήµα των επιχειρήσεων, η «εσωτερική εξωστρέφεια» - Προϋποθέσεις για επιτυχείς εξαγωγές 56 Παρουσιάσεις εταιρειών 17 04_05_PERIEXOMENA.indd 4 6/18/14 4:35 PM

Προϊόντα Χαλκού & Καζάνια για Τσίπουρο Αποστακτήρες για αιθέρια έλαια f Κατασκευάζονται στην εταιρεία μας f Συνοδεύονται από πιστοποιητικά υλικών και πιστοποιητικά συγκόλλησης και έχουν σήμανση CE f Μπορούν να κατασκευαστούν σε ό,τι χωρητικότητα επιθυμείτε f Η εταιρεία μας αναλαμβάνει την τοποθέτηση των μηχανημάτων και οποιεσδήποτε επισκευές είναι απαραίτητες από έμπειρο προσωπικό μας. Ο Θεόφιλος Μ. Παυλίδης, συνεχίζει αυτή την παράδοση για τρίτη γενιά προσθέτοντας εκτός από την εμπειρία και τα μυστικά της τέχνης, σύγχρονα μηχανήματα και τρόπους επεξεργασίας για τέλειο φινίρισμα με πιστοποιημένα υλικά για απόλυτη ασφάλεια. ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΧΑΛΚΟΥ - ΚΑΖΑΝΙΑ ΓΙΑ ΤΣΙΠΟΥΡΟ 17o ΧΛΜ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΕΔΕΣΣΗΣ, ΤΗΛ: 2310 722290, ΦΑΞ: 2310 510239, ΚΙΝ: 6977 152410 e-mail: info@kazania-tsipourou.gr, site: www.kazania-tsipourou.gr 04_05_PERIEXOMENA.indd 5 6/18/14 4:35 PM

6 Smart Crops εισαγωγη TA 6.000 ΑΥΤΟΦΥΗ ΚΑΙ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΣΠΕΡΜΙΑΣ ΣΤΑ ΑΡΩΜΑΤΙΚΑ Ανάμεσα στον αέρα της βιοποικιλότητας και τον κίνδυνο της πανσπερμίας επιχειρεί να ισορροπήσει ο κλάδος των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στη χώρα μας, σε μια εποχή που όλοι αναζητούν νέα πεδία επιχειρηματικής δράσης στον πρωτογενή τομέα και οι σειρήνες του εύκολου κέρδους δουλεύουν τελικά μόνο για τους επιτήδειους. Με μια ποικιλία από 6.000 αυτοφυή είδη βοτάνων, η Ελλάδα έχει τις γεωφυσικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη παραγωγικής δραστηριότητας στο συγκεκριμένο τομέα, την ίδια στιγμή, ωστόσο, οι όποιες πρωτοβουλίες κινδυνεύουν να πέσουν στην παγίδα μιας άναρχης αγοράς που κυριαρχείται από τη λογική του χαμηλού κόστους. 06-09_eisagwgi.indd 6 6/18/14 4:40 PM

Smart Crops 7 Οι εδαφολογικές και κλιματικές συνθήκες της χώρας μας ευνοούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη των αρωματικών, που μπορούν να δώσουν προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας. Τις τελευταίες δεκαετίες έγινε μια προσπάθεια να επεκταθεί η καλλιέργειά τους, ωστόσο οι περισσότερες προσπάθειες για οργανωμένη παραγωγή, επεξεργασία και εμπορία δεν είχαν την αναμενόμενη επιτυχία, για λόγους που δεν οφείλονται στην ποιότητα του παραγόμενου προϊόντος αλλά στην έλλειψη επιχειρηματικής στρατηγικής και υποδομών. Παρά το γεγονός ότι τα αρωματικά είναι δυνατόν να καλλιεργηθούν σε επιχειρηματική βάση, η προσφορά τους στην Ελλάδα παρουσιάζεται μικρή και στηρίζεται στο μεγαλύτερο μέρος της σε μικρές, παραδοσιακές, οικογενειακού τύπου ε- πιχειρήσεις. Εν τω μεταξύ, αν και απαντώνται σε ευρύ φάσμα εδαφοκλιματικών συνθηκών, η α- νάπτυξη και εμπορική τους εκμετάλλευση σε όλο τον ελλαδικό χώρο βρίσκεται ακόμη στα σπάργανα. Χαρακτηριστικό είναι ότι από το σύνολο των 39 εκατ. στρεμμάτων καλλιεργήσιμης γης της Ελλάδας, το 44% είναι ορεινές περιοχές, ενώ μόνο στο 0,1% αυτών των φτωχών περιοχών καλλιεργούνται τα αρωματικά. Οι σύγχρονες τάσεις Τα τελευταία χρόνια, κυρίως στις οικονομικά α- ναπτυγμένες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Βόρειας Αμερικής, διαπιστώνεται συνεχής αύξηση στη ζήτηση φαρμάκων, καλλυντικών και προϊόντων που περιέχουν φυσικά συστατικά, κυρίως φυτικής προέλευσης. Έτσι, προϊόντα που παλαιότερα παράγονταν εμπειρικά και ήταν διαθέσιμα χωρίς άδεια ή έλεγχο, από εξειδικευμένα καταστήματα ή και υπαίθρια, στη σύγχρονη εποχή αποτελούν βασικά καταναλωτικά προϊόντα, που παράγονται από πολυεθνικές και πωλούνται από μεγάλες αλυσίδες. Ακόμη, πρόσφατα διαπιστώθηκε και αυξημένη ζήτηση για φυτική βιομάζα, προερχόμενη κατά βάση από τα αρωματικά, η οποία προορίζεται για την παρασκευή υγιεινών τροφίμων, διαιτητικών προϊόντων, αλλά και προϊόντων που συνδυάζονται με τη σωματική και ψυχική ευεξία (όπως α- ρωματοθεραπεία κ.λπ.). Γενικά, έχουν διαμορφωθεί διάφορες κατηγορίες καταναλωτικών προϊόντων που βασίζονται σε φυσικά προϊόντα (ανάλογα με τους περιορισμούς των εθνικών νομοθεσιών). Τέτοια είναι: Διατροφικά φαρμακευτικά προϊόντα (προϊόντα διατροφής που χρησιμοποιούν φαρμακευτικά εκχυλίσματα φυτικής ή ζωικής προέλευσης). Διαιτητικά συμπληρώματα (προϊόντα κυρίως φυτικής προέλευσης που συνήθως συμπεριλαμβάνονται στις υγιεινές τροφές). Λειτουργικά τρόφιμα (τρόφιμα και ποτά που η κατανάλωσή τους θεωρείται ευεργετική για τις λειτουργίες του σώματος για επαρκή θρέψη). Βοτανικά φάρμακα (σκευάσματα που διατίθενται σε φαρμακεία οικονομικά αναπτυγμένων χωρών σε μορφή κάψουλας, χαπιού ή υγρού). Βοτανικά τσάγια και ροφήματα (δημοφιλή αυξημενη ζητηση παρουσιαζεται απο ανεπτυγμενεσ χωρεσ για φυτικη βιομαζα που προοριζεται για την παρασκευη τροφιμων και αλλων προϊοντων προϊόντα για τα οποία συνήθως δεν απαιτείται έ- γκριση εμπορικής κυκλοφορίας τους). Φυτικά φάρμακα (φυτικής βάσης φαρμακευτικά προϊόντα με προσδιορισμένη χημική σύσταση και αποδειγμένες φαρμακευτικές ιδιότητες). Ομοιοπαθητικά φάρμακα (ειδικά παρασκευάσματα από φυτική, ορυκτή και ζωική προέλευση σε απόλυτα διαλυτές ποσότητες). Αρωματοθεραπευτικά έλαια (αιθέρια έλαια για θεραπευτικούς λόγους). Εταιρείες, τύποι προϊόντων και κλάδοι χρήσεων αρωματικών Με στοιχεία από το εγχειρίδιο του ΓΕΩΤΕΕ «Καλλιέργεια, μεταποίηση και διασφάλιση ποιότητας των ελληνικών αρωματικών φυτών» ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΤΥΠΟΣ ΠΡΟΪΟΝΤΟΣ ΚΛΑΔΟΙ ΧΡΗΣΕΩΝ Παραφαρμακευτικές Λυοφιλοποιημένα φυτά Εκχυλίσματα, Αιθέρια έλαια Φυτοθεραπεία, Αρωματοθεραπεία, Ομοιοπαθητική Φαρμακευτικές Απομόνωση δραστικών ουσιών Παρασκευή φαρμάκων Τροφίμων - Ποτών Λυοφιλοποιημένα φυτά Εκχυλίσματα Αιθέρια έλαια Συμπληρώματα διατροφής Αντιοξειδωτικά τροφίμων Αρωματισμός τροφίμων 06-09_eisagwgi.indd 7 6/18/14 4:40 PM

8 Smart Crops ΕΙΣΑΓΩΓΗ Εισαγωγές αρωματικών φυτών στην Ευρώπη (Commonwealth Secretariat 2008) Ενδεικτικές ετήσιες εισαγωγές αιθέριων ελαίων στην Ευρώπη (φυτά που καλλιεργούνται στην Ευρώπη) 4%4% 3% Γερμανία Χώρα Εισαγωγές αιθέριων 6% Άλλες χώρες ελαίων στην Ευρώπη (σε τόνους) 34% Γαλλία Γερμανία 8.880 7% Ιταλία Αγγλία 8.503 Ισπανία Κάτω χώρες 7.357 9% Αγγλία Γαλλία 4.436 Ελβετία Ισπανία 3.422 16% Βέλγιο Ιταλία 1.073 17% Ρωσία Βέλγιο 1.629 Ιρλανδία 172 Αυστρία 356 Δανία 308 Αριθμός αυτοφυών ειδών και υποειδών και ποσοστά ενδημισμού (μοναδικότητας) στις περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης Πολωνία 49 Τσεχία 46 Φυτογεωγραφική Αριθμός taxa Βαλκανικά Ελληνικά περιοχή (είδη και υποείδη) ενδημικά (%) ενδημικά (%) Σουηδία 109 Αριθμός taxa 3.130 20,2 2,4 Σλοβενία 32 (είδη και υποείδη) 2.944 22,4 4,5 Σύνολο 36.372 Νότια Πίνδος 2.155 20,2 9,5 Βόρεια Πίνδος 2.012 21,9 5,6 ΠΟΛΛΕΣ ΑΛΛΑ ΑΚΟΜΑ ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΧΡΗΣΗΣ Για πολλά από τα αρωματικά φυτά ακόμα δεν έχει γίνει συστηματική έρευνα, έτσι ώστε να καθοριστούν επακριβώς οι χρήσεις τους ή αυτές του αιθέριου ελαίου κι άλλων συστατικών του, καθώς και οι δυνατότητες εκμηχάνισης, η κατάλληλη καλλιεργητική μέθοδος, οι οικονομικές και εμπορικές δυνατότητες, η παραγωγική δυνατότητα, κ.λπ. Ωστόσο, υπάρχουν και πολλά φυτά τα οποία παρουσιάζουν αξιόλογες δυνατότητες οικονομικής εκμετάλλευσης, ενώ τα περί της καλλιέργειάς τους δεν είναι άγνωστα. Σήμερα, η χρήση των αιθέριων ελαίων των αρωματικών είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη. Το αιθέριο έλαιο αποτελεί ένα πολύπλοκο μείγμα ουσιών που παράγει το φυτό, έχει χαρακτηριστική οσμή και ξεχωριστές ιδιότητες που οφείλονται στα επιμέρους συστατικά του και τις αναλογίες τους (τα οποία μπορεί να είναι έως εκατοντάδες). Ως γνωστό, η ποιότητα του αιθέριου ε- λαίου επηρεάζεται από μια σειρά παραγόντων, όπως η τοποθεσία και το μικροκλίμα της φυτείας, το μέρος του φυτού που χρησιμοποιείται για την εξαγωγή του ελαίου, ο βαθμός ωριμότητας του φυτού την ημέρα της συλλογής του, ακόμα και η συγκεκριμένη ώρα της ημέρας που θα συλλεχθεί το φυτό. πλουσια πηγη πρωτησ ΥΛΗΣ η ΧΩΡΑ μασ Η Ελλάδα, σε σχέση με την έκτασή της, διαθέτει ιδιαίτερα πλούσιους φυτογενετικούς πόρους και έναν εξαιρετικά υψηλό αριθμό διαφορετικών φυτών. Η φυτική βιοποικιλότητα της χώρας μας είναι από τις πλουσιότερες της Ευρώπης και περιλαμβάνεται στα «θερμά σημεία» βιοποικιλότητας του πλανήτη. Οι αυτόχθονοι φυτογενετικοί πόροι της Ελλάδας περιλαμβάνουν περισσότερα από 6.000 αυτοφυή taxa (φυτικά είδη και υποείδη), τα οποία αποτελούν σχεδόν το 50% των αυτοφυών φυτών ολόκληρης της Ευρώπης. Μεγάλο ποσοστό αυτών (περίπου 13-15%) είναι ενδημικά φυτά της Ελλάδας, δεδεομένου ότι δεν απαντώνται πουθενά αλλού στον πλανήτη, ε- νώ πολλά από αυτά είναι σπάνια ή χαρακτηρίζονται ως απειλούμενα (τρωτά, κινδυνεύοντα και κρισίμως κινδυνεύοντα). Η Μακεδονία και η Θράκη, ειδικότερα, κατέχουν έκταση που αναλογεί στο 16,2% της Ελληνικής επικράτειας. Εδώ περιλαμβάνονται περιοχές με ποικιλία κλιματικών και εδαφολογικών συνθηκών, πολλοί διαφορετικοί τύποι βλάστησης, ποικιλία οικοσυστημάτων, μεγάλο ποσοστό κορυφών ορέων με υψόμετρο πάνω από 1.300 μέτρα και αρκετές περιοχές του δικτύου ΦΥΣΗ 2000 (NATURA 2000). Στη Βορειοανατολική Ελλάδα απαντούν 3.130 taxa (είδη και υποείδη), στη Βορειοκεντρική 2.944 taxa, στη περιοχή της Νότιας Πίνδου 2.155 taxa και στη Βόρεια Πίνδο 2.012 taxa. Εντούτοις πρέπει να σημειωθεί ότι η συλλογή των αρωματικών φυτών από αυτοφυείς πληθυσμούς στο φυσικό περιβάλλον παρουσιάζει αρκετά προβλήματα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται τα εξής: η δυσκολία ανεύρεσης-εντοπισμού τους, η ανομοιογένεια του υλικού, η αδυναμία επαρκούς διαθεσιμότητας ποσοτήτων, οι δυσκολίες διατήρησης και επιτόπου μεταποίησης του προϊόντος και η δυσκολία ανεύρεσης εργατικών χεριών. 06-09_eisagwgi.indd 8 6/18/14 4:13 PM

Bayer SeedGrowth Magazine 9 06-09_eisagwgi.indd 9 6/18/14 4:13 PM

10 Smart Crops πολλαπλασιαστικο υλικο στα σκαρια δυο τεχνικοι κανονισμοι Όλες τις εκτάσεις των ορεινών και ημιορεινών περιοχών, αλλά και άγονα χωράφια που κινδυνεύουν από την κλιματική αλλαγή, μπορούν με περιορισμένο κόστος για τον παραγωγό, να αξιοποιηθούν με την καλλιέργεια των αρωματικών φυτών. Ωστόσο, με δεδομένο τον σκληρό ανταγωνισμό, σκοπός είναι η παραγωγή προϊόντων που μπορούν να χαρακτηριστούν ως εγγυημένα και αξιόπιστα ως προς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, ώστε να αυξηθεί το μερίδιο της χώρας μας στη διεθνή αγορά. Κείμενο με στοιχεία από την εισήγηση του Κωνσταντίνου Αγγελάκη, Γενικού Διευθυντή Φυτικής Παραγωγής του ΥΠΑΑΤ 10-19_pollapl_uliko.indd 10 6/18/14 4:43 PM

Smart Crops 11 Οι τελευταίες εξελίξεις του κλάδου παρουσιάστηκαν στη διημερίδα του ΥπΑΑΤ, με τίτλο «Η συμβολή των αρωματικών, αρτυματικών και φαρμακευτικών φυτών στην Αγροτική Ανάπτυξη και την Εθνική Οικονομία» που πραγματοποιήθηκε στις 3 και 4 Ιουνίου 2014 στην Αθήνα. Βασικός προσανατολισμός της Διεθνούς Κοινότητας αλλά και της χώρας μας, σύμφωνα με τον Γενικό Διευθυντή Φυτικής Παραγωγής του Υπ.Α.Α.Τ. Κωνσταντίνο Αγγελάκη, είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η διαφύλαξη των αυτοφυών φυτών, γι αυτό λαμβάνονται μέτρα για τον περιορισμό της συγκομιδής τους, τη ληστρική εκμετάλλευση και αποψίλωσή τους, αλλά και την προστασία τους από επιπτώσεις πυρκαγιών, βόσκησης κ.λ.π. Προς την κατεύθυνση αυτή, δρομολογείται και η στήριξη του πρωτογενή αλλά και του δευτερογενή (μεταποιητικού) τομέα, μέσω της υπαγωγής του κλάδου των αρωματικών φυτών σε όλα τα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης του ΥΠΑΑΤ (Νέοι Αγρότες, Σχέδια Βελτίωσης, Μέτρο 123Α για τη μεταποίηση και την εμπορία κ.α.), αλλά και μέσω του Αναπτυξιακού Νόμου. Σήμερα υπάρχουν πληθυσμοί αρωματικών φυτών και όχι ξεκάθαρες ποικιλίες, όπως υπογραμμίζει ο κ. Αγγελάκης. Στους καταλόγους (εθνικούς και κοινοτικούς) εγγράφονται υλικά προϊόντα βελτιωτικών προγραμμάτων, ό- λα τα πρωτόκολλα πειραματισμού για την εγγραφή των ποικιλιών έχουν αυστηρά όρια, που πρέπει να πληρούνται προς εγγραφή, ενώ παρέχεται προστασία στο δημιουργό της ποικιλίας (breeder s rights). Η εμπορία του πολλαπλασιαστικού υλικού των αρωματικών ρυθμίζονταν από τις υπ αριθμ. 387966/1999 ΚΥΑ ΦΕΚ 2246 Β και 378556/2000 ΚΥΑ ΦΕΚ 931 Β (Τεχνικοί Κανονισμοί Εμπορίας Πολλαπλασιαστικού Υλικού Καλλωπιστικών Φυτών). Με αυτό τον τρόπο πραγματοποιούνται και οι εισαγωγές από Τρίτες χώρες, ενδοκοινοτική απόκτηση και παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού στα φυτώρια της χώρας. Λόγω του αυξημένου ενδιαφέροντος που παρουσιάζεται το τελευταίο διάστημα, υπήρξε η ανάγκη για κατάρτιση τεχνικών κανονισμών και τη ρύθμιση θεμάτων, όπως η εγγραφή των ποικιλιών των αρωματικών σε εθνικό κατάλογο και η παραγωγή και εμπορία του πολλαπλασιαστικού υλικού τους. Για το λόγο αυτό το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης ετοίμασε δυο τεχνικούς κανονισμούς, οι οποίοι προτάθηκαν και εγκρίθηκαν στις 27 Μαρτίου 2014 και μετά την απαραίτητη νομοτεχνική επεξεργασία και την υπογραφή τους, αναμένεται να δημοσιευθούν στην επίσημη Εφημερίδα της Κβέρνησης. Να σημειωθεί ότι στη συνεδρίαση συμμετείχαν 25 μέλη και εκπρόσωποι από Πανεπιστήμια-Φορείς κ.λ.π. Οι σχετικοί τεχνικοί κανονισμοί είναι: Τεχνικός Κανονισμός Αποδοχής Ποικιλιών Αρωματικών Φυτών (άνηθος, βασιλικός, χαμομήλι, θυμάρι και ρίγανη) Με τον κανονισμό αυτό δίνεται η δυνατότητα να καταρτιστεί Εθνικός Κατάλογος ποικιλιών αρωματικών και η εγγραφή σε αυτόν νέων ή ήδη υπάρχουσών βελτιωμένων ποικιλιών. Η διαδικασία εγγραφής στον Εθνικό Κατάλογο είναι ανάλογη αυτής για τα φυτά μεγάλης καλλιέργειας και τα κηπευτικά. Τεχνικός Κανονισμός Εμπορίας Πολλαπλασιαστικού Υλικού Ο κανονισμός αυτός θέτει τους όρους και τις προϋποθέσεις για την εμπορία του εν λόγω υλικού στα πρότυπα των καλλωπιστικών φυτών, οι οποίες έ- χουν προκύψει από κοινοτικές οδηγίες και αποτελούν τη λιγότερο αυστηρή νομοθεσία για πολλαπλασιαστικό υλικό (ποιοτικές προδιαγραφές, σημάνσεις, απαιτήσεις προμηθευτών, μέτρα ελέγχου, υλικό παραγόμενο σε τρίτες χώρες). Το πολλαπλασιαστικό υλικό παράγεται και/ή τίθεται σε εμπορία με ετικέτα του προμηθευτή και με ένδειξη ποικιλίας, όταν πληρούνται τα εξής: είναι προστατευόμενη νομικώς από δικαίωμα επί φυτικής ποικιλίας είναι εγγεγραμμένη σε Εθνικό Κατάλογο κράτους μέλους είναι κοινώς γνωστή είναι καταχωρημένη σε κατάλογο του προμηθευτή λεπτομερώς. Με κάποιες προσθήκες, πιο σαφές το νέο θεσμικό πλαίσιο Σημαντική θεωρείται επίσης και η προσθήκη των ορισμών για τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας), ώστε να γίνει σαφές ποιο υλικό ρυθμίζεται και να μην υπάρχουν επικαλύψεις με τις διατάξεις που ρυθμίζουν το λοιπό πολλαπλασιαστικό υλικό. Σημειώνεται ότι ο συγκεκριμένος κανονισμός ρυθμίζει το πολλαπλασιαστικό υλικό φυτικών ειδών, όταν αυτά προορίζονται ως αρωματικά ή/και φαρμακευτικά φυτά. Όσον αφορά την πιστοποίηση του πολλαπλασιαστικού υλικού, θα πρέπει να καθοριστούν κάποια κριτήρια και να τεθούν όροι, όπως και στα φυτά μεγάλης καλλιέργειας, που θα αφορούν τα παρακάτω: Τρόπος δήλωσης της σποροκαλλιέργειας Ελάχιστες εκτάσεις σποροκαλλιέργειας κατά κατηγορία σπόρου Ελάχιστες αποστάσεις των γειτονικών καλλιεργειών Καλλιεργητικοί έλεγχοι και έλεγχοι κατά την επεξεργασία σπόρων Ελάχιστο και μέγιστο βάρος σπορομέριδας Επιτρεπόμενες συσκευασίες, σήμανση αυτών και μετέλεγχος. η διαδικασια εγγραφησ ποικιλιων στον εθνικο ΚΑΤΑλογο θα ειναι αναλογη ΑΥΤησ που ακολουθειται στα ΦΥΤΑ μεγαλησ καλλιεργειασ και στα κηπευτικα 10-19_pollapl_uliko.indd 11 6/18/14 5:44 PM

12 Smart Crops ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ υλικο ολα τα ειδη σε ενα βοτανικο κηπο Την αλυσίδα ζωής των ενδημικών αυτοφυών φυτών της χώρας μας, και χωρίς υπερβολή ολόκληρου του πλανήτη, προσπαθεί να διατηρήσει ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων. Δεν είναι τυχαίο ότι οι αυτόχθονες φυτογενετικοί πόροι της Ελλάδας περιλαμβάνουν περίπου 6.000 αυτοφυή taxa (φυτικά είδη και υποείδη), τα οποία αποτελούν σχεδόν το 50% των αυτοφυών ολόκληρης της Ευρώπης. Της Δρ. Ελένης Μαλούπα Τακτικής Ερευνήτριας, Διευθύντριας Ινστιτούτων Φυτικής Παραγωγής Β. Ελλάδας ΕΛΓΟ - «ΔΗΜΗΤΡΑ» 10-19_pollapl_uliko.indd 12 6/18/14 4:43 PM

Μεγάλο ποσοστό των ενδημικών φυτικών ειδών της Ελλάδας είναι σπάνια, τρωτά ή χαρακτηρίζονται ως κινδυνεύοντα. Για πολλά από αυτά, η ανάγκη προστασίας τους είναι επιτακτική, εφόσον αν για ο- ποιοδήποτε λόγο χαθούν από την Ελλάδα, χάνονται από τον πλανήτη, όπως τονίζουν ειδικοί επιστήμονες. Στην κατεύθυνση αυτή, η ομάδα του ΒΒΚΚ έχει επικεντρωθεί στη συλλογή, τον ταξινομικό προσδιορισμό, την αναπαραγωγή, τη διατήρηση, την προστασία και την αξιοποίηση των αυτοφυών φυτικών ειδών της Ελλάδας και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Ξεριζώνονται φυτικα είδη Οι κίνδυνοι, οι οποίοι απειλούν την ποικιλότητα φυτών τόσο σε πλανητική κλίμακα όσο και στην Ελλάδα, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό σε ανθρώπινες δραστηριότητες όπως διαταραχή, τεμαχισμοί και καταστροφή ενδιαιτημάτων και οικοτόπων και ση των συλλεχθέντων ειδών είναι ο ταξινομικός προσδιορισμός τους και η απόδοση επιστημονικών ονομάτων, με βάση τον Διεθνή Κώδικα Βοτανικής Ονοματολογίας. Οι δράσεις του Εργαστηρίου με στόχο την ex situ (εκτός τόπου) διατήρηση των συλλεγμένων ειδών, προβλέπονται τόσο από την ελληνική νομοθεσία όσο και τους κοινοτικούς κανόνες, καθότι είναι ευρέως α- ποδεκτό ότι η εκτός τόπου διατήρηση α- ποτελεί συμπληρωματική μέθοδο της in situ (επί τόπου) διατήρησης σχετικά με την αποτελεσματική προστασία των σπάνιων και απειλούμενων φυτικών ειδών. Η εκτός τόπου διατήρηση, εκτός από δικλείδα ασφαλείας στην εποχή επιτάχυνσης του ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας και των φυτογενετικών πόρων, παρέχει το απαραίτητο φυτικό υλικό για δυνητικά προγράμματα επαναφοράς ειδών στη φύση, για καλλιέργεια και αειφορική αξιοποίηση σπάνιων και απειλούμενων ειμε στοχο την αναπαραγωγη, τη διατηρηση και την αξιοποιηση φυτογενετικων πορων των εισαγωγή και εξάπλωση αλλόχθονων (ξενικών) ειδών φυτών και ζώων. Επιπρόσθετα, πρέπει να επισημανθεί ότι έρευνες δείχνουν ότι πολλά από τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά (σπάνια, απειλούμενα και μη) που εμπορεύονται, συλλέγονται απευθείας από τη φύση από αυτοφυείς πληθυσμούς. Οι συλλογές αυτές γίνονται από ιδιώτες Έλληνες και/ή αλλοδαπούς, χωρίς άδεια και με τρόπο καταστρεπτικό που δεν επιτρέπει τη φυσική α- ναγέννησή τους (ξερίζωμα φυτών). Ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων μαζί με το Εργαστήριο Προστασίας και Αξιοποίησης Αυτοφυών και Ανθοκομικών Ειδών (ΕΛΓΟ-Δήμητρα), από το 2000 διεξάγουν βοτανικές αποστολές συλλογής σε επιλεγμένες φυτογεωγραφικές περιοχές της Ελλάδας, με στόχο τη συλλογή αυτόχθονων ελληνικών ειδών. Απαραίτητη προϋπόθεση για την προστασία, τη διατήρηση, την αναπαραγωγή και την αξιοποίη- 10-19_pollapl_uliko.indd 13 6/18/14 4:43 PM

διαφορετικη μεθοδολογια για τον πολλαπλασιασμο καθε ειδουσ Η αναπαραγωγή των φυτικών ειδών με την ανάπτυξη πρωτοκόλλων έχει ως στόχο την ex situ διατήρηση, καθώς και την έρευνα και εκπαίδευση. Η μεθοδολογική προσέγγιση σχετικά με την αναπαραγωγή των ειδών εξαρτάται από τη φύση του συλλεχθέντος υλικού και πραγματοποιείται τόσο με τη χρήση εγγενών (σπέρματα) όσο και αγενών μεθόδων (μοσχεύματα) με κλασσικές αλλά και με βιοτεχνολογικές μεθόδους (ιστοκαλλιέργεια). Προτεραιότητα δίνεται στην αναπαραγωγή με αγενείς μεθόδους προκειμένου να διατηρείται σταθερός ο γενότυπος. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο της ερευνητικής δραστηριότητας, α- ναπτύχθηκαν πρωτόκολλα αναπαραγωγής (σπέρματα, μοσχεύματα, ιστοκαλλιέργεια) για περισσότερα από 100 είδη της ελληνικής χλωρίδας που μπορούν να αξιοποιηθούν είτε ως αρωματικάφαρμακευτικά είτε ως καλλωπιστικά είδη. δών, αλλά και πολύτιμο υλικό για εκπαίδευση και έρευνα διάφορων ομάδων-στόχων. Στο Εργαστήριο αυτή τη στιγμή διατηρούνται περισσότερα από 1.500 φυτικά είδη και υποείδη (περισσότεροι από 2.500 κωδικοί πρόσβασης). τρόποι διατήρησησ αυτοφυών ειδων Η διατήρηση των αυτοφυών ειδών βασίζεται σε 4 τρόπους: Μητρικές φυτείες στις οποίες παρέχονται ειδικές συνθήκες α- νάλογα με τις απαιτήσεις των ειδών (εδαφικό μίγμα, συχνότητα και τρόπος άρδευσης κ.ά), Τράπεζα Σπερμάτων όπου γίνεται βραχύχρονη διατήρηση σπερμάτων σε ψυκτικό θάλαμο στους 4oC, Ιστοκαλλιέργεια: διατήρηση υπό ασηπτικές συνθήκες σε in vitro περιβάλλον ειδών τα οποία είναι είτε σημαντικά (σπάνια, ενδημικά, απειλούμενα κ.ά.), είτε παρουσιάζουν δυσκολίες με τις κλασικές μεθόδους αναπαραγωγής, είτε έχουν κάποιο ιδιαίτερο ε- ρευνητικό ενδιαφέρον, και οι Βοτανικοί Κήποι: (α) Ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων (ΒΒΚΚ): Βρίσκεται σε υψόμετρο 600m, στο Νομό Κιλκίς, 70 km από την πόλη της Θεσσαλονίκης. Καταλαμβάνει έκταση 310 στρεμμάτων και περιλαμβάνει 150 στρέμματα φυσικού δρυοδάσους και 160 στρέμματα, όπου έχουν διαμορφωθεί μονοπάτια περιήγησης, θεματικές ενότητες με ειδικούς χώρους φύτευσης και τον κήπο των αισθήσεων με τον εκθεσιακό χώρο στον οποίο φιλοξενούνται εκθέσεις με θέμα το περιβάλλον. Έχει 14 χρόνια λειτουργίας και διατηρούνται είδη τόσο ex situ όσο και in situ. (β) O Κήπος Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης (ΚΠΕ): Πρόκειται για έναν αστικό Βοτανικό Κήπο, ο οποίος αριθμεί 6 χρόνια λειτουργίας, που έχει διαμορφωθεί στο αγρόκτημα του ΕΛΓΟ Δήμητρα στη Θέρμη Θεσσαλονίκης, κοντά στη επιφάνεια της θάλασσας, καταλαμβάνει έκταση περίπου 10 στρεμμάτων με ειδικούς χώρους φύτευσης και συνδέεται άμεσα και λειτουργικά με τους υπόλοιπους ερευνητικούς και πειραματικούς χώρους του Εργαστηρίου. μελετη των συνθηκων αναπτυξησ σε ειδη με πιθανη εμπορικη αξιοποιηση Αναπόσπαστο κομμάτι της ex situ διατήρησης είναι η μελέτη των συνθηκών ανάπτυξης των ειδών καθώς και η καλλιέργεια των ειδών με πιθανή εμπορική αξιοποίηση. Το Εργαστήριο, στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων, μελετά τις συνθήκες καλλιέργειας α- ρωματικών-φαρμακευτικών ειδών τόσο σε ερευνητικές εφαρμογές όσο και σε πιλοτικούς αγρούς. Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας αποτελούν ιδανικό χώρο για την καλλιέργεια ελληνικών αρωματικών φυτών. Τα είδη αυτά έχουν μικρές απαιτήσεις σε εισροές και θα μπορούσαν να αποτελέσουν εναλλακτικές καλ- H διατήρηση και προστασία των φυτογενετικών πόρων της Ελλάδας βασίζεται σε επτά πολιτικέσ εστίαση μόνο στα αυτόχθονα φυτά της Ελλάδας επικέντρωση κυρίως στα σημαντικά αυτόχθονα φυτά (ενδημικά, σπάνια, απειλούμενα, τρωτά, φυτά με πιθανό ανθοκομικό, αρωματικό ή φαρμακευτικό ενδιαφέρον) πλήρης τεκμηρίωση βοτανικών συλλογών πολλαπλασιασμός πρωτίστως των σημαντικών ειδών συνδυασμένη in-situ (επιτόπια) και ex-situ διατήρηση ευαισθητοποίηση για τη φυτοποικιλότητα αυτόχθονων ειδών αξιολόγηση και αειφορική εκμετάλλευση αυτοφυών ειδών 10-19_pollapl_uliko.indd 14 6/18/14 4:43 PM

Smart Crops 15 λιέργειες ακόμα σε πολλές προβληματικές περιοχές (ορεινές, ημιορεινές, περιοχές με υποβάθμιση της ποιότητας του εδάφους κ.α.). Παράλληλα, οι σύγχρονες τάσεις της αρχιτεκτονικής τοπίου προτάσσουν τη χρήση ειδών της ελληνικής χλωρίδας στη διαμόρφωση χώρων, μικρής ή μεγάλης κλίμακας, λόγω της προσαρμοστικότητας τους στις εδαφοκλιματικές συνθήκες και αποτελούν καλλιέργειες χαμηλών εισροών. Με δεδομένο το μεσογειακό, ξηροθερμικό κλίμα της χώρας μας η χρήση αυτοφυών ειδών στην αστική αρχιτεκτονική μπορεί να αποτελέσει ισχυρό μοχλό ανάπτυξης. Πρόσθετα, αξίζει να αναφερθεί ότι λόγω των εδαφοκλιματικών συνθηκών η αυτοφυής χλωρίδα της Ελλάδας περιλαμβάνει ένα πλήθος φαρμακευτικών και αρωματικών ειδών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την παραγωγή πρώτης ύλης ως αρτυματικά (καρυκεύματα), αφεψήματα-ροφήματα αλλά και εκλεκτά εδέσματα γαστρονομίας. Το Εργαστήριο, εκτός από τα προγράμματα που υλοποιεί σε συνεργασία με τους δημόσιους φορείς, υποστηρίζει επιχειρηματικές προσπάθειες ιδιωτικών εταιριών που έχουν ως στόχο την α- ξιοποίηση των ειδών της ελληνικής χλωρίδας (σχεδιασμός νέων προϊόντων π.χ. φυσικά καλλυντικά, γαστρονομικά προϊόντα, αρωματικά έλαια και αλάτια ή ακόμα και κάποια ροφήματα από μείγματα επιλεγμένων ελληνικών αρωματικών ειδών). Παράλληλα, παρέχει τεχνικές συμβουλές σε καλλιεργητές ελληνικών αρωματικών ειδών και συμμετέχει σε σεμινάρια κατάρτισης παραγωγικών φορέων, ιδιωτών και πολιτών. βοτανικεσ αποστολεσ συλλογησ αυτοχθονων ειδων Η επιστημονική ομάδα του Εργαστηρίου διαθέτει εξειδικευμένο προσωπικό και ειδική άδεια συλλογής αυτοφυών ειδών από το υπουργείο Περιβάλλοντος. Τα είδη που συλλέγονται λαμβάνουν κωδικό πρόσβασης και συνοδεύονται από τις ε- ξής πληροφορίες: επιστημονική ονοματολογία και κωδικός όνομα και κωδικός συλλέκτη ημερομηνία, περιοχή, υψόμετρο και τοποθεσία συλλογής γεωγραφικές συντεταγμένες σημείου συλλογής με φορητό σύστημα γεωγραφικών συντεταγμένων (GPS) οικολογικές πληροφορίες για το in situ μικροπεριβάλλον. 10-19_pollapl_uliko.indd 15 6/18/14 4:43 PM

16 Smart Crops Kείµενο µε στοιχεία από την εισήγηση της Πασχαλίνας Χατζοπούλου, Τακτικής ερευνήτριας του ΕΛΓΟ «ΗΜΗΤΡΑ» ΕΙ Η ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ ΚΑΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΜΕ ΒΕΛΤΙΩΜΕΝΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Η δηµιουργία νέων ποικιλιών αρωµατικών φυτών µε βελτιωµένα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, τα οποία να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς είναι ο κύριος στόχος του Τµήµατος Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΗΜΗΤΡΑ. Το να εισαχθεί ένα είδος από την αρχική του κατάσταση στην καλλιέργεια απαιτεί µία µακρόχρονη διαδικασία και προϋποθέτει τη γνώση πάρα πολλών παραµέτρων από τη βιολογία, τη βοτανική, τη γενετική κ.α, όπως τόνισε χαρακτηριστικά η ρ. Πασχαλίνα Χατζοπούλου. Η επιτυχία της εισαγωγής οποιουδήποτε αυτοφυούς είδους στην καλλιέργεια εξαρτάται, από το πόσο κάλα ο βελτιωτής γνωρίζει τις εδαφοκλιµατικές του απαιτήσεις, τον τρόπο αναπαραγωγής του και τις καλλιεργητικές του πρακτικές. Στόχος της βελτίωσης είναι να δηµιουργήσει φυτά εύρωστα, οµοιόµορφα, µε αυξηµένη απόδοση σε σχέση µε τα αυτοφυη, τα οποία να είναι ανθεκτικά σε καταπονήσεις και παράλληλα να έχουν συγκεκριµένα ποιοτικά χαρακτηριστικά. ΘΕΤΙΚΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Το Τµήµα Αρωµατικών και Φαρµακευτικών Φυτών του ΕΛΓΟ- ή- µητρα έχει καταφέρει να δηµιουργήσει νέες ποικιλίες αρκετών ειδών µε βελτιωµένα χαρακτηριστικά, που έχουν δοκιµαστεί σε πειραµατικούς αγρούς, δίνοντας πολύ καλά αποτελέσµατα. Από αυτές ξεχωρίζουν οι παρακάτω: Ο «Μακεδονικός Μάραθος»µε αυξηµένη οµοιογένεια στην ω- ρίµανση των καρπών έως και 97%, διπλάσια παραγωγή σε καρπούς απο τους αρχικούς πληθυσµούς, υψηλά επίπεδα ανηθόλης (80%) και αυξηµένη απόδοση σε αιθέριο έλαιο (35%). Μπορεί να χρησιµοποιηθεί στην ποτοποιϊα, σε τρόφιµα και φυτοθεραπευτικά προϊόντα. Ο «Ελληνικός Βασιλικός» µε αυξηµένη απόδοση σε αιθέριο έλαιο (28%), όψιµη ανθοφορία και οµοιογένεια στο σχήµα έως και 90%. Τέσσερεις νέοι κλώνοι ρίγανης µε υψηλές αποδόσεις αιθέριου ε- λαίου αλλά και του συστατικού καρβακρόλη, υψηλή απόδοση σε βιοµάζα και οµοιοµορφία στο σχήµα και την ανθοφορία. Το «Ελληνικό Χαµοµήλι» σηµαντικά βελιωµένο ως προς τα αγρονοµικά χαρακτηριστικά και την αποδόσή του σε αιθέριο έλαιο. Μάλιστα το 2013 καλλιεργήθηκε για πρωτη φορά από παραγωγούς σε περιοχές της Μακεδονίας, της Θεσσαλίας και της Πελλοποννήσου. Τα τελευταία χρόνια η ζήτηση πολλαπλασιαστικού υλικού για την ε- γκατάσταση καλλιεργειών µε Σιδερίτη (τσάι του βουνού) είναι αυξηµένη, γι αυτό το τµήµα µελετά αυτή τη στιγµή τη δηµιουργία νέων ποικιλιών του είδους. Η ΑΝΘΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟ ΟΣΕΩΝ ΣΤΟΥΣ ΣΤΟΧΟΥΣ 10-19_pollapl_uliko.indd 16 6/18/14 5:59 PM

ΝΕΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΓΙΑ ΤΟ ΑΜΠΕΛΙ & ΤΟ ΚΡΑΣΙ Smart Crops 17 Με 100 σελίδες και πλούσια ύλη για τα αµπελοοινικά θέµατα, κυκλοφορεί το Σάββατο 26 Ιουλίου, αρχικά µαζί µε την Agrenda και στη συνέχεια αυτοτελώς σε όλα τα περίπτερα, το δεύτερο τεύχος του νέου περιοδικού Wine Trails ΝΤΖΑΝΗΣ ΑΜΠΕΛΟΣ & ΟΙΝΟΣ AgroNews.gr ΕΒ ΟΜΑ ΙΑΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙ Α ΑΓΟΡΩΝ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ Trails ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟ 26 ΙΟΥΛΙΟΥ 2014 10-19_pollapl_uliko.indd 17 6/18/14 4:43 PM

18 Smart Crops ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Ο γενοτυποσ που κανει τη διαφορα στο αιθεριο Η δημιουργία ενός νέου γενότυπου λεβάντας, του Lavandula angustifolia cv. etherio, είναι το αποτέλεσμα της επτάχρονης πειραματικής προσπάθειας του Δρ. Χρήστου Χασιώτη. Η νέα αυτή ποικιλία, σύμφωνα με τον ειδικό, παρουσιάζει εξαιρετική προσαρμοστικότητα στις ελληνικές εδαφοκλιματικές συνθήκες, ενώ έχει ικανοποιητικές αποδόσεις και ποιοτικά χαρακτηριστικά που ζητά η αγορά. Του Δρ. Χρήστου Χασιώτη Ειδικού στα αρωματικά φυτά και στα αιθέρια έλαια 10-19_pollapl_uliko.indd 18 6/18/14 4:49 PM

Smart Crops 19 παραλαβη και εφαρμογεσ του αιθεριου ελαιου Το αιθέριο έλαιο της λεβάντας λαμβάνεται από τα άνθη του φυτού Lavandula angustifolia και λόγω της ευχάριστης μυρωδιάς του έχει βρει ευρεία ε- φαρμογή στα καλλυντικά, τις κολόνιες και τα αρώματα. Η λεβάντα χρησιμοποιείται στην παρασκευή τροφίμων, σε ποτά, παγωτά, καραμέλες και τσίχλες. Στην αρωματοθεραπεία χρησιμοποιείται ως μυοχαλαρωτικό και ως ηρεμιστικό ενώ έχουν ερευνηθεί οι ιδιότητες της ως σπασμολυτικό, αντιιακό, και α- ντιβακτηριακό. Έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες ενώ σε πολλές περιπτώσεις, μπορεί να εφαρμοστεί αδιάλυτο στο δέρμα. Στην Ελλάδα το γένος Lavandula συναντάται με τα είδη L. αngustifolia και L. stoechas, τα οποία φύονται σε ασβεστούχα υποστρώματα, διαφορετικές κλίσεις εδαφών και σε υψόμετρο από 100 έως 800 μ. Επειδή τo αιθέριο έ- λαιο του είδους L. αngustifolia παρουσιάζει ι- διαίτερο επιστημονικό και εμπορικό ενδιαφέρον, γι αυτό και πριν από 18 χρόνια (1996) α- ποφασίσαμε με την επιστημονική μας ομάδα να ασχοληθούμε με το είδος αυτό. Πρώτος στόχος μας ήταν να βρούμε αυτοφυή L. αngustifolia και να την εξετάσουμε ως προς την ποιότητα και την ποσότητα του αιθερίου ελαίου της. Δεύτερος στόχος ήταν η δημιουργία ενός α- ξιόπιστου φυτού γενοτύπου - κλώνου, που να έχει υψηλό ποσοστό επιβίωσης στο χωράφι, καλής ποιότητας και υψηλής ποσότητας σε αιθέριο έλαιο. Ως τρίτο στόχο θέσαμε την καλλιέργεια του κλώνου σε χωράφι και την εμπορική παραγωγή του αιθέριου ελαίου του. Τελευταίος στόχος μας, ήταν ενημέρωση του κοινού, τόσο για το νέο φυτό που σκοπεύαμε να δημιουργήσουμε αλλά και να κοινωνήσουμε τα επιστημονικά μας αποτελέσματα ως προς τις προδιαγραφές καλλιέργειάς του. Επτά χρόνια πειραματισμού και δέκα χρόνια καλλιέργειας για τη νέα ποικιλία Επιγραμματικά, τα υλικά και η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είναι τα παρακάτω: 1. Φυτά του είδους L. αngustifolia εντοπίστηκαν σε αυτοφυείς πληθυσμούς και μετρήθηκαν ως προς την ποσότητα και την ποιότητα του αιθερίου ελαίου τους. Από τα 30 επιλεγμένα φυτά κάθε πληθυσμού επιλέχθηκαν τα μόνο τα δύο καλύτερα. 2. Τα επιλεγμένα φυτά διασταυρώθηκαν τεχνητά με σταυρεπικονίαση και οι σπόροι που προέκυψαν φυτεύτηκαν την ίδια χρονιά. Την άνοιξη δώσανε καινούρια φυτά, τα οποία ελέχθησαν ξανά για την ποσότητα και την ποιότητα του αιθέριου ελαίου τους. Από τα 400 ε- λεγμένα φυτά της καλλιέργειας επιλέχθηκαν τα 20 καλύτερα τα οποία ξαναδιασταυρώθηκαν με σταυρεπικονίαση. 3. Η παραπάνω διαδικασία επαναλήφθηκε για έξι χρόνια με αποτέλεσμα τον 7ο χρόνο να δημιουργηθεί ένας νέος γενότυπος λεβάντας με εξαιρετικά χαρακτηριστικά και επιδόσεις για καλλιέργεια στην Ελλάδα. Στη νέα λεβάντα δόθηκε το όνομα Lavandula αngustifolia cv. etherio, προς τιμήν της εταιρίας αιθέριο (www.etherio.gr), που στάθηκε α- ρωγός και ανέλαβε εξολοκλήρου τις δαπάνες για την δημιουργία του φυτού. 4. O κλώνος πολλαπλασιάστηκε αγενώς σε χιλιάδες φυτά και 20 στρέμματα βιολογικής καλλιέργειας εγκαταστάθηκαν σε ημιορεινή περιοχή του νομού Θεσσαλονίκης, με σκοπό την παραγωγή αιθερίου ελαίου. 5. Τα φυτά καλλιεργήθηκαν για δέκα χρόνια, η παραγόμενη λεβάντα αποστάχθηκε σε ανοξείδωτους άμβυκες απόσταξης με ατμό τόσο σε βιομηχανική όσο και σε βιοτεχνική κλίμακα ενώ το αιθέριο έλαιο της λεβάντας μας, διατίθεται αποκλειστικά από το «αιθέριο». Ευρεία προσαρμοστικότητα και καλά ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά Συμπερασματικά, μετά από: 17 χρόνια επιστημονικής έρευνας (7 χρόνια για τη δημιουργία και άλλα 10 για την καλλιέργεια). 400 σταυρογονιμοποιήσεις φυτών λεβάντας (Lavandula angustifolia) 2.345 ποιοτικούς και ποσοτικούς ελέγχους, με ιδιαίτερη χαρά παρουσιάζουμε την ποικιλία Lavandula αngustifolia cv. etherio, η ο- ποία χαρακτηρίζεται από την παραγωγή ποιοτικού αλλά και ποσοτικού αιθέριου ελαίου, μπορούμε να παρουσιάσουμε για τη νέα ποικιλία, τα παρακάτω αποτελέσματα: 1. Το ποσοστό επιβίωσης των φυταρίων στο χωράφι υπερέβη το 99.9% και η παραγωγή λουλουδιών ήταν πλούσια. 2. Η προσαρμοστικότητά του στις ελληνικές εδαφοκλιματικές συνθήκες είναι εξαιρετική. 3. Η μέση παραγωγή του αιθέριου ελαίου σε εκτατική καλλιέργεια ήταν και είναι περίπου 7,6 λίτρα ανά στρέμμα, που μεταφράζεται σε ποσοστό της δρόγης ως 2,3% f.w. ή 5,2% d.w. 4. Σαράντα δύο χημικές ενώσεις προσδιορίστηκαν στο αιθέριο έλαιο του κλώνου L. αngustifolia cv etherio. Οι σημαντικότερες ε- νώσεις είναι linalool με 35,9-42,6% και linalyl acetate 38-44,6%. 5.Η λεβάντα etherio έχει ελεγχθεί σε διαφορετικά εδαφοκλιματικά περιβάλλοντα αλλά και σε διαφορετικές ημερήσιες συγκομιδές. Τα αποτελέσματα βρίσκονται στο επιστημονικό άρθρο http://www.etherio.gr/lav_ FEB.pdf. 6. Οι γονιδιακοί έλεγχοι της Lavandula αngustifolia cv. etherio αλλά και των βιοσυνθετικών μονοπατιών της έχουν ολοκληρωθεί. Σε συνδυασμό με μεθόδους ταυτοποίησης, η λεβάντα μας προστατεύεται από κακόβουλο πολλαπλασιασμό της, χωρίς την επίσημη άδεια μας. 7. Η επίσημη επιστημονική δημοσίευση του έργου βρίσκεται στη διεύθυνση http://www. etherio.gr/lav_indu.pdf. 10-19_pollapl_uliko.indd 19 6/18/14 4:49 PM

20 Smart Crops καλλιεργητικα ΛΕΠΤΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΣΤΑ ΙΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ (σε στρµ.) Γαλλία Αυστρία Ιταλία Πολωνία Ισπανία Φιλανδία Βουλγαρία Ελλάδα 355.000 243.000 173.130 203.000 190.000 15.700 45.000 24.000-33.000 Μικρές απαιτήσεις σε εισροές, εύκολη βιολογική καλλιέργεια και αξιοποίηση εδαφών µε κλίση και µικρή γονιµότητα ανήκουν στα πλεονεκτήµατα των αρωµατικών φυτών, τα οποία παρουσιάζουν και αρκετές ιδιαιτερότητες στην καλλιέργεια και τη διαχείρισή τους. ΠΗΓΗ: ΝΤΖΑΝΗΣ ΗΛΙΑΣ (ΓΕΩΠΟΝΟΣ, ΑΝΘΗΡ) 20-31_kalliergitika.indd 20 6/18/14 5:57 PM