ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ LEADER+ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΑΝ.ΚΟ. Α.Ε. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΜΗΛΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΕΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΜΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3... 3 8. SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ (ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ, Α ΥΝΑΜΙΕΣ, ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ, ΑΠΕΙΛΕΣ) ΓΙΑ ΤΟ ΜΗΛΟ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ... 3 9. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΜΗΛΟΥ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ... 6 10. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΗΛΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΕΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ... 9 10.1 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ...9 10.2 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ ΝΩΠΟΥ ΜΗΛΟΥ... 10 10.3 ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ... 11 11. ΒΑΘΜΟΣ ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΗΛΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΓΕΩΡΓΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ... 12 12. ΣΧΕ ΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ.... 13 12.1 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΠΟΠ / ΠΓΕ... 13 12.1.1 Εφαρµογή Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στην Καλλιέργεια του Μήλου... 13 12.1.2 Βιολογική Γεωργία και η Παραγωγή Μήλου... 18 12.1.3 Πιστοποίηση Προϊόντων Π.Ο.Π και Π.Γ.Ε... 22 12.2 ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ - ΕΜΠΟΡΙΑ... 24 12.2.1 Προτεινόµενες ράσεις - Γενικά... 24 12.2.1.1 Συντήρηση σε ψύξη... 24 12.2.1.2 Χυµοποίηση... 25 12.2.1.3 Παραγωγή Μηλίτη Οίνου Μηλόξυδου... 25 12.2.1.4 Αποξήρανση Αφυδάτωση... 26 12.2.2 Αξιολόγηση Προτεινόµενων ράσεων... 28 12.2.3 Περιγραφή Απαιτήσεων Συντήρησης σε Ψύξη... 31 12.2.4 Αποξήρανση - Αφυδάτωση... 33 12.2.4.1 Μέθοδοι Αποξήρανσης - Αφυδάτωσης... 34 12.2.4.2 υναµικότητα... 35 12.2.4.3 Αναγκαίος Εξοπλισµός... 35 12.2.4.4 Θάλαµος Αποξήρανσης... 38 12.2.4.5 Παραγόµενα Προϊόντα Χρήσεις - Προδιαγραφές... 41 12.2.4.6 Κόστος Παραγωγής και Αξία Παραγωγής... 43 12.2.4.7 Αγορά αποξηραµένου µήλου στην Ελλάδα... 45 AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 1
12.3 ΙΑΣΦΑΛΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ... 47 12.3.1 Συστήµατα Ποιότητας... 47 12.3.2 HACCP... 49 12.3.3 Η Εφαρµογή της Ανάλυσης Επικινδυνότητας και Κρίσιµων Σηµείων Ελέγχου (HACCP) στα Μήλα.... 53 12.4 ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ... 59 12.4.1 Τοµείς Ενδιαφέροντος Τεχνικής Υποστήριξης... 59 12.4.1.1 Πρωτογενής τοµέας... 59 12.4.1.2 Μεταποίηση εµπορία προϊόντα ποιότητας... 60 12.4.1.3 ιαρκής µεταφορά τεχνογνωσίας... 60 12.4.2 Τρόποι Παροχής Τεχνικής Υποστήριξης... 61 12.5 ΠΡΟΒΟΛΗ - ΠΡΟΩΘΗΣΗ... 63 12.6 ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΦΟΡΕΑ ΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΚΟΙΝΩΝ ΡΑΣΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΜΗΛΟ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ... 65 12.6.1 Σκοπός... 65 12.6.2 Οδηγός Συνεργασίας Φορέων... 65 13. ΤΡΟΠΟΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΧΕ ΙΟΥ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΗΛΟΥ ΈΝΤΑΞΗ ΣΤΟ ΤΟΠΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ LEADER+... 66 13.1 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΠΡΩΤΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ (ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟ ΟΙ, ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ)... 67 13.2 ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΥΠΟ ΟΜΗ ΤΥΠΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗΣ ΕΜΠΟΡΙΑΣ... 72 13.3 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ... 76 13.4 ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΟΜΗΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ... 78 13.5 ΠΡΟΒΟΛΗ - ΠΡΟΩΘΗΣΗ... 80 14. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΥΝΟΛΙΚΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΗΛΟΥ.... 82 14.1 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΓΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ... 82 14.2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ... 82 14.3 ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ... 83 AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 8. SWOT Ανάλυση (Πλεονεκτήµατα, Αδυναµίες, Ευκαιρίες, Απειλές) για το Μήλο στην Περιοχή Μελέτης Λαµβάνοντας υπόψη την ανάλυση της υφιστάµενης κατάστασης, διαµορφώνονται τα κατωτέρω ποιοτικά χαρακτηριστικά τα οποία συνθέτουν την S.W.O.T. ανάλυση, τον συνδυασµό δηλαδή των δυνατών και αδύνατων σηµείων (Strengths - Weaknesses), µε τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται και τους κινδύνους που ελλοχεύουν (Opportunities - Threats). Η ανάλυση αυτή συνεισφέρει αποφασιστικά στη συνέχεια της µελέτης, στον καθορισµό στόχων για την ολοκληρωµένη διαχείριση του µήλου, καθώς και στη διαµόρφωση των µέτρων του σχεδίου προγράµµατος υλοποίησης, προκειµένου να έχει τη µέγιστη δυνατή αποτελεσµατικότητα. Τα πλεονεκτήµατα - δυνάµεις (Strengths), δηλαδή οι εσωτερικές συνθήκες που περιγράφουν τη θέση του µήλου της περιοχής και σχετίζονται άµεσα µε τις δυνατότητες ανάπτυξης και ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι τα ακόλουθα: Πλούσια φυσικά διαθέσιµα. Στην περιοχή υπάρχουν µεγάλα υδρολογικά διαθέσιµα, χρήσιµα για την καλλιέργεια του µήλου. Οι φυσικές συνθήκες, θερµοκρασία και µέσο ετήσιο ύψος βροχής ευνοούν την καλλιέργεια αυτή. Στην περιοχή υπάρχουν οι απαραίτητες τεχνικές υποδοµές σε επίπεδο εκµετάλλευσης, που υποστηρίζουν και θα υποστηρίζουν και στο µέλλον τους µηλοκαλλιεργητές, αγροτική οδοποιία και υψηλός βαθµός εκµηχάνισης των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Παράγεται προϊόν εξαιρετικά ανθεκτικό. Υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης του σε χώρους συντήρησης για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Οι παραγωγοί έχουν επαρκή γνώση της τεχνικής της καλλιέργειας µήλου, αυτό τους δίνει το πλεονέκτηµα ώστε να αντιµετωπίζουν έγκαιρα τα προβλήµατα που µπορεί να παρουσιαστούν. Έτσι επιτυγχάνουν παραγωγή µε υψηλά στάνταρ ποιότητας. Το ικανοποιητικό µέγεθος των εκµεταλλεύσεων που µπορούν να στηρίξουν τις απαιτήσεις την παραγωγής. Η εισαγωγή στα καλλιεργητικά συστήµατα νέων ποικιλιών ανθεκτικότερων, πιο παραγωγικών και η µικρή ηλικία των δέντρων εξασφαλίζει την συνέχιση την AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 3
καλλιέργειας µε απαιτήσεις για µεγαλύτερες ποσότητες άλλα κυρίως για υψηλότερη ποιότητα. Τα µειονεκτήµατα - αδυναµίες (Weaknesses), δηλαδή οι εσωτερικές συνθήκες που µειώνουν τη θέση του µήλου της περιοχής, ως προς τις δυνατότητες ολοκληρωµένης διαχείρισής του είναι τα ακόλουθα: Οι εγγενείς αδυναµίες των συνεταιρισµών να διαδραµατίσουν το ρόλο που πρέπει στην παραγωγή αλλά και στην εµπορία του µήλου. Το υψηλό κόστος παραγωγής. Οι έντονες διακυµάνσεις της παραγωγής, που δηµιουργούν προβλήµατα στον προγραµµατισµό και ανισορροπία στην προσφορά του προϊόντος. Η έλλειψη λοιπών υποδοµών εµπορίας του προϊόντος αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην ορθολογικότερη εµπορική διαχείριση του µήλου. Κυρίως οι υποδοµές που οι συνεταιρισµοί διαθέτουν θεωρούνται ανεπαρκείς για µια τέτοια διαδικασία. Το περιορισµένο πεδίο της αγοράς. Οι παραγόµενες ποσότητες διακινούνται εντός τον ορίων της χώρας. Ουσιαστικά δεν υπάρχει εξαγωγική δραστηριότητα. Η έλλειψη αυστηρών προδιαγραφών πιστοποίησης. Η πλήρης έλλειψη µεταποιητικής δραστηριότητας και αντίστοιχης υποδοµής. Ολόκληρη η εµπορεύσιµη ποσότητα διακινείται σαν νωπό προϊόν, εκτός ελάχιστων ποσοτήτων που διατίθενται για χυµοποιηση, σε βιοµηχανίες εκτός περιοχής. Οι προοπτικές ευκαιρίες (Opportunities), δηλαδή οι τρέχουσες ή µελλοντικές συνθήκες, που επενεργούν θετικά για την ανάπτυξη της ολοκληρωµένης διαχείρισης του µήλου της περιοχής είναι οι ακόλουθες: Τα διάφορα χρηµατοδοτικά µέσα, στο πλαίσιο της τρίτης προγραµµατικής περιόδου και ιδιαίτερα η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER+, που προσφέρουν τα µέσα, διαµορφώνουν τις δυνατότητες και δίνουν της ευκαιρίες, για επενδύσεις υπέρ της οργάνωσης της διαχείρισης του µήλου. Οι τάσεις της αγοράς, όπου ολοένα αυξάνεται η ζήτηση ποιοτικών προϊόντων αλλά και µεταποιηµένων προϊόντων µήλου. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού. Με την ολοκλήρωση της θα δηµιουργηθεί άµεση πρόσβαση για το προϊόν στα µεγάλα λιµάνια της Β. Ελλάδας (Θεσσαλονίκη, Ηγουµενίτσα, Καβάλα) Το ιδιαίτερα φθηνό ενεργειακό δυναµικό, που υπάρχει στην ευρύτερη περιοχή και µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την µεταποίηση του µήλου. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 4
Οι απειλές - κίνδυνοι (Threats), δηλαδή οι τρέχουσες ή µελλοντικές συνθήκες, που ενεργούν αρνητικά για την ανάπτυξη της ολοκληρωµένης διαχείρισης του µήλου της περιοχής είναι οι ακόλουθες: Γενικά η απελευθέρωση των αγορών και ο έντονος ανταγωνισµός, τόσο στο εξωτερικό, όσο και στο εσωτερικό. Η είσοδος νέων χωρών στην Ε.Ε. Οι διαρθρώσεις των εκµεταλλεύσεων της περιοχής, που χρειάζονται περαιτέρω και µε εντονότερο ρυθµό βελτιώσεις και εκσυγχρονισµούς. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 5
9. Αξιολόγηση των Προβληµάτων της Καλλιέργειας του Μήλου στην Περιοχή Μελέτης και Προοπτικές Ανάπτυξης Η καλλιέργεια του µήλου στην περιοχή, όπως µέχρι σήµερα έχει διαµορφωθεί, από τη φάση της παραγωγής µέχρι και τη συγκοµιδή της, θεωρείται ότι δεν αντιµετωπίζει ουσιαστικά προβλήµατα και αδυναµίες. Αυτό οφείλεται στην συσσωρευµένη γνώση των παραγωγών πάνω στην συγκεκριµένη διαδικασία παραγωγής και στην εισαγωγή νέων βελτιωµένων και ανθεκτικότερων ποικιλιών στα σχέδια παραγωγής. Η γνώση των πιθανών προβληµάτων που µπορεί να προκύψουν, δίνει στους παραγωγούς το πλεονέκτηµα της έγκαιρης αντιµετώπισής τους. Αυτό έχει και σαν αποτέλεσµα της αύξηση και της παραγωγής άλλα και της ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων. Οι φυσικές απειλές (χαλάζι, παγετός) καθώς και άλλοι εξωγενείς παράγοντες, που εισέρχονται στην διαδικασία παραγωγής και δεν είναι δυνατό να προβλεφθούν και να ελεγχθούν από τους παραγωγούς, έχουν σαν αποτέλεσµα µεγάλες αυξοµειώσεις της παραγωγής και σε ποιότητα άλλα και σε ποσότητα. Το πρόβληµα αυτό πρέπει να επισηµανθεί, διότι ο σχεδιασµός ολοκληρωµένης διαχείρισης του µήλου της περιοχής θα πρέπει να συνυπολογίζει και αυτή την παράµετρο, ώστε να είναι ρεαλιστικός. Είναι γεγονός ότι οι παραγωγοί παρακολουθούν τις εξελίξεις στην τεχνολογία και τεχνογνωσία πάνω στην καλλιέργεια του µήλου. Κατά την περίοδο 1994 1999 στο σύνολο τους σχεδόν οι παραγωγοί κατάφεραν και εντάχθηκαν σε καθεστώτα ενίσχυσης των γεωργικών τους εκµεταλλεύσεων, πραγµατοποιώντας επενδύσεις, κυρίως σε νέα µηχανήµατα, εγκατάσταση νέων οπωρώνων, εγκατάσταση ιδιωτικών αρδευτικών δικτύων (στάγδην) και άλλα. Οι επενδυτικές κινήσεις από τότε µέχρι σήµερα έχουν περιοριστεί σηµαντικά, µιας και µόλις πρόσφατα (2003) οι παραγωγοί είχαν ξανά την ευκαιρία να ενταχθούν σε κάποιο ανάλογο επενδυτικό καθεστώς. Κατά γενική οµολογία σήµερα η ένταξη σε ένα τέτοιο καθεστώς θεωρείται πολύ δυσκολότερη από ότι την προηγούµενη προγραµµατική περίοδο. Το γεγονός αυτό µπορεί να έχει σαν αποτέλεσµα την εµφάνιση ελλειµµάτων στις υπάρχουσες υποδοµές των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, µε την επισήµανση ότι θα πρέπει στο µέλλον να γίνουν οι απαραίτητες παρεµβάσεις στις υποδοµές των γεωργικών εκµεταλλεύσεων ώστε να αποφευχθεί η εξέλιξη αυτή. Όπως έχει αναφερθεί στο προηγούµενο κεφάλαιο, την τελευταία δεκαετία σηµειώθηκε αύξηση της καλλιέργειας µήλου στην περιοχή. Αυτή η τάση σήµερα δεν έχει ανακοπεί. Περιοριστικός παράγοντας είναι οι αρδευόµενες εκτάσεις που υπάρχουν στην περιοχή. Από τα στοιχεία προκύπτει ότι αυτές οι εκτάσεις σήµερα δεν µπορούν να καλύψουν τις ανάγκες για επέκταση της καλλιέργειας του µήλου στην περιοχή. Προκύπτει λοιπόν η ανάγκη για επέκταση των αρδευτικών δικτύων και αύξηση των αρδευόµενων στρεµµάτων. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 6
Η εναρµόνιση της παραγωγικής διαδικασίας στο σύνολο της περιοχής µε τα πρότυπα της ολοκληρωµένης παραγωγής είναι ο στόχος που έχει τεθεί από τους συνεταιρισµούς, αλλά µέχρι σήµερα δεν έχει επιτευχθεί παρά µόνο σε ένα µικρό αριθµό στρεµµάτων από τον συνεταιρισµό Πύργων. Οι λόγοι που επιβάλλουν την εµπλοκή όλων των παραγωγών µήλου και ολόκληρης της καλλιεργήσιµης έκτασης σε αυτή την προοπτική είναι πολυδιάστατοι. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η πιστοποίηση του προϊόντος. Αποκτά δηλαδή ένα σήµα και εξ αυτού µπορεί να αποκτήσει αναγνωρισιµότητα από τον καταναλωτή. Επιπλέον, µε την εφαρµογή ολοκληρωµένου συστήµατος παραγωγής, είναι δυνατή η µείωση του κόστους παραγωγής και τέλος µέσω αυτής της διαδικασίας επιτυγχάνεται µεταφορά τεχνογνωσίας για την παραγωγική διαδικασία σε όλους τους παραγωγούς. Η εφαρµογή ολοκληρωµένου συστήµατος φυσικά δεν περιορίζεται µόνο στην παραγωγική διαδικασία άλλα και πέρα απ αυτή. Οι διαδικασίες αποθήκευσης, συντήρησης αλλά και η µεταφορά του προϊόντος, περιέχονται σε ένα ολοκληρωµένο σύστηµα. Σ αυτό ακριβώς το επίπεδο εντοπίζονται οι περισσότερες αδυναµίες στην περιοχή. Είναι γεγονός αναµφισβήτητο ότι υπάρχει σηµαντική έλλειψη υποδοµών αποθήκευσης και συντήρησης µήλων. ιαπιστώνεται ότι η δυναµικότητα των χώρων που ανήκουν στους συνεταιρισµούς φτάνει να καλύψει µόλις το 10% της συνολικής παραγωγής µήλου, ενώ η δυναµικότητα των ιδιωτικών ψυγείων φτάνει περίπου στα ίδια µεγέθη. Επιπλέον, κανένα από τα συνεταιριστικά ψυγεία δεν διαθέτει σύγχρονα συστήµατα ψύξης και συντήρησης (Θαλάµους πρό-ψύξης και Θαλάµους Ελεγχόµενης Ατµόσφαιρας). Πρέπει να αναφερθεί επίσης, ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει θετικά βήµατα προς αυτή την κατεύθυνση. Τα λειτουργούντα σήµερα συνεταιριστικά ψυγεία κατασκευάστηκαν κατά την περίοδο 1998 έως 2000, είναι δηλαδή σχετικά νέες επενδύσεις και έχουν συµβάλει στη βελτίωση των συνθηκών, όµως, παρόλα αυτά, θεωρείται αναγκαίο να υπάρξουν και νέες επενδύσεις για την αύξηση της δυναµικότητας των αποθηκευτικών χώρων, όπως επίσης θεωρείται αναγκαίος και ο εξοπλισµός των παλαιών αποθηκευτικών χώρων µε σύγχρονα συστήµατα συντήρησης. Επίσης είναι γεγονός και παράλληλα αποτελεί σηµαντικό πρόβληµα συνολικά για την διαδικασία καλλιέργειας και εµπορίας του µήλου η µη ύπαρξη οργανωµένης, σε τοπικό επίπεδο, δοµής εµπορίας του προϊόντος. Η ύπαρξη µια δοµής αυτού του είδους θα µπορούσε να έχει σηµαντικά αποτελέσµατα συνολικά στην διαχείριση του µήλου της περιοχής. Πρωτίστως θα υπήρχε η δυνατότητα να επωφεληθεί η τοπική κοινωνία από την προστιθέµενη αξία που προσδίδεται από την εµπορία του µήλου και σαν συνέπεια θα είχε υψηλότερες τιµές στον παραγωγό. ευτερευόντως, µε την ύπαρξη της θα λειτουργούσαν αποδοτικότερα τα κανάλια της αγοράς και θα AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 7
µπορούσε η παραγωγή να εναρµονιστεί γρηγορότερα µε αυτό που ζητά ο καταναλωτής. Μια σηµαντική τέλος έλλειψη, που υπάρχει στην περιοχή, είναι οι υποδοµές δευτερογενούς αξιοποίησης του µήλου. Η µεταποίηση του µήλου, πέρα από την προστιθέµενη αξία που µπορεί να προσδώσει στο προϊόν, έχει και άλλες ευεργετικές συνέπειες: Η αποµάκρυνση µιας ποσότητας παραγωγής, για µεταποίηση, από την αγορά, για κάποια χρονική περίοδο, έχει σαν συνέπεια την τάση αύξησης της τιµής του νωπού προϊόντος. Επιπλέον, δηµιουργούνται εποχιακές άλλα και µόνιµες θέσεις εργασίας, εξέλιξη που συνεπάγεται αύξηση των εισοδηµάτων. Η µεταποίηση του προϊόντος το καθιστά διατηρήσιµο για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα και συγχρόνως απαιτεί µικρότερο κόστος. ηµιουργούνται οι δυνατότητες επέκτασης των αγορών και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, γιατί µε την διαφοροποίηση του προϊόντος επιτυγχάνεται µικρότερο κόστος µεταφοράς και µεγαλύτερη διάρκεια ζωής. Συµπερασµατικά µπορεί να υποστηριχθεί, ότι στην περιοχή υπάρχουν δυνατότητες και προοπτικές ανάπτυξης της καλλιέργειας του µήλου. Μια τέτοια δυναµική ήδη παρατηρείται τα τελευταία χρόνια: Αύξηση των καλλιεργήσιµων στρεµµάτων και σταδιακή αντικατάσταση των ποικιλιών µε νέες πιο αποδοτικές, αποδοτικότερη χρήση των ήδη υπαρχόντων και η δηµιουργία νέων αρδευτικών δικτύων, σε συνδυασµό µε βελτίωση των λοιπών τεχνικών υποδοµών, αύξηση των καλλιεργούµενων στρεµµάτων και αύξηση της παραγωγής. Επιπλέον, µε την εφαρµογή ολοκληρωµένων συστηµάτων παραγωγής, άλλα και επιπλέον εισαγωγή των προωθούµενων από το Υ.Γ. ποικιλιών είναι δυνατό να επιτευχθεί παραγωγή υψηλότερης ποιότητας. Από του σηµείου αυτού και πέρα, απαιτείται η ανάπτυξη επιτόπου δοµών εµπορίας και η ενίσχυση των δοµών τεχνικής υποστήριξης. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 8
10. Αναλυτική Παρουσίαση της Συνολικής ιαχείρισης του Μήλου για την Παραγωγή Νέων Προϊόντων Η συνολική διαχείριση του µήλου για την παραγωγή νέων προϊόντων αποτελεί µια πολυδιάστατη έννοια. Η διαχείριση της καλλιεργούµενης έκτασης και η επιλογή αύξησης ή µείωσης και αντικατάστασης ποικιλιών, η εµπορία του και η µεταποίηση του, περιέχονται σε αυτό που ορίζεται ως συνολική διαχείριση. Η παραγωγή νέων προϊόντων αποτελεί αναγκαία και ικανή συνθήκη στο πλαίσιο ενός σχεδίου συνολικής διαχείρισης του µήλου. Οι πρωτοβουλίες τέλος και η ενεργοποίηση των ίδιων των παραγωγών και των οργανώσεών τους συνιστούν την βασική προϋπόθεση για τη λειτουργία του σχεδίου αυτού. Η έννοια παραγωγή νέου προϊόντος, περιέχει την εισαγωγή στην καλλιεργητική διαδικασία νέων ποικιλιών νέων τεχνολογιών, συστηµάτων ποιότητας και πιστοποίησης, περιέχει επίσης την διαφοροποίηση στον τρόπο λειτουργίας των καναλιών εµπορίας του προϊόντος και τέλος περιέχει την µεταποίησή του για την παραγωγή διαφοροποιηµένων προϊόντων. Από τα προηγούµενα γίνεται κατανοητό ότι η αναλυτική παρουσίαση της συνολικής διαχείρισης του µήλου θα πρέπει να παρουσιαστεί σε τρεις διαφορετικές κατευθύνσεις. Αυτές είναι η διαχείριση της παραγωγικής διαδικασίας, ή διαχείριση της εµπορίας και η µεταποίηση. 10.1 ιαχείριση της Παραγωγικής διαδικασίας Η διαχείριση της παραγωγικής διαδικασίας είναι ένας ρόλος που µπορούν και πρέπει να έχουν οι τοπικές οργανώσεις των παραγωγών. Οι συνεταιρισµοί πρέπει να αποτελέσουν τους ενδιάµεσους µεταξύ της εφαρµοσµένης έρευνας και τεχνολογίας και των παραγωγών και να κατευθύνουν τα µέλη τους προς την κατεύθυνση της αντικατάστασης των ποικιλιών και να τους ενηµερώνουν συνεχώς για τις απαραίτητες παρεµβάσεις που πρέπει να γίνονται. Θα πρέπει να σχεδιάσουν και προγραµµατίσουν την επέκταση της καλλιέργειας µήλου στην περιοχή. Οι συνεταιρισµοί θα πρέπει να κατευθύνουν και να βοηθούν τα µέλη τους για την χρήση νέων τεχνικών και τεχνολογιών, µε βασικό στόχο την αύξηση της ποιότητας. Για την επίτευξη αυτού του στόχου θα πρέπει επιπλέον να ενταχθούν οι συνεταιρισµοί, για το σύνολο τον στρεµµάτων που αντιπροσωπεύουν, σε συστήµατα ολοκληρωµένης παραγωγής. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 9
10.2 ιαχείριση της Εµπορίας Νωπού Μήλου Πρώτιστα οι συνεταιρισµοί οφείλουν να βγουν στο προσκήνιο της εµπορικής διαδικασίας. Το πρώτο που είναι απαραίτητο να γίνει είναι επενδύσεις από τους συνεταιρισµούς, προς τη κατεύθυνση της αύξησης της δυναµικότητας των αποθηκευτικών χώρων. Για να µπορέσουν να εµπλακούν ουσιαστικά οι συνεταιρισµοί στην διαδικασία της εµπορίας του µήλου θα πρέπει να διαθέτουν αποθηκευτικούς χώρους (ψυγεία) που να µπορούν να καλύψουν τουλάχιστον το 20% της παραγωγής. Με δεδοµένο ότι σε µια φυσιολογική χρονία στη περιοχή παράγονται περισσότεροι από 26.000 τόνοι µήλου, θα πρέπει να υπάρχουν ψυγεία δυναµικότητας άνω των 5.000 τόνων. Σήµερα η δυναµικότητα αυτή δεν ξεπερνά τους 2.500 τόνους. Ουσιαστικά οι συνεταιρισµοί θα πρέπει να διπλασιάσουν την δυναµικότητα των ψυγείων τους. Επιπλέον θα πρέπει τα ψυγεία, που λειτουργούν σήµερα, να εκσυγχρονιστούν µε συστήµατα διασφάλισης του προϊόντος. Θα πρέπει να εγκατασταθούν συστήµατα ελεγχόµενης ατµόσφαιρας και, όπου δεν υπάρχουν, θάλαµοι πρό-ψύξης. Στην περιοχή λειτουργούν δύο διαλογητήρια δυναµικότητας 8 τόνων των ώρα. Η δυναµικότητά τους µπορεί να καλύψει τις ανάγκες των συνεταιρισµών στην διαδικασία αυτή. Είναι γεγονός πως µε τις υπάρχουσες συνθήκες δεν είναι δυνατό, ολόκληρη η παραγόµενη ποσότητα να διακινείται µέσω των συνεταιρισµών. Θα πρέπει όµως και πάντα µε βάση την δυναµικότητα που διαθέτουν για αποθήκευση, διαλογή και τυποποίηση να αυξήσουν τις ποσότητες που εµπορεύονται. Με δεδοµένο ότι η συγκοµιδή των µήλων γίνεται σε διάστηµα 30 µε 40 ηµερών, οι συνεταιρισµοί σε αυτό το διάστηµα, µε βάση την δυναµικότητα των διαλογητηρίων που διαθέτουν, µπορούν να αναλάβουν να τυποποιούν περισσότερες από 10.000 τόνους µήλα που θα πωλούν άµεσα στο εµπόριο, ενώ ταυτόχρονα να αποθηκεύουν περίπου 2.500 τόνους µήλα για να τα εµπορευτούν αργότερα. Αν η ποσότητα που µπορούν να υποθηκεύσουν διπλασιαστεί και φτάσει τους 5.000 τόνους οι συνεταιρισµοί µπορούν να ελέγχουν πάνω από το 55% της παραγόµενης ποσότητας. Αυτό το ποσοστό µπορεί να είναι µεγαλύτερο, γιατί οι προηγούµενοι υπολογισµοί έγιναν µε την υπόθεση ότι δεν υπάρχουν προβλήµατα στην παραγωγή δηλαδή η παραγόµενη ποσότητα µήλου ξεπερνά σταθερά τους 26.000 τόνους. Με µια µέση ποσότητα παραγωγής που φτάνει τους 18.000 τόνους, το αναφερόµενο προηγούµενο ποσοστό φτάνει το 83%. Έχοντας τον έλεγχο τόσου σηµαντικού µέρους της παραγωγής, οι συνεταιρισµοί θα µπορούν να ασκούν ουσιαστικά πολιτική εµπορίας. Για να µπορέσει να λειτουργήσει αυτός ο µηχανισµός, θα πρέπει οι παραγωγοί να παραδίδουν τα µήλα αποκλειστικά και µόνο στους συνεταιρισµούς. ιαδικασία που σήµερα δεν εφαρµόζεται αν και θα έπρεπε, αφού οι συνεταιρισµοί λειτουργούν σαν οµάδες παραγωγών και τα µέλη των οµάδων είναι υποχρεωµένα να παραδίδουν την παραγωγή τους αποκλειστικά στους συνεταιρισµούς. Βασική προϋπόθεση συνεπώς AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 10
είναι οι συνεταιρισµοί να αναλάβουν πλήρως τις αρµοδιότητες και ευθύνες που απορρέουν από τα επιχειρησιακά τους σχέδια, ως αναγνωρισµένες Οµάδες Παραγωγών. 10.3 Μεταποίηση Όπως είναι φυσικό, στο σύνολο της ποσότητας µήλου που διακινείται, υπάρχουν µήλα όλων των ποιοτικών κατηγοριών. Μια τυπική κατανοµή των ποιοτικών κατηγοριών στο σύνολο της παραγωγής παρουσιάζεται στον παρακάτω πίνακα. ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1 ΤΥΠΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΠΟΙΟΤΙΚΩΝ ΚΑΤΗΓΟΡΙΩΝ ΜΗΛΟΥ, Ποσοστό Τυπική Κατάταξη Ποιοτικών Κατηγοριών Μήλου µε Βάση την ιάµετρο του Προϊόντος Από 8,5 cm έως 9 cm Μεγαλύτερη από 9 cm Από 7,8 cm έως 8,5 cm Από 7 cm έως 7,8 cm Από 6,5 cm έως 7 cm Μικρότερη από 6,5 cm Μη Εµπορεύσιµα 1 2 3 4 5 6 7 % 15,00% 5,00% 15,00% 30,00% 25,00% 5,00% 5,00% ΠΗΓΗ: ΕΠΙΤΟΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΜΕΛΕΤΗΣ Γίνεται κατανοητό ότι, οι ποιοτικές κατηγορίες που πετυχαίνουν υψηλές τιµές στην αγορά δεν µπορούν να καταλαµβάνουν ποσοστό µεγαλύτερο από 35% στο σύνολο της παραγωγής. Υπολογίζεται, µε βάση την µέση συνολική ποσότητα παραγωγής, ότι η ποσότητα µήλου υψηλών ποιοτικών κατηγοριών ξεπερνά τους 6.500 τόνους. Το κύκλωµα εµπορίας όµως είναι υποχρεωµένο να διακινήσει το σύνολο της παραγοµένης ποσότητας. Το κόστος τις διακίνησης της υπόλοιπης ποσότητας µήλου, σε σχέση µε την τιµή που πετυχαίνει στην αγορά, είναι υψηλό και δεν αφήνει ουσιαστικό κέρδος στους εµπλεκόµενους στο κύκλωµα εµπορίας. Η λύση που µπορεί να δοθεί, στην περίπτωση αυτή, είναι κάποιο µέρος της παραγωγής να µεταποιηθεί στην περιοχή. Αυτή η ιδέα έχει τα έξης πλεονεκτήµατα: - Μειώνει τα εµπορικά έξοδα αφού οι αποστάσεις µεταφορών ελαχιστοποιούνται και δεν απαιτούνται έξοδα αποθήκευσης σε ψυγεία. - ίνεται η δυνατότητα να πουληθούν µήλα που σε αντίθετη περίπτωση θα αποσύρονταν. - Η αποµάκρυνση από την αγορά νωπών µήλων υποδεέστερης ποιότητας αυξάνει τη µέση τιµή των υπολοίπων. Με βάση τους υπολογισµούς των ποσοτήτων ανά ποιοτική κατηγορία, συµπεραίνουµε ότι ποσότητες που µπορούν να αποσυρθούν για µεταποίηση είναι πάνω από 6.500 τόνοι. Συγκεκριµένα οι ποσότητες αυτές προέρχονται από τις ποιοτικές κατηγορίες 5, 6 και 7, όπως παρουσιάζονται στο πίνακα 3.1. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 11
11. Βαθµός Εναρµόνισης της Συνολικής ιαχείρισης του Μήλου µε την Υφιστάµενη Γεωργική ραστηριότητα Η πρόταση της συνολικής διαχείρισης του µήλου της περιοχής, που αναλύεται εδώ, είναι άµεσα συνιφασµένη µε την υφιστάµενη γεωργική δραστηριότητα. Αυτό γιατί: εν απαιτεί ιδιαίτερες προσαρµογές στην πρωτογενή παραγωγή, µε την έννοια ότι αξιοποιεί τα παραγόµενα προϊόντα, χωρίς να υπάρχουν ουσιώδεις απαιτήσεις σε αλλαγές ποικιλιών. Αξιοποιεί υποβαθµισµένες ποιοτικά κατηγορίες µήλου, που έχουν µικρή ή µηδενική αξία στην αγορά νωπών προϊόντων. Προωθεί την αύξηση της δυναµικότητας των ψυκτικών θαλάµων, µε εφαρµογή σύγχρονών τεχνολογιών, απαίτηση που έχει εκφραστεί µε πολλούς τρόπους από τους εµπλεκόµενους στην υφιστάµενη γεωργική δραστηριότητα. Απαιτεί εφαρµογή και επέκταση συστηµάτων ποιότητας, στοιχείο που σε µικρό χρονικό διάστηµα θα είναι απολύτως αναγκαίο να διαθέτουν τα προϊόντα που παράγονται από την υφιστάµενη γεωργική δραστηριότητα. Αξιοποιεί κεκτηµένη τεχνογνωσία και κυρίως ενδογενή έφεση για υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, ιδίως στο πεδίο της πρωτογενούς παραγωγής. Υποστηρίζει την παροχή τεχνικής υποστήριξης, όπως πρόσφατα θεσµοθετήθηκε από το Συµβούλιο της Ε.Ε. µε τους Κανονισµούς 1782 και 1273 του 2003. Από τα προηγούµενα γίνεται κατανοητό ότι το σχέδιο συνολικής διαχείρισης του µήλου είναι απολύτως συµβατό µε την υφιστάµενη γεωργική δραστηριότητα, εκτός από τον τοµέα του εµπορίου. Έχει ήδη αναφερθεί αναλυτικά, στο προηγούµενο κεφάλαιο, η κατάσταση που επικρατεί στον τοµέα αυτό και οι σχετικές επιδόσεις των συνεταιριστικών οργανώσεων. Το σχέδιο απαιτεί αλλαγή, απαιτεί οι συνεταιρισµοί να παίξουν τον ρόλο που πρέπει στο εµπόριο του µήλου, πρέπει να λειτουργήσουν ορθολογικά οι οµάδες παραγωγών που δραστηριοποιούνται στην περιοχή και τέλος πρέπει τις παραγόµενες ποσότητες να τις διακινούν συνεταιρισµοί και οµάδες παραγωγών και όχι ατοµικά ο κάθε παραγωγός. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 12
12. Σχέδιο Προγράµµατος Υλοποίησης. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται, αξιολογούνται και ιεραρχούνται οι δράσεις, τις οποίες είναι δυνατό να περιλάβει ένα πρόγραµµα συνολικής διαχείρισης του µήλου της περιοχής. Οι βασικές κατηγορίες δράσεων, είναι οι εξής: Α. Ολοκληρωµένη διαχείριση παραγωγής - βιολογική καλλιέργεια ΠΟΠ / ΠΓΕ. Β. Επενδύσεις στη µεταποίηση - εµπορία Γ. ιασφάλιση ποιότητας.. Τεχνική υποστήριξη. Ε. Προβολή Προώθηση. Το πρόγραµµα εκτείνεται σε µια περίοδο υλοποίησης 5 ετών. 12.1 Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παραγωγής Βιολογική Καλλιέργεια ΠΟΠ / ΠΓΕ 12.1.1 Εφαρµογή Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στην Καλλιέργεια του Μήλου Οι διαρκώς αυξανόµενες απαιτήσεις των αγορών για πιστοποιηµένα προϊόντα, σύµφωνα µε το σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης, ώθησε τον AGROCERT στην εκπόνηση των προτύπων: AGRO 2-1 και AGRO 2-2. Το AGRO 2-1 (προδιαγραφή) περιλαµβάνει γενικές απαιτήσεις στο σύνολο της γεωργίας, που µπορούν να επιθεωρηθούν αντικειµενικά. Αποτελεί το σύνολο των αρχών για την πιστοποίηση του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης. Το AGRO 2-2 (Απαιτήσεις για την εφαρµογή) περιγράφει τις τεχνικές και νοµικές απαιτήσεις του συστήµατος στη φυτική παραγωγή, που συνοδεύουν το πρότυπο AGRO 2-1. Περιλαµβάνει τους γενικούς κανόνες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής και τα συνοδευτικά µέτρα φιλοπεριβαλλοντικής άσκησης της γεωργίας, ώστε να παράγουν ασφαλή ποιοτικά προϊόντα µε την άριστη διαχείριση του περιβάλλοντος. Στο Κεφάλαιο 2 και στο υποκεφάλαιο 7.5 έχει αναπτυχθεί το σύστηµα των απαιτήσεων για το σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης παραγωγής, µε βάση το πρότυπο AGRO 2-1 και 2-2. Σηµειώνεται ότι από φέτος (2004) και κατά τη διάρκεια των επόµενων τριών ετών το σύστηµα αυτό, µέσα από πιλοτικές εφαρµογές σε διάφορες περιοχές της χώρας, πρόκειται να εξειδικευτεί για την καλλιέργεια του µήλου και να συνοδευτεί από αναλυτικές τεχνικές οδηγίες για τους παραγωγούς. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 13
Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση (Ο..) εµπεριέχει την πρόληψη και τον έλεγχο εχθρών και ασθενειών και την καταπολέµηση των ζιζανίων µε τη χρήση όλων των διαθέσιµων βιολογικών, χηµικών, καλλιεργητικών και άλλων µεθόδων µε σκοπό την επικερδή και αποτελεσµατική παραγωγή, που δεν διαταράσσει την ισορροπία της φύσης και προστατεύει το περιβάλλον 1. Η ολοκληρωµένη διαχείριση δεν είναι Βιολογική Γεωργία. Η βιολογική γεωργία έχει ως βασική της αρχή να µην χρησιµοποιεί συνθετικές ουσίες στην καλλιέργεια. Αυτό βέβαια δεν ισχύει για την Ο.. Επίσης ένα σύστηµα Ο.. δεν εφαρµόζεται από την µία µέρα στην άλλη. Θέλει οργάνωση 2, εκπαίδευση και τεχνογνωσία. Τέλος δεν είναι ένα άκαµπτο και αυστηρό πρόγραµµα διαχείρισης της καλλιέργειας. ηλαδή, δίνει στον παραγωγό πολλές επιλογές για το πώς µπορεί να διαχειριστεί την καλλιέργεια του. Τα προγράµµατα Ο.. δεν είναι µοναδικά. ηλαδή η ίδια καλλιέργεια σε διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας µπορεί να εµφανίζει πολλές διαφορές στο σύµπλεγµα των εχθρών και ασθενειών, στις καλλιεργητικές πρακτικές, στις οικονοµικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν, µε αποτέλεσµα η ίδια καλλιέργεια να θέλει διαφορετικά προγράµµατα Ο.. σε κάθε περιοχή. Τα συστήµατα εφαρµόζονται µε: Την δέσµευση όλων των εµπλεκοµένων για συµµόρφωση µε τους κανονισµούς, την νοµοθεσία και τις προδιαγραφές των γεωργικών προϊόντων. Την ανάπτυξη διαδικασιών που προστατεύουν το περιβάλλον, όπως την αειφορία του εδάφους, το νερό (υδροφόρο ορίζοντα), την βιοποικιλιότητα (σύνθεση χλωρίδας & πανίδας, τροφική αλυσίδα κλπ), τους φυσικούς πόρους (εξάντληση πηγών ενέργειας κλπ). Τη κατανόηση των νοµικών απαιτήσεων και τη συνεχή ενηµέρωση για την ισχύουσα νοµοθεσία που καθορίζει τις προδιαγραφές για την καταλληλότητα και την ποιότητα των παραγοµένων από την γεωργική εκµετάλλευση προϊόντων. Συνεχή βελτίωση της τεχνικής της καλλιέργειας. 1 Ο Ευρωπαϊκός Σύνδεσµος Φυτοπροστασίας (European Crop Protection Association) ίδρυσε το διαδικτυακό φόρουµ IFIN (Integrated Farming Information Network) µέσα στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος και παρέχει πληροφορίες για την Ολοκληρωµένη ιαχείριση, βιβλιογραφία και στοιχεία των µελών που µετέχουν στο φόρουµ. Η αναζήτηση αυτών των πληροφοριών µπορεί να γίνει στην ακόλουθη διεύθυνση: http://ew.eea.eu.int 2 Στο παράτηµα 4 παρουσιάζεται αναλυτικά ο κατάλογος εγγράφων και εντύπων ενός συστήµατος ολοκληρωµένης διαχείρισης, καθώς ένα υπόδειγµα σύµβασης για την ένταξη των παραγωγών στο σύστηµα αυτό. AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 14
Καθορισµό των διαδικασιών που µειώνουν το κόστος παραγωγής µέσα σε συγκεκριµένα χρονικά πλαίσια και βελτιώνουν τον ανταγωνισµό γενικότερα. Καταγραφή των διαδικασιών για την πρόληψη ατυχηµάτων που είναι δυνατόν να συµβούν. Ιχνηλασιµότητα, δηλαδή εντοπισµό της προέλευσης του αγροτικού προϊόντος από την µονάδα της αρχικής του παραγωγής µέχρι την παράδοση στον πελάτη. Μέτρηση και παρακολούθηση των λειτουργιών και ειδικότερα αυτών που έχουν επίδραση έµµεση ή άµεση στην ποιότητα ή το περιβάλλον. Καταγραφή των προληπτικών ή διορθωτικών ενεργειών για την εξουδετέρωση κάθε αρνητικής επίπτωσης και για την εξασφάλιση του χειρισµού σωστών και τεκµηριωµένων ενεργειών. Γενικοί όροι υλοποίησης του συστήµατος. Πολλαπλασιαστικό υλικό: επιβεβαίωση ότι το πολλαπλασιαστικό υλικό που χρησιµοποιείται είναι υγιείς και δεν προέρχεται από γενετική τροποποίηση. ιαχείριση του εδάφους: τεκµηρίωση των παρεµβάσεων στο έδαφος που θα καλλιεργηθεί, όπως µέτρηση της οργανικής ουσίας, µηχανική κατεργασία, συµπίεση ή διάβρωση του εδάφους, αµειψισπορά, χηµική απολύµανση και παρακολούθηση των µετεωρολογικών δεδοµένων. Λίπανση των φυτών: σχέδιο λίπανσης που θα περιλαµβάνει τις πραγµατικές απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά, τις συστάσεις για την ποσότητα και τον τύπο του λιπάσµατος, τον χρόνο και την συχνότητα εφαρµογής των λιπασµάτων, τον υπολογισµό των νιτρικών και φωσφορικών κλπ. Άρδευση: σχέδιο διαχείρισης του νερού, υπολογισµός των απαιτήσεων σε νερό, καθορισµός της µεθόδου άρδευσης και ποιότητα του αρδευτικού νερού. Φυτοπροστασία: σχέδιο διαχείρισης φυτοπροστασίας, επιλογή φυτοπροστατευτικού µέσου, καταγεγραµµένες συστάσεις για τον τύπο, την ποσότητα και τον χρόνο εφαρµογής του µέσου φυτοπροστασίας και καθορισµός των µέσων ατοµικής προστασίας, τεκµηριωµένες αναλύσεις υπολειµµατικότητας φυτοπροστατευτικών µέσων. Συγκοµιδή: κατάλληλος χρόνος και τρόπος συγκοµιδής. Μετασυλλεκτική µεταχείριση: υλικά και τρόποι µεταφοράς, τυποποίησης και συντήρησης, µέχρι το στάδιο της τυποποίησης ή µεταποίησης. Η Ολοκληρωµένη Καταπολέµηση εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων αποτελεί ένα ξεχωριστό σχέδιο διαχείρισης και αποσκοπεί στην µείωση των δυσµενών επιδράσεων AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 15
της χηµικής µεθόδου καταπολέµησης και στην παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας, µε τα λιγότερα δυνατόν τοξικά υπολείµµατα και µε την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση του περιβάλλοντος απ' αυτά. Το σύστηµα της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης είναι ένα σύστηµα οργάνωσης µιας γεωργικής εκµετάλλευσης που εµπεριέχει µεταξύ άλλων την Ορθή Γεωργική Πρακτική, την Ασφάλεια και Υγιεινή των εργαζοµένων, την Ασφάλεια Προϊόντων και την προστασία του περιβάλλοντος. Σε ότι αφορά τη φυτοπροστασία, η χρησιµοποίηση των παρασιτοκτόνων ουσιών γίνεται µόνο όταν οι άλλες εναλλακτικές µέθοδοι δεν είναι αποτελεσµατικές και µε την προϋπόθεση αυτές να έχουν εκλεκτική δράση και να διασφαλίζουν την προστασία των ωφέλιµων και την ασφάλεια του εφαρµοστή. Φυτοπροστατευτικά προϊόντα, όπως φερορµόνες, άλλες ελκυστικές ουσίες και εντοµοπαγίδες, χρησιµοποιούνται ευρέως σ' αυτό τον τρόπο καταπολέµησης. Η πρόληψη της εµφάνισης ενός εχθρού ή µιας ασθένειας, έχει µεγάλη σηµασία στην εφαρµογή της ολοκληρωµένης φυτοπροστασίας και στη µείωση της έντασης µιας προσβολής και καθορίζεται σε µεγάλο βαθµό από την εφαρµογή των Γεωργικών Προειδοποιήσεων. Ο καθορισµός του σωστού χρόνου παρέµβασης µε την παρακολούθηση των πληθυσµών, τη στάθµιση της ανεκτής πυκνότητας και των ορίων επέµβασης για τους εχθρούς µιας καλλιέργειας, αποτελεί κύριο σηµείο για την Ολοκληρωµένη Καταπολέµηση. Στη συνέχεια ο συχνός έλεγχος στην καλλιέργεια είναι αποφασιστικής σηµασίας για την ορθολογική αντιµετώπιση των προβληµάτων φυτοπροστασίας. Ο σωστός σχεδιασµός Προγράµµατος Φυτοπροστασίας αποτελεί βασικό στοιχείο της επιτυχίας της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης. Μέτρα και µέσα της Ολοκληρωµένης Φυτοπροστασίας 1. Επιλογή κατάλληλων ειδών και ποικιλιών Τα καλλιεργούµενα είδη και ποικιλίες πρέπει να είναι όσο το δυνατόν προσαρµοσµένα στις εδαφοκλιµατικές συνθήκες και όσο το δυνατόν ανθεκτικά στους εχθρούς και τις ασθένειες. 2. Καλλιεργητικά και προληπτικά µέτρα Φύτευση φυτών-παγίδων ιατήρηση πληθυσµών ωφέλιµων στον αγρό Καλλιέργεια του εδάφους και ιδιαίτερα το όργωµα και το σκάψιµο Καταστροφή και αποµάκρυνση των υπολειµµάτων της προηγούµενης καλλιέργειας AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 16
Ορθή χρήση του νερού και λιπασµάτων Αποφυγή της χρήσης µολυσµένου νερού στην άρδευση Χρήση υγιών ή και ανθεκτικών φυτών Αποφυγή αναπαραγωγής και διασποράς των ζιζανίων Έγκαιρη εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών 3. Μηχανικά και άλλα µέτρα Συλλογή ή παγίδευση επιβλαβών εντόµων (µε χρωµοπαγίδες κόλλας, φερορµονικές παγίδες και άλλους τρόπους) και µηχανική σύνθλιψη αυτών Προστασία των φυσικών εχθρών των παρασίτων µέσω της εξασφάλισης συνθηκών που να τους ευνοούν (φυτικοί φράκτες, τόποι φωλιάσµατος κ.λ.π.) Κάλυψη εδάφους µε πλαστικό για την παρεµπόδιση της νύµφωσης εχθρών (θρίπες, λυριόµυζες) Απολύµανση του εδάφους (ηλιοαπολύµανση, απολύµανση εδάφους µε ζεστό νερό ή αέρα, κ.α. τρόπους) και φυτικού υλικού (απολύµανση σπόρων, κ.α. τρόπους) 4. Βιολογική καταπολέµηση Η βιολογική καταπολέµηση επιτυγχάνεται µε την χρήση : Αρπακτικών εντόµων Μικροοργανισµών όπως βακτηρίων, µυκήτων, ιών, νηµατωδών και άλλων Νηµατωδών σκωλήκων 5. Βιοτεχνολογικές µέθοδοι Στην κατηγορία αυτή υπάγονται µέθοδοι και τεχνικές που εκµεταλλεύονται ορισµένα βιολογικά χαρακτηριστικά και ιδιαίτερα ορισµένα στοιχεία της συµπεριφοράς των εντόµων. Τέτοιες µέθοδοι είναι: Μαζική παγίδευση (όπως αυτή που εφαρµόζεται για την προστασία της ελαιοπαραγωγής από τον δάκο της ελιάς, και την προστασία των εσπεριδοειδών από την µύγα της Μεσογείου). Παρεµπόδιση της σύζευξης µε τη χρήση εξατµιστήρων φερορµόνης (µε αυτό τον τρόπο εφαρµόζεται η καταπολέµηση ορισµένων λεπιδοπτέρων, όπως για το ρόδινο σκουλήκι του βαµβακιού, η ευδεµίδα του αµπελιού και σεζάµια). Προσέλκυση από φερορµόνες και θανάτωση αρσενικών (όπως στην καταπολέµηση της καρπόκαψας των µήλων). Ενεργοποίηση µηχανισµών ανθεκτικότητας στο ίδιο το φυτό AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 17
6. Νοµοθετικά και Κρατικά µέτρα Αφορούν µέτρα που νοµοθετούνται, χρηµατοδοτούνται, επιβάλλονται και επιβλέπονται από το Κράτος, λόγω της σηµασίας τους για το σύνολο ή λόγω της φύσεώς τους. Τα µέτρα αυτά αφορούν την καταπολέµηση ορισµένων οργανισµών ή αναφέρονται στη χρήση των γεωργικών φαρµάκων ή λήψη συστηµατικών µέτρων εναντίον µιας επιδηµικής ασθένειας. Ένα από τα µέτρα αυτά, για την αντιµετώπιση των εχθρών της φυτικής παραγωγής, είναι ο φυτοϋγειονοµικός έλεγχος. 7. Χηµικά µέσα καταπολέµησης Η εφαρµογή της χηµικής καταπολέµησης γίνεται µόνο όταν και όπου κρίνεται πραγµατικά αναγκαία και αναπόφευκτη κι εφόσον δεν υπάρχει εναλλακτικός τρόπος καταπολέµησης. Αυτό συµβαίνει όταν δεν έχει αντιµετωπιστεί ένα ή περισσότερα παράσιτα από την αρχή της εµφάνισής του και είναι δύσκολη η αντιµετώπισή σ' αυτό το σηµείο µε οποιοδήποτε άλλο τρόπο. Στόχος του προγράµµατος της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης είναι να κρατηθούν οι ζηµιές από τους εχθρούς και τις ασθένειες µιας καλλιέργειας σε οικονοµικά ανεκτά επίπεδα. Έτσι γίνεται ορθολογική χρήση των φυτοπροστατευτικών ουσιών λαµβάνοντας υπόψη τις επικρατούσες κάθε φορά συνθήκες και τις σχέσεις ευαισθησίας φυτού- ξενιστή και παρασίτου. Τα κυριότερα προβλήµατα που απαντούνται στην εφαρµογή της Ολοκληρωµένης Καταπολέµησης στη χώρα µας είναι: I. Η έλλειψη κατάλληλων µεθόδων παρακολούθησης των πληθυσµών, η έλλειψη καθορισµένων ορίων οικονοµικής ζηµιάς κι η έλλειψη εκλεκτικών φυτοφαρµάκων µη τοξικών για τα ωφέλιµα. II. Η έλλειψη επαρκώς εξειδικευµένου προσωπικού. III. Η µη επαρκής εκπαίδευση των παραγωγών σε θέµατα φυτοπροστασίας. IV. Η έλλειψη ενηµέρωσης και ευαισθητοποίησης του καταναλωτικού κοινού σε θέµατα υγιεινής των παραγόµενων προϊόντων και υπολειµµάτων των φυτοφαρµάκων. 12.1.2 Βιολογική Γεωργία και η Παραγωγή Μήλου Η Βιολογική παραγωγή θεσµοθετείται µε τον Κανονισµό 2092/91 του Συµβουλίου. Η αναµόρφωση της εφαρµογής του στη Χώρα γίνεται µε την ΚΥΑ 3 υπ αριθ. 567/19-01- 04. Η Βιολογική Γεωργία είναι ένα σύστηµα διαχείρισης και παραγωγής αγροτικών προϊόντων που στηρίζεται σε φυσικές διεργασίες, στη µη χρησιµοποίηση χηµικών 3 Η ΚΥΑ 567/19-01-04 παρουσιάζεται στο Παράρτηµα 3 AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 18
συνθετικών λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων και στη χρησιµοποίηση εναλλακτικών προς τη χηµική µεθόδων αντιµετώπισης εχθρών, ασθενειών και ζιζανίων, καθώς και στη χρησιµοποίηση τεχνικών παραγωγής, όπως η αµειψισπορά και η ανακύκλωση φυτικών και ζωικών υπολειµµάτων που διατηρούν τη φυσική ισορροπία και τη νοµιµότητα του εδάφους. Η βιολογική γεωργία βασίζεται κυρίως: Στην χρησιµοποίηση κατά το δυνατόν ανανεώσιµων φυσικών πόρων σε τοπικό επίπεδο, στην αυτάρκεια του εδάφους σε οργανική ουσία και θρεπτικά στοιχεία και στη βιοποικιλότητα του οικοσυστήµατος που αποτελεί και τον κύριο παράγοντα στη διατήρηση της οικολογικής ισορροπίας του. Στην χρησιµοποίηση ιθαγενών ανθεκτικών φυτών και φυλών ζώων που έχουν προσαρµοστεί στις τοπικές συνθήκες καθώς και στην κατάλληλη επιλογή καλλιεργητικών τεχνικών και εναλλαγή καλλιεργειών, µε προτίµηση στα µεικτά συστήµατα γεωργίας (συνύπαρξη φυτικής και ζωικής παραγωγής στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις). Βασικοί στόχοι της βιολογικής γεωργίας είναι η παραγωγή γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής, χωρίς χηµικά µέσα και µε ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος, µε την ανάπτυξη και προαγωγή ολοκληρωµένων σχέσεων µεταξύ εδάφους, φυτών, ζώων, ανθρώπου και βιόσφαιρας. Η διαχείριση λοιπόν των φυσικών διεργασιών και όχι η εκτροπή ή η υποκατάσταση τους είναι ο τελικός στόχος. Οι στόχοι της Βιολογικής Γεωργίας είναι οι εξής: Η µείωση της ρύπανσης που προκαλεί η γεωργία Η προστασία της άγριας χλωρίδας και πανίδας Η διατήρηση της βιοποικιλότητας των αγροτικών οικοσυστηµάτων Η αειφορική διαχείριση των εδαφικών πόρων Η βελτίωση των µέτρων προστασίας της υγείας των γεωργών και γενικά η προστασία της δηµόσιας υγείας. Η δηµιουργία σταθερών νησίδων βιοκαλλιέργειας, µέσα από µικρές οικονοµίες κλίµακας. Σχετικά οµοιόµορφη κατανοµή σε εθνικό επίπεδο, ώστε το πρόγραµµα να λειτουργήσει επιδεικτικά Η βιολογική γεωργία συµβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος, (προωθεί την βιοποικιλότητα και την αειφορία της υπαίθρου) και στη διατήρηση της καθαρότητας των υδάτινων πόρων, µειώνοντας την παραγωγή και χρήση λιπασµάτων και φυτοφαρµάκων. Με σεβασµό στους ρυθµούς της φύσης, οι βιοκαλλιεργητές συνδυάζουν την παράδοση µε την σύγχρονη γνώση, καλλιεργούν σε µικρές εκτάσεις χρησιµοποιώντας µόνο φυσικά λιπάσµατα και χωρίς AGROPOLE ΕΠΕ ΜΑΙΟΣ 2004 19