Εναρμονίζοντας τη γνώση για τις ιατρικές επιπτώσεις του ντόπινγκ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΝΤΟΠΙΝΓΚ! ΒΑΣΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 2: Υπάρχουν διάφορες θεωρίες σχετικά με την προέλευση του όρου «ντόπινγκ». Η φυλή των Κάφρων στην Αφρική ονόμασε με τη φράση «ντοπ» ένα πρωτόγονο αλκοολούχο ποτό το οποίο χρησιμοποιούσαν σε θρησκευτικές τελετές ως διεγερτικό. Άλλες αναφορές περιγράφουν τους πολεμιστές Ζουλού να χρησιμοποιούν «ντοπ», ένα αλκοολούχο ποτό παρασκευασμένο από φλούδες σταφυλιών και αφέψημα κόλα. Ακολούθως, οι Γερμανοί άποικοι Boers χρησιμοποίησαν τον όρο «ντοπ» για να περιγράψουν οποιοδήποτε διεγερτικό αφέψημα και κατά συνέπεια ο όρος διαδόθηκε παγκοσμίως. Τελικά, ο όρος προσαρμόστηκε σε ένα ευρύτερο φάσμα ουσιών καθώς και στον αθλητισμό όπου με τη χρησιμοποίηση αυτών των ουσιών περιγράφτηκε περαιτέρω ως «ντόπινγκ», εμφανίζεται για πρώτη φορά σε Αγγλικό λεξικό το 1889. Ντόπινγκ σημαίνει η χρήση απαγορευμένων ουσιών ή απαγορευμένων μεθόδων που οδηγούν σε βελτίωση της απόδοσης. Το ντόπινγκ είναι μία αθέμιτη πράξη και εγκυμονεί κινδύνους υγείας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Κώδικα Αντι-Ντόπινγκ του 2003 το ντόπινγκ ορίζεται ως η παραβίαση ενός ή περισσοτέρων κανονισμών αντι-ντόπινγκ που διατυπώνονται στο Άρθρο 2.1 έως το Άρθρο 2.8 του Κώδικα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ ορίζει τον Παγκόσμιο Κώδικα Αντι- Ντόπινγκ όπως ακολούθως: «Ένα από τα πιο σημαντικά επιτεύγματα μέχρι σήμερα στον αγώνα καταπολέμησης του ντόπινγκ στον αθλητισμό έχει υπάρξει ο σχεδιασμός, η αποδοχή, και η εφαρμογή ενός ενιαίου συνόλου κανονισμών αντι-ντόπινγκ, ο Παγκόσμιος Κώδικας Αντι- Ντόπινγκ (Κώδικας). Ο Κώδικας είναι το κύριο έγγραφο που παρέχει το πλαίσιο για εναρμόνιση πολιτικών αντι-ντόπινγκ, κανονισμών και ρυθμιστικών διατάξεων εντός των αθλητικών οργανισμών και μεταξύ των δημόσιων αρχών. Λειτουργεί από κοινού με τέσσερα Διεθνή Πρότυπα που στοχεύουν να φέρουν την εναρμόνιση μεταξύ των οργανισμών αντι-ντόπινγκ σε διάφορους τομείς: έλεγχος, εργαστήρια, εξαιρέσεις θεραπευτικής χρήσης (TUEs) και ο Κατάλογος Απαγορευμένων Ουσιών και Μεθόδων.» (Η πλήρης και επίσημη έκδοση του Κώδικα είναι διαθέσιμη στο www.wada-ama.org) Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 1 -
Ο Απαγορευμένος Κατάλογος Ο Απαγορευμένος Κατάλογος είναι ένα Διεθνές Πρότυπο που προσδιορίζει Ουσίες και Μεθόδους που απαγορεύονται ενδο-αγωνιστικά, εξω-αγωνιστικά και σε ιδιαίτερα αθλήματα. Αρχικά, δημοσιεύθηκε το 1963 υπό την ηγεσία της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Από το 2004, ο WADA είναι υπεύθυνος για την εκπόνηση και δημοσίευση του Καταλόγου. Ο Κατάλογος ενημερώνεται και δημοσιεύεται ετησίως. Ο τρέχων διαθέσιμος Απαγορευμένος Κατάλογος μπορεί να αποθηκευτεί από την ηλεκτρονική διεύθυνση: www.wada-ama.org/en/dynamic.ch2?pagecategory.id=370. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 3: Στους Ελληνικούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Αρχαιότητας, ειδικοί περιγράφεται να προσφέρουν στους αθλητές θρεπτικά συστατικά προκειμένου να βελτιώσουν τη φυσική τους απόδοση. Αυτό θεωρούνταν απολύτως απαραίτητο και οι προμηθευτές μπορούν να συγκριθούν με τους σημερινούς εξειδικευμένους αθλητίατρους. Επιπλέον, αναφέρεται πως οι αθλητές προσπαθούσαν να αυξήσουν τη φυσική τους δύναμη καταναλώνοντας διάφορα είδη κρέατος ή ζωμού αίματος πριν από τους αγώνες. Οι αναφορές σχετικά με τη χρήση βοτάνων, μανιταριών, γεννητικών οργάνων ταύρου για την αύξηση της αθλητικής επίδοσης μπορούν να αναζητηθούν στους αρχαίους χρόνους, τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και το Μεσαίωνα. 1896: Τη χρονιά αυτή αναφέρεται ο πρώτος θάνατος που προκλήθηκε από το ντόπινγκ. Ο Άγγλος ποδηλάτης Άρθουρ Λίντον πέθανε λόγω πρόσληψης εφεδρίνης μετά τον αγώνα δρόμου Παρίσι-Μπορντό. 1904: Στον Ολυμπιακό μαραθώνιο του St. Louis, ο Τόμας Χικς που μόλις είχε κερδίσει τον αγώνα, κατέρρευσε και οι ιατροί διαπίστωσαν πρόσληψη στρυχνίνης (διεγερτικό) και κονιάκ (αλκοόλ) πριν από τον αγώνα: Βρέθηκε κοντά στο θάνατο από ένα συνδυασμό αλκοόλ και διεγερτικού. 1939-1945: Είναι ευρύτερα γνωστό ότι κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι Πιλότοι έπαιρναν διεγερτικά. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 4: 1960: Η δραματική αύξηση της χρήσης αναβολικών ως ουσίες ντόπινγκ ξεκίνησε τη δεκαετία του 1960. Η κοινωνία εκείνες τις μέρες πίστευε ότι τα φάρμακα ήταν ικανά να οδηγήσουν σε οποιαδήποτε επιτυχία. 1980s: Με την εξελισσόμενη φαρμακευτική ανάπτυξη διάφορες σύνθετες ενδογενείς ουσίες άρχισαν να είναι διαθέσιμες στην αγορά ως αποτελεσματικοί παράγοντες που τείνουν να βελτιώσουν την απόδοση, τη δύναμη και την αντοχή. Μεταξύ αυτών, η ορμόνη ερυθροποιητίνη Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 2 -
(EPO), η οποία διεγείρει την παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων του αίματος, έγινε δημοφιλής στα αγωνίσματα αντοχής. 2003: Ανακάλυψη των designer στεροειδών όπως της THG (Τετραϋδρογεστρινόνη), ενός αναβολικού στεροειδούς. Το φάρμακο έγινε δημοφιλές όταν ο Οργανισμός Αντι-Ντόπινγκ των Ηνωμένων Πολιτειών (USADA) ήρθε σε επαφή με έναν ανώνυμο προπονητή, ο οποίος εφοδίασε τη USADA με μία σύριγγα που περείχε THG. 2007: Ποικίλα σκάνδαλα και υποθέσεις αναφορικά με το ντόπινγκ (ντόπινγκ αίματος, EPO κλπ.) στο Γύρο της Γαλλίας. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 5: Το πρώτο μεγάλο βήμα στον αγώνα κατά του ντόπινγκ έγινε το 1960, όταν το συμβούλιο της Ευρώπης, παρουσίασε μία λύση ενάντια στη χρήση ουσιών ντόπινγκ στον αθλητισμό. Φαίνεται ότι οι πρώτοι θάνατοι ήταν απαραίτητοι προκειμένου να ευαισθητοποιηθούν οι αρχές για το φαινόμενο αυτό. Η πρώτη νομοθεσία αντιντόπινγκ εμφανίστηκε στη Γαλλία το 1963 και ακολούθησε το Βέλγιο το 1965. Το 1967, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) θεσμοθέτησε τη σχετική ιατρική επιτροπή της ΔΟΕ. 1968: Έλεγχοι φαρμάκων πρωτοεμφανίστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μεξικό το 1968 και στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες της Grenoble. Ένας κατάλογος απαγορευμένων ουσιών και μεθόδων (Απαγορευμένος Κατάλογος) δημιουργήθηκε από τη ΔΟΕ, μολονότι ο τεχνικός εξοπλισμός κι οι διαδικασίες ελέγχου ήταν ακόμα ανεπαρκείς. 1988: Συστήνεται ο εξω-αγωνιστικός έλεγχος στη Γερμανία. 1999: Λόγω ενός ακόμη μεγάλου σκανδάλου κατά τη διάρκεια του Γύρου της Γαλλίας το 1998, η ΔΟΕ συγκάλεσε το Παγκόσμιο Συνέδριο Ντόπινγκ στον Αθλητισμό στη Λωζάνη το Φεβρουάριο του 1999. Τα κύριο αποτέλεσμα του συνεδρίου αυτού ήταν η σύσταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Αντι-Ντόπινγκ (WADA) τη 10 η Νοεμβρίου 1999. 2004: Ο Κώδικας είναι το κυρίως έγγραφο που παρέχει το πλαίσιο για εναρμόνιση πολιτικών αντι-ντόπινγκ, κανονισμών και ρυθμιστικών διατάξεων μεταξύ των αθλητικών οργανισμών και μεταξύ των δημόσιων αρχών. Λειτουργεί από κοινού με τέσσερα Διεθνή Πρότυπα που στοχεύουν να φέρουν την εναρμόνιση μεταξύ των οργανισμών αντιντόπινγκ σε διάφορους τομείς: έλεγχος, εργαστήρια, εξαιρέσεις θεραπευτικής χρήσης (TUEs) και ο Κατάλογος Απαγορευμένων Ουσιών και Μεθόδων. 2007: Η Συνθήκη αντιπροσωπεύει την πρώτη φορά που οι κυβερνήσεις ανά τον κόσμο συμφωνούν να θέσουν σε ισχύ το διεθνή νόμο για το αντι- Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 3 -
ντόπινγκ. Αυτό είναι σημαντικό διότι υπάρχουν συγκεκριμένοι τομείς όπου μόνο οι κυβερνήσεις κατέχουν τα μέσα να προωθήσουν τον αγώνα κατά του ντόπινγκ. Συνεπώς, η Συνθήκη βοηθάει να επισημοποιηθούν οι παγκόσμιοι κανονισμοί αντι-ντόπινγκ, πολιτικές και οδηγίες προκειμένου να παρέχεται ένα έντιμο και δίκαιο αγωνιστικό περιβάλλον για όλους τους αθλητές. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 6: Καθώς η βελτίωση της απόδοσης με την κατάχρηση φαρμάκων στον αθλητισμό ορίζεται ξεκάθαρα ως ντόπινγκ ενώ ορίζεται σύμφωνα και με τον απαγορευμένο κατάλογο ουσιών και μεθόδων, το πρόβλημα με την κατάχρηση φαρμάκων ειδικότερα στα αθλήματα αναψυχής έχει βρεθεί κατά βάση σε δεύτερη μοίρα. Στην υψηλής ανταγωνιστικότητας κοινωνία μας, η βελτίωση της απόδοσης με τη χρήση φαρμάκων παρατηρείται σε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων και όχι μόνο μεταξύ αυτών που συμμετέχουν σε επαγγελματικού επιπέδου αθλητικές δραστηριότητες. Εξαιτίας της αποτελεσματικότητάς τους, διάφορες ουσίες που είναι απαγορευμένες στο πεδίο του ανταγωνιστικού αθλητισμού χρησιμοποιούνται επίσης σε αθλήματα αναψυχής. Το μεγαλύτερο μέρος των αποκαλούμενων «αθλουμένων» αφορά άτομα που ασχολούνται με χαμηλότερου επιπέδου αθλήματα αναψυχής και οι οποίοι έχουν άλλους λόγους να προβαίνουν σε χρήση φαρμάκων όπως κυρίως για να βελτιώσουν τη φυσική τους εμφάνιση. Αποτελέσματα επιστημονικών μελετών επιβεβαιώνουν ένα υψηλό ποσοστό κατάχρησης φαρμάκων στον ανταγωνιστικό αθλητισμό καθώς και σε αθλήματα με ψυχαγωγικό χαρακτήρα ή που στοχεύουν απλά στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης. Επιπλέον, η κατάχρηση φαρμάκων για τη βελτίωση της απόδοσης δεν αποτελεί απλά ένα πρόβλημα του αθλητισμού: η κατάχρηση φαρμάκων ως τρόπος ζωής μεταξύ των μαθητών, εφήβων κλπ. καθιστά αυτό το ζήτημα ένα νέο παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας. Έτσι, είναι πλέον γνωστό ότι συγκεκριμένες ομάδες εργαζομένων κάνουν χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων ώστε να ανταπεξέλθουν στο φόρτο εργασίας τους. Κατάχρηση φαρμάκων = το ντόπινγκ δεν αποτελεί πρόβλημα μόνο του αθλητισμού αλλά και της κοινωνίας! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 7: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 4 -
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 8: Οι περισσότερες ουσίες ντόπινγκ είναι γνήσια φαρμακευτικά παρασκευάσματα. Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται εν μέρει για την ιατρική θεραπεία ασθενειών. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, τα φάρμακα αυτά από τη μία πλευρά έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στις ασθένειες αλλά από την άλλη τις ανεπιθύμητες παρενέργειες. Αυτές οι ιατρικές επιπτώσεις είναι ελεγχόμενες και εξετάζονται κάτω από διάφορες ειδικές δοκιμασίες επιβεβαιώνοντας ότι είναι αποδεκτές αναφορικά με τα προβλήματα που προκύπτουν από την αρχική ασθένεια. Το πρόβλημα της χρήσης ιατρικών φαρμάκων ως ουσίες που βελτιώνουν την αθλητική απόδοση έγκειται στο γεγονός ότι υγιείς αθλητές λαμβάνουν φάρμακα χωρίς να συντρέχουν λόγοι υγείας ή να τα χρειάζονται πραγματικά. Επιπλέον, οι περισσότερες ουσίες που χρησιμοποιούνται λαμβάνονται σε τεράστιες δόσεις (υπερφαρμακολογικές δόσεις όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνται) και που οδηγούν σε ιατρικές επιπτώσεις που κανείς δε μπορεί πραγματικά να εκτιμήσει. Η εικόνα δείχνει: Τη σχέση μεταξύ των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για ιατρικούς σκοπούς και την κατάχρηση φαρμάκων στον αθλητισμό. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ιατρική στο πλαίσιο των φαρμακολογικών δόσεων φανερώνουν θεραπευτικά αποτελέσματα, ενώ τα φάρμακα για τη βελτίωση της απόδοσης μπορεί να εμφανίσουν επικίνδυνες επιδράσεις που προκαλούνται από τη χρήση υπερφαρμακολογικών δόσεων. Ως επακόλουθο, οι παρενέργειες μπορεί να είναι βραχυπρόθεσμες, αναστρέψιμες, μη αναστρέψιμες ή έχουν χαρακτήρα καθυστερημένης εμφάνισης. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 9: Τα αναβολικά στεροειδή ή αναβολικά-ανδρογόνα στεροειδή (ΑΑΣ) είναι ορμόνες. Όπως οι περισσότερες ορμόνες, κυκλοφορούν στο αίμα για να ρυθμίσουν συγκεκριμένες λειτουργίες του σώματος. Τα ΑΑΣ για παράδειγμα βελτιώνουν το μεταβολισμό των πρωτεϊνών οδηγώντας σε αύξηση της μυϊκής μάζας. Αναβολικό σημαίνει «να φτιάχνω» Ανδρο + γόνος σημαίνει «άνδρας» + «να γεννώ» Τα στεροειδή είναι ένα είδος μορίων λιπιδίων Για παράδειγμα, η τεστοστερόνη είναι ένα αναβολικό στεροειδές, μία ανδρική ορμόνη που παράγεται ενδογενώς στους όρχεις, στις ωοθήκες, στο φλοιό των επινεφριδίων και στο ήπαρ. Ο ιατρικός λόγος της χρήσης αναβολικών στεροειδών είναι η αντιμετώπιση της μυϊκής δυστροφίας. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 5 -
Η εικόνα δείχνει: Η ορμόνη παράγεται από συγκεκριμένα κύτταρα στα αντίστοιχα όργανα και μετέπειτα εκκρίνεται στο αίμα (αγγειακό σύστημα). Στο αγγειακό σύστημα η ορμόνη μπορεί να μεταφερθεί σε οποιοδήποτε μέρος του σώματος. Τα κύτταρα στόχοι έχουν συγκεκριμένους υποδοχείς με τους οποίους αναγνωρίζουν τη στεροειδή ορμόνη και αρχίζουν την παραγωγή των πρωτεϊνών. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 10: Τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα από την κατάχρηση ΑΑΣ στον αθλητισμό προέρχονται από την αναβολική τους δράση (ανάπτυξη των κυττάρων). Οι αθλητές ορισμένες φορές επιθυμούν να «κτίσουν» μύες με τη χρήση αναβολικών, τα οποία αυξάνουν τη σύνθεση των πρωτεϊνών οδηγώντας σε αύξηση του μεγέθους του μυϊκού ιστού. Σύμφωνα με την αυξημένη πρωτεϊνοσύνθεση, η κατάχρηση στεροειδών βοηθάει επίσης στη γρηγορότερη αναγέννηση. Τα ΑΑΣ μπορεί να διαφοροποιήσουν τη μυϊκή διάπλαση ιδιαίτερα όταν η προπόνηση διεξάγεται κάτω από την επίδραση τέτοιων παραγόντων. Παρ όλα αυτά οι αθλητές θα πρέπει να είναι δραστήριοι, διότι τα αναβολικά στεροειδή δεν οδηγούν σε μυϊκή αύξηση από μόνα τους. Επιπροσθέτως, οι μύες φυσιολογικά δεν είναι προετοιμασμένοι για μία τέτοιου είδους ακραία και γρήγορη ανάπτυξη και καταστροφή των μυών που μπορεί να παρατηρηθεί ως αποτέλεσμα χρήσης αναβολικών στεροειδών κατά την προπόνηση. Η εικόνα δείχνει: Τα ΑΑΣ μπορούν να λαμβάνονται είτε υπό τη μορφή δισκίων είτε χορηγούνται με ενδομυϊκή ένεση που οδηγεί σε έμμεσους κινδύνους υγείας, όπως μολύνσεις (π.χ. AIDS ή ηπατίτιδα). ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 11: Η κατάχρηση ΑΑΣ οδηγώντας σε αύξηση της διάθεσης για προπόνηση, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του κινδύνου για εμφάνιση του συνδρόμου υπερπροπόνησης, με όλες τις επιζήμιες σχετικές επιπτώσεις στο κινητικό σύστημα. Είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι η χρήση ΑΑΣ σε μεγάλες δόσεις επιφέρει ευνοϊκά αποτελέσματα χωρίς να υπάρχουν ουσιαστικές επιπτώσεις στην υγεία ή οι όποιες επιπτώσεις εμφανίζονται να θεωρούνται ακίνδυνες. Στην πραγματικότητα, όμως, οι παρενέργειες που χαρακτηρίζονται ως ακίνδυνες κάνουν την εμφάνισή τους σε ένα πρώιμο στάδιο της χρήσης και ουσιαστικά αποτελούν τον προάγγελο για πιο επικίνδυνες επιπτώσεις στο σύνολο σχεδόν των οργανικών συστημάτων. Οι κίνδυνοι υγείας των αναβολικών-ανδρογόνων στεροειδών προέρχονται από το αναβολικό τους κομμάτι. Οι άνδρες χρήστες μπορεί να εμφανίσουν αύξηση του μεγέθους του στήθους (αποκτώντας περισσότερη θηλυκότητα) και αντίθετα οι Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 6 -
γυναίκες χρήστες εμφανίζουν αυξημένη ανάπτυξη των ανδρικών γενετικών χαρακτηριστικών (αποκτώντας περισσότερη αρρενωπότητα). Επιπρόσθετες παρενέργειες είναι: Φλεγμονές του ήπατος; εκφύλιση του λιπώδους ιστού και ο σχηματισμός κύστεων του ήπατος είναι παραδείγματα άμεσης καταστροφής του ιστού που μπορούν να συμβούν (Εικόνα α) Η ακμή που σχετίζεται με τα στεροειδή είναι λιγότερο επικίνδυνη αλλά αποτελεί μία αισθητικά δυσάρεστη παρενέργεια (Εικόνα β) Συρρίκνωση των όρχεων (Εικόνα γ) Γυναικομαστία (Αύξηση του στήθους στους άνδρες: Εικόνα δ) Εκφυλισμός του σκελετικού συστήματος Καρδιοαγγειακές διαταραχές εμφανίζονται στην καρδιά ως ανεπάρκεια παροχής οξυγόνου εξαιτίας της ανάπτυξης των καρδιακών μυών χωρίς την προσαρμογή των αγγείων του αίματος. Επιπρόσθετες διαταραχές παρουσιάζονται στο κυκλοφορικό σύστημα με τη μείωση των Υψηλής Πυκνότητας Λιπιδίων (HDL), τα οποία προστατεύουν τα τοιχώματα των αγγείων του αίματος και την αύξηση των Χαμηλής Πυκνότητας Λιπιδίων (LDL), τα οποία καταστρέφουν τα τοιχώματα των αγγείων του αίματος. Βράγχος φωνής (γυναίκες) Ανάπτυξη τριχοφυΐας (γυναίκες) / αλωπεκία (άνδρες) Ψυχικές δυσμενείς επιπτώσεις σε μερικά άτομα μετά τη χρήση ΑΑΣ ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 12: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 13: Τα διεγερτικά, όπως οι αμφεταμίνες, η εφεδρίνη ή η καφεΐνη ήταν η πρώτη ομάδα αποτελεσματικών παραγόντων που περιλήφθηκαν στον κατάλογο ντόπινγκ που συντάχθηκε το 1967. Αυτή η ομάδα ουσιών περιλαμβάνει πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, τόσο φυσικούς παράγοντες όσο και τα παράγωγά τους και εκείνους που είναι τεχνητά κατασκευασμένοι. Τα διεγερτικά είναι εξωγενείς ουσίες που επηρεάζουν το κεντρικό νευρικό σύστημα διεγείροντας την απελευθέρωση διαφόρων διαβιβαστών. Αυτές οι ουσίες αυξάνουν την καρδιακή συχνότητα, τη συχνότητα των αναπνοών, τη λειτουργία του εγκεφάλου και οδηγούν σε ευφορία. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 7 -
Οι αντίστοιχες ουσίες στο ανθρώπινο σώμα είναι η αδρεναλίνη και η ναραδρεναλίνη. Αυτές οι ενδογενείς ουσίες αυξάνουν τον ενεργειακό μεταβολισμό, επίσης. Τα διεγερτικά ή οι αμφεταμίνες χρησιμοποιούνται για ιατρικούς λόγους κυρίως με τη μορφή της τοπικής χορήγησης, όπως για τη χάλαση των βρόγχων ή για αποσυμφόρηση του ρινοφαρυγγικού βλεννογόνου (κρυολόγημα). Η εικόνα δείχνει: Έναν νευρώνα με τις εσωτερικές δομές του (δενδρίτες) και τις εξωτερικές δομές του (άξονας) που επικοινωνεί με άλλα κύτταρα μέσω μίας σύναψης. Η σύναψη είναι μία κυτταρική διακλάδωση για την επικοινωνία μεταξύ κυττάρων - διεγερτών που αναπαρίσταται εδώ! Τα διεγερτικά οδηγούν σε αύξηση της απελευθέρωσης των διαβιβαστών. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 14: Τα διεγερτικά αυξάνουν τον ερεθισμό του εγκεφάλου και του σώματος. Η χρήση από τους αθλητές στηρίζεται στην επίτευξη αυξημένης εγρήγορσης, μειωμένης κόπωσης και στην αυξημένη ανταγωνιστικότητα και επιθετικότητα με λιγότερη ευαισθησία στον πόνο. Τα διεγερτικά δεν αυξάνουν άμεσα τη φυσική απόδοση. Τα περισσότερο συνήθως χρησιμοποιούμενα διεγερτικά στον αθλητισμό είναι οι αμφεταμίνες, η κοκαΐνη, η εφεδρίνη και η καφεΐνη. Το γράφημα δείχνει: Η κατάσταση «πλήρους εξάντλησης» είναι υπό φυσιολογικές καταστάσεις (π.χ. στον αθλητισμό) μη επιτεύξιμη. Είναι κάτι σαν αυτόνομη πηγή προστασίας και μπορεί να ενεργοποιηθεί μόνο κάτω από ειδικές περιστάσεις. Αλλά με τα διεγερτικά είναι πιθανό να εξαντληθούν οι τελευταίες πηγές ενέργειας του σώματος! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 15: Τα διεγερτικά οδηγούν στην καταστολή του φόβου ή της εξάντλησης. Η επίδρασή τους είναι τόσο ισχυρή ώστε ένας αθλητής δε συνειδητοποιεί πόσο εξαντλημένος είναι και υπάρχουν περιπτώσεις υπερπροσπάθειας που οδηγούν στο θάνατο, ιδιαίτερα σε υψηλού επιπέδου ανταγωνιστικά αθλήματα. Σε συνάρτηση με αυτές τις επιπτώσεις, η αφυδάτωση μπορεί επίσης να εμφανιστεί ως αποτέλεσμα παρατεταμένης προσπάθειας και επίσης, γενικότερη υπερθερμία. Οι ιατρικές επιπτώσεις των διεγερτικών είναι από τη μία πλευρά η ανάπτυξη ψυχολογικών διαταραχών όπως η εξάρτηση ή η κατάθλιψη και από την άλλη πλευρά φυσιολογικές επιπτώσεις όπως: δυσρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματος Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 8 -
απώλεια της όρεξης και του ύπνου παραισθήσεις υπερδιέγερση, τρόμος, νευρικότητα, ανησυχία, υπερένταση καρδιακή αρρυθμία Λόγω της επίπτωσης της ευφορίας, τα διεγερτικά χρησιμοποιούνται τόσο στο χώρο του αθλητισμού όσο και έξω από τον αθλητισμό! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 16: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 17: Η σύντμηση EPO αντιπροσωπεύει την ορμόνη ερυθροποιητίνη η οποία είναι ένας αυξητικός παράγοντας που σχηματίζεται κατ εξοχήν στα νεφρά και διεγείρει τη σύνθεση των ερυθρών κυττάρων του αίματος. Τα ερυθρά κύτταρα του αίματος ή ερυθροκύτταρα μεταφέρουν οξυγόνο στους ιστούς. Ο κύκλος παραγωγής των ερυθρών αιμοσφαιρίων ρυθμίζεται από την περιεκτικότητα του οξυγόνου στο αίμα, η οποία «υπολογίζεται» συνεχώς από υποδοχείς ως μια ελεγχόμενη παράμετρος. Εάν η περιεκτικότητα οξυγόνου είναι μειωμένη και το σώμα φθάσει σε κατάσταση υποξίας, η παραγωγή EPO θα πυροδοτηθεί και ως επακόλουθο αυτού ερυθρά αιμοσφαίρια θα παραχθούν στον ερυθρό μυελό των οστών. Το σημαντικό όργανο αναφορικά με αυτόν τον κύκλο είναι οι νεφροί, στον ιστό των οποίων παράγεται κυρίως η EPO. Είναι δυνατό να παρέμβουμε σε αυτό το κύκλωμα ελέγχου χορηγώντας EPO εξωτερικά, προκαλώντας αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων ακόμα και χωρίς προπόνηση. Η ερυθροποιητίνη χρησιμοποιείται για την ιατρική θεραπεία της αναιμίας που σχετίζεται με τη χρόνια νεφρική νόσο, τη θεραπεία του καρκίνου, του AIDS ή ανθρώπων που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση. Η εικόνα δείχνει: Η ερυθροποιητίνη παράγεται από τα νεφρικά κύτταρα και εκκρίνεται στο αίμα (αγγειακό σύστημα). Διεγείρει την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων στο μυελό των οστών. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 9 -
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 18: Η ερυθροποιητίνη διεγείρει την παραγωγή των ερυθρών κυττάρων του αίματος ή ερυθροκυττάρων στο μυελό των οστών, τα οποία είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά του οξυγόνου. Το οξυγόνο είναι απαραίτητο για τις φυσιολογικές λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Ειδικότερα, οι μύες χρειάζονται περισσότερο οξυγόνο για να διασφαλίσουν την απόδοση αντοχής. Ως επακόλουθο, οι ποδηλάτες, οι δρομείς μεγάλων αποστάσεων ή οι χιονοδρόμοι αντοχής δελεάζονται στη χρήση EPO για να αυξήσουν την ιστική οξυγόνωση. Μία νόμιμη και περισσότερο ασφαλής επιλογή να αυξηθεί η απόδοση αντοχής ή για την ακρίβεια, η ικανότητα δέσμευσης οξυγόνου είναι η προπόνηση σε υψηλό υψόμετρο. Λόγω των ειδικών συνθηκών της ατμόσφαιρας στα βουνά, η μειωμένη διαθεσιμότητα οξυγόνου οδηγεί σε διέγερση της νόμιμης σύνθεσης ερυθρών κυττάρων του αίματος. Η εικόνα δείχνει: Ο Φιλανδός Σκανδιναβός σκιέρ Eero Mäntyranta έχει μία μετάλλαξη στο γονίδιο του υποδοχέα της ερυθροποιητίνης. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε αύξηση της ικανότητας μεταφοράς οξυγόνου στο αίμα, οδηγώντας τον σε αρκετά χρυσά Ολυμπιακά μετάλλια. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 19: Η Ερυθροποιητίνη (EPO), είτε υπό τη φυσική μορφή που υπάρχει στο σώμα (ανθρώπινη [h] EPO) είτε αυτή που παράγεται με γονιδιακή τεχνολογία (συνθετική ανθρώπινη [rh] EPO), δεν έχει καμία παρενέργεια σύμφωνα με τη δομή της. Όλες οι επικίνδυνες για την υγεία παρενέργειες συνδέονται με την επίπτωση της αυξημένης παραγωγής ερυθρών αιμοσφαιρίων και ειδικότερα της αυξημένης γλοιότητας του αίματος. Η χρήση EPO αυξάνει τον κίνδυνο αρτηριακής υπέρτασης ή θρομβοεμβολικών επεισοδίων στους πνεύμονες, στον εγκέφαλο ή την καρδιά, που μπορεί π.χ. να έχει ως αποτέλεσμα εμβολή ή έμφραγμα. Η χρήση EPO αποτελεί σημαντική απειλή για τη ζωή! Η εικόνα δείχνει: στην αριστερή πλευρά της εικόνας βλέπετε τη δεξιά κοιλία, στη δεξιά πλευρά βλέπετε την αριστερή κοιλία μίας παθολογικά μεγεθυσμένης καρδιάς και η απόφραξη σημειώνεται με τα βελάκια ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 20: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 10 -
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 21: Το ντόπινγκ αίματος ανήκει στις παράνομες μεθόδους. Είναι μία άμεση μορφή αύξησης της μεταφοράς του οξυγόνου αποτέλεσμα της αύξησης του αριθμού των ερυθρών κυττάρων. Αντίθετα, η EPO προκαλεί μόνο αύξηση της σύνθεσης των ερυθρών κυττάρων. Υπάρχουν δύο μέθοδοι που οι αθλητές μπορούν να εκμεταλλευτούν: συλλέγοντας το αίμα τους και εισάγοντάς το ξανά αργότερα παίρνοντας το αίμα ενός δότη και εισάγοντάς το ξανά εάν είναι απαραίτητο Οι φυσιολογικές επιπτώσεις είναι ίδιες όπως στη χρήση EPO: αυξάνονται τα ερυθρά κύτταρα του αίματος αυξάνεται η ικανότητα μεταφοράς οξυγόνου Φιάλες αίματος χρησιμοποιούνται στη ιατρική για την αντιμετώπιση τεράστιων απωλειών αίματος. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 22: Περισσότερα ερυθρά κύτταρα, περισσότερη μεταφορά οξυγόνου, περισσότερη απόδοση αντοχής! Οι επιπτώσεις είναι ίδιες με τη χρήση EPO, αλλά με ένα άμεσο επακόλουθο. Το γράφημα δείχνει: Το εντυπωσιακό αποτέλεσμα της μετάγγισης αίματος στη φυσική απόδοση εκφράζεται στην παρακάτω γραμμή, δείχνοντας την επίδραση στο χρόνο τρεξίματος μιας απόστασης 10 km με επανέγχυση ή με placebo (ψευδοφάρμακo χωρίς καμία επίδραση). Ομάδα 1: Καμία επίδραση δε φαίνεται μετά από έγχυση placebo, αλλά μία σημαντική επίδραση φανερώνεται μετά από επανέγχυση αίματος ο χρόνος τρεξίματος μειώνεται. Ομάδα 2: Ο χρόνος κάλυψης 10 km μειώνεται αμέσως μετά την επανέγχυση αίματος. Αυτή η βελτίωση του χρόνου διατηρήθηκε για 13 ημέρες μετά την επανέγχυση ερυθρών κυττάρων του αίματος και επομένως παρέμεινε ακόμη και κατά τη διάρκεια έγχυσης placebo. (Τα πρωτότυπα δεδομένα μπορούν να αναζητηθούν: Brien & Simon (1987): JAMA 257 (20), 2761-2765) ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 23: Οι ιατρικές επιπτώσεις είναι παρόμοιες με τη χορήγηση EPO. Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 11 -
Το ντόπινγκ αίματος προκαλεί αύξηση του στρες στο καρδιαγγειακό σύστημα οδηγώντας σε υψηλή αρτηριακή πίεση και σε αύξηση του κινδύνου θρόμβωσης. Οι μεταγγίσεις αίματος διατηρούν τον κίνδυνο ατυχήματος μιας μετάγγισης με αλλεργίες ή ασυμβατότητας και τον κίνδυνο σοβαρών λοιμώξεων όπως ηπατίτιδα ή AIDS. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 24: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! SLIDE 25: Τα συμπληρώματα διατροφής είναι φυσικές ουσίες που είτε υπάρχουν στο σώμα είτε επιπρόσθετα προσλαμβάνονται με τη φυσιολογική καθημερινή διατροφή, όπως γλυκόζη, ανόργανα συστατικά, βιταμίνες ή ιχνοστοιχεία. Αυτές οι ουσίες είναι εν μέρει απαραίτητες για την αύξηση και ανάπτυξη ενός πολυκύτταρου οργανισμού, όπως το ανθρώπινο σώμα. Αυτά τα συμπληρώματα αποτελούνται κυρίως από διάφορες ουσίες. Ο ιατρικός λόγος επιπρόσθετης αναπλήρωσης με συμπληρώματα διατροφής είναι η ανεπάρκεια στο σώμα λόγω υποσιτισμού ή ασθενειών. Οι κύριοι λόγοι που ο γενικός πληθυσμός χρησιμοποιεί συμπληρώματα διατροφής είναι η προαγωγή της υγείας, η μείωση του κινδύνου αρρώστιας και τουλάχιστον ο έλεγχος του σωματικού βάρους. Τα περισσότερα από τα συμπληρώματα δεν περιλαμβάνονται στον «Κατάλογο». ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 26: Τα συμπληρώματα διατροφής ίσως είναι απαραίτητα για ορισμένους αθλητές, π.χ. με εξαιρετικά αυξημένες ανάγκες θερμίδων, που δε μπορούν να καλυφθούν με τη φυσιολογική καθημερινή διατροφή (όπως ο Γύρος της Γαλλίας κλπ.). Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται στη χρήση βιταμινών της Β ομάδας και ανόργανων συστατικών όπως ιώδιο, ψευδάργυρος και εν μέρει σίδηρος που χάνονται με τον ιδρώτα. Εν τούτοις, μία καλά ισορροπημένη διατροφή είναι πολύ καλύτερη από οποιοδήποτε συμπλήρωμα και φυσικά τα επίπεδα πρόσληψης πρέπει να ληφθούν υπόψη προκειμένου να αποφευχθεί η «υπερδοσολογία». Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 12 -
ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 27: Ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες κινδύνου των συμπληρωμάτων διατροφής μπορεί να είναι η θετική δοκιμασία ελέγχου ντόπινγκ από μολυσμένα συμπληρώματα. Υπάρχουν συστατικά που δεν αναγράφονται και μπορεί να οδηγήσουν στην ακραία περίπτωση θετικής δοκιμασίας ελέγχου ντόπινγκ. Ως επακόλουθο οι ιατρικές επιπτώσεις εξαρτώνται από το είδος των «μη αναγραφόμενων» ουσιών. Οι περισσότερες εντοπισμένες ουσίες είναι διάφορα ανδρογόνα αναβολικά στεροειδή. Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι πολλοί αθλούμενοι χρησιμοποιούν συμπληρώματα χωρίς την επίγνωση των παρενεργειών και των συνιστώμενων επιπέδων πρόσληψης. Μπροστά στη μεγάλη αγορά των συμπληρωμάτων διατροφής (περίπου 12 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ στις ΗΠΑ το έτος 2001) και στις εντυπωσιακές πωλήσεις παγκοσμίως, τα όρια μεταξύ της συνιστώμενης χρήσης και της κατάχρησης είναι μετέωρα. Ο πίνακας δείχνει: Μία ανάλυση της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής 600 συμπληρωμάτων διατροφής του εμπορίου διαπίστωσε ότι το ένα τέταρτο των ερευνηθέντων συμπληρωμάτων περιείχαν απαγορευμένες ουσίες όπως αναβολικά στεροειδή. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 28: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 29: Τα γονίδια είναι μοναδικά τμήματα του DNA που περιέχουν τις γενετικές πληροφορίες. Αυτά τα γονίδια περιέχουν την πληροφορία για τη σύσταση του σώματος και επομένως για τις μοναδικές πρωτεΐνες, επίσης. Για παράδειγμα, οι μυϊκές πρωτεΐνες. Μία πλευρά της γονιδιακής θεραπείας είναι η προσπάθεια αλλαγής της πληροφορίας στα επιλεγόμενα γονίδια. Ο Απαγορευμένος Κατάλογος του 2008 ορίζει το γονιδιακό ντόπινγκ ως «η μη θεραπευτική χρήση κυττάρων, γονιδίων, γενετικών στοιχείων, ή η τροποποίηση της γονιδιακής έκφρασης, έχοντας την ικανότητα βελτίωσης της αθλητικής απόδοσης».. Η εικόνα δείχνει: Η ιδέα της γονιδιακής θεραπείας είναι η εισαγωγή των τροποποιημένων γονιδίων μέσα στο κύτταρο με τη βοήθεια ειδικών μεταφορέων. Μετά την εισαγωγή, οι διορθωμένες/νέες λειτουργικές πρωτεΐνες μπορούν να Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 13 -
παραχθούν από το κύτταρο και η ασθένεια μπορεί να θεραπευθεί ή τουλάχιστον να υποχωρήσει. Ο ιατρικός λόγος της γονιδιακής θεραπείας είναι να διορθώσει τα ελαττωματικά γονίδια τα οποία είναι υπεύθυνα για την ανάπτυξη της ασθένειας, όπως κληρονομικών ασθενειών. Αλλά το πρόβλημα είναι η χρήση της θεραπευτικής ιδέας για αθλητικούς σκοπούς. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 30: Εάν η διόρθωση των ελαττωματικών γονιδίων είναι εφικτή, δεν απέχει πολύ από την μετατροπή των μυϊκών γονιδίων. Πιθανοί λόγοι χρήσης θα μπορούσαν να είναι: η αυξημένη παραγωγή ερυθροποιητίνης (θυμηθείτε τον Eero Mäntyranta, τον Σκανδιναβό χιονοδρόμο) για τη βελτίωση της απόδοσης αντοχής η διέγερση συγκεκριμένων παραγόντων μυϊκής ανάπτυξης για τη βελτίωση της δύναμης και της αντοχής Η αριστερή εικόνα δείχνει: Ένα παιδί στην ηλικία των εφτά μηνών και έξι ημερών. Εμφανίστηκε εξαιρετικά μυώδες, με αναπτυχθέντες μύες στους μηρούς και στα άνω άκρα. Στην ηλικία των 4,5 ετών, το μωρό, γένους αρσενικού, εμφάνισε αυξημένη μυϊκή μάζα και δύναμη λόγω γενετικής μετάλλαξης της μυοστατίνης που οδήγησε σε αυξημένη μυϊκή μάζα. Μπορούσε να κρατήσει δύο αλτήρες των 3 κιλών σε οριζόντια θέση με έκταση των χεριών. (Τα πρωτότυπα δεδομένα μπορούν να αναζητηθούν από Schuelke et al. (2004) N Engl J Med. 350: 2682-2688) Η δεξιά εικόνα δείχνει: Η αποκαλούμενη «Βελγική Μπλε» αγελάδα με μετάλλαξη στο γονίδιο της μυοστατίνης. Η αυξημένη μυϊκή μάζα είναι μία ευδιάκριτη οπτική ένδειξη. Εν τούτοις, εφαρμογή της χρήσης της γονιδιακής θεραπείας ή της ιδέας της γονιδιακής μετάλλαξης δεν είναι ακόμα γνωστό ότι υπάρχει στον αθλητισμό. ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 31: Η έλλειψη ελέγχου των τεχνητών γονιδίων είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα στη γονιδιακή θεραπεία. Όλα τα επιθυμητά και μη αποτελέσματα δεν μπορούν να προβλεφθούν σύμφωνα με τους ευρύτατα διαδεδομένους μηχανισμούς ρύθμισης των γονιδίων. Αποτελέσματα από κλινικές δοκιμές για μεθόδους γονιδιακής θεραπείας ανέφεραν ότι τα παρακάτω προβλήματα όπως καρκίνος, πολλαπλή ανεπάρκεια οργάνων και Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 14 -
άλλες σημαντικές διαταραχές της υγείας απειλητικές για τη ζωή μπορεί να εμφανιστούν. Επιπρόσθετοι κίνδυνοι είναι πλήρως άγνωστοι, λόγω των ελαχίστων μελετών και δημοσιεύσεων και επομένως οι ιατρικές επιπτώσεις της γονιδιακής θεραπείας είναι ανεξέλεγκτες! ΔΙΑΦΑΝΕΙΑ 32: Περίληψη και λέξεις κλειδιά που πρέπει να γνωρίζετε! Περισσότερες πληροφορίες: www.doping-prevention.com - 15 -