ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΝΕΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ» ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΝΕΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ» ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ ΤΕΙ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΠΟΡΩΝ ΤΕΥΧΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΩΝ «Βελτίωση Αμπελοκαλλιέργειας με Χρήση Εξειδικευμένων Γνώσεων» ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2011

Ομάδα έργου: Δρ. Α. Λιόπα-Τσακαλίδη (Επιστημονική Υπεύθυνη Έργου) Δρ. Π. Μπαρούχας Δρ. Ν. Μαλάμος Α. Κουλόπουλος Δρ. Ι. Τζίμας Δρ. Κ. Πουλάς Ε. Βιέννας Δρ. Λ. Παναγιωτόπουλος Δρ. Γ. Χώτος Ι. Ηγούμενος Δρ. Ε. Πολίτης 2

Θεματικές Ενότητες Οι θεματικές ενότητες στις οποίες επικεντρώθηκε η δράση του προγράμματος «ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΝΕΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ» που υλοποιήθηκε από την ομάδα έργου του Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου, είναι οι ακόλουθες: 1. Καινοτόμες μορφές και μέθοδοι καλλιέργειας. 2. Πρωτοπόρες μεθόδους προώθησης και πώλησης των προϊόντων (νέες συσκευασίες, λογότυπα, e-marketing, websites). Το παρόν τεύχος περιλαμβάνει τα παραδοτέα που αφορούν την εκπαίδευση των νέων αγροτών για την βελτίωση της αμπελοκαλλιέργειας με χρήση εξειδικευμένων γνώσεων. 3

Περιεχόμενα 1 Καινοτόμες μορφές και μέθοδοι καλλιέργειας 5 2 Εκπαίδευση νέων αγροτών Αχαΐας για την βελτίωση της αμπελοκαλλιέργειας με χρήση εξειδικευμένων γνώσεων 6 2.1 Καταγωγή αμπελιού... 6 2.2 Απασχόληση στον αμπελουργικό κλάδο... 6 2.3 Αμπέλώνες Αχαΐας... 7 2.4 Αριθμός στρεμμάτων - απόδοση αμπελοκαλλιεργειών του νομού Αχαΐας... 7 2.5 Βοτανικά Χαρακτηριστικά αμπελιού... 8 2.6 Εδαφοκλιματικές συνθήκες... 9 2.7 Άρδευση αμπελιού... 10 2.8 Ποικιλίες σταφυλιών... 10 2.9 Ποικιλιακή σύνθεση Νομού Αχαΐας... 11 2.10 Μοσχάτος Ρίου Πατρών-Μοσχάτος Πατρών... 12 2.11 Μαυροδάφνη... 13 2.12 Ροδίτης... 13 2.13 Σιδερίτης... 14 2.14 Διάφορα οινοποιεία νομού Αχαΐας... 15 2.15 Βιβλιογραφία... 17 4

1 Καινοτόμες μορφές και μέθοδοι καλλιέργειας Επειδή σήμερα όσο ποτέ άλλοτε το ζητούμενο στην Ελληνική γεωργία είναι η ποιότητα και η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων της, η γεωργική παραγωγή είναι απαραίτητο να ασκηθεί κάτω από ένα τρίπτυχο: Ποιότητα προϊόντων - Ασφάλεια καταναλωτή - Περιβαλλοντική μέριμνα. Όσον αφορά τους Νέους Αγρότες, η ποιότητα των αγροτικών προϊόντων, η ασφάλεια του καταναλωτή και η περιβαλλοντική μέριμνα είναι παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγή των καλλιεργειών. Η διερεύνησή τους είναι εξαιρετικά απαιτητική διαδικασία αν επιχειρηθεί με αποκλειστικά επιστημονική μεθοδολογία. Ένα πλήθος από πολύ χρήσιμες πληροφορίες στο σύστημα έδαφος - φυτό - νερό, μπορούν να συλλεχθούν με την εφαρμογή ειδικών τεχνικών στον αγρό με στόχο την παρακολούθηση κρίσιμων παραμέτρων στη διαδικασία παραγωγής του προϊόντος. Η εκπαίδευση των Νέων Αγροτών στον αγρό και τα αποτελέσματα από την παραγωγική διαδικασία των καλλιεργειών, ενσωματώθηκαν σε μεθόδους προώθησης και πώλησης των προϊόντων (e-marketing, websites) με σκοπό τη στροφή της παραγωγικής διαδικασίας, προς τις καινοτόμες μορφές και μεθόδους καλλιέργειας. Η πρώτη συνάντηση εργασίας όλων των εμπλεκομένων φορέων πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 3 Φεβρουαρίου 2011, στο Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου. Οι υπεύθυνοι του έργου συναντήθηκαν με τον Πρόεδρο του Τ.Ε.Ι. κ. Βαγγέλη Στεργίου-Πολίτη και συζήτησαν την πορεία υλοποίησης του Προγράμματος, τη συνεργασία της Επιστημονικής Κοινότητας του Τ.Ε.Ι. με τους νέους της υπαίθρου με σημεία αναφοράς την τεχνολογική και επιστημονική υποστήριξή τους και την προώθηση των ιδιαίτερων γνωρισμάτων της τοπικότητας. Σε αυτή τη συνάντηση εργασίας συμμετείχαν η Επιστημονική Υπεύθυνη, Επίκουρος Καθηγήτρια κ. Λίτσα Λιόπα-Τσακαλίδη και τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας εργασίας του Τ.Ε.Ι., από την Γ.Γ. Νέας Γενιάς, ο Διευθυντής της Διεύθυνσης Αναπτυξιακών Πρωτοβουλιών Απασχόλησης, κ. Βασίλης Τσινός και η συνεργάτης του κ. Αθηνά Πανταζή και από την Πανελλήνια Ένωση Νέων Αγροτών συμμετείχαν o Πρόεδρος, κ. Βασίλης Γιαννόπουλος, ο Αντιπρόεδρος, κ. Ιωάννης Ζαφείρης, καθώς επίσης νέες και νέοι αγρότες από τις Ενώσεις Νέων Αγροτών της Αιτωλοακαρνανίας και της Αχαΐας. Κατόπιν πραγματοποιήθηκαν επί τόπου εκπαιδεύσεις με Νέους Αγρότες της Αχαΐας, και της Αιτωλοακαρνανίας για την αειφορική, βιολογική, συμβατική γεωργία καθώς και τις καινοτόμες μορφές και μεθόδους καλλιέργειας. Το πρόγραμμα «Επιστημονική Υποστήριξη Νέων Αγροτών» καινοτόμησε φέρνοντας τους νέους αγρότες των Ενώσεων Νέων Αγροτών της Αιτωλοακαρνανίας και Αχαΐας σε επαφή με την επιστημονική κοινότητα του Τ.Ε.Ι., στοχεύοντας σε συνεργασίες που εισάγουν βιώσιμες πρακτικές για την παραγωγή και προώθηση αγροτικών προϊόντων όπως τριφύλλι, πατάτες, ελιές, σταφίδες κλπ. 5

2 Εκπαίδευση νέων αγροτών Αχαΐας για την βελτίωση της αμπελοκαλλιέργειας με χρήση εξειδικευμένων γνώσεων 2.1 Καταγωγή αμπελιού Η καταγωγή του αμπελιού ως φυτού, είναι παλαιότερη του ανθρώπου. Πριν ακόμη τη μεγάλη περίοδο των παγετώνων, όπως μαρτυρούν ευρήματα, υπήρχαν αμπέλια ακόμη και στις πολικές περιοχές. Κατά την περίοδο των παγετώνων το αμπέλι άρχισε να εκτοπίζεται από τις βόρειες με ψυχρό κλίμα περιοχές, και η ανάπτυξή του περιορίστηκε σ' αυτές με εύκρατο κλίμα κατάλληλες κλιματολογικά. Ο Καύκασος, η Μεσοποταμία και η αρχαία Αίγυπτος πρέπει να θεωρηθούν οι κοιτίδες της αμπελουργίας και οι πατρίδες του κρασιού. Εκεί, μεταξύ Ευξείνου Πόντου, Κασπίας θάλασσας και Μεσοποταμίας, γεννήθηκε το είδος Άμπελος η οινοφόρος (Vitis vinifera), που καλλιεργείται σήμερα. Στον Ελλαδικό χώρο η καλλιέργεια της αμπέλου εισήχθη από ανατολάς και τοποθετείται στα μέσα της τρίτης π. Χ. χιλιετηρίδας. Στην Ελλάδα δεν είναι ακριβώς γνωστό πότε άρχισε η καλλιέργεια του αμπελιού, ίσως γύρω στο 15ο αιώνα π. Χ. Το αμπέλι είναι ένα πανάρχαιο θαμνώδες φυτό που ανήκει στο γένος Vitis της οικογένειας των αμπελίδων (Ampelidae, Vitaceae). Το ευρέως διαδεδομένο θαµνώδες φυτό του αµπελιού ανήκει στο γένος Vitis της οικογένειας των αµπελιδών (Ampelidae, Vitaceae), το οποίο περιλαμβάνει µία ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία ειδών. Το γένος περιλαμβάνει πολλά είδη με ιδιαίτερα σημαντικό την άμπελο την οινοφόρο ή Vitis Vinifera var. apyrena, γνωστής και ως σταφιδαμπέλου. Οι ποικιλίες της» Αμπέλου της Οινοφόρου» (Vitis vinifera), λόγω της υψηλής γενετικής ετερογένειας, υπερβαίνουν τις 10.000 παγκοσμίως. Ο αριθμός όμως των ποικιλιών, που καλλιεργούνται για παραγωγή αμπελουργικών προϊόντων, περιορίζεται σε μερικές εκατοντάδες και οι ποικιλίες κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες: Επιτραπέζιες Οινοποιΐας Σταφιδοποιΐας Χυμοποίησης Κονσερβοποίησης Για την κατηγορία της Σταφιδοποιΐας, τα κριτήρια είναι πολύ αυστηρά και έτσι, λίγες ποικιλίες είναι κατάλληλες για παραγωγή σταφίδων. Η Σταφίδα (Stafida), ποικιλία Κορινθιακή σταφίδα, προέρχεται αποκλειστικά από ρώγες σταφυλιών (Vitis vinifera), οι οποίες έχουν υποστεί φυσική αποξήρανση στον ήλιο ή στη σκιά. 2.2 Απασχόληση στον αμπελουργικό κλάδο Οι αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις στην ΕΕ απασχολούν περισσότερα από 1.500 000 άτομα σε ισοδύναμο πλήρους απασχόλησης. Προσθέτοντας σε αυτό τον αριθμό τους υπόλοιπους συντελεστές του κλάδου στα προγενέστερα και μεταγενέστερα στάδια της παραγωγής η συνολική απασχόληση, που δημιουργεί η αμπελουργική δραστηριότητα, βρίσκεται σε πολύ υψηλότερα επίπεδα. Ο αριθμός των 1. 500 000 απασχολούμενων αντιστοιχεί στο 15% περίπου του συνόλου των μονάδων ετήσιας εργασίας στη γεωργία. Η Ιταλία απασχολεί το μεγαλύτερο δυναμικό: 500. 000 παραγωγούς, δηλαδή το 32% του ευρωπαϊκού συνόλου, 6

ακολουθούμενη από την Πορτογαλία (277. 000 εργαζόμενοι-18%). Από κοινού, τα δύο αυτά κράτη- μέλη απασχολούν το ήμισυ του εργατικού δυναμικού. Η Γαλλία και η Ισπανία απασχολούν το 13% και το 10%, αντιστοίχως, του ευρωπαϊκού συνόλου. Η οικογενειακή εργασία κυριαρχεί (77% του συνόλου των απασχολούμενων), παρόλο που η μισθωτή εργασία παίζει επίσης σημαντικό ρόλο στη Γαλλία, την Τσεχική Δημοκρατία και τη Σλοβακία, αντιπροσωπεύοντας ποσοστό μεγαλύτερο του 40% της απασχόλησης στον κλάδο. 2.3 Αμπέλώνες Αχαΐας Ο αμπελώνας στην Αχαΐα περιλαμβάνει, ανάμεσα σε άλλα, τα αμπέλια των πλαγιών Αιγιαλείας. Πρόκειται για μερικά από τα ωραιότερα αμπέλια της Ελλάδας, τα οποία εκτείνονται σε ήπιες βορινές πλαγιές και δέχονται τους δροσερούς θαλασσινούς ανέμους του Κορινθιακού κόλπου (παραθαλάσσια αμπελοτόπια), που τα προστατεύουν από τις καλοκαιρινές ζέστες. Οι αμπελώνες των πλαγιών Αιγιαλείας βρίσκονται σε υψόμετρα από 250 έως και 850μ. (ορεινά και ημιορεινά αμπελοτόπια), ενώ τα εδάφη ποικίλλουν, από λευκά ασβεστολιθικά, μέχρι γόνιμα αμμοπηλώδη, αλλά με καλή στράγγιση. Το ήπιο κλίμα, το οποίο οφείλεται και στην ύπαρξη πληθώρας χαραδρών, με πλούσια φυσική βλάστηση και μικρά ποτάμια που εκβάλλουν στη θάλασσα, συντελεί στην ήπια ωρίμαση της ερυθρωπής ποικιλίας ροδίτης, δίνοντας τα πλέον αρωματικά λευκά κρασιά αυτής της ποικιλίας. Στα δυτικά, σε παρόμοιες κλιματικές συνθήκες, αλλά σε μικρότερο υψόμετρο (450-500μ.), βρίσκονται και οι αμπελώνες της Πάτρας, όπου ο ροδίτης ωριμάζει πιο πρώιμα και δίνει κρασιά με πλουσιότερο όγκο. Στα μικρότερα υψόμετρα της περιοχής της Πάτρας ευδοκιμεί η ερυθρή ποικιλία μαυροδάφνη, που δίνει το γνωστό οίνο λικέρ, ενώ στις παράκτιες πεδινές περιοχές της Πάτρας και του Ρίου κυριαρχεί η καλλιέργεια του μοσχάτου άσπρου. Οι ορεινοί όγκοι (65,4% της συνολικής επιφάνειας του νομού), οι ημιορεινοί (13,8%), οι πεδινοί (20,8%) και οι παράκτιοι χώροι, οι εδαφικές και κλιματικές συνθήκες και τα επιφανειακά νερά ευνοούν την ανάπτυξη φυτοκοινωνικών ενώσεων. Πέρα όμως από τη χλωριδική φυσιογνωμία με την έντονη ποικιλότητα που ευνοεί και την ανάπτυξη πλούσιας πανίδας, η μορφολογία του εδάφους, τα νερά και η βλάστηση δημιουργούν ένα συνεχές και εναλλασσόμενο φυσικό τοπίο ιδιαίτερου κάλλους. 2.4 Αριθμός στρεμμάτων - απόδοση αμπελοκαλλιεργειών του νομού Αχαΐας Η Αχαΐα είναι μια απέραντη για τα ελληνικά μεγέθη αμπελουργική ζώνη στην οποία κυριαρχεί η ποικιλία ροδίτης (48.000 στρ. περίπου) από την οποία παράγεται ο λευκός ΟΠΑΠ «Πάτρα». Δυστυχώς όμως η καλλιέργεια του ροδίτη έχει μετατοπισθεί στα πεδινά της κάτω Αχαΐας, με αποτέλεσμα τις πολύ μεγάλες στρεμματικές αποδόσεις και συνεπώς την υποβάθμιση των παραγομένων οίνων ΟΠΑΠ, ενώ δεν αξιοποιούνται πλήρως οι ημιορεινές και ορεινές περιοχές των Πατρών και της Αιγιαλείας. Ειδικότερα οι πλαγιές της Αιγιαλείας, που έχουν βορεινή έκθεση και δέχονται τους δροσερούς θαλάσσιους ανέμους, ως οικολογικό περιβάλλον, είναι ένας θαυμάσιος αμπελότοπος ιδιαίτερα για χώρες με θερμό κλίμα όπως η δική μας. Γι αυτό και η ποιότητα τόσο των λευκών όσο και των ερυθρών οίνων που παραχθήκανε από τους δύο δοκιμαστικούς αμπελώνες της Αιγιαλείας ήταν εξαιρετική. Οι εν λόγω αμπελώνες περιλάμβαναν 11 ξένες ποικιλίες (5 ερυθρές και 6 λευκές). Οσον αφορά τον ΟΠΑΠ «Πάτρα» θα μπορούσε μ αυτή την ονομασία να περιοριστεί στους ημιορεινούς και ορεινούς αμπελώνες του ροδίτη της επαρχίας Πατρών και ο ροδίτης που 7

καλλιεργείται στις πλαγιές της Αιγιαλείας σε συνοινοποίηση με το λαγόρθι να δώσει έναν άλλο λευκό ΟΠΑΠ. π.χ. Πλαγιές κορινθιακού. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Γεωργίας, η απογραφή των αμπελουργικών εκτάσεων οινοποιίας παρουσιάζεται ως εξής : Μαύρη Κορινθιακή σε καλλιεργούμενη έκταση 53.200 στρεμμάτων Ροδίτης ο κοινός 50.000 στρέμματα Ροδίτης της ζώνης 8.200 στρέμματα Μαυροδάφνη 3.000 στρέμματα, Μοσχάτος Ρίου και ο Μοσχάτος Πατρών 1.500 στρεμμάτων Διάφορες ποικιλίες 4.000 στρέμματα Η Αχαΐα είναι μια απέραντη για τα ελληνικά μεγέθη αμπελουργική ζώνη στην οποία κυριαρχεί η ποικιλία ροδίτης (48.000 στρ. περίπου) από την οποία παράγεται ο λευκός ΟΠΑΠ «Πάτρα». Δυστυχώς όμως η καλλιέργεια του ροδίτη έχει μετατοπισθεί στα πεδινά της κάτω Αχαΐας, με αποτέλεσμα τις πολύ μεγάλες στρεμματικές αποδόσεις και συνεπώς την υποβάθμιση των παραγομένων οίνων ΟΠΑΠ, ενώ δεν αξιοποιούνται πλήρως οι ημιορεινές και ορεινές περιοχές των Πατρών και της Αιγιαλείας. Στα 937.000 καλλιεργήσιμης γης που είναι ο νομός Αχαΐας, τα 124.000 στρέμματα, είναι αμπελοκαλλιέργεια, ποσοστό 12.75%. Από την ποσότητα αυτή το 75% περίπου διατίθεται ως εμφιαλωμένο και το 25% ως χύμα. Από το εμφιαλωμένο, το 42% περίπου είναι ερυθρό και το 58% λευκό. Οσον αφορά τις «ονομασίες προέλευσης» οι ερυθρές αντιπροσωπεύουν το 8,5% και οι λευκές το 2,7% περίπου των εμφιαλωμένων οίνων. 2.5 Βοτανικά Χαρακτηριστικά αμπελιού Το αμπέλι, ή κλήμα είναι αγγειόσπερμο φυτό. Ανήκει στην τάξη των ραμνωδών Rhamnales και στην οικογένεια των αμπελιδών Vitaceae (Ampelidaceae) με πολλές ποικιλίες. Το αμπέλι είναι πολυετές φυτό και αναπτύσσεται γρήγορα.το αμπέλι δεν είναι ούτε θάμνος ούτε δέντρο. Τα μέρη του φυτού είναι μόνιμα και ετήσια. Μόνιμα είναι τα πολύχρονα μέρη που αποτελούνται από ξύλο και τα ετήσια που είναι τα πράσινα (βέργες, φύλλα, σταφύλια).οι ρίζες προχωρούν βαθιά στη γη, εκεί όπου υπάρχει υγρασία και στην ξερή εποχή του χρόνου. Ο κορμός είναι το μέρος που βγαίνει έξω από τη γη σαν προέκταση της κύριας ρίζας. Μαζί με τους βραχίονες στηρίζει τις κληματίδες. Μέσω του κορμού έχουμε την κυκλοφορία των χυμών, μέσω των οποίων γίνεται η τροφοδοσία του φυτού. Οι βλαστοί στην πορεία του χρόνου γίνονται ξυλώδεις βραχίονες που ονομάζονται βέργες ή κληματίδες. Το κλήμα έχει βλαστούς και κληματίδες διαφόρων ηλικιών. Στις κληματίδες διακρίνουμε: την κορυφή, τους κόμβους, τα μεσογονάτια διαστήματα, τα φύλλα, τα μάτια, τους έλικες, τις ταξιανθίες. Τα μεσογονάτια διαστήματα είναι ομαλά, σπάνια τριχωτά, και κατά μήκος γραμμωτά. Το μήκος και η διάμετρος τους διαφέρει ανάλογα με τη θέση που βρίσκονται, τις συνθήκες του περιβάλλοντος, το είδος του κλαδέματος, του κορφολογήματος κ.α. Τα φύλλα του αμπελιού είναι μεγάλα, παλαμοειδή και βρίσκονται στην κληματίδα με ένα μίσχο κατά εναλλαγή με δίστοιχη διάταξη. Το σχήμα τους είναι χαρακτηριστικό και παρουσιάζει διαφορές ανάλογα με την ποικιλία και το είδος, όπως διαφορές παρουσιάζει το χρώμα, το χνούδι στην κάτω επιφάνεια και το μέγεθος. Οι έλικες στηρίζουν τους βλαστούς. Οι έλικες αναπτύσσονται πάνω στους καρπούς αντίθετα από τα φύλλα και συνήθως μετά τις ταξιανθίες. Τα μάτια βρίσκονται στους κόμπους (γόνατα) της κληματίδας και εναλλάξ στις μασχάλες των φύλλων. Το άνθος βγαίνει την άνοιξη κι έχει χρώμα κιτρινοπράσινο μικρό, υπόγυνο με ασχημάτιστο 8

κάλυκα και στεφάνη με 5 κολλημένα πέταλα που φτιάχνουν ένα μικρό καπέλο. Υπάρχουν 5 στήμονες με δίχωρους ανθήρες, οι οποίοι στην άνθηση ξεχύνουν άφθονη κίτρινη γύρη, που γονιμοποιεί τη δίχωρη ωοθήκη με τη βοήθεια του ανέμου (ανεμόφιλο). Η δίχωρη ωοθήκη έχει δύο καρπόφυλλα και το καθένα δύο σπερμοβλάστες. Η κάθε μία στη γονιμοποίηση της θα δώσει ένα γίγαρτο. Τα άνθη του αμπελιού δένονται σε καρπούς (σταφύλια ) οι οποίοι είναι βότρεις ( τσαμπιά ) και αποτελούνται από ρώγες με σάρκα γλυκιά. Ο καρπός του αμπελιού είναι ράγα, είναι σαρκώδης με περικάρπιο. Η ράγα αποτελείται από το εξωκάρπιο, δηλαδή το φλοιό που έχει διάφορα χρώματα και σχήματα, το μεσοκάρπιο και το ενδοκάρπιο που είναι σαρκ. ώδες και μαλακό, μέσα στο οποίο βρίσκονται τα γίγαρτα. Το σταφύλι αποτελεί την ταξικαρπία 2.6 Εδαφοκλιματικές συνθήκες Τα στοιχεία που συμβάλουν στην ποιότητα των σταφυλιών του αμπελιού είναι το έδαφος και το κλίμα. Το έδαφος προσφέρει τα απαραίτητα στοιχεία για τη διατροφή και τη σωστή ανάπτυξη του φυτού. Το κλίμα επηρεάζει την ανάπτυξη του αμπελιού και έμμεσα την ποιότητα το κρασιού. 2.6.1 Έδαφος Γενικά το αμπέλι ζει και αποδίδει σε όλους τους τύπους των εδαφών εκτός εκτός από τα τελείως ξηρά, τα πολύ υγρά και τα αλμυρά. Προτιμούνται όμως τα μέσης σύστασης εδάφη τα οποία έχουν ελαφρά μηχανική σύσταση, καλά στραγγιζόμενα. Το αμπέλι ευδοκιμεί σε οποιασδήποτε αναλογία των συστατικών του εδάφους (πετρώδη, χαλικώδη, ασβεστούχα κ.α. ). Γενικά το αμπέλι αγαπάει τα ουδέτερα εδάφη, το ΡΗ των οποίων κυμαίνεται από 6,5-7,5. Αυτό δεν σημαίνει ότι ποικιλίες δεν καλλιεργούνται τόσο σε όξινα (3-6 ΡΗ) ή σε αλκαλικά (7-9 ΡΗ). 2.6.2 Κλιματικές συνθήκες Γενικά το κλίμα καθορίζει τις περιοχές όπου οι ποικιλίες του αμπελιού μπορούν να καλλιεργηθούν. Το αμπέλι είναι ένα φυτό που δεν αγαπάει ούτε το υπερβολικό κρύο αλλά ούτε και τις πολύ ζεστές, υγρές συνθήκες. Η θερμοκρασία είναι απαραίτητη για την κανονική βλάστηση του αμπελιού και επιδρά στη σύνθεση του γλεύκους και στην συνέχεια στην παραγωγή κρασιών ποιότητας. Η βλάστηση επιτυγχάνεται στους 12-18 C, η άνθηση στους 20-22οC και από την ανθοφορία έως την αλλαγή χρώματος η θερμοκρασία οφείλει να κυμαίνεται στους 22-26οC. Από την αλλαγή χρωματισμού των ραγών έως την ωρίμανση η θερμοκρασία κυμαίνεται 20-24 C. Από την έναρξη έως τη λήξη του τρυγητού 18-22 C. Το φως είναι ο βασικότερος παράγοντας που επιδρά στο σχηματισμό υδατανθράκων στα φύλλα και επηρεάζει τη σύνθεση του σταφυλιού. Το ευρωπαϊκό αμπέλι αντέχει στη ξηρασία και μπορεί να βλαστήσει σε περιφέρειες όπου το ετήσιο ύψος βροχής δεν υπερβαίνει τα 200 χιλιοστά. Οι άνεμοι είναι ωφέλιμοι κατά την άνθηση (επικονίαση γονιμοποίηση), αλλά οι δυνατοί άνεμοι γίνονται επικίνδυνοι γιατί σπάζουν τους βλαστούς και τους βότρεις. 2.6.3 Λίπανση Το αμπέλι είναι ένα φυτό χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις. Το αμπέλι, για να αναπτυχθεί και να παράγει, έχει ανάγκη από ορισμένα στοιχεία, τα οποία μαζί με το νερό αποτελούν τα βασικά συστατικά της φυτικής ύλης. Έχει ανάγκη από τα τρία κύρια θρεπτικά συστατικά:το άζωτο (Ν), το φώσφορο (Ρ) και το κάλιο (Κ). Σε πολύ μικρότερες ποσότητες έχει ανάγκη από φωσφόρο και μαγνήσιο και ακόμα μικρότερες από θείο. Επίσης χρειάζεται και τα ιχνοστοιχεία σίδηρο (Fe)., ψευδάργυρο (Ζn), μαγγάνιο (Μg), βόριο (Β) και χαλκό, ενώ σε ίχνη προσλαμβάνει και το μολυβδαίνιο. 9

2.6.4 Κοπριά Η κοπριά είναι η αποθήκη από οργανική ουσία και από λιπάσματα που τροφοδοτεί τον αμπελώνα. Η κοπριά πρέπει να χωνεύεται καλά, πριν ενσωματωθεί στο έδαφος. Μετά τη χώνεψη τα θρεπτικά στοιχεία που περιέχει η κοπριά είναι σε προσλήψιμες μορφές. Με τη διαδικασία της χώνεψης καταστρέφονται οι σπόροι των ζιζανίων και των διαφόρων παθογόνων αλλά χάνεται και μέρος των θρεπτικών της στοιχείων. Η κοπριά αυξάνει την αποταμιευτική ικανότητα του εδάφους σε νερό και θρεπτικά συστατικά, με αύξηση της ολικής σε κατιόντα εναλλακτικής ικανότητας του, χάρη της οποίας το έδαφος παρουσιάζεται περισσότερο γόνιμο, έναντι ενός φτωχού σε οργανική ουσία εδάφους. 2.6.5 Χλωρή λίπανση Στον αμπελώνα η χλωρή λίπανση συνίσταται στην καλλιέργεια φυτών εδαφοκάλυψης, κατά την περίοδο του χειμώνα, τα οποία στη συνέχεια ενσωματώνονται στο έδαφος, κυρίως νωρίς την άνοιξη, με στόχο την διατήρηση και την αύξηση της γονιμότητας του εδάφους. Στο Ελλαδικό χώρο υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός ειδών και ποικιλιών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυτά εδαφοκάλυψης. Τα ψυχανθή στο αμπέλι αποτελούν την πιο οικονομική πηγή αζώτου στα συστήματα βιολογικής παραγωγής. 2.7 Άρδευση αμπελιού Η άρδευση του αμπελώνα αποτελεί μια σημαντική καλλιεργητική εργασία που επηρεάζει τις εισροές και τις απώλειες των θρεπτικών στοιχείων. Πρέπει να ρυθμίζεται, τόσο όσον αφορά τη συνολική ποσότητα του νερού, όσο και τη δοσολογία, τον αριθμό και το χρόνο της κάθε εφαρμογής έτσι ώστε να επιτυγχάνεται άριστη κάλυψη των υδατικών απαιτήσεων των αμπελιών, με παράλληλη ελαχιστοποίηση των απωλειών του νερού. Οι ανάγκες των πρέμνων σε νερό εξαρτώνται κυρίως από την επιφάνεια του φυλλώματος. Το νερό είναι πολύ χρήσιμο για το αμπέλι και μπορεί να δίνεται όλες τις εποχές, εκτός από την περίοδο της άνθησης και έως το δέσιμο των καρπών. 2.8 Ποικιλίες σταφυλιών Ένας πολύ μεγάλος αριθμός ποικιλιών ευρωπαϊκών και αμερικάνικων αμπελιών καλλιεργείται σήμερα. Ανάλογα με τη χρήση του προϊόντος διακρίνονται σε: 2.8.1 Ποικιλίες για οινοποίηση (λευκό, κόκκινο και ροζέ κρασί). Ως οινοποιήσιμη ποικιλία αμπέλου, η ποικιλία αμπέλου, η οποία καλλιεργείται κατά τον συνηθισμένο τρόπο για την παραγωγή σταφυλιών που προορίζονται για την παραγωγή οίνων προς ανθρώπινη κατανάλωση. Οινοποιήσιμες ποικιλίες αμπέλου Αχαΐας Συνιστώμενες: Αθήρι Β, Αυγουστιάτης Ν, Βολίτσα μαύρη Ν, Γουστολίδι Β (Αυγουστολίδι, Βοστίλιδας), Καλαβρυτινό μαύρο Ν, Κορινθιακή Ν (2), Μαυροδάφνη Ν, Μοσχάτο άσπρο Β, Gewürztraminer Rs (1), Grenache Rouge Ν, Riesling B, Sauvignon Βlanc B, Ugni Βlanc B (Trebbiano). Επιτρεπόμενες: Ασπρούδα Πατρών Β (Σανταμεριάνα), Βολίτσα άσπρη Β, Κοριτσάνος Ν, Μυγδάλι Β, Ποταμίσι Β, Σιδερίτης Rs, Χονδρόμαυρο Καλαβρύτων Ν, Ψιλόμαυρο Καλαβρύτων Ν. Προσωρινά επιτρεπόμενες: Malvasia di Candia Aromatica B(2008). 10

2.8.2 Ποικιλίες για σταφιδοποιία (κορινθιακή, σουλτανίνα) Ως επιτραπέζια ποικιλία αμπέλου, η ποικιλία αμπέλου, η οποία είναι αποδεκτή στο πλαίσιο των κοινών κανόνων ποιότητος για τα επιτραπέζια σταφύλια κατ εφαρμογή του Καν (ΕΟΚ)1730/87 και του Καν (ΕΚ)2200/96 της ΚΟΑ των οπωροκηπευτικών. Η ποικιλία αυτή καλλιεργείται κατά τον συνηθισμένο τρόπο για την παραγωγή σταφυλιών που προορίζονται να καταναλώνονται νωπά. ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΓΙΑ ΕΙΔΙΚΗ ΧΡΗΣΗ Α) Ποικιλίες για παραγωγή σταφίδων Συνιστώμενες: Κορινθιακή B) Ποικιλίες για την επεξεργασία του αποστάγματος οίνου Σημειώσεις- Επεξηγήσεις: Οι κύριες ποικιλίες αναφέρονται με έντονα γράμματα και ακολουθούνται: α) με τα αρχικά γράμματα που δηλώνουν το χρώμα της σταφυλής ως εξής: B (Λευκή), Ν (Μαύρη), Rs ( Ροζέ), Rg (Κόκκινη), G(Γκρι) και β) μέσα σε παρένθεση τα συνώνυμα αυτών 2.8.3 Ποικιλίες για επιτραπέζια χρήση ή νωπή κατανάλωση (σουλτανίνα, ραζακί, φράουλα κ.ά.). Ως ποικιλία ειδικής χρήσης, η ποικιλία αμπέλου η οποία καλλιεργείται κατά τον συνηθισμένο τρόπο για την παραγωγή σταφυλιών που προορίζεται για άλλες χρήσεις πέραν των αναφερομένων στα σημεία 1 και 2, όπως: Παραγωγή αποστάγματος οίνου, Παραγωγή σταφίδων, Παραγωγή σταφυλιών προς χρήση στην βιομηχανία κονσερβοποίησης, Παραγωγή χυμού σταφυλιών. ΕΠΙΤΡΑΠΕΖΙΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΑΜΠΕΛΟΥ Συνιστώμενες: Αττική Ν, Ραζακί Β (Κέρινο), Σουλτανίνα Β, Φράουλα Rs, Calmeria B, Cardinal Rs, Gold B, Italia B, Superior Seedless B, Victoria B. Επιτρεπόμενες: Αετονύχι Β, Ελλάς Β, Θεσσαλονίκη Β, Ιθάκη Rs, Λευκάς Β, Πέλλα Ν, Ραζακί Β (Κέρινο), Σιδερίτης Rs εκτός Ν.Α. Αχαΐας, Φράουλα Rs, Alphonse Lavallee N, Cardinal Rs, Crimson Seedless Rs. 2.9 Ποικιλιακή σύνθεση Νομού Αχαΐας Η εκλογή της κατάλληλης ποικιλίας για την εγκατάσταση του πρέμνου αποτελεί μια από τις σοβαρότερες εργασίες. Για την εκλογή μιας ποικιλίας λαμβάνονται υπόψη και οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής που πρόκειται να καλλιεργηθεί γιατί οι συνθήκες αυτές επηρεάζουν τον τύπο και την ποιότητα των προϊόντων που παράγονται. Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται κυρίως είναι ντόπιες και σε ορισμένες περιοχές αυτόριζες. Έτσι σε άλλες περιοχές έχουν εμβολιαστεί σε αντιφυλλοξηρικά υποκείμενα. Στις διάφορες ποικιλίες περιλαμβάνονται ο Σιδερίτη, η Ασπρούδα, η Βολίτσα ( μαύρη και τη λευκή), το Λαγόρθι, τα Μαυρούδια, τα Σταυρούδια, το μαύρο Καλαβρυτινό και άλλες. Από τις ξενικές ποικιλίες φυτεύονται ως συνιστώμενες κυρίως γαλλικές όπως Cabernet, Chardonnay, Merlot, Syrah, Grenache Rouge. Με βάση τις πιο πάνω ποικιλίες που ανέφερα, στο νομό Αχαΐας παράγονται τρεις οίνοι ΟΠΕ, ένας ΟΠΑΠ και δυο τοπικοί οίνοι, ενώ ένας ακόμη τοπικός οίνος είναι υπό έγκριση. Συγκεκριμένα οίνοι ΟΠΕ είναι: ο Μοσχάτος Ρίου Πατρών, ο Μοσχάτος Πατρών, η Μαυροδάφνη Πατρών, 11

Οίνος Ο.Π.Α.Π. είναι: ο Ροδίτης Πάτρας Τοπικοί είναι: οι Πλαγιές Πετρωτού, (το οποίο προέρχεται από συνοινοποίηση Μαυροδάφνης και Cabernet, είναι ο γνωστός Chateau της Αχάϊα- Clauss) και οι Πλαγιές Αιγιάλειας ( ένας λευκός, ένας ροζέ και ένας ερυθρός). Ο λευκός παράγεται από τις ποικιλίες Λαγόρθι και Chardonnay, ο ροζέ με βάση την ποικιλία Βολίτσα και σε ποσοστό τουλάχιστον 60% και ο ερυθρός με βάση την ποικιλία Cabernet. 2.10 Μοσχάτος Ρίου Πατρών-Μοσχάτος Πατρών Ο Μοσχάτος Ρίου Πατρών και ο Μοσχάτος Πατρών παράγονται από την ίδια ποικιλία αμπέλου, δηλαδή από το λευκό Μοσχάτο, η οποία καλλιεργείται σε δυο ζώνες, ανατολικά και δυτικά της πόλης των Πατρών. Η παραγωγή ανέρχεται στους 1.800 περίπου τόνους το χρόνο. Πρόβλημα στην παραγωγή του Μοσχάτου παρουσιάστηκε εδώ και αρκετά χρόνια και μείωση των εκτάσεων στην παραδοσιακή κυρίως ζώνη ( του Ρίου, του Αγίου Βασιλείου και του Δρέπανου), που από αγροτικές γίνονται οικοπεδικές περιοχές. Είναι αρωματική ποικιλία και καλλιεργείται για οινοποίηση. Κάθε καρποφόρος κληματίδα φέρει 1-2 σταφύλια, μέτριου μεγέθους (περίπου στα 300gr), πυκνόραγο με σχήμα κυλινδροκωνικό. Η ράγα είναι μετρίου μεγέθους περίπου 2,2gr, σφαιρική με 1-4 μέτρια γίγαρτα. Ο φλοιός είναι αρκετά παχύς, χρώματος χρυσοκίτρινο και η σάρκα είναι χυμώδης μαλακή, με γλυκιά γεύση και μοσχάτο άρωμα. Οι ράγες αποτελούν το 93,6% του βάρους του σταφυλιού. Το φύλλο είναι πεντάλοβο, μετρίου μεγέθους, χνουδωτό στην κάτω επιφάνεια. Ελάχιστο σε ποσότητα, αλλά ύψιστο σε ποιότητα, το γλυκό κρασί με την ένδειξη «Μοσχάτος Ρίου Πατρών» προέρχεται από ημιορεινούς αμπελώνες, που βρίσκονται πάνω από το Ρίο Αχαΐας. Το μικρόρωγο μοσχάτο άσπρο εκμεταλλεύεται τις βροχοπτώσεις και τα δροσερά καλοκαίρια της περιοχής, ενώ η αφυδάτωση των σταφυλιών ενισχύει ακόμη περισσότερο τα χαρίσματα του μοναδικού αυτού πελοποννησιακού terroir. Υπάρχουν προβλήματα στην ποιότητα των σταφυλιών που οφείλονται: 1. Στην εγκατάλειψη των αμπελιών και της πλημμελούς απασχόλησης των αμπελουργών 2. Στο μεγάλο ποσοστό των γηρασμένων πρέμνων που φτάνει το 80% 3. Στα γενικότερα περιβαλλοντικά προβλημάτα της περιοχής Πρόβλημα στη διάθεση των παραγόμενων οίνων δεν υπάρχει. Αντίθετα η ζήτηση των γλυκών κρασιών του τύπου αυτού χαρακτηρίζονται από το εξαίρετο άρωμα τους, συνεχώς αυξάνει. Οι δε τιμές αγοράς πρώτης ύλης κρίνονται κανοποιητικές από τον αμπελουργό. Αυτό συνέτεινε ώστε από το 1996 να παρατηρείται μια τάση αναμπέλωσης της ποικιλίας του Μοσχάτου, κατεξοχήν στη δυτική πλευρά της πόλης των Πατρών. 12

2.11 Μαυροδάφνη Η ποικιλία Μαυροδάφνη καλλιεργείται σε δυο ζώνες και σε συνδυασμό με μια άλλη ντόπια ποικιλία, τη χλωρή ή μαύρη Κορινθιακή, - παράγεται ακολουθώντας μια παραδοσιακή τεχνική, ένας τύπος γλυκού κρασιού, που αφού ωριμάσει σε δρύινα βαρέλια, αποκτά τέτοιους χαρακτήρες και ιδιαίτερα τέτοιο άρωμα, χάρη στα οποία ο οίνος Μαυροδάφνη Πατρών διακρίνεται από όλους τους ερυθρούς οίνους του ίδιου τύπου που παράγονται ανά τον κόσμο. Πρόκειται για ποικιλία μέτριας ζωηρότητας και παραγωγικότητας. Διαμορφώνεται σε κυπελλοειδή ή γραμμοειδή σχήματα μόρφωσης Royat και δέχεται βραχύ κλάδεμα καρποφορίας. Παράγει κατά μέσω όρο δύο σταφύλια ανά καρποφόρο βλαστό, τα οποία βρίσκονται συνήθως στον τρίτο και τέταρτο κόμβο. Είναι μέτρια ευαίσθητη στο ωίδιο αλλά ευαίσθητη στον περονόσπορο, την ανθόρροια και την ξηρασία. Για παραγωγή ποιοτικών αμπελο-οινικών προϊόντων θα πρέπει επίσης να αποφεύγεται η καλλιέργειά της σε βαριά και γόνιμα εδάφη και να δέχεται έγκαιρες και σωστές καλλιεργητικές επεμβάσεις. Τα σταφύλια της είναι συνήθως μετρίου μεγέθους, επί το πλείστον αραιόρογα και έχουν κυλινδροκωνικό σχήμα. Οι ράγες είναι μετρίου μεγέθους και σφαιρικού σχήματος. Ο φλοιός είναι κυανομελανού χρώματος, με επιδερμίδα χονδρή και ανθεκτική και η σάρκα είναι άχρωμη και χυμώδης. Τα τελευταία χρόνια η Μαυροδάφνη παρουσιάζει πρόβλημα στην φυσιολογική της ωρίμανση και κυρίως στην περιεκτικότητα σε σάκχαρα. Έτσι μια αρκετά μεγάλη ποσότητα οδηγείται για την παρασκευή ερυθρών επιτραπέζιων οίνων. Περίπου το 30% της Μαυροδάφνης πηγαίνει για την παραγωγή του γλυκού κρασιού Μαυροδάφνη Πατρών της ποικιλίας Μαυροδάφνη και το υπόλοιπο γίνεται ξηρός ερυθρός. Τούτο οφείλεται στις προσπάθειες των αμπελουργών να αυξήσουν τις στρεμματικές αποδόσεις σε βάρος της ποιότητας και στο πρόβλημα των γηρασμένων πρέμνων, στην παραδοσιακή ζώνη φτάνει το 60%. Σήμερα δυστυχώς ο οίνος Μαυροδάφνη Πατρών έχει οδηγηθεί σε εμπορική υποβάθμιση, αφού εμφιαλώνεται από τον οποιοδήποτε μικροποτοποιό και διατίθεται συχνά σε κακή συσκευασία. 2.12 Ροδίτης Η ποικιλία Ροδίτης είναι μια ποικιλία με πολλούς κλώνους, 8 κλώνους έχει ο Ροδίτης που πολλοί από αυτούς είναι άκρως παραγωγικοί αλλά δεν παράγουν οίνους ποιότητας. Η ποικιλία αυτή καλλιεργείται εντός της ζώνης για την παραγωγή του οίνου ΟΠΑΠ «ΠΑΤΡΑ», και εκτός ζώνης για την παραγωγή επιτραπέζιων οίνων λευκών και ροζέ. Η ζώνη της ποικιλίας αυτής, καταλαμβάνει πολύ μεγάλη έκταση και εκτείνεται από τα ανατολικά του όρια του νομού Αχαΐας μέχρι το νομό Ηλείας. Ποικιλία πολύ ζωηρή, ιδιαίτερα παραγωγική, ευαίσθητη στον περονόσπορο. Σταφύλια μέσου ή μεγάλου μεγέθους, η ράγα του μπορεί να έχει μέγεθος και χρώμα που ποικίλει, από ερυθρωπό 13

μέχρι ανοιχτό πράσινο, ανάλογα με τον κλώνο της ποικιλίας και το μικροκλίμα του τόπου παραγωγής του. Θεωρείται ευπροσάρμοστη και αρκετά ανθεκτική ποικιλία, τα σταφύλια της οποίας έχουν κουκούτσια και χρησιμοποιείται κυρίως σαν οινοποιήσιμη. Ο τρύγος της, ανάλογα με την περιοχή και την χρονιά μπορεί να ξεκινά από τα τέλη Σεπτεμβρίου και να φτάνει ως τα μέσα Οκτωβρίου. Η ονομασία «Πάτρα» έχει αναγνωριστεί από το 1970 και άρχισε να κυκλοφορεί από το 1980 από τα οινοποιεία της περιοχής. Όπως είναι γνωστό ο οίνος αυτός δεν έτυχε στα χρόνια αυτά καμιάς ιδιαίτερης μεταχείρισης και στις τιμές της πρώτης ύλης και στην εμπορική του προβολή, με αποτέλεσμα σήμερα να μη θεωρείται εμπορικά πετυχημένος οίνος. Εξαίρεση αποτελούν οι εξαιρετικοί οίνοι του τύπου του Ροδίτη «Πάτρα» μικρών παραγωγών, οι οποίοι είναι εξαιρετικοί, ανθρώπων δηλαδή που επιλέγουν τους αμπελώνες, επιβάλλουν το σωστό τρόπο καλλιέργειας και ελέγχουν την παραγωγή. Και όταν τηρούνται οι όροι σωστός κλώνος - σωστός τρόπος καλλιέργειας το αποτέλεσμα είναι άκρως ικανοποιητικό. Ο παραγόμενος οίνος έχει πλούτο αρωμάτων λουλουδιών και φρούτων. Είναι πλούσιος σε σώμα και μπορεί να ικανοποιήσει τον πιο απαιτητικό καταναλωτή. Αυτό μας δίνει την αφορμή να διαπιστώσουμε ότι δεν αρκούν μόνο οι νόμοι, χρειάζεται πολλή και συλλογική προσπάθεια. 2.13 Σιδερίτης Από τις υπόλοιπες λευκές ποικιλίες του νομού Αχαΐας, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Σιδερίτης. Πρόκειται για μια ποικιλία διπλής χρήσεως και είναι σε θέση να δώσει ένα σχετικό καλά ποιοτικό ξηρό οίνο. Επιτραπέζια ποικιλία με καρπό κόκκινο μεγάλου μεγέθους. Ωριμάζει πολύ όψιμα, αρχές με μέσα Οκτώβρη και κλαδεύεται στα 5-6 μάτια. Σταφύλι με ρόδινο φλοιό όπως φαίνεται και στην και ορεκτική οξύτητα. Η Ασπρούδα, εγκαταλείφθηκε η καλλιέργειά της και έχει μόνο εμπορικό ενδιαφέρον για την αγορά της Κέρκυρας. Θα ήταν σφάλμα και να μην αναφερθούμε στον Καλαβρυτινό αμπελώνα με τις εκλεκτές ποικιλίες Λαγόρθι, Βολίτσα, Ψιλόμαυρο που σιγά σιγά έσβησαν εξαιτίας κυρίως δημογραφικών λόγων. Με τις εκλεκτές αυτές ποικιλίες, γενικά η θεώρηση του Αχαϊκού αμπελώνα, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι καλλιεργείται ουσιαστικά μια λευκή ποικιλία κατάλληλη για την παραγωγή οίνων υψηλής ποιότητας. Τελευταία στο νομό Αχαΐας έχουν φυτευθεί «ξενικές» ποικιλίες οι οποίες δίνουν καλά προϊόντα και συμβάλλουν στην αναβάθμιση των ελληνικών ποικιλιών. Στο νομό Αχαΐας καλλιεργούνται διάσπαρτα κάποιες εκλεκτές ποικιλίες όπως, η λευκή Σανταμεριάνα, το Μυγδάλι, η ερυθρά Αυγουστιάτης και άλλες. 14

Τέλος στο νομό Αχαϊας υπάρχουν περιοχές οι οποίες ενδείκνυνται για βιολο-γική καλλιέργεια αμπελώνων, ανεβάζοντας τον πήχη της ποιότητας των παραγόμενων οίνων και βελτιώνοντας την οικονομία των παραγωγών, π.χ. Αργυρά, περιοχή Ακράτας, Ζήρεια. 2.14 Διάφορα οινοποιεία νομού Αχαΐας 2.14.1 Πατραϊκή Η Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών ΠΑΤΡΩΝ, είναι δευτεροβάθμια Αγροτική Συνεταιρική Οργάνωση. Ιδρύθηκε το 1918 με έδρα την Πάτρα στον νομό Αχαΐας. Η Ένωση είναι γνωστή στην Ελλάδα και σε πολλές χώρες του εξωτερικού που εξάγει τα προϊόντα της, με την επωνυμία ΠΑΤΡΑΪΚΗ. Παραλαμβάνει σταφύλια διαφόρων ποικιλιών από τους παραγωγούς της περιοχής με σκοπό τη μεταποίησή τους σε κρασί (οίνο), την εμφιάλωση και τη διανομή στο εμπόριο. Πλησιάζοντας τα 100 χρόνια λειτουργίας, η Πατραϊκή σήμερα αριθμεί 108 μέλη (πρωτοβάθμιες συνεταιριστικές ενώσεις με έδρα τα γεωγραφικά όρια της Πάτρας) με 8.000 αγρότες. Το 1956 η Πατραϊκή αγόρασε από την Α.Ε. Ελληνική Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων το οινοποιείο Άνθειας, στο οποίο μετέφερε την παραγωγική της δραστηριότητα. Από τότε, το οινοποιείο Άνθειας συνεχώς επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται με σκοπό να παράγει οίνους υψηλής ποιότητας. Χρησιμοποιεί τις καλύτερες ποικιλίες σταφυλιών της περιοχής εφαρμόζοντας τις απαιτήσεις ασφάλειας και υγιεινής της Ευρωπαϊκής και Ελληνικής Νομοθεσίας, τις απαιτήσεις της Ορθής Βιομηχανικής Πρακτικής (Good Manufacture Practice), τις απαιτήσεις των συνεργαζόμενων πελατών και τις προτάσεις των κρατικών ελεγκτικών οργάνων. Η παραγωγική διαδικασία είναι πιστοποιημένη με ISO:9001 και ISO:22000, εξέλιξη του γνωστού HACCP. Οι εξαιρετικές εδαφοκλιματολογικές συνθήκες της περιοχής και η μακρόχρονη οινοποιητική παράδοση της εταιρίας, ο μοντέρνος εξοπλισμός και το εξειδικευμένο προσωπικό επιτρέπουν στην Πατραϊκή να παράγει μια μεγάλη γκάμα προϊόντων όπως ρετσίνα, οίνους ξηρούς, ημίξηρους, ημίγλυκους, γλυκύς, λευκούς, ροζέ και ερυθρούς σε όλους τους συνδιασμούς. Επίσης παράγει τα διεθνώς γνωστά vin de liquer με Ονομασία Ελεγχόμενης Προέλευσης, Μοσχάτο Πατρών και Μαυροδάφνη Πατρών, που ικανοποιούν ακόμα και τους πιο απαιτητικούς λάτρεις του κρασιού, έχοντας σημαντικές διακρίσεις σε πολλούς εγχώριους και διεθνείς διαγωνισμούς. Η Πατραϊκή εξελίσσεται διαρκώς, πραγματοποιώντας επενδύσεις που την καθιστούν μία από τις μεγαλύτερες οινοποιητικές μονάδες της Ελλάδας. Σήμερα η εταιρία λειτουργεί 2 οινοποιεία, 1 εμφιαλωτήριο και μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους καλύπτοντας μία έκταση 46.500 m2, με κτίρια συνολικού εμβάδου 16.500 m2, γεγονός που της επιτρέπει να πουλάει σε Ελλάδα κι εξωτερικό 1.000.000-1.200.000 φιάλες κρασιού και περισσότερες από 200.000 συσκευασίες PET και ασκών ξεπερνώντας σε σύνολο τους 5000 τόνους ετησίως. Σημαντικό μέρος της δραστηριότητας της ένωσης είναι και η διαχείριση των Κοινοτικών Επιδοτήσεων στους αγρότες της περιοχής. Η Ένωση λειτουργεί επίσης τυροκομείο, συσκευαστήριο γεωμήλων, βιομηχανικά ψυγεία, εγκαταστάσεις συγκέντρωσης και τυποποίησης ελαιόλαδου, εργοστάσιο παραγωγής ζωοτροφών, σίλος δημητριακών, αποθήκες συγκέντρωσης σταφίδας, καταστήματα πώλησης αγροτικών εφοδίων και μηχανημάτων. 2.14.2 Αχαΐα Κλάους Σ έναν καταπράσινο λόφο, οκτώ χιλιόμετρα ΝΑ του κέντρου της Πάτρας, βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της οινοποιίας ACHAIA CLAUSS που ξεχωρίζει ως ένα από τα σημαντικότερα τουριστικά αξιοθέατα της περιοχής. 15

Ιδρυτής της, ήταν ο Βαυαρός Γουστάβος Κλάους που ήρθε στην Πάτρα το 1854 για να εργαστεί σε μία γερμανική εταιρία εξαγωγής σταφίδας. Σε μία από τις εξορμήσεις του γνώρισε την περιοχή που τον μάγεψε με το φυσικό της κάλος. Αγόρασε ένα αμπελάκι για να φτιάχνει κρασί για τον εαυτό του και κατέληξε στη δημιουργία τού Κάστρου - Οινοποιείου που διατηρείται ακέραιο έως σήμερα. Το 1861 ίδρυσε την εταιρία ACHAIA CLAUSS και τα εξαιρετικής ποιότητας κρασιά του μεταξύ των οποίων και η Μαυροδάφνη Πάτρας, κατέκτησαν την ελληνική αλλά και τη διεθνή αγορά. Το εργοστάσιο έχει πολλούς αποθηκευτικούς χώρους, στους οποίους χωράνε έως 7500 τόνοι. Οι κυριότεροι απο αυτούς είναι: η αποθήκη με τις παλιές Μαυροδάφνες, η αποθήκη επιτραπέζιων οίνων, οι υπόγειες δεξαμενές καθώς και η αποθήκη Δανιηλίδας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και το "αυτοκρατορικό κελάρι", του οποίου όλα τα βαρέλια είναι αναμνηστικά επισκέψεων Ελλήνων και ξένων Βασιλέων. Στο συγκεκριμένο χώρο φυλάσσεται και το παλαιότερο κρασί της Ελλάδας, η παλιά μαυροδάφνη του 1873. Η Μαυροδάφνη είναι το διασημότερο κρασί που παράγει η Αχάϊα Κλάους. Σύμφωνα με την παράδοση ο Κλάους ονόμασε έτσι αυτή την ποικιλία του κρασιού προς τιμήν της αρραβωνιαστικιάς του Δάφνης, μιας μελαχροινής όμορφης Ελληνίδας με μαύρα μάτια, η οποία πέθανε σε νεαρή ηλικία. Το κρασί παράγεται απο μια ποικιλία κόκκινων σταφυλιών και στο τέλος της ωρίμανσής τους αποκτάνε ιδιαίτερα αρώματα όπως κεράσι, βανίλια αλλά και αποξηραμένων φρούτων (κυρίως σταφίδας αλλά και σοκολάτας) και αποτελούν ιδανικούς επιδόρπιους οίνους. 2.14.3 Οινική Πατρών Γ. Ι. Καρέλας H «ΟΙΝΙΚΗ- Γεώργιος Καρέλας ΑΒΕΕ» ιδρύθηκε το 1936 από τον Γεώργιο Ιωάννου Καρέλα και έκτοτε δραστηριοποιείται ανελλιπώς στοχεύοντας σε μικρές σχετικά παραγωγές υψηλής ποιότητας. Από το 1996 που η εταιρεία μεταφέρθηκε στις νέες ιδιόκτητες εγκαταστάσεις της στην Κάτω Αχαΐα η παραγωγή ανέρχεται ετησίως σε περίπου 700 τόνους οίνου. Η εταιρεία δεν έχει ιδιόκτητους αμπελώνες αλλά συνεργάζεται χρόνια με επιλεγμένους παραγωγούς και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην οινοποίηση, αξιοποιώντας τον καινούργιο της μηχανολογικό και εργαστηριακό εξοπλισμό. Επίσης διαθέτει χώρους παλαίωσης οίνων στη φιάλη και σε δρύινα βαρέλια και παλαιώνει περίπου 50 τόνους ερυθρούς οίνους ετησίως. Η έδρα της επιχείρησής μας παραμένει στην Πάτρα και στον ίδιο χώρο που υπήρχε το παλιό οινοποιείο επί της οδού Σκαγιοπουλείου 41-43. Εκεί λειτουργεί και το αποστακτήριο της εταιρείας. Η απόσταξη γίνεται από τον ίδιο άμβυκα με τον οποίο η εταιρεία ξεκίνησε να αποστάζει την δεκαετία του '60 με την διαφορά ότι τώρα πια σαν καύσιμη ύλη χρησιμοποιείται το υγραέριο αντί για το ξύλο. Tα ποτά που παράγονται σήμερα είναι Ούζο, Raisin Brandy και το παραδοσιακό λικέρ της Πάτρας, η τεντούρα. Η περιοχή της Κάτω Αχαίας όπου είναι εγκατεστημένη η επιχείρησή μας διαθέτει σε κοντινές αποστάσεις αμπελώνες με μερικές από τις ονομαστότερες και παγκοσμίως γνωστές ποικιλίες της χώρας μας, ο Ροδίτης από την οποία παράγεται το ξηρό κρασί μας Εσπέρια-, το οποία είναι Ονομασίας Προελεύσεως Ανωτέρας Ποιότητας «ΠΑΤΡΑ». Άλλες γνωστές ποικιλίες που δίνουν γλυκά ονομαστά κρασιά είναι η ποικιλία ΜΟΣΧΑΤΟ ΠΑΤΡΩΝ και η ΜΑΥΡΟΔΑΦΝΗ από τις οποίες παράγονται οι αντίστοιχοι γλυκοί οίνοι Ονομασίας Προελεύσεως Ελεγχόμενης (O.Π.Ε.). Τα γλυκά κρασιά τα της Αχαΐας έχουν ιδιαίτερα καλές προοπτικές αφού ανήκουν στη υψηλότερη ποιοτικά κατηγορία Ελληνικών κρασιών. 16

2.14.4 Τετράμυθος Στο Άνω Διακοπτό Αιγιαλείας, στις πλαγιές του Χελμού, εντός της ζώνης Οίνων παραγωγής ανωτέρας ποιότητος Πάτρα, υπάρχει ένα όμορφο και επισκέψιμο οινοποιείο. Σε μια περιοχή φημισμένη από την αρχαιότητα για την εξαιρετική ποιότητα των σταφυλιών και του οίνου, (ενδεικτικά ο Παυσανίας χαρακτηρίζει χωριά της Αιγιαλείας επιτήδεια εις την φύτευση άμπελου). Οι αμπελώνες μας βρίσκονται σε υψόμετρο 450-1000 μ. και λόγω μικροκλίματος, εδάφους, έκθεσης, επαφής με την αύρα του Κορινθιακού κόλπου καθώς και καλλιεργητικών τεχνικών μας δίνουν πολύ καλή πρώτη ύλη.ελληνικές και διεθνείς ποικιλίες (ροδίτης, μαλαγουζιά, αγιωργίτικο, μαύρο καλαβρυτινό, cabernet sauvignon, merlot, sauvignon blanc) κατόπιν, οινοποίησης μας δίνει τον γνωστό οίνο Π.Ο.Π. Πάτρα, Τετράμυθος, καθώς και Π.Γ.Ε. Αχαΐα, πλαγιές Αιγιαλείας και Πελοπόννησος. 2.14.5 Santor Wines Στο ιστορικό χωριό Σανταμέρι Αχαΐας, σε απόσταση 30 χιλιομέτρων από την Πάτρα και σε υψόμετρο 600 μέτρων βρίσκεται το παραδοσιακό οινοποιείο SANT OR, πλαισιωμένο από ιδιόκτητους βιολογικούς αμπελώνες. Οι αμπελώνες αυτοί απλώνονται σε έκταση 40 στρεμμάτων, σε ένα ιδιαίτερο μικροκλίμα και αποτελούνται από τις ελληνικές ποικιλίες Ροδίτη, Αγιωργίτικο και τη μοναδική τοπική αρωματική ποικιλία Σανταμεριάνα. Τα κρασιά είναι από αμπελώνες μόνο βιολογικής καλλιέργειας, παράγονται με σύγχρονο εξοπλισμό ετήσιας δυναμικότατος 70 τόνων και αποθηκεύονται στο κελάρι σε γαλλικά δρύινα βαρέλια, χωρητικότητας 225 λίτρων. Ο επισκέπτης μπορεί να τα δοκιμάσει τόσο στον εξωτερικό χώρο γευσιγνωσίας με θέα τους αμπελώνες, όσο και στον εσωτερικό που είναι κατάλληλα διαμορφωμένος. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο στο χώρο τον εγκαταστάσεων. Οι ποικιλίες σταφυλιών που χρησιμοποιούνται είναι η Σανταμεριάνα, η Μαυροδάφνη, ο Ροδίτης Αλεπού και το Αγιωργήτικο. Ο αμπελώνας καλλιεργείται με βιολογικό τρόπο σε σχιστολιθικά πετρώματα και καταλαμβάνει μια έκταση 40 στρεμμάτων σε υψόμετρο 600 μέτρων. Ο μοναδικός αυτός συνδυασμός εδάφους, κλίματος και υψομέτρου (600 μέτρα) παράγει τα ιδανικά χαρακτηριστικά για το κρασί "terroir". 2.15 Βιβλιογραφία Hofmann, Koepfer, Werner, (1995) Oekoligischer Weinbau, Eugen Ulmer GmbH & Co, Deutschland. Αγγελάκης Ε., (1998) Ασθένειες του αμπελιού, περιοδ. Γεωργία Κτηνοτροφία, τεύχος 10/1998. Βλάχος Μ., 1986. Αμπελογραφία. Θεσσαλονίκη, σελ. 153-154, 194-195, 246-248. Κουσούλας Ι.Κ., 1995. Αμπελουργία. Εκδοτική Αγροτεχνική Α.Ε., Αθήνα, σελ. 2-4. Μόσχος, Θ., Μπρούμας Θ., Σουλιώτης, Κ. Τσούργιαννη, Α. και Καποθανάση, Β., 1998. Πειράματα καταπολέμησης της ευδεμίδας της αμπέλου, Lobesia botrana Den. and Schiff. (Lepidoptera, Tortricidae) με τη μέθοδο διατάραξης της σύζευξης στην περιοχή Σπάτων Αττικής. Χρον. Μπενακείου Φυτοπαθολ. Ινστ. (Ν.Σ.), 18:91-106. Σταυρακάκης, Μ. Συμίνης Χ., Μπινιάρη Κ., Σωτηρόπουλος Γ., (2000), Αμπελουργία, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. 17

Σύνδεσμος Ελληνικού οίνου, Διαθέσιμο μέσω διαδικτύου: http://greekwinefederation. gr Φυσαράκης Ι. (2000). Σημειώσεις Αμπελογραφίας, Τ.Ε.Ι. Ηρακλείου, Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας. 18