«Στρατηγική Βιώσιμης Ανάπτυξης των Τουριστικών Προορισμών της Ελλάδας»

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών Στρατηγική Διοίκηση Τουριστικών Προορισμών και Επιχειρήσεων Φιλοξενίας «Στρατηγική Βιώσιμης Ανάπτυξης των Τουριστικών Προορισμών της Ελλάδας» Της Ιωάννας Σαμαρτζή Κύριος Επιβλέπων: Δρ. Δημήτριος Λαγός, Αναπληρωτής Καθηγητής Τουριστικής Οικονομικής και Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων στο Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου Αιγαίου 1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦ. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ... 4 1.1. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 4 1.2. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 4 1.3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 5 1.4. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 5 1.5. ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 5 1.6. ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ... 6 ΚΕΦ. 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ 7 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 2.2. ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ... 7 2.3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ... 11 2.4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 15 2.5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 20 2.6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ... 23 2.7. ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 24 ΚΕΦ 3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ... 26 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 26 3.2. ΟΡΙΣΜΟΙ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 26 3.3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ... 29 3.4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 32 3.5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ... 37 3.6. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ... 39 3.7. ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 40 ΚΕΦ. 4 : ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ... 42 4.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 42 4.2. ΟΡΙΣΜΟΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ... 42 4.3. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ... 46 4.4. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ... 50 4.5. ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 55 ΚΕΦ. 5: ΤΟ ΜΕΘΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 56 5.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 56 2

5.2. Η ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 56 5.3. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ... 61 5.4. ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 65 ΚΕΦ. 6. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ... 67 6.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 67 6.2. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ... 67 6.3. ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 78 ΚΕΦ 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 80 7.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 80 7.2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 80 7.2.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ... 80 7.2.2. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΥ ΜΕΡΟΥΣ... 80 7.3. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΕΡΕΥΝΑ... 83 3

ΚΕΦ. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ 1.1. ΔΙΑΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι λόγοι που οδήγησαν στην επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, σχετίζονται αρχικά με τις καταστάσεις που βιώνει ο σύγχρονος άνθρωπος. Για την ακρίβεια οι λόγοι σχετίζονται κυρίως, με τις ακραίες κλιματικές αλλαγές, την υποβάθμιση της χλωρίδας και της πανίδας σε παγκόσμια κλίμακα, την κοινωνική ανισότητα που υπονομεύει την ευημερία των λιγότερο προνομιούχων ανθρώπων και την οικονομική ανισορροπία που κυριαρχεί στις μέρες μας. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα αυτή δημιουργήθηκε για να εντοπίσει το ρόλο που διαδραματίζει το φαινόμενο του τουρισμού στη βιωσιμότητα. Η έρευνα κατά συνέπεια, αφορά το ερώτημα κατά πόσο δυνατό είναι να συνδυαστεί ο τουρισμός με την βιωσιμότητα, πόσο ωφέλιμο είναι να εφαρμοστούν πρακτικές βιωσιμότητας στον τουρισμό και με ποιους τρόπους. Ακόμα, πολλοί ειδικοί έχουν κατά καιρούς επιχειρήσει να ορίσουν τα στοιχεία του βιώσιμου τουρισμού, με τις θεωρίες άλλοτε να συμπίπτουν και άλλοτε να μην βρίσκουν κοινό τόπο. Παράλληλα, τα ολοένα και αυξανόμενα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα κρίνουν υψίστης σημασίας την ανάγκη για δημιουργία και εφαρμογή περιβαλλοντικών πρακτικών στον τομέα του τουρισμού, οποίος είναι από την φύση του ιδιαίτερα ευάλωτος και περίπλοκος. Για τον παραπάνω λόγο, η σύμπτυξη των δύο αυτών δυνάμεων αποτελεί στις μέρες μας έναν από τους βασικούς στόχους της διεθνής επιστημονικής κοινότητας. 1.2. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Σε πρώτο στάδιο, η παρούσα έρευνα στοχεύει να αναλύσει την ορολογία των τουριστικών προορισμών, τα είδη, τις μορφές τους, τα χαρακτηριστικά τους και το πως αναπτύσσονται στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Στη συνέχεια, δύναται να εξετάσει τη σημασία της βιωσιμότητας, ποια στοιχεία εμπεριέχει και σε τι μπορεί να φανεί χρήσιμη ενώ ακόμα, προσπαθεί στο να επιτευχθεί η σύμπτυξη του φαινομένου του τουρισμού με την βιωσιμότητα. Επιπρόσθετα, ο σκοπός της παρούσας έρευνας, είναι να υπολογιστεί ποσοτικά, και ποιοτικά, η εφαρμογή των στρατηγικών βιώσιμης ανάπτυξης σε είκοσι ξενοδοχειακές μονάδες της Αττικής. Η σημασία της έρευνας αφορά το να εντοπίσει τον βαθμό βιωσιμότητας, όχι μόνο ως προς το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία, αλλά και ως προς την προθυμία των υπεύθυνων του 4

ξενοδοχειακού κλάδου της Αττικής, για ανάπτυξη παρόμοιων στρατηγικών ανάπτυξης στο μέλλον. 1.3. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την εκπόνηση της παρούσας έρευνας, χρίστηκε αναγκαίο να εφαρμοστούν παραπάνω από μια μέθοδοι ανάλυσης. Η παραπάνω ανάγκη για πολλές μεθόδους ανάλυσης, θεωρήθηκε ζωτικής σημασίας, λόγω της μορφής του θέματος που τέθηκε προς ανάλυση, ώστε να μπορέσουμε να αντλήσουμε ακριβή συμπεράσματα. Για την ακρίβεια, τα συμπεράσματα της έρευνας αντλήθηκαν με την χρήση εργαλείων της ποιοτικής και της ποσοτικής μεθόδου και ακόμα πιο συγκεκριμένα, με την βοήθεια της βιβλιογραφικής ανασκόπησης, της μελέτης περίπτωσης και της χρήση ερωτηματολογίων. Στην αρχή της μελέτης μας, μελετήσαμε και αναλύσαμε το θεωρητικό υπόβαθρο των θεμάτων της έρευνάς μας μέσω των ποιοτικών μέσων της βιβλιογραφικής ανασκόπησης και της μελέτης περίπτωσης. Επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένοι μέθοδοι, έτσι ώστε να μπορέσουμε να εντοπίσουμε στοιχεία που θα αποτελέσουν το επίκεντρο της μελέτης μας, να τα αναλύσουμε και τέλος να τα συγκρίνουμε. Στη συνέχεια, διαλέξαμε για το ποιοτικό κομμάτι της έρευνάς μας, την χρήση των ερωτηματολογίων για να αναλύσουμε τις απαντήσεις δόθηκαν από τους ερωτώμενους. Η επιλογή παραπάνω από μιας μεθόδους ανάλυσης, έχει ως σκοπό να επιτύχουμε όσο το δυνατόν πιο κατανοητά αποτελέσματα. 1.4. ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Με σχόλια [LD1]:. Ως προς την δομή της, η έρευνα αποτελείται από συνολικά επτά σημεία. Πιο συγκεκριμένα, το πρώτο σημείο αφορά στην εισαγωγική τοποθέτηση του θέματος της έρευνας, ενώ το δεύτερο σημείο σχετίζεται με την ανάλυση της ορολογίας των τουριστικών προορισμών, των πολιτικών και της ανάπτυξης τους στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα, το τρίτο σημείο στοχεύει στην ανάλυση της βιωσιμότητας και το πώς αυτή προσαρμόζεται στον τουρισμό, ενώ στο τέταρτο, στόχος είναι να μελετηθούν οι στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης στον τουρισμό. Επιπλέον, στο πέμπτο σημείο οριοθετείται το μεθοδολογικό πλαίσιο της έρευνάς μας, στο έκτο παρουσιάζονται τα τελικά ευρήματα που προέκυψαν και στο έβδομο σημείο παρουσιάζονται και αναλύονται τα συμπεράσματα που προέκυψαν. 1.5. ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 5

Η συγκεκριμένη έρευνα θα μας βοηθήσει να μελετήσουμε με ακρίβεια τους τρόπους με τους οποίους η βιωσιμότητα, μέσω των στρατηγικών ανάπτυξής της, μπορεί να ενταχθεί με επιτυχία στο τουριστικό προϊόν και να συμβάλλει στην ανάπτυξη του, ποσοτικά και ποιοτικά. Αυτό με τη σειρά του, θα έχει ως συνέπεια να καταφέρουμε να μελετήσουμε με πιο εξονυχιστικό τρόπο και άλλες περιπτώσεις, τόσο στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Ακόμα, η έρευνα αυτή έχει ως σκοπό μα φανεί χρήσιμη στους φορείς που εμπλέκονται στην τουριστική ανάπτυξη της χώρας, ώστε να μετρηθούν, και στη συνέχεια να αναπτυχθούν, στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης. 1.6. ΠΡΩΤΟΤΥΠΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Στο σημείο αυτό, θα αναφερθούμε στα στοιχεία που καθιστούν την έρευνά μας πρωτότυπη. Αρχικά, τα προβλήματα που θίγει αποτελούν σύγχρονα ζητήματα όπως είναι η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η ανισότητα στην κοινωνία και η οικονομική ανισορροπία. Ακόμα, η έρευνα ποσοτικά λαμβάνει χώρα σε μια από τις πιο τουριστικές περιοχές της Ελλάδας. Ο συνδυασμός αυτών των δύο οπότε μας παρουσιάζει ένα πρωτότυπο αποτέλεσμα καθώς δεν υπάρχουν αρκετές έρευνες με παρόμοιο θέμα που να επικεντρώνεται στα ξενοδοχεία της Αττικής. Πιο συγκεκριμένα, η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται στην γεωγραφική της περιοχή, καθώς επικεντρώνεται στο κέντρο της Αθήνας και συγκεκριμένα στην Ομόνοια, στο Μεταξουργείο, στο Σύνταγμα και στο Μοναστηράκι. Ακόμα, επικεντρώνεται όχι μόνο στις περιβαλλοντικές στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά και στις κοινωνικές και οικονομικές. 6

ΚΕΦ. 2: ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο παρόν κεφάλαιο ο στόχος είναι να εξεταστούν τα χαρακτηριστικά και η σημασία των τουριστικών προορισμών και παράλληλα να δοθεί έμφαση στους τρόπους διαχείρισής τους. Επιπρόσθετα, ένας ακόμα στόχος αφορά την κατηγοριοποίηση των διάφορων μορφών των τουριστικών προορισμών καθώς και η μελέτη των ευρωπαϊκών φορέων και οργανισμών που σχετίζονται με τον τομέα του τουρισμού. Τελικό στάδιο για την ολοκλήρωση του παρόντος κεφαλαίου θα αποτελέσει η ενδελεχής παρατήρηση των περιπτωσιολογικών μελετών τουριστικών προορισμών που τοποθετούνται γεωγραφικά στην περιοχή της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Κροατίας και της Ελλάδας, το παραπάνω θα μας επιτρέψει να καταφέρουμε να καταστεί δυνατό να συγκρίνουμε τις πολιτικές και τις μορφές των συγκεκριμένων τουριστικών προορισμών τους που θα ελέγξουμε. 2.2. ΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ Αρχικά, όπως εντόπισε ο Pike το 2008, ο όρος τουριστικός προορισμός είναι δύσκολο να οριοθετεί λόγω του πολύπλοκου χαρακτήρα του ενώ το θέμα απασχολεί επιστήμονες από πολλούς διαφορετικούς κλάδους όπως είναι οι κοινωνιολόγοι, οι οικονομολόγοι και οι γεωγράφοι. Στη συνέχεια δηλώνει πως οι περισσότερες τουριστικές δραστηριότητες πραγματοποιούνται σε προορισμούς, ο προορισμός οπότε, αποτελεί έναν πυλώνα του τουριστικού συστήματος και έχει αναδειχθεί ως η βασική μονάδα ανάλυσης στον τουρισμό (Pike, 2008). Στην συνέχεια έχουμε προχωρήσει σε κατηγοριοποίηση των προσεγγίσεων των τουριστικών προορισμών οι οποίες διαμορφώνονται ως εξής: Κλασικές χωρικές προσεγγίσεις Όπως δήλωσε ο Zemla το 2016, ως προς την ετυμολογική του προέλευση, ο όρος «τουριστικός προορισμός» αφορά, έναν τυπικό γεωγραφικό χώρο και νοείται ως κομμάτι του (Żemla, 2016). Ενώ σύμφωνα με τους Burkart και Medlik, όπως ανέφεραν το 1976, από την άλλη, αποτελεί μια γεωγραφική περιοχή στην οποία οι τουρίστες επισκέπτονται ένα μεμονωμένο κέντρο (Burkart & Medlik, 1976). Ένας ακόμα ορισμός που έχει δοθεί με βάση την γεωγραφική οπτική, είναι των Goeldner και Ritchie οι οποίοι το 2003 υποστήριξαν πως ο τουριστικός προορισμός είναι μια 7

ιδιαίτερη γεωγραφική περιοχή στην οποία ο επισκέπτης απολαμβάνει διάφορα είδη ταξιδιωτικών εμπειριών (Goeldner & Ritchie, 2003). Βέβαια, ένας από τους πιο λεπτομερείς ορισμούς ως προς την χωρική προσέγγιση, είναι πώς: «ο τουριστικός προορισμός είναι μια γεωγραφική περιοχή, η οποία περιλαμβάνει τοπικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά και είναι σε θέση να προσφέρει τουριστικά προϊόντα, κάτι το οποίο μεταφράζεται ως πληθώρα εγκαταστάσεων για την μεταφορά και την διαμονή των τουριστών, φαγητό και τουλάχιστον μία εξαιρετική δραστηριότητα ή εμπειρία» ο οποίος αποδόθηκε από τον Framke το 2001(Framke, 2001). Συνεχίζοντας, σύμφωνα με τον Pearce το 1992, ένας τουριστικός προορισμός αποτελεί ένα γεωγραφικό σημείο που περιέχει τα απαραίτητα στοιχεία για να προσελκύσει τουρίστες και να καλύψει τις ανάγκες τους (Pearce, 1992), πάνω στον όρο αυτό ο Morrison συμπλήρωσε το 2013, ότι μπορεί να οριστεί συνοπτικά και ως μια γεωγραφική περιοχή που έχει διοικητικά όρια και προσελκύει επισκέπτες. Παρ 'όλα αυτά, αναφέρει πως υπάρχουν πολλά στοιχεία που πρέπει να συμπεριληφθούν ακόμα για να προσδιοριστεί πλήρως ο τουριστικός προορισμός (Morrison, 2013). Οικονομική σκοπιά Από οικονομικής σκοπιάς τώρα, οι Hu και Rithie το 1993, δήλωσαν πως ένας τουριστικός προορισμός, αποτελεί έναν αντικατοπτρισμό των συναισθημάτων, των πεποιθήσεων και των απόψεων που έχει ένας άνθρωπος για τους προορισμούς, και για την ικανότητα των προορισμών αυτών να εξασφαλίσουν την ικανοποίηση των ειδικών αναγκών τους (Hu & Rithie,1993). Σε μια άλλη προσέγγιση, ο Buhalis υποστήριξε το 2000 πως ένας τουριστικός προορισμός μπορεί να είναι μια έννοια, η οποία μπορεί να ερμηνευτεί υποκειμενικά από τους καταναλωτές, ανάλογα με την συχνότητα των ταξιδιών τους, το πολιτιστικό τους υπόβαθρο, τον σκοπό επίσκεψης, το εκπαιδευτικό επίπεδο και την εμπειρία που είχαν στο παρελθόν, άρα είναι διαφορετική για τον καθένα (Buhalis, 2000). Επίσης, κατά τους Elmazi, Pjero και Bazini το 2006, ο προορισμός αντιπροσωπεύει ένα χωρικό κεφάλαιο της προσφοράς του τουρισμού. Αυτό σημαίνει πως για να είναι τουριστικός ο προορισμός, πρέπει να διαθέτει τα κατάλληλα στοιχεία της προσφοράς, να είναι προσανατολισμένος στην αγορά, αλλά και στην τουριστική ανάπτυξη, να υφίσταται ανεξάρτητα από διοικητικά όρια και να μπορεί να διαχειριστεί. Ακόμα, ο τουριστικός προορισμός θα πρέπει να παρέχει το θεμελιώδες θεσμικό πλαίσιο για τη διαμόρφωση μιας έννοιας τουριστικής ανάπτυξης στην οποία η εστίαση μετατοπίζεται από τη μονάδα διαμονής σε ολόκληρη τη γύρω περιοχή μαζί με την οικονομική της δομή (πόλη, περιοχή, ζώνη, χώρα) (Elmazi, Pjero & 8

Bazini, 2006). Για τον Baggio, όπως διαπίστωσε το 2006, οι προορισμοί θεωρούνται περίπλοκα συστήματα, που ενσωματώνονται ως ένα δίκτυο, το οποίο απαριθμεί τους συντελεστές που το συνθέτουν αλλά και τους δεσμούς που τις συνδέουν. Ένας τουριστικός προορισμός άρα, μοιράζεται πολλά από αυτά τα χαρακτηριστικά, περιλαμβάνοντας πολλές διαφορετικές εταιρείες, ενώσεις και οργανισμούς των οποίων οι αμοιβαίες σχέσεις είναι συνήθως δυναμικές και μη γραμμικές (Baggio, 2006). Συνεχίζοντας, ένας από τους πλέον δημοφιλείς ορισμούς του τουριστικού προορισμού, όπως ανέπτυξε το 2000 ο Cooper είναι, ότι αποτελείται από διαφορετικά συστατικά που χαρακτηρίζονται ως 4 Άλφα, η ταξινόμησή τους είναι η εξής: Αξιοθέατα που παρακινούν τον τουρίστα να επισκεφθεί τον προορισμό και αποτελούνται από τεχνητά ή φυσικά χαρακτηριστικά ή γεγονότα. Παροχές που περιλαμβάνουν μια σειρά βοηθητικών εγκαταστάσεων και υπηρεσιών όπως είναι η διαμονή, το φαγητό, η ψυχαγωγία και η αναψυχή που απαιτούν οι τουρίστες από τον προορισμό. Πρόσβαση, από άποψη ανάπτυξης και συντήρησης των μεταφορών που συνδέουν τον τουριστικό προορισμό καθώς και τα τουριστικά αξιοθέατα του προορισμού. Παρεπόμενες υπηρεσίες που παρέχονται στους πελάτες και τη βιομηχανία από τον προορισμό μέσω των τοπικών φορέων (Cooper, 2000). Άλλες προσεγγίσεις Είναι αντιληπτό πως δεν μπορούν όλοι οι ορισμοί του τουριστικού προορισμού να κατηγοριοποιηθούν μόνο σε χωρικούς και οικονομικούς, άρα παρακάτω παρατίθενται οι ορισμοί που δεν κατηγοριοποιήθηκαν με αυτά τα κριτήρια. Αρχίζοντας, σύμφωνα με τον Haywood όπως όρισε το 1986, ένας τουριστικός προορισμός είναι μια σημαντική μονάδα ανάλυσης, που είναι δύσκολο να οριστεί (Haywood, 1986), αλλά μπορεί να θεωρηθεί και ως ένα σύνολο αλληλένδετων ενδιαφερόμενων μερών που ενσωματώνονται σε ένα κοινωνικό δίκτυο, συμπληρώνει ο Scott το 2008 (Scott, 2008), έτσι όπως το απέδωσαν το 2010 οι Baggio, Scott και Cooper (Baggio, Scott & Cooper, 2010). Το UNWTO, διευκρίνισε ακόμα το 2004 ότι: "Ένας τουριστικός προορισμός είναι ένας φυσικός χώρος στον οποίο ο επισκέπτης ξοδεύει τουλάχιστον μία διανυκτέρευση. Περιλαμβάνει τουριστικά προϊόντα, όπως υπηρεσίες υποστήριξης για τον επισκέπτη, αξιοθέατα, και άλλους Με σχόλια [LD2]: ΚΑΝΕ ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ 9

τουριστικούς πόρους μέσα σε μία ημέρα. Έχει ακόμα, φυσικά και διοικητικά όρια που καθορίζουν τη διαχείριση, τις εικόνες και τις αντιλήψεις που ορίζουν την ανταγωνιστικότητά του στην αγορά. Οι τοπικοί τουριστικοί προορισμοί ενσωματώνουν διάφορους εμπλεκόμενους παράγοντες που περιλαμβάνουν συχνά μια κοινότητα υποδοχής και μπορούν να φωλιάζουν και να δημιουργούν δίκτυα για να σχηματίσουν μεγαλύτερους προορισμούς (UNWTO, 2004). Σε αντίθεση, οι Tamma και Brunetti το 2001, όρισαν τον προορισμό ως ένα σύστημα παροχών που συσχετίζεται σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ακόμα πιο πριν το 1995 ο Leiper, εξήγησε πως οι προορισμοί είναι μέρη στα οποία οι άνθρωποι ταξιδεύουν, τα επιλέγουν ώστε να μπορέσουν να μείνουν για μικρό χρονικό διάστημα, έχοντας ως βασικό στόχο να βιώσουν ορισμένα χαρακτηριστικά κάποιου τουριστικού προϊόντος ή υπηρεσίας (Leiper, 1995). Επιπλέον, ο Keller το 2000 πρόσθεσε ότι οι άνθρωποι συχνά χρησιμοποιούν την περιοχή και την τοποθεσία ως συνώνυμα του τουριστικού προορισμού (Keller, 2000). Κατά συνέπεια, όπως εξήγησαν το 2002 οι de Araujo και Bramwell, όλα τα στοιχεία που διαμορφώνουν έναν τουριστικό προορισμό επηρεάζονται από τον ρόλο των στάσεων των εταιρειών και από την προθυμία τους να συνεργαστούν (de Araujo, Bramwell, 2002). Έτσι, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο προορισμός είναι μια οντότητα της οποίας τα συστατικά μέρη είναι αλληλένδετα και άρα, μια αλλαγή σε ένα μόνο κομμάτι θα έχει επιπτώσεις και για όλα τα άλλα αφού αλληλοσυμπληρώνονται. Για να μπορέσουμε να προχωρήσουμε στην ορθότερη ανάλυση του θέματος, είναι αναγκαίο να οριοθετήσουμε την διαχείριση των τουριστικών προορισμών. Η διαχείριση του τουρισμού λοιπόν, κατά τον Manson όπως δήλωσε το 1995, αφορά κυρίως τρόπους διαχείρισης των πόρων για τον τουρισμό, την αλληλεπίδραση των τουριστών με τους φυσικούς πόρους καθώς και την αλληλεπίδραση των τουριστών με τους ντόπιους (Mason, 1995). Αυτή η προεπισκόπηση της διαχείρισης του τουρισμού ασχολείται, σε πρώτο βαθμό, με τις επιπτώσεις του τουρισμού στους προορισμούς. Εκεί η προσφορά του τουρισμού (φυσικοί πόροι, τεχνικά μέσα και άλλα) αλληλοεπιδρά με την πλευρά της ζήτησης (τουρίστες, ταξιδιωτικούς πράκτορες, τουριστικά συμβούλια και φορείς ανάπτυξης τουρισμού). Η διαχείριση του τουριστικού προορισμού είναι άρα, η διαχείριση των επιπτώσεων του τουρισμού και όχι η διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού στις τουριστικές επιχειρήσεις. Συνεχίζοντας, ο Middleton το 1994 όρισε την διαχείριση του τουριστικού προορισμού ως: «Στρατηγικές και προγράμματα δράσης που χρησιμοποιούν και συντονίζουν τις διαθέσιμες τεχνικές για τον έλεγχο και τη 10

βελτίωση της προσφοράς του τουρισμού και της ζήτησης επισκεπτών για να επιτύχουν ορισμένους πολιτικούς στόχους» (Middleton, 1994 ), ενώ σύμφωνα με τον Doswell το 1997,είναι αυτό που ασκούν ή θα έπρεπε να ασκούν οι υπεύθυνοι σχεδιασμού του τουρισμού (Doswell, 1997). Ωστόσο, όπως ανέφερε ο ίδιος, ο σχεδιασμός του τουρισμού και η διαχείριση του, αντιμετωπίζονται συχνά ως ξεχωριστές δραστηριότητες, υποστήριξε επίσης, ότι μόνο ο συνεχής σχεδιασμός του τουρισμού είναι πιθανόν να είναι ικανοποιητικός σχετικά με τη διαχείριση του τουρισμού. Όπως δήλωσε, η όλη έννοια μιας διαδικασίας σχεδιασμού σημαίνει ότι δεν υπάρχει τέλος ως τέτοιο, μόνο μια αρχή, σημαίνει δηλαδή, ότι τα πράγματα, αφού μελετηθούν και συμφωνηθούν, μπορούν να αρχίσουν να εφαρμόζονται (Doswell,1997). Από μια πιο πρακτική άποψη, οι Middleton και Hawkins το 1998, ανέφεραν ότι η διαχείριση του τουρισμού ασχολείται με τις διαδικασίες που επηρεάζουν τις εξής μεταβλητές: τοποθεσία, χρόνο, πρόσβαση, προϊόντα και εκπαίδευση. Οι ίδιοι, δήλωσαν πως η διαχείριση του τουρισμού επικεντρώνεται σε τρόπους και μέσα για να επηρεαστούν οι επιλογές των επισκεπτών όσον αφορά την τοποθεσία, την πρόσβαση, το χρόνο και την παροχή προϊόντων και γνώσεων (Middleton & Hawkins 1998). 2.3. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ Πριν αρχίσουμε να προσδιορίζουμε τα χαρακτηριστικά των τουριστικών προορισμών, οι Sautter και Lesen το 1999, μας προειδοποίησαν πως oι προορισμοί είναι μερικά από τα πιο δύσκολα έργα ως προς τη διαχείριση και την αγορά, λόγω της πολυπλοκότητας των σχέσεων των τοπικών φορέων που εμπλέκονται (Sautter & Lesen, 1999) Σχετικά με τ χαρακτηριστικά τους οι Dwyer και Kim το 2003 δήλωσαν πως κάθε τουριστικός προορισμός, εξελίσσεται με τον πάροδο του χρόνου έτσι ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί στις αυξανόμενες και διαφορετικές απαιτήσεις των τουριστών και του ανταγωνισμού (Dwyer & Kim, 2003). Σύμφωνα με τους Saraniemi και Kylanen το 2011, αυτή η εξέλιξη καθοδηγείτε από τις συνεχείς, ασυντόνιστες καινοτομίες που οι τουριστικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον προορισμό εισάγουν αυθόρμητα στο προϊόν τους (Saraniemi & Kylanen, 2011). Για να προχωρήσουμε στα χαρακτηριστικά των τουριστικών προορισμών θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε τον λεγόμενο κύκλο ζωής του τουριστικού προϊόντος, τον οποίο δημιούργησε ο Butler το 1980 (Butler, 1980). Όπως σημειώνει ο Buhalis το 2000 στην παραπάνω διαπίστωση του Butler, το μοντέλο αυτό ( ονομάζεται μοντέλο TALC) τονίζει τα σημεία που θα πρέπει να απαιτηθούν οι διάφορες στρατηγικές και δράσεις 11

ανάλογα τον βαθμό ωριμότητας του τουριστικού προορισμού (Buhalis, 2000). Το μοντέλο TALC, όπως διαπίστωσαν το 2017 οι Vigolo, Simeoni, Cassia και Ugolini, υποδηλώνει ότι μια τουριστική περιοχή διέρχεται από τα έξι διαδοχικά στάδια που ακολουθούν: 1. Το στάδιο της εξερεύνησης: χαρακτηρίζεται από έναν μικρό αριθμό τουριστών και την απουσία συγκεκριμένων τουριστικών εγκαταστάσεων. 2. Tο στάδιο της συμμετοχής: εδώ πλέον, οι τοπικοί κάτοικοι ξεκινούν να παρέχουν εγκαταστάσεις για τους τουρίστες και υποστηρίζουν την επέκταση του τουρισμού. 3. Tο στάδιο της ανάπτυξης: εμφανίζεται όταν ο αριθμός των τουριστών αυξάνεται σημαντικά, αλλά ο έλεγχος της εξέλιξης της περιοχής μειώνεται. 4. Tο στάδιο της ενοποίησης: όταν το ποσοστό αύξησης του αριθμού των τουριστών επιβραδύνεται και η οικονομία της περιοχής εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό. 5. Tο στάδιο της στασιμότητας: εκδηλώνεται όταν έχει επιτευχθεί ή ξεπεραστεί η μεταφορική ικανότητα ζημιώνοντας με αρνητικές περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις την περιοχή 6. Tο στάδιο της πτώσης: σε αυτό το στάδιο η περιοχή χάνει την δυναμική της και αδυνατεί να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό από νεότερους προορισμούς (Vigolo, Simeoni, Cassia, Ugolini, 2017). Βέβαια, η κύρια χρησιμότητα του κύκλου ζωής προορισμού είναι να διευκολύνει την κατανόηση της εξέλιξης των τουριστικών προϊόντων και των προορισμών και να παρέχει καθοδήγηση για τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων. Ο Cooper το 1994 υποδηλώνει ότι η έννοια του κύκλου ζωής δείχνει ότι οι προορισμοί βιώνουν έναν κύκλο ζωής σε θάνατο και ότι το μοντέλο κύκλου ζωής έχει κερδίσει την προσοχή στον τουρισμό και τη φιλοξενία ως επεξηγηματικό εργαλείο. Αν και στον τουρισμό, η ανάλυση του κύκλου ζωής θεωρείται συχνά ως ένα χρήσιμο εργαλείο εννοιοποίησης για την ανάπτυξη του χώρου προορισμού, στη διαχείριση της φιλοξενίας αρχίζει να χρησιμοποιείται ως οδηγός για τον στρατηγικό σχεδιασμό (Cooper, 1994). Συνεχίζοντας, με τα κριτήρια επιλογής των τουριστών, οι μελέτες συμπεριφοράς των καταναλωτών δείχνουν ότι χρησιμοποιείται ένα ευρύ φάσμα κριτηρίων για την επιλογή τουριστικών προϊόντων. Όπως εντόπισαν το 1981 οι Mayo και Jarvis, τα κριτήρια αυτά τροποποιούνται ανάλογα με τον σκοπό και τα χαρακτηριστικά του ταξιδιού, τα στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος, τα 12

χαρακτηριστικά του ταξιδιώτη και τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά των προορισμών (Mayo & Jarvis, 1981). Κατά τον Buhali όπως διαπίστωσε το 2000, κάθε προορισμός μπορεί να ταιριάξει μόνο με συγκεκριμένους τύπους ζήτησης, έτσι θα πρέπει να εκτιμηθούν τα ταξιδιωτικά κίνητρα, με στόχο να αναπτυχθούν οι καταλληλότερες προσφορές για την εκάστοτε τουριστική αγορά (Buhalis, 2000). Για αυτόν ακριβώς το λόγο έχουν δημιουργηθεί κατηγορίες για τους τύπους των προορισμών. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με τους Μayo και Jarvis το 1981, oι μελέτες συμπεριφοράς καταναλωτών υποδεικνύουν ότι χρησιμοποιείται ένα ευρύ φάσμα κριτηρίων για την επιλογή των τουριστικών προϊόντων/υπηρεσιών. Τα κριτήρια αυτά έχουν διαφοροποιηθεί ανάλογα με το σκοπό και τα χαρακτηριστικά του ταξιδιού, τα στοιχεία του εξωτερικού περιβάλλοντος, τα χαρακτηριστικά του ταξιδιώτη, τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά των προορισμών. Πολλοί αναλυτές εξέτασαν λεπτομερώς την συμπεριφορά των καταναλωτών στον τουρισμό (Mayo & Jarvis, 1981). Θα πρέπει να τονίσουμε σε αυτό το σημείο, πως η ταξινόμηση της ταξιδιωτικής συμπεριφοράς και της κατάτμησης γίνεται συνεχώς πολυτιμότερη. Οι τουρίστες της εποχής μας συνδυάζουν την ευχαρίστηση με την εργασία τους, προκειμένου να επιτύχουν το πλεονέκτημα χρόνου και κόστους. Συνεπώς, όπως υποστήριξε ο Buhalis το 2000, διαμορφώνονται δύο βασικές κατηγορίες κινήτρων για τουρισμό. Από την μία έχουμε αυτούς που ταξιδεύουν λόγω επαγγελματικών κινήτρων και από την άλλη, όσους ταξιδεύουν για αναψυχή (Buhalis, 2000). Πιο συγκεκριμένα: Τα επαγγελματικά ταξίδια: είναι αρκετά δύσκαμπτα και συχνά είναι δύσκολο για τους ταξιδιώτες να επιλέξουν τους προορισμούς τους. Συχνά, για λόγους συντομίας, αναφέρονται ως MICE, το ακρωνύμιο δηλαδή που σχηματίζεται από τις συνεδριάσεις(meetings), τα κίνητρα(incentives), τα συνέδρια (Conferences) και τις εκθέσεις (Exhibitions). Τα επαγγελματικά ταξίδια,καθορίζονται συνήθως από τις επιχειρηματικές ευκαιρίες και τη συμμετοχή του ταξιδιώτη σε οργανισμούς στον εκάστοτε προορισμό. Σύμφωνα με τον Davidson το 1994, παρόλο που ο επιχειρηματικός τουρισμός είναι πολύ πιο περιορισμένος όσον αφορά την επιλογή, οι προορισμοί που προσφέρουν υψηλό βαθμό αποτελεσματικότητας και ασφάλειας, καθώς και ευκαιρίες για αναψυχή τείνουν να προτιμώνται για συνέδρια και ταξίδια κινήτρων (Davidson, 1994). Οι ταξιδιώτες αναψυχής, από την άλλη πλευρά, χρησιμοποιούν πολύ πιο πολύπλοκα κριτήρια κατά την επιλογή του προορισμού τους. Έχουν πολύ μεγαλύτερη ελαστικότητα τιμών και ως εκ τούτου η τιμή αποτελεί βασικό γνώμονα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Κατά συνέπεια, όπως δήλωσε το 1996 ο O Brien, οι προορισμοί αυτοί θα πρέπει να προσδιορίσουν 13

τα πρότυπα εποχικότητας των αγορών τους, για να προσελκύσουν συμβατά τμήματα, τα οποία θα τους επιτρέψουν να μεγιστοποιήσουν τη συνολική τους απόδοση (τόσο το μέσο όρο των δαπανών όσο και το επίπεδο πληρότητας) (O'Brien, 1996) Συνεχίζοντας, η κατηγοριοποίηση των τύπων του προορισμού είναι μια δύσκολη εργασία, καθώς, ο κάθε επισκέπτης επιλέγει έναν προορισμό για διαφορετικό σκοπό. Παρόλα αυτά, όπως δηλώνει ο Buhalis το 2000, οι περισσότεροι προορισμοί μπορούν να ταξινομηθούν και με βάση την αρχή της ελκυστικότητας, (Buhalis, 2000). Έτσι, δημιουργούνται οι εξής κατηγορίες : Αστικοί προορισμοί: Οι περισσότεροι αστικοί προορισμοί είναι ικανοποιητικά εξοπλισμένοι ενώ οι υποδομές για τις μεταφορές και την διαμονή είναι ικανές για τη διευκόλυνση της διοργάνωσης μεγαλύτερων εκδηλώσεων. Οι αστικοί προορισμοί, προσελκύουν επίσης ταξιδιώτες αναψυχής, ειδικά σε περιόδους χαμηλής επιχειρηματικής δραστηριότητας, όπως τα Σαββατοκύριακα και οι σχολικές διακοπές (Buhalis, 2000). Αγροτουρισμός: Μια κατηγορία που εξελίσσεται ραγδαία, οι τουρίστες μπορούν να απολαύσουν την διαμονή τους σε αγροτικές περιοχές και να συμβάλουν παράλληλα στη διεξαγωγή γεωργικών δραστηριοτήτων ή, αν δεν επιθυμούν κάτι τέτοιο, μπορούν να αναλάβουν πιο παθητικό ρόλο. Κατά συνέπεια, οι γεωργικές εγκαταστάσεις μετατρέπονται συχνά σε εγκαταστάσεις για δραστηριότητες αναψυχής. Ο τουρισμός θεωρείται αναπτυξιακό εργαλείο για πολλές από αυτές τις περιοχές, όπου η γεωργία μειώνεται σταθερά και οι άνθρωποι θα ήθελαν να διαφοροποιήσουν τα πρότυπα διαβίωσης και εργασίας τους. Παραλιακοί προορισμοί και θέρετρα: Παραδοσιακά, εξυπηρετούν τους τουρίστες στις διακοπές τους. Το εν λόγο προϊόν σε παραδοσιακά παραθαλάσσια θέρετρα (όπως είναι η Μεσόγειος) ωριμάζει και για αυτό κάνουν την εμφάνισή τους νέοι προορισμοί για μεγάλες αποστάσεις και εξωτικούς προορισμούς, συχνά σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες. Οι νέοι αυτοί προορισμοί, αρχίζουν να προσελκύουν μια ειδική ομάδα ταξιδιωτών που αναζητούν αυθεντικές εμπειρίες εκτός των παραδοσιακών προορισμών. Έτσι και αλλιώς πλέον με την βοήθεια της παγκοσμιοποίησης μειώνονται οι αποστάσεις και επιτρέπεται στους ανθρώπους να ταξιδεύουν ακόμα πιο μακριά από ότι παλαιότερα. Οι προορισμοί σε αυθεντικές χώρες (συχνά Τρίτου Κόσμου): Οι συγκεκριμένοι προορισμοί στο άκουσμά τους, συχνά απομάκρυναν τον τουρίστα παλαιότερα, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Οι τουρίστες απολαμβάνουν αυθεντικές εμπειρίες σε μέρη που η τουριστική ανάπτυξη 14

είναι περιορισμένη. Τα μέρη που αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους στις προτιμήσεις των τουριστών, όπως είναι η Ασία, η Νότια Αμερική και η Αφρική, προσελκύουν ένα μικρό μερίδιο τουριστών. «Μοναδικοί Προορισμοί»: Θεωρείται ότι προσφέρουν μια μοναδική εμπειρία. Οι συγκεκριμένοι προορισμοί προωθούνται σαν ένα μοναδικό προϊόν/υπηρεσία, σαν μια μοναδική εμπειρία που κάποιος μπορεί να απολαύσει μια φορά και το χρηματικό αντάλλαγμα είναι υψηλό. Στοχεύουν στον πλούσιο τουρίστα και όχι στην μάζα, μειώνουν έτσι τον αριθμό των τουριστών αλλά μεγιστοποιούν το εισόδημα ανά τουρίστα. Πολλές φορές αποτελούν το όνειρο του μέσου επισκέπτη, για αυτό η προώθηση και η τιμή είναι ανάλογη των προσδοκιών αυτών, π.χ. Σευχέλλες. (Buhalis, 2000). Συνεχίζοντας, εντοπίζουμε σχετικά με τις κατηγορίες των τουριστικών προορισμών, και το δίπολο του μαζικού και του εναλλακτικού τουριστικού προορισμού, ο οποίος αφορά τα κίνητρα των τουριστών. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του μαζικού τουρισμού, είναι η άμεση εξάρτηση των προορισμών από τους tour operators. Οι προαναφερόμενοι, προσφέρουν πακέτα all inclusive με συνέπεια, ο τουρίστας να μην προτιμά τις τοπικές επιχειρήσεις, ζημιώνοντάς τες. Αυτό οδηγεί τους τουρίστες επίσης, να μην έχουν επαφή με τον πολιτισμό του προορισμού. Συνεπώς, όπως ανέφερε ο Page το 2006, υποβαθμίζεται παράλληλα και η τουριστική εμπειρία αλλά και η τοπική κοινότητα (Page, 2006) Ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό του μαζικού τουρισμού, είναι η χαμηλή κοστολόγηση του τουριστικού προϊόντος, άρα και μεγαλύτερος αριθμός επισκεπτών. Παραδοσιακά, όπως ανέφερε ο Ανδριώτης το 2003, ο μαζικός τουρισμός βασίζεται στο τρίπτυχο ήλιος, θάλασσα και αναψυχή (Ανδριώτης, 2003). 2.4. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Σε αυτό το σημείο, θα προχωρήσουμε στην μελέτη μερικών παραδειγμάτων τουριστικών προορισμών στην Ευρώπη. Αρχικά, θα πρέπει να αναφέρουμε μερικά σημαντικά στοιχεία για τον τουρισμό στην Ευρώπη, τις τελευταίες δύο δεκαετίες λοιπόν, εμφανίστηκαν στην Ευρώπη τρία νέα κύματα οικονομικής ολοκλήρωσης (2004, 2007, 2013), διευρύνοντας τον οικονομικό χώρο προς το κεντρικό, ανατολικό και νοτιοανατολικό τμήμα της Ευρώπης, όπως εντόπισε το 2017 η Ana (Ana, 2017). Επιπρόσθετα, η Ευρώπη είναι σήμερα η σημαντικότερη ήπειρος όσον αφορά τον εξερχόμενο και τον εισερχόμενο τουρισμό. Σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού το 2016, το 51% των διεθνών αφίξεων τουριστών και 15

το 36% των διεθνών εισπράξεων του τουρισμού καταγράφηκαν στην Ευρώπη ενώ, το 40,3% των διεθνών αφίξεων τουριστών και το 3,4% των εισπράξεων από τον τουρισμό αποδίδονται στην Ευρώπη (UNWTO, 2016). Ευρωπαϊκή πολιτική για τον τουρισμό Σχετικά τώρα με τις πολιτικές της Ευρώπης για τον τουρισμό, ενώ η σημασία του τουρισμού για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης αναγνωρίστηκε αρχικά στις 10 Απριλίου 1984, μέχρι πρόσφατα τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα έχουν αρχίσει να επικεντρώνονται στην τουριστική βιομηχανία. Το 1984, σύμφωνα με τον Morata το 2002, σχεδιάστηκαν στρατηγικές και πρότυπα, κάτι που αποτέλεσε σημαντικό βήμα προόδου για την τουριστική βιομηχανία, με το σκεπτικό ότι έθεσε την προσοχή των κρατών μελών στον συγκεκριμένο τομέα, τον αναγνωρισμένο τουρισμό ως ανεξάρτητη δράση και ως πολύτιμο εργαλείο (Morata, 2002). Σύμφωνα βέβαια με τις προβλέψεις της ευρωπαϊκής επιτροπής το 2010 θα υπάρξουν κάμψεις για τον τουρισμό στην Ευρώπη μέχρι το 2030. Ως εκ τούτου, η ΕΕ είναι απαραίτητο να λάβει μέτρα για να παραμείνει ανταγωνιστική, να προσαρμόσει τις προσφορές προϊόντων στις συνεχώς μεταβαλλόμενες τουριστικές προτιμήσεις, αλλά και στις δημογραφικές αλλαγές που θα αντιμετωπίσει η Ευρώπη έως το 2020 ή στις συνεχώς μεταβαλλόμενες τεχνολογίες της πληροφορίας και της επικοινωνίας (European Commision, 2010). Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ταξιδιών Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ταξιδιών (ETC) είναι ένας διεθνής οργανισμός που ευθύνεται για την προώθηση της Ευρώπης ως τουριστικού προορισμού. Τα μέλη της είναι εθνικοί τουριστικοί οργανισμοί της Ευρώπης ενώ ακόμα, περιφερειακοί διασυνοριακοί οργανισμοί και φορείς που σχετίζονται με τον τουρισμό μπορούν να συμμετέχουν ως συνδεδεμένα μέλη. Παρόλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ταξιδιών δεν αποτελεί ούτε μέρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ) ούτε θεσμικό όργανο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πολιτική της ΕΕ έχει ως σκοπό να διατηρηθεί η Ευρώπη ως κορυφαίος τουριστικός προορισμός, να αναπτύξει την τουριστική βιομηχανίας της και να προωθήσει την συνεργασία μεταξύ των χωρών ενώ αρμοδιότητά της στον τομέα του τουρισμού είναι η υποστήριξη και ο συντονισμός των εμπλεκόμενων χωρών. Συνεχίζοντας, τον Ιούνιο του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε μια ανακοίνωση με τίτλο: «Η Ευρώπη, ο πρώτος τουριστικός προορισμός στον κόσμο - ένα νέο πολιτικό πλαίσιο για τον τουρισμό στην Ευρώπη». Η ανακοίνωση αυτή καθόρισε μια νέα στρατηγική και σχέδιο δράσης για τον τουρισμό της Ευρώπης. Πιο συγκεκριμένα, περιλάμβανε την αναγνώριση 16

τεσσάρων δράσεων με προτεραιότητα, την προώθηση της ανταγωνιστικότητας και της αειφορίας, την εδραίωση της εικόνας της Ευρώπης σαν τουριστικό προορισμό υψηλής ποιότητας και τέλος την μεγιστοποίηση των οικονομιών για την ανάπτυξη του τουρισμού. ΕΤΟΑ Η ΕTOA είναι η εμπορική ένωση ταξιδιωτικών πρακτόρων και προμηθευτών σε ευρωπαϊκούς προορισμούς, περιλαμβάνοντας παγκόσμιας εμβέλειας εταιρείες αλλά και τοπικές ανεξάρτητες επιχειρήσεις. Περιλαμβάνει πάνω από 1100 μέλη όπως ταξιδιωτικούς και διαδικτυακούς φορείς, διαμεσολαβητές και χονδρεμπόρους, ευρωπαϊκούς τουριστικούς συμβούλους, ξενοδοχεία, αξιοθέατα, εταιρείες τεχνολογίας και άλλους παρόχους υπηρεσιών τουρισμού (www.etoa.org). Ισπανία Η Ισπανία αποτελεί έναν από τους κορυφαίους προορισμούς στον κόσμο, το 2015 κατατάχθηκε τρίτη σαν επιλογή τουριστικού προορισμού από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (UNWTO,2015). To 2016 παρουσιάστηκε αύξηση κατά 10% για τις αφίξεις των τουριστών στην Ισπανία (ισοδυναμεί με 75 εκατομμύρια επισκέπτες), επιπλέον τα έσοδα από τον διεθνή τουρισμό αυξήθηκαν επίσης κατά περισσότερο από 8%, ανεβάζοντας το συνολικό ποσό σε πάνω από 70 δισ. Ευρώ (UNWTO, 2016). Σχετικά τώρα με τους εθνικούς οργανισμούς για τον τουρισμό στην Ισπανία στεγάζονται οι εξής φορείς: Ισπανική Γραμματεία Τουρισμού(SETUR) Οι λειτουργίες και οι ενέργειες για τον τουρισμό στην Ισπανία, διεκπεραιώνονται από το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τουρισμού μέσω των γραφείων της Ισπανικής Γραμματείας Τουρισμού, η αρμοδιότητα του οποίου επεκτείνεται στη λήψη οποιωνδήποτε δράσεων απαιτούνται για τον καθορισμό, την ανάπτυξη και την εφαρμογή της τουριστικής πολιτικής, καθώς και οποιεσδήποτε σχετικές δραστηριότητες προώθησης που εμπίπτουν στη σφαίρα της κεντρικής διοίκησης (www.state.gov). Ισπανικό Ινστιτούτο Τουρισμού Το ισπανικό γραφείο τουρισμού (TURESPAÑA) είναι η διοικητική μονάδα της κεντρικής κυβέρνησης που είναι υπεύθυνη για την προώθηση της 17

Ισπανίας στο εξωτερικό ως τουριστικό προορισμό. Οι δραστηριότητες που ασκεί η TURESPAÑA είναι ο σχεδιασμός, η ανάπτυξη και η εκτέλεση δραστηριοτήτων με στόχο την προώθηση της Ισπανίας για τους διεθνείς τουρίστες και η υποστήριξη των ισπανικών προϊόντων στην διεθνή αγορά (www.aalep.eu). Συνεχίζοντας, θα αναλύσουμε τον τουριστικό προορισμό της Κόρδοβας στην Ισπανία. Η πόλη της Κόρδοβα βρίσκεται στην Ανδαλουσία, στη νότια Ισπανία και έχει πληθυσμό 325.000 κατοίκους. Η οικονομία της βασίζεται κυρίως στον τουρισμό, ενώ το 1984, ο καθεδρικός ναός Mosque-Cathedral κηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς και αργότερα, το 1994, ήταν και το Ιστορικό Κέντρο της πόλης. Η πόλη είναι σήμερα ένας από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς στην Ευρώπη ενώ βρίσκεται σε μια από τις μεγαλύτερες περιοχές παραγωγής ελαιόλαδου στον κόσμο. Ένας από τους κυριότερους λόγους που η Κόρδοβα αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες, όπως διαπίστωσαν το 2010 οι Guzman και Canizares το 2010, είναι τα τοπικά της εδέσματα, τα οποία προσφέρονται στα εστιατόρια, γνωστά ως ταβέρνες, που στεγάζονται σε παλιά σπίτια και είναι διακοσμημένα παραδοσιακά. Η πόλη φημίζεται επίσης και για τα τάπας της και αυτό την κατατάσσει στους κορυφαίους γαστρονομικούς προορισμούς της Ευρώπης (Guzman & Canizares, 2010). Ακόμα, όπως ανέφεραν το 2006 οι Wood και Munoz, τα τάπας έχουν εξαχθεί με επιτυχία και στο εξωτερικό και σήμερα υπάρχουν εγκαταστάσεις παραγωγής σε ολόκληρο τον κόσμο, επιτρέποντας στον καταναλωτή να γευτεί την ισπανική γαστρονομική κουλτούρα (Wood & Munoz, 2006). Με σχόλια [yh3]: Ιταλία Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Συμβουλίου Τουρισμού (WTTC), το 2011, η συνολική συμβολή του Τουρισμού στο ιταλικό ΑΕΠ, ανήλθε στα 136,1 δισ. Ευρώ (8,6% ) (WTTC, 2017). Επιπρόσθετα, το 2017, η Ιταλία κατέλαβε την πέμπτη θέση στην παγκόσμια κατάταξη των χωρών με τον μεγαλύτερο αριθμό διεθνών αφίξεων τουριστών, ενώ από το 2012 έως το 2018, οι δαπάνες των διεθνών τουριστών στην Ιταλία αυξάνονταν συνεχώς. Ο τουρισμός, ως μια από τις βασικές βιομηχανίες της Ιταλίας, το 2017 αποτέλεσε περίπου το 13% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της χώρας. Ενώ τέλος, το 2018 η μεγαλύτερη αύξηση στις διεθνείς αφίξεις τουριστών αποτελούνταν μεταξύ τουριστών εκτός Ευρώπης (www.statista.com). Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων 18

Υπεύθυνο για τον τουρισμό στην Ιταλία είναι το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων, το οποίο ιδρύθηκε το 1974, επιπλέον, το 2013, σχεδιάστηκε για πρώτη φορά ένα στρατηγικό σχέδιο για την ανάπτυξη το τουρισμού, με τίτλο «Ο ιταλικός τουρισμός 2020: Ηγεσία και θέσεις απασχόλησης στον Νότο» το οποίο έθετε τους εξής στόχους : 1. Την ηγεσία της Ιταλίας στον τουρισμό 2. Την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας 3. Την τουριστική ανάπτυξη στην Νότια Ιταλία Το συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο, αποτελεί μια λεπτομερή ανάλυση των αδυναμιών και δυνατοτήτων στον τουριστικό τομέα, ενώ η πρόοδος του θα πρέπει να εξεταζόταν κάθε έξι μήνες (www.benicultural.gov.it). Συνεχίζοντας, σε αυτό το σημείο θα παρουσιάσουμε σαν παράδειγμα τουριστικού προορισμού την Βενετία της Ιταλίας η οποία συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς στον κόσμο, και σύμφωνα με έρευνα του Modak το 2017, χαρακτηριστικό είναι πως το 2017 η πόλη έλαβε κατά μέσο όρο 60.000 επισκέψεις την ημέρα (Modak, 2017). Παρόλα αυτά, όπως υποστήριξαν το ίδιο έτος οι Ganzaroli, De Noni και Van Balen, η έντονη τουριστική πίεση έχει μειώσει την ποιότητα του τουριστικού προϊόντος της Βενετίας (Ganzaroli, De Noni & Van Baalen, 2017). Σχετικά με την Βενετία, ο μεγάλος αριθμός επισκεπτών, κατά τους Colomb και Novy το 2016 δεν είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο απειλείται η πόλη καθώς, ο υπερ-τουρισμός έχει σαν συνέπειες τις μη βιώσιμες εμπορικές πρακτικές και την μη ορθή διαχείριση του προορισμού και των τουριστικών επιχειρήσεων (Colomb & Novy, 2016). Η Βενετία, σύμφωνα με τους Yazdi και Khanalizadeh το 2017, αντιμετωπίζει και άλλες αρνητικές επιπτώσεις της τουριστικής βιομηχανίας, όπως είναι: ο βανδαλισμός και η εγκληματικότητα, τα προβλήματα στάθμευσης, η κυκλοφοριακή συμφόρηση, η ρύπανση και η καταστροφή ιστορικών χώρων (Yazdi & Khanalizadeh, 2017). Κροατία Η Κροατία, παρά το σχετικά μικρό της μέγεθος (4,8 εκατομμύρια κάτοικοι και έκταση 56.538 τετραγωνικά χιλιόμετρα) διαθέτει μεγάλη τουριστική προσφορά. Για την ακρίβεια, όπως διαπίστωσαν το 1996 οι Zlatkov και Zoran, περιλαμβάνει 900.000 κλίνες, εκ των οποίων το ένα πέμπτο είναι ξενοδοχεία, τα δύο πέμπτα είναι ιδιωτικά δωμάτια και το ένα τρίτο χώροι κατασκηνώσεων (campings) (Zlatkov & Zoran, 1996). Σύμφωνα με το Κροατικό Γραφείο Στατιστικής (CBS), το 2017, η πόλη του Ζάγκρεμπ κατέγραψε σχεδόν 1,3 εκατομμύρια τουριστικές αφίξεις ενώ η διεθνής 19

ζήτηση κατέχει μερίδια της τάξης του 84% (CBS, 2018). Η βασική δύναμη της τουριστικής αγοράς του Ζάγκρεμπ είναι η θέση του κεφαλαίου που διαθέτουν οι τουρίστες που την επισκέπτονται, ενώ η κύρια αδυναμία της θεωρείται η χαμηλή μέση διάρκεια διαμονής των τουριστών, η οποία σύμφωνα με την CBS, το 2017 ισοδυναμούσε με 1,8 διανυκτερεύσεις ανά άφιξη (CBS, 2018). Εθνικό Τουριστικό Επιμελητήριο της Κροατίας (CNTB) Είναι μια εθνική τουριστική οργάνωση που ιδρύθηκε με σκοπό την προώθηση και την ενίσχυση του κροατικού τουρισμού. Η αποστολή της περιλαμβάνει τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας κοινής στρατηγικής για όλα τα θέματα του τουρισμού στη χώρα και στο εξωτερικό, καθώς και την αύξηση της συνολικής ποιότητας του συνόλου των τουριστικών υπηρεσιών που προσφέρονται στην Κροατία (www.htz.hr). Σύμφωνα με τους Andrijasevic και Bartoluci το 2007, υπάρχουν ευκαιρίες για ανάπτυξη του τουρισμού ευεξίας σε υπάρχοντα κέντρα υγείας στην Κροατία, μαζί με προγράμματα αποκατάστασης, σε ορεινά κέντρα σαν μέρος του ψυχαγωγικού προγράμματος καθώς και σε ξενοδοχεία υψηλού επιπέδου (Andrijasevic & Bartoluci, 2007). Στα παραπάνω, μπορούν να προστεθούν τα κέντρα ευεξίας που βρίσκονται στα αστικά κέντρα της Κροατίας, ενώ σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, αναλύθηκαν 73 κέντρα ευεξίας και τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 92% από αυτά έχουν ενσωματωθεί σε ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, το 22% από αυτά κατατάσσονται στην κατηγορία των 5 αστέρων και το 60% από αυτά στην κατηγορία των 4 αστέρων (Κροατικό Συμβούλιο Τουρισμού, 2011). 2.5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ο τουρισμός είναι ένας από τους σημαντικότερους κλάδους στην Ελλάδα και συμβάλλει ζωτικά στην οικονομική ευημερία της χώρας. Πιο αναλυτικά, Το σύνολο των κερδών από τον τουρισμό, ισοδυναμούσε με το 16,5% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ) και το 18,4% της συνολικής απασχόλησης στην Ελλάδα το 2011 (WTTC, 2011). Ακόμα, οι διεθνείς αφίξεις τουριστών ξεπέρασαν το 1 δισεκατομμύριο τουρίστες για πρώτη φορά στην ιστορία το 2012, ανήλθαν σε 1.087 δισεκατομμύρια το 2013 και 1.13 δισεκατομμύρια το 2014 (UNWTO, 2014), ενώ το 2015 οι διεθνείς αφίξεις τουριστών στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 7%, φτάνοντας τα 23,6 εκατομμύρια, ενώ οι εξαγωγές από τον κλάδο αυξήθηκαν κατά 6%, που ισοδυναμεί με 14,2 δισεκατομμύρια ευρώ (UNWTO, 2016). 20

Επιπλέον, τον Ιανουάριο-Σεπτέμβριο του 2019, οι εισπράξεις από ταξιδιωτικές υπηρεσίες στην Ελλάδα ανήλθαν σε 16,08 δισ. Ευρώ, παρουσίασαν αύξηση κατά 14% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2018, ενώ η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην αύξηση των εσόδων από κατοίκους της ΕΕ κατά 13,6%, η οποία ανήλθε σε 11,17 δισ. ευρώ και αύξηση κατά 15,8% των εισπράξεων από κατοίκους εκτός Ευρωπαϊκών χωρών σε πάνω από 4,5 δισ. Ευρώ (GNTO, 2019). Παρακάτω παρουσιάζονται οι βασικοί φορείς σχεδιασμού και προώθησης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) Iδρύθηκε το 1991, με σκοπό τη συνένωση των τουριστικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Ο ΣΕΤΕ στηρίζει και προωθεί συνολικά τις θέσεις του ελληνικού τουρισμού στην Ελλάδα και στo εξωτερικό, ενώ παράλληλα αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για τη στρατηγική ενδυνάμωση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Επίσης, παρεμβαίνει για την άρση τυχόν εμποδίων ή αντικινήτρων για τη δημιουργία ενός φιλικού οικονομικού περιβάλλοντος για τις επιχειρήσεις, παροτρύνει ώστε να ληφθούν μέτρα διευκόλυνσης της υλοποίησης επενδύσεων, ενώ θέτει τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού (www.sete.gr). Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ) Eποπτεύεται από το Υπουργείου Τουρισμού, αποστολή του είναι η οργάνωση, ανάπτυξη, ενίσχυση και προώθηση του τουρισμού στην Ελλάδα, με την αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων της χώρας, ακολουθώντας δράσεις τουριστικής προβολής της Ελλάδας στο εσωτερικό και το εξωτερικό ώστε να αυξηθεί ο εισερχόμενος τουρισμός και τα τουριστικά έσοδα, να αυξηθεί η ποιότητα ζωής των Ελλήνων και να ανταποκριθεί η χώρα στο διεθνές ανταγωνιστικό τουριστικό περιβάλλον (www.gnto.gov.gr). Υπουργείο Τουρισμού Κύρια αποστολή τoυ είναι η χάραξη της τουριστικής πολιτικής και ο σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης της χώρας σύμφωνα με την πολιτική της κυβέρνησης, το έργο αυτό υλοποιείται μέσω προγραμμάτων ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας του ελληνικού τουριστικού προϊόντος, ενώ αρμοδιότητές του αποτελούν: 1. Προγραμματισμός και χάραξη τουριστικής πολιτικής 2. Παρέμβαση στις πολιτικές που επηρεάζουν τον τουρισμό και εισήγηση προς τα αρμόδια κυβερνητικά όργανα 3. Άσκηση επιτελικού και συντονιστικού έργου σε θέματα τουρισμού 21

4. Έρευνα και μελέτη των επιπτώσεων του τουρισμού στη χώρα 5. Εκπροσώπηση της χώρας στο εξωτερικό 6. Σχεδιασμός του προγράμματος τουριστικής προβολής (www.mintour.gov.gr) Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος (Ξ.Ε.Ε.) Λειτουργεί από το 1935 και αποτελεί τον νομοθετημένο σύμβουλο του κράτους σε θέματα τουρισμού, μέλη του είναι όλα τα ξενοδοχειακά καταλύματα και οι οργανωμένες τουριστικές κατασκηνώσεις της χώρας, διαθέτει συνολικά 10.000 περίπου μέλη, ενώ αποτελεί μέλος της Συνομοσπονδίας των Εθνικών Ενώσεων Ξενοδοχείων Εστίασης και Αναψυχής των κρατών- μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Hotrec). Σκοποί του επιμελητηρίου είναι : 1. Η έρευνα, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή των μέτρων για την ανάπτυξη της ξενοδοχειακής μονάδας 2. Η συμβουλευτική των μελών 3. Η πληροφόρηση των καταναλωτών 4. Η διοργάνωση αλλά και η συμμετοχή σε εκθέσεις και συνέδρια 5. Η συνεργασία με τους άλλους κλάδους της ελληνικής οικονομίας (www.grhotels.gr) Περίπτωση συγκεκριμένου τουριστικού προορισμού στην Ελλάδα Ένα παράδειγμα τουριστικού προορισμού στην Ελλάδα είναι το θέρετρο του Costa Navarino στην Μεσσηνία, όπου υπάρχουν δύο εγκαταστάσεις γκολφ που μάλιστα θεωρούνται από τις καλύτερες στην Μεσόγειο. Θα πρέπει εδώ να τονίσουμε πως το γκόλφ σύμφωνα με τους Weed και Bull το 2009, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολυτελής αθλητικός τουρισμός (Weed & Bull, 2009). Συνεχίζοντας, τα δύο αυτά γήπεδα του γκολφ έχουν οδηγήσει σε αύξηση τη κυκλοφορίας του τοπικού αεροδρομίου. Σύμφωνα με τα στοιχεία για το αεροδρόμιο, από τους Δρακάκη και Παπαδασκαλόπουλο το 2014, οι συνολικές αφίξεις αυξήθηκαν κατά 29,2% το 2010 σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος, κατά 2,3% το 2011, 1,7% το 2012, 36,4% το 2013 και το 2014 κατά 71,9% (Drakakis & Papadaskalopoulos, 2014). Ακόμα, τα 169 ερωτηματολόγια που απαντήθηκαν από θαμώνες του Costa Navarino που διέμεναν στο θέρετρο με κίνητρο το γκολφ, η πλειοψηφία ήταν μεσήλικες άντρες οι οποίοι ξόδευαν κατά μέσο όρο 240 την ημέρα, προέρχονταν από χώρες της Ευρώπης αλλά, το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων τους ξοδεύτηκε για υπηρεσίες εντός του 22

θέρετρου με συνέπεια να μην επωφεληθεί η τοπική οικονομία (Drakakis & Papadaskalopoulos, 2014). 2.6. ΣΥΓΚΡΙΣΗ Σχετικά, με την σύγκριση μεταξύ των τουριστικών προορισμών της Ευρώπης και της Ελλάδας, είμαστε σε θέση να συμπεράνουμε πως και οι δύο προορισμοί συνδέονται σε αρκετά κοινά σημεία. Αρχικά, όπως αναλύσαμε παραπάνω, η Ευρώπη είναι η σημαντικότερη ήπειρος σχετικά με τον τουρισμό και για την Ελλάδα παράλληλα ο τουρισμός αποτελεί από τις κυριότερες πηγές εσόδων, ο στόχος της Ευρώπης είναι να παραμείνει ανταγωνιστική παρά τις προβλέψεις για κάμψεις, ενώ παράλληλα οι στόχοι που έχουν θεσπιστεί για τον ελληνικό τουρισμό, αν και μπορεί να διαφέρει στα σημεία ανάλογα τον τουριστικό οργανισμό, έχουν σαν κοινή αποστολή την ανταγωνιστικότητα και την προώθηση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος σε παγκόσμιο επίπεδο. Συνεχίζοντας, για την επίτευξη αυτών των στόχων αναλύσαμε τα χαρακτηριστικά και τους στόχους οργανισμών για τον τουρισμό στην Ευρώπη συνολικά, αλλά και στις εκάστοτε χώρες που μελετήσαμε. Συγκεκριμένα στην Ευρώπη, εδρεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ταξιδιών (ETC) και η Εμπορική ένωση ταξιδιωτικών πρακτόρων (ETOA) ενώ στην Ισπανία υπεύθυνοι για τον τουρισμό είναι η Κρατική Γραμματεία Τουρισμού (SETUR) και το Ισπανικό Ινστιτούτο Τουρισμού (TURESPANA), στην Ιταλία το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων και στην Κροατία το Εθνικό Επιμελητήριο της Κροατίας (CNTB). Παράλληλα η Ελλάδα διαθέτει για του ίδιους σκοπούς το Υπουργείο Τουρισμού, τον Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού και το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΞΕΕ). Μετά την μελέτη και την συγκριτική ανάλυση των παραπάνω οργανισμών εντοπίσαμε τα παρακάτω κοινά σημεία (βλ. Πίνακας 1). Αρχικά, η Εμπορική Ένωση Ταξιδιωτικών Πρακτόρων στην Ευρώπη εξυπηρετεί τον ίδιο σκοπό με τον Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων και το Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος που εδρεύουν στην Ελλάδα, δηλαδή στοχεύουν στην εμπορική ένωση επαγγελματιών του κλάδου. Ακόμα, η Κρατική Γραμματεία Τουρισμού της Ισπανίας, το Ισπανικό Ινστιτούτο Τουρισμού, το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων της Ιταλίας, το Εθνικό Επιμελητήριο της Κροατίας, ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού καθώς και το Ελληνικό Υπουργείο Τουρισμού μοιράζονται σαν κοινό στόχο την εφαρμογή τουριστικής ανάπτυξης και προώθησης των προορισμών τους. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ταξιδιών εντοπίστηκε να 23

είναι ο μοναδικός οργανισμός που στοχεύει στην προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των χωρών. Συγκριτική Ανάλυση Οργανισμών Εμπορική ένωση Προώθηση συνεργασίας Εφαρμογή τουριστικής πολιτικής ΕΠΠ ΕΤΟΑ SETUR TURESPANA Υ.Π.Κ.Δ. CNTB ΣΕΤΕ ΕΟΤ Υ.Τ. ΞΕΕ Πίνακας 1 2.7. ΣΥΝΟΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Στο τρέχων κεφάλαιο αναλύθηκαν οι ορισμοί του τουριστικού προορισμού και της διαχείρισής, εξετάσαμε τα χαρακτηριστικά τους και έπειτα μελετήσαμε τους τουριστικούς οργανισμούς της Ευρώπης γενικότερα και ειδικότερα της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Κροατίας και της Ελλάδας καθώς και εντοπίσαμε κάποια παραδείγματα τουρισμού στις παραπάνω χώρες και συγκρίναμε τις λειτουργίες των οργανισμών και τους τουριστικούς προορισμούς. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με τα χαρακτηριστικά, προέκυψε ότι βασίζονται σε τρείς παράγοντες, τον σκοπό, όπως επαγγελματικά ταξίδια ή αναψυχής, την τοποθεσία, πόλη ή φύση, και τον τρόπο που παίρνει μορφή, μαζικός ή εναλλακτικός. Στη συνέχεια, σχετικά με τους οργανισμούς των χωρών προέκυψε πως οι οργανισμοί χωρίζονται σε εμπορικές ενώσεις, σε οργανισμούς που προωθούν την συνεργασία και σε οργανισμούς που εφαρμόζουν τουριστικές πολιτικές. 24

25

ΚΕΦ 3 ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΕΙΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Στο τρίτο κεφάλαιο θα παρουσιασθούν οι ορισμοί της βιωσιμότητας, αλλά και το πως αυτή μπορεί να ενταχθεί στον τουρισμό αλλά και το πόσο χρήσιμη είναι για αυτόν, ταυτόχρονα θα εντοπιστούν τα επιμέρους στοιχεία, τα χαρακτηριστικά και οι ποιότητές του βιώσιμου τουρισμού. Στη συνέχεια, θα αναλυθούν οι πολιτικές βιωσιμότητας που εφαρμόζονται, ή δεν εφαρμόζονται, στην Ευρώπη γενικότερα, και στην Ιταλία, την Ισπανία και την Κροατία ειδικότερα, επιπλέον θα μελετηθούν περιπτώσεις τουριστικών προορισμών στις παραπάνω χώρες της Ευρώπης ως προς τις βιώσιμες πρακτικές τους. Στο τέλος θα μελετηθούν οι ευρωπαϊκοί οργανισμοί τουρισμού, μαζί με τους ελληνικούς, ως προς τους στόχους και τις πρακτικές τους έτσι ώστε να μπορέσουμε να τους συγκρίνουμε μεταξύ τους, 3.2. ΟΡΙΣΜΟΙ ΒΙΩΣΙΜΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Αρχικά, η αυξανόμενη ανάγκη για πρακτικές πιο φιλικές προς το περιβάλλον στον τομέα του τουρισμού είναι το αποτέλεσμα μιας ολοένα και μεγαλύτερης γνώσης και ανησυχίας σχετικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού στην ποιότητα του περιβάλλοντος σύμφωνα με τον Holden το 2003 (Holden, 2003). Aπό το 1997, ο Clarke τόνιζε πως η βιωσιμότητα μπορεί να συνδεθεί με όλα τα είδη και τις κλίμακες τουριστικών δραστηριοτήτων, στο παραπάνω ο Liu το 2003 πρόσθεσε την αυξανόμενη κριτική στην ιδέα της βιωσιμότητας, τις πρακτικές αλλά και την χρηστικότητά της (Liu, 2003). Βέβαια, όπως έχει σχολιαστεί από τους Velleco και Mancino το 2010, η ενίσχυση της οικολογικής ποιότητας των υπηρεσιών θα πρέπει να αφορά όχι μόνο τις επιχειρήσεις φιλοξενίας αλλά και όλους τους εμπλεκόμενους, είναι άλλωστε, όπως τονίζουν, κάτι που ενδιαφέρει και τους τουρίστες. Ακόμα, πιστεύουν πως η οικολογική ποιότητα είναι ζωτικής σημασίας και θα πρέπει να χρησιμοποιείται ως σύστημα για την αντιμετώπιση του ανταγωνισμού μεταξύ των τουριστικών προορισμών (Velleco & Mancino, 2010). Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να αναφερθεί πως σύμφωνα με την Παγκόσμια Επιτροπή Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης το 1987, η βιωσιμότητα ορίζεται ως η ικανοποίηση των αναγκών του παρόντος χωρίς να διακυβεύεται η ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες (World Commission on environment and development, 1987), ενώ η Έκθεση με τίτλο «Φροντίζοντας για την Γη» της Διεθνής Ένωσης για τη Διατήρηση τη Φύσης αναφέρει πως πρέπει να δίνεται προτεραιότητα στην 26