ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΚΗΣ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑΣ 217. Στο κεφάλαιο αυτό µελετώνται ορισµένες όψεις της καινοτοµικής διαδικασίας. Η εµπειρία από προηγούµενες καταγραφές µας επιτρέπει να προτείνουµε ένα σύνολο από δοκιµασµένες και ελεγµένες ερωτήσεις, των οποίων η αξία σε σχέση µε τους σκοπούς της ανάλυσης είναι αποδεδειγµένη. Γνωρίζουµε ήδη ότι ο κατάλογος των ερωτήσεων δεν θα πρέπει να υπερβαίνει ορισµένα όρια, ώστε να µην αποτελεί επιβάρυνση για τις επιχειρήσεις. Παράλληλα, προτείνονται και µερικές προαιρετικές ερωτήσεις που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για περαιτέρω έλεγχο σε έρευνες εθνικού επιπέδου. 218. Η καινοτοµική διαδικασία, που έχει ως αφετηρία τους στόχους µιας επιχείρησης, ευνοείται ή εµποδίζεται από πολλούς παράγοντες. Υπάρχουν πολλοί τρόποι για να περιγράψουµε τα είδη καινοτοµίας που προκύπτουν από τη διαδικασία. Ίσως οι σηµαντικότεροι δείκτες (που είναι επίσης οι δυσκολότεροι και οι πιο αµφισβητούµενοι) να είναι αυτοί που περιγράφουν την επίδραση της καινοτοµίας στην απόδοση µιας επιχείρησης. Υπάρχουν όµως και δείκτες που περιγράφουν τη διάχυση της καινοτοµίας ή άλλα σχετικά θέµατα, όπως είναι η ΕΤΑ, τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας και η προµήθεια/διάχυση τεχνολογίας. 219. Οι δείκτες µπορούν να αντιπροσωπεύονται από δυαδικού τύπου δεδοµένα (ναι/όχι), οπότε οι αντίστοιχοι παράγοντες χαρακτηρίζονται ως σηµαντικοί/µη σηµαντικοί. Μπορούµε όµως να χρησιµοποιήσουµε και αριθµητική κλίµακα: γίνεται πρώτα εξακρίβωση του κατά πόσον ένας παράγοντας είναι σχετικός µε το θέµα (αρχίζοντας από το 0 = άσχετος), και
ακολουθεί αξιολόγησή του από 1 (άνευ σηµασίας) έως 5 (πολύ σηµαντικός), ή από 1 (άνευ σηµασίας) έως 3 (σηµαντικός). 220. Στη συνέχεια θα περιγράψουµε ορισµένους δείκτες. Στην πράξη βέβαια, δεν είναι πάντα εφικτό να συµπεριληφθεί το σύνολο των δεικτών σε µία απογραφή, εφόσον ο µεγάλος αριθµός ερωτήσεων επιφέρει ταυτόχρονα µείωση του ποσοστού απόκρισης και αύξηση του κόστους της απογραφής. Ακριβώς για τον λόγο αυτό, είναι σηµαντικό να επιλέγονται, βάσει κοινών ορισµών, οι πιο χρήσιµες και συνηθισµένες ερωτήσεις, ιδίως σε εθνικές καταγραφές των οποίων τα αποτελέσµατα πρόκειται να χρησιµοποιηθούν για συγκρίσεις σε υπερεθνικό επίπεδο. 1. ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 221. Για να γνωρίσουµε τους λόγους για τους οποίους µία επιχείρηση εµπλέκεται σε καινοτοµικές δραστηριότητες, πρέπει να αναλύσουµε: α) τους οικονοµικούς της στόχους µε όρους προϊόντων και αγορών, β) τον τρόπο µε τον οποίο αξιολογεί ορισµένους στόχους, την επίτευξη των οποίων µπορεί να διευκολύνει η διαδικασία της καινοτοµίας. Η ερώτηση πρέπει να αναφέρεται σε όλες τις καινοτοµικές δραστηριότητες της επιχείρησης και συνήθως αποδεικνύεται ότι υπάρχουν πολλαπλοί στόχοι. Οικονοµικοί στόχοι της καινοτοµίας: αντικατάσταση ξεπερασµένων προϊόντων διεύρυνση του συνόλου των παραγοµένων προϊόντων εντός ή εκτός του βασικού πλαισίου παραγωγής ανάπτυξη φιλικότερων προς το περιβάλλον προϊόντων διατήρηση του µεριδίου αγοράς που κατέχει η επιχείρηση αύξηση του µεριδίου αγοράς που κατέχει η επιχείρηση άνοιγµα νέων αγορών στο εξωτερικό ή σε νέες οµάδες-στόχους του εσωτερικού βελτίωση της ευελιξίας της παραγωγής
χαµηλότερο κόστος παραγωγής, µε - µείωση του εργατικού κόστους - µείωση της κατανάλωσης πρώτων υλών - µείωση της κατανάλωσης ενέργειας - µείωση του ποσοστού απόρριψης - µείωση του κόστους σχεδιασµού των προϊόντων - µείωση του συνολικού χρόνου παραγωγής βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων βελτίωση των συνθηκών εργασίας µείωση των ζηµιών στο περιβάλλον 2. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΥΝΟΟΥΝ Η ΕΜΠΟ ΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 222. Θα εξετάσουµε δύο διαφορετικά σύνολα παραγόντων: η καινοτοµική διαδικασία υποστηρίζεται από µια ποικιλία πηγών πληροφόρησης: υπάρχουν οι εσωτερικές πηγές πληροφόρησης (εντός της επιχείρησης), οι εξωτερικές πηγές (που σχετίζονται µε την αγορά), τα εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύµατα και οι πληροφορίες που είναι γενικά διαθέσιµες η καινοτοµία µπορεί να παρεµποδιστεί από οικονοµικούς παράγοντες, είτε σχετικούς µε την επιχείρηση, είτε προερχόµενους από διάφορα άλλα αίτια Συνιστάται η συγκέντρωση στοιχείων σχετικών και µε τις δύο παραπάνω όψεις της καινοτοµίας. 223. Τα παραπάνω σύνολα επικαλύπτονται µερικώς, οπότε ο ίδιος παράγοντας που σε ορισµένες περιπτώσεις ευνοεί την καινοτοµία, σε άλλες µπορεί να αποτελεί εµπόδιο. Το ζήτηµα αυτό θα πρέπει να µελετάται ως προς το σύνολο των καινοτοµικών δραστηριοτήτων της επιχείρησης. 2.1 Πηγές πληροφόρησης για την καινοτοµία
224. Ο κατάλογος που ακολουθεί περιέχει πηγές των οποίων η σχέση µε την καινοτοµία έχει αποδειχθεί σε διάφορες έρευνες, µπορεί όµως να υποστεί µετατροπές ανάλογα µε τις ανάγκες που εµφανίζονται σε εθνικό επίπεδο. Πηγές πληροφόρησης: Εσωτερικές πηγές πληροφόρησης (εντός της επιχείρησης ή του οµίλου) ενδοεπιχειρησιακή ΕΤΑ µάρκετινγκ παραγωγή άλλες εσωτερικές πηγές Εξωτερικές πηγές που σχετίζονται µε την αγορά ή το εµπόριο ανταγωνιστές προµήθεια ενσωµατωµένης τεχνολογίας προµήθεια µη ενσωµατωµένης τεχνολογίας πελατεία εταιρίες συµβούλων προµηθευτές εξοπλισµού, υλικών, συστατικών και λογισµικού Εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύµατα ιδρύµατα τριτοβάθµιας εκπαίδευσης κρατικά ερευνητικά κέντρα ιδιωτικά ερευνητικά κέντρα Πληροφορίες που είναι γενικά διαθέσιµες δηµοσιεύσεις ευρεσιτεχνιών επαγγελµατικά συνέδρια, συναντήσεις και περιοδικά εµπορικές και επαγγελµατικές εκθέσεις 225. Μερικά από τα παραπάνω µπορούν, αν αυτό είναι επιθυµητό, να διαχωριστούν περαιτέρω σε πηγές εσωτερικού και εξωτερικού. 2.2 Παράγοντες που εµποδίζουν τις καινοτοµικές δραστηριότητες 226. Ο κατάλογος που ακολουθεί αναφέρει εµπόδια ή φραγµούς των οποίων η σχέση µε την καινοτοµία έχει αποδειχθεί σε διάφορες έρευνες. Σε ορισµένες περιπτώσεις, προκύπτουν αίτια για τα οποία οι καινοτοµικές δραστηριότητες
δεν µπορούν καν να αρχίσουν ή για τα οποία δεν οδηγούν στα αναµενόµενα αποτελέσµατα. Ο κατάλογος µπορεί να υποστεί µετατροπές, ανάλογα µε τις ανάγκες που εµφανίζονται σε εθνικό επίπεδο. Παράγοντες που εµποδίζουν τις καινοτοµικές δραστηριότητες Οικονοµικοί παράγοντες εντοπισµός υπερβολικά µεγάλου κινδύνου υπερβολικά υψηλό κόστος έλλειψη κατάλληλων πηγών χρηµατοδότησης πολύ µεγάλη περίοδος απόσβεσης της καινοτοµίας Παράγοντες σχετικοί µε την επιχείρηση ανεπαρκές δυναµικό καινοτοµίας (ΕΤΑ, σχεδιασµός, κ.λπ.) έλλειψη ειδικευµένου προσωπικού ελλιπής πληροφόρηση σε θέµατα τεχνολογίας ελλιπής πληροφόρηση σε θέµατα αγοράς δυσκολία ελέγχου του κόστους της καινοτοµίας ενδοεπιχειρησιακή αντίσταση στην αλλαγή ανεπαρκείς υπηρεσίες τρίτων έλλειψη ευκαιριών συνεργασίας Άλλοι λόγοι έλλειψη ευκαιριών για ανάπτυξη τεχνολογίας έλλειψη υποδοµής καµία ανάγκη καινοτοµίας, λόγω προηγούµενης εφαρµογής καινοτοµιών αδυναµίες του νοµικού πλαισίου πνευµατικών δικαιωµάτων νοµοθεσία, νόρµες, κανονισµοί, πρότυπα, φορολογία χαµηλή ανταπόκριση της πελατείας στα νέα προϊόντα και διαδικασίες 3. ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΩΝ 227. Σχετικά µε τη χάραξη πολιτικής, τα πιο σηµαντικά αποτελέσµατα των καταγραφών καινοτοµίας είναι ίσως οι δείκτες απόδοσης της καινοτοµικής διαδικασίας, οι οποίοι όµως παρουσιάζουν και τα περισσότερα προβλήµατα.
228. Ο απλούστερος δείκτης αναφέρεται στον πληθυσµό των καινοτοµικών επιχειρήσεων (όπως αυτές ορίζονται στο Κεφάλαιο 3, Ενότητα 6), ο οποίος προκύπτει από την καταµέτρηση των εταιρειών που έχουν εµφανίσει επιτυχείς δραστηριότητες ΤΚΠ κατά την τελευταία τριετία. Στον πληθυσµό αυτό περιλαµβάνονται: επιχειρήσεις που λειτουργούσαν ήδη στην αρχή της περιόδου υπό µελέτη και οι οποίες, στην ίδια περίοδο, υλοποίησαν ΤΚΠ που ήταν νέες (ή βελτιωµένες) για τις ίδιες επιχειρήσεις που άρχισαν να λειτουργούν στη διάρκεια της περιόδου υπό µελέτη και οι οποίες, παράλληλα µε την ίδρυσή τους, υλοποίησαν ΤΚΠ που ήταν νέες (ή βελτιωµένες) για την αγορά εκµετάλλευσής τους, ή επιχειρήσεις οι οποίες ύστερα από την ίδρυσή τους, υλοποίησαν ΤΚΠ που ήταν νέες (ή βελτιωµένες) για τις ίδιες. 229. εν περιλαµβάνονται εταιρείες που έχουν ανακαλέσει τις καινοτοµικές δραστηριότητές τους, και εταιρείες οι οποίες, στο τέλος της υπό µελέτη περιόδου, συνεχίζουν να εργάζονται επί της ΤΚΠ, χωρίς όµως ακόµα να έχουν φθάσει στο στάδιο της υλοποίησης. 230. Παράλληλα, µε σκοπό τόσο να διατηρηθεί η σύνδεση µε τις δαπάνες για την συνολική καινοτοµική δραστηριότητα, όσο και να γίνει γνωστό το σύνολο των δαπανών, συνιστάται να καταµετράται χωριστά ο αριθµός των επιχειρήσεων που εµπλέκονται στις καινοτοµικές δραστηριότητες κατά την περίοδο αναφοράς χωρίς να έχουν εισαγάγει καινοτοµία για λόγους ανάκλησης ή χρονισµού των έργων. Πράγµατι, τα χαρακτηριστικά αυτού του υποσυνόλου επιχειρήσεων µπορεί να διαφέρουν σε σηµαντικό βαθµό από αυτά των επιχειρήσεων που δεν έχουν σχέση µε καινοτοµικές δραστηριότητες. 231. Θα ήταν χρήσιµο να υπάρχει στις έρευνες µία ερώτηση-φίλτρο σχετικά µε τα αποτελέσµατα των καινοτοµικών δραστηριοτήτων, µε σκοπό τη διάκριση µεταξύ καινοτοµικών και µη επιχειρήσεων. Παράλληλα θα πρέπει να συγκεντρώνονται και στοιχεία σχετικά µε τις δοµικές αλλαγές (και ιδίως οι ηµεροµηνίες στις οποίες συµβαίνουν αυτές οι αλλαγές) στην επιχείρηση κατά τη διάρκεια της υπό µελέτη περιόδου.
4. ΕΠΙ ΡΑΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΠΟ ΟΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ 232. Για τη µέτρηση της επίδρασης της καινοτοµίας στην αποδοτικότητα µιας επιχείρησης, µπορούν να χρησιµοποιηθούν διάφοροι δείκτες: το ποσοστό των πωλήσεων τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων τα αποτελέσµατα της καινοτοµικής προσπάθειας η επίδραση της καινοτοµίας στη χρήση των συντελεστών της παραγωγής 4.1 Ποσοστό των πωλήσεων τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων 233. Στις περισσότερες έρευνες που έχουν διεξαχθεί µέχρι σήµερα µε αντικείµενο την καινοτοµία έχει συµπεριληφθεί και µία ερώτηση σχετική µε το µερίδιο των πωλήσεων και των εξαγωγών που οφείλονται σε τεχνολογικώς καινοτοµικά προϊόντα τα οποία εµφανίστηκαν στην αγορά κατά την τελευταία τριετία. Παρόλο που υπάρχουν ορισµένα προβλήµατα ερµηνείας, η σχετική εµπειρία είναι θετική. 234. Κατά την οριοθέτηση του παραπάνω δείκτη, οι εταιρείες που έχουν ιδρυθεί κατά την περίοδο αναφοράς, πρέπει να αντιµετωπίζονται ξεχωριστά, δεδοµένου ότι τα νέα προϊόντα αντιστοιχούν εξ ορισµού στο σύνολο των πωλήσεων. Σχετικά µε τις επιχειρήσεις αυτές συµπεριλαµβάνονται µόνο τα προϊόντα που είναι καινούργια για την αγορά εκµετάλλευσής τους (βλ. παρακάτω). Αντίθετα, δεν θα πρέπει να θεωρούνται νέες οι επιχειρήσεις που έχουν ιδρυθεί από συγχώνευση, διαχωρισµό, ή άλλο είδος αναδιοργάνωσης και δεν έχουν αλλάξει σηµαντικά τις δραστηριότητές τους. 235. Αυτή η ερώτηση µπορεί να διατυπωθεί ως εξής: Ποσοστό πωλήσεων που οφείλονται σε: τεχνολογικώς νέα προϊόντα (όπως αυτά ορίζονται στο Κεφάλαιο 3, Ενότητα 2.1) που εµπορευµατοποιήθηκαν κατά την τελευταία τριετία τεχνολογικώς βελτιωµένα προϊόντα (όπως αυτά ορίζονται στο Κεφάλαιο 3, Ενότητα 2.1) που εµπορευµατοποιήθηκαν κατά την τελευταία τριετία
προϊόντα τεχνολογικώς αµετάβλητα ή απλώς διαφοροποιηµένα, που έχουν παραχθεί µε αµετάβλητες µεθόδους παραγωγής (βλ. Κεφάλαιο 3, Ενότητα 2.2) κατά την τελευταία τριετία προϊόντα τεχνολογικώς αµετάβλητα ή απλώς διαφοροποιηµένα, που έχουν παραχθεί µε αµετάβλητες µεθόδους παραγωγής κατά την τελευταία τριετία 236. Οι πωλήσεις που οφείλονται σε νέα ή τεχνολογικώς βελτιωµένα προϊόντα µπορούν περαιτέρω να διαχωριστούν σε: πωλήσεις προϊόντων που είναι νέα ή τεχνολογικώς βελτιωµένα σε σχέση µε την αγορά εκµετάλλευσης της επιχείρησης πωλήσεις προϊόντων που είναι νέα ή τεχνολογικώς βελτιωµένα αποκλειστικά σε σχέση µε την επιχείρηση 237. Όσοι απαντούν στα ερωτηµατολόγια θα πρέπει να παρέχουν την καλύτερη εκτίµηση που διαθέτουν για τα πραγµατικά ποσοστά. Όταν τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται κατά κλάδο, µέγεθος επιχείρησης κ.λπ., τα ποσοστά θα πρέπει να σταθµίζονται µε βάση τις πωλήσεις. 238. Οι παραπάνω δείκτες επηρεάζονται άµεσα από τη διάρκεια ζωής των προϊόντων και έχουν περισσότερες πιθανότητες να είναι υψηλοί στις οµάδες προϊόντων µε σύντοµο κύκλο ζωής, για τα οποία συνήθως οι καινοτοµίες είναι συχνότερες χωρίς όµως απαραίτητα να είναι και οι σηµαντικότερες ή οι περισσότερο προηγµένες από τεχνολογική άποψη. Υψηλό µερίδιο πωλήσεων τεχνολογικώς νέων ή σηµαντικά βελτιωµένων προϊόντων δεν υποδηλώνει απαραίτητα και υψηλό ποσοστό καινοτοµίας. 239. Με σκοπό να ληφθεί υπόψη η επίδραση της διάρκειας ζωής των προϊόντων στον παραπάνω δείκτη, προτείνεται να ζητείται από τις επιχειρήσεις ένας υπολογισµός του µέσου κύκλου ζωής των προϊόντων τους, πληροφορία που θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί για τη στάθµιση των µεριδίων που αναφέρονται παραπάνω. Εναλλακτικά, η ίδια ερώτηση µπορεί να διατυπωθεί σε σχέση µε τον ρυθµό υιοθέτησης καινοτοµιών εκ µέρους της επιχείρησης. 240. Υπάρχουν επίσης και άλλοι παράγοντες που πρέπει να λαµβάνονται υπόψη κατά την ερµηνεία των δεδοµένων που προκύπτουν από τους παραπάνω δείκτες:
οι επιχειρήσεις που παράγουν επί παραγγελία, συνήθως έχουν υψηλότερα µερίδια τεχνολογικώς νέων ή σηµαντικά βελτιωµένων προϊόντων από εκείνες που ασχολούνται µε µαζική ή µε εν σειρά παραγωγή, όπως και από εκείνες που ανήκουν στη βιοµηχανία διεργασιών οι νεότερες επιχειρήσεις έχουν υψηλότερα µερίδια τεχνολογικώς νέων προϊόντων από τις παλαιότερες οι επιχειρήσεις που έχουν ως στόχο την αντικατάσταση ξεπερασµένων προϊόντων (βλ. Ενότητα 1 του παρόντος κεφαλαίου) έχουν υψηλότερα µερίδια τεχνολογικώς νέων προϊόντων από εκείνες που έχουν ως στόχο την επέκταση του φάσµατος των προϊόντων τους 4.2 Αποτελέσµατα της καινοτοµικής προσπάθειας 241. Με σκοπό να σχηµατιστεί πληρέστερη εικόνα της επίδρασης που ασκεί η υιοθέτηση καινοτοµιών στην αποδοτικότητα µιας επιχείρησης, προτείνεται να συλλέγονται ορισµένα γενικά στοιχεία, τόσο για την αρχή όσο και για το τέλος της υπό µελέτη τριετίας: πωλήσεις για τα έτη t και t-2 εξαγωγές για τα έτη t και t-2 προσωπικό για τα έτη t και t-2 περιθώριο εκµετάλλευσης για τα έτη t και t-2 242. Τα παραπάνω στοιχεία µπορούν να ζητούνται κατά την έρευνα για την καινοτοµία ή να προέρχονται από άλλη αξιόπιστη πηγή. Από τη σύγκριση των παραπάνω δεικτών για το σύνολο των πληθυσµών των καινοτοµικών και µη επιχειρήσεων, µπορούν να προκύψουν πληροφορίες µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. 243. Κατά την ανάλυση των αποτελεσµάτων της καινοτοµίας, οι καταγραφές σε επιλεγµένα δείγµατα (panel) ανοίγουν ενδιαφέρουσες προοπτικές για τον συνδυασµό των µεταβλητών της καινοτοµίας µε άλλες µεταβλητές της επιχείρησης. 4.3 Επίδραση της ΤΚΠ στη χρήση των συντελεστών παραγωγής
244. Ένα από τα συνήθη αποτελέσµατα της καινοτοµίας, ειδικά της καινοτοµίας διαδικασίας, είναι η αλλαγή στην συνάρτηση παραγωγής, δηλαδή στον τρόπο χρήσης των συντελεστών παραγωγής. 245. Μία από τις προτεινόµενες ερωτήσεις αφορά το πώς οι ΤΚΠ επηρεάζουν τη χρήση των συντελεστών της παραγωγής: ανθρώπινο δυναµικό, κατανάλωση υλικών, κατανάλωση ενέργειας, χρήση παγίων κεφαλαίων. 246. Η παραπάνω πληροφορία αποκτάται απλά, θέτοντας στις επιχειρήσεις το ερώτηµα αν η ΤΚΠ επέφερε µεγάλες, µικρές ή καθόλου αλλαγές στη χρήση των συντελεστών της παραγωγής. Μία άλλη δυνατότητα αποτελεί η, έστω χονδρική, ποσοτικοποίηση των αλλαγών. 247. Ο δείκτης αυτός αντιστοιχεί σε µία χονδρική προσέγγιση των αποτελεσµάτων και µπορεί να αναφέρεται είτε στις ΤΚΠ της τελευταίας τριετίας είτε σε µία γενικότερη εκτίµηση της επίδρασης της καινοτοµίας στους δείκτες απόδοσης. 4.3.1 Μείωση µέσου κόστους οφειλόµενη σε τεχνολογικές καινοτοµίες διαδικασίας 248. Αρχικά, θα πρέπει να ερωτάται αν οι τεχνολογικές καινοτοµίες διαδικασίας της τελευταίας τριετίας οδήγησαν σε µείωση του µέσου κόστους παραγωγής των αντίστοιχων προϊόντων. Σε περίπτωση θετικής απάντησης, θα πρέπει να ζητείται και ποσοτικοποίηση της µείωσης του κόστους. 5. ΙΑΧΥΣΗ ΤΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ 249. Στο Κεφάλαιο 1 ορίζεται ως διάχυση ο τρόπος µε τον οποίο διαδίδονται οι καινοτοµίες µέσα από εµπορικά ή άλλα κανάλια, από τη στιγµή της πρώτης υλοποίησής τους οπουδήποτε στον κόσµο, σε άλλες χώρες ή περιοχές, όπως και σε άλλους κλάδους/αγορές και επιχειρήσεις. Με σκοπό να χαρτογραφήσουµε τις καινοτοµικές δραστηριότητες και να δώσουµε µία εικόνα των σχέσεων που δηµιουργούνται και του επιπέδου διάχυσης των προηγµένων τεχνολογιών, προτείνουµε παρακάτω µία σειρά από θέµατα.
5.1 Τοµείς χρήσης της καινοτοµίας 250. Θεωρητικά, οι καινοτοµίες κατατάσσονται σύµφωνα µε τρία κριτήρια: τον τοµέα της κύριας οικονοµικής δραστηριότητας του παραγωγού την τεχνολογική οµάδα (οµάδα προϊόντων) στην οποία ανήκει η καινοτοµία τον πιθανό τοµέα χρήσης 251. Το πρώτο κριτήριο παρουσιάζεται αναλυτικότερα µε την µορφή ταξινοµήσεων στο Κεφάλαιο 4. 252. Σε σχέση µε το δεύτερο κριτήριο, µπορούµε να ζητήσουµε από όσους απαντούν στα ερωτηµατολόγια να δηλώσουν την τεχνολογική οµάδα ή την οµάδα προϊόντων που αντιστοιχεί στην σηµαντικότερη καινοτοµία τους (βλ. Παράρτηµα 1). 253. Όσο για το τρίτο κριτήριο, µπορούµε να ζητήσουµε από τις επιχειρήσεις να δηλώσουν την αναλογία των πωλήσεων τεχνολογικώς νέων ή βελτιωµένων προϊόντων (που προέρχονται από καινοτοµία) κατά τοµέα κύριας οικονοµικής δραστηριότητας των σηµαντικότερων πελατών τους. Η ίδια ερώτηση µπορεί επίσης να γίνει για τις σηµαντικότερες καινοτοµίες της επιχείρησης (βλ. Παράρτηµα 1). 254. Για µερικές επιχειρήσεις ή κλάδους, το γεγονός ότι ένα µεγάλο ποσοστό πωλήσεων γίνεται µέσω προµηθευτών χονδρικής πώλησης, µειώνει σε σηµαντικό βαθµό την αξιοπιστία των απαντήσεων στα ερωτηµατολόγια µέσω των οποίων µελετάται το σχήµα διάχυσης της καινοτοµίας. 5.2. Έρευνες για τη χρήση προηγµένων τεχνολογιών στις διαδικασίες µεταποίησης 255. Αρκετές χώρες έχουν διεξάγει καταγραφές για τη χρήση επιλεγµένων νέων τεχνολογιών στον τοµέα της µεταποίησης, και σε µία περίπτωση στον τοµέα των υπηρεσιών. Οι καταγραφές αυτές περιγράφουν µία σηµαντική πλευρά της διάχυσης της καινοτοµίας: πρόκειται για το βαθµό στον οποίο χρησιµοποιούνται στην παραγωγή καινοτοµίες υπό τη µορφή νέας ενσωµατωµένης τεχνολογίας. Εξειδικευµένες καταγραφές στον τοµέα της
µεταποίησης, που εστιάζουν κυρίως στις εφαρµογές της µικροηλεκτρονικής, έχουν επίσης διεξαχθεί ως ένα βαθµό από πολλά κράτη-µέλη του ΟΟΣΑ. 256. Στις καταγραφές σχετικά µε την τεχνολογία της µεταποίησης, ζητήθηκαν πληροφορίες σχετικά µε τη χρήση, την προκαθορισµένη χρήση και την µηχρήση καθορισµένων τεχνολογιών. Οι απαντήσεις έδειξαν ότι οι καταγραφές σχετικά µε τη χρήση της τεχνολογίας είναι εύκολο να διεξαχθούν, να αναλυθούν και να συγκριθούν σε υπερεθνικό επίπεδο ή να σχεδιαστούν για συγκεκριµένους κλάδους. 257. Το πρόβληµα έγκειται στη δηµιουργία ενός καταλόγου προηγµένων τεχνολογιών που είναι γνωστές στον αντίστοιχο κλάδο και δεν είναι τόσο προηγµένες ώστε να µην χρησιµοποιούνται, αλλά εφαρµόζονται σε βαθµό που επιτρέπει στατιστική επεξεργασία των δεδοµένων για τη χρήση τους. Προκύπτουν έτσι πληροφορίες χρήσιµες για τη χάραξη πολιτικής. Ο κατάλογος πρέπει να επικεντρώνεται σε ειδικές τεχνολογίες, σαφώς ορισµένες, και αυτό γιατί τα πολύ γενικά ερευνητικά αντικείµενα, όπως η βιοτεχνολογία ή η τεχνολογία πληροφοριών, είναι πιθανό να µην αποφέρουν χρήσιµη πληροφόρηση. 258. Προβλήµατα προκύπτουν επίσης από την ανάγκη να διευθετήσουµε τη δυνατότητα σύγκρισης σε διεθνές επίπεδο, κάτι που περιλαµβάνει τρία σκέλη: κατάλογο των τεχνολογιών συµφωνία βάσει της οποίας θα επιτευχθεί σύγκλιση των κλαδικών ταξινοµήσεων που χρησιµοποιούνται ή υιοθέτηση µίας κλαδικής ταξινόµησης που θα είναι διεθνώς αποδεκτή χρήση κοινών κριτηρίων κάλυψης 259. Η χρήση και η προκαθορισµένη χρήση των τεχνολογιών µπορούν να συνδεθούν και µε άλλες ερωτήσεις σχετικές µε την καινοτοµία: ερωτήσεις όπως αν η χρησιµοποιούµενη τεχνολογία έχει τροποποιηθεί ώστε να επιφέρει βελτίωση της παραγωγικότητας ή να διευκολυνθεί η χρήση της, παρέχουν σαφή πληροφόρηση ως προς την τάση της επιχείρησης να επιφέρει καινοτοµία σε επίπεδο εργοστασίου. 260. Η καινοτοµία στην πρακτική της διαχείρισης µπορεί να συνδεθεί µε τη χρήση της τεχνολογίας. Για παράδειγµα, µία µεταποιητική επιχείρηση της οποίας οι πελάτες απαιτούν άµεση παράδοση, µπορεί να επιθυµεί να
βελτιώσει τον έλεγχο και τις εγγυήσεις ποιότητας, µε σκοπό να µειώσει το ποσοστό απόρριψης. Ως τµήµα της βελτίωσης της ποιότητας, η επιχείρηση µπορεί να υιοθετήσει Στατιστικό Έλεγχο ιαδικασίας ΣΕ (statistical process control-spc), µε αποτέλεσµα να εισαγάγει τη χρήση αυτοµατοποιηµένων αισθητήρων στη διαδικασία της παραγωγής ενώ η επιχείρηση-πελάτης µπορεί να υιοθετήσει ένα σύστηµα αυτοµατοποιηµένου εποπτικού ελέγχου και ανάκτησης δεδοµένων (supervisory control and data acquisition - SCADA). Παράλληλα, οι δύο επιχειρήσεις (πελάτης και προµηθευτής) µπορούν να συνδεθούν µε τη βοήθεια δικτύου υπολογιστών. 261. Μέσω καταγραφών για τη χρήση της τεχνολογίας µπορούν επίσης να καταδειχθούν οι φραγµοί στην καινοτοµία, µε ερωτήσεις ως προς τη διαθεσιµότητα εκπαιδευµένων ατόµων µε υψηλό βαθµό εξειδίκευσης που θα χρησιµοποιήσουν την νέα τεχνολογία, όσο και ως προς τη διαθεσιµότητα οικονοµικών πόρων για αγορά τεχνολογίας και εκπαίδευση εργατών. 262. Ως προς την πολιτική πρακτική, οι καταγραφές για τη χρήση της τεχνολογίας θεωρούνται ένας µάλλον άµεσος τρόπος πληροφόρησης για τη διάχυση της καινοτοµίας. Αν και τέτοιες καταγραφές µπορούν να ενσωµατωθούν στις καταγραφές καινοτοµίας, µπορούν επίσης να χρησιµοποιηθούν ανεξάρτητα, σαν πηγή στατιστικής πληροφορίας που σχετίζεται µε τη βιοµηχανική και εµπορική πολιτική και έχει δυνατότητες αναπαραγωγής και σύγκρισης σε υπερεθνικό επίπεδο. 263. Πρέπει λοιπόν να ενθαρρύνουµε τις καταγραφές σχετικά µε τη χρήση της τεχνολογίας και, όταν αυτό είναι δυνατό, να τις εντάσσουµε στο ευρύτερο πλαίσιο των απογραφών καινοτοµίας. 6. ΕΙ ΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ 264. Στην ενότητα αυτή θα ασχοληθούµε µε ορισµένα άλλα ζητήµατα σχετικά µε τη διαδικασία της καινοτοµίας: θέµατα ΕΤΑ που δεν παρουσιάζονται στο εγχειρίδιο Frascati (και ως εκ τούτου δεν συµπεριλαµβάνονται συνήθως σε καταγραφές για την ΕΤΑ), και θέµατα σχετικά µε τα διπλώµατα ευρεσιτεχνίας και µε την απόκτηση/διάχυση της τεχνολογίας. 6.1 Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη (R&D)
265. Όλες οι καταγραφές καινοτοµίας που έχουν διεξαχθεί µέχρι σήµερα επικαλύ-πτονται σε ένα βαθµό µε καταγραφές ΕΤΑ (βλ. Κεφάλαιο 7, Ενότητα 2). Για παράδειγµα, οι δαπάνες για ΕΤΑ περιλαµβάνονται και στα δύο είδη καταγραφών. Σε µερικές περιπτώσεις εµφανίζονται και άλλα κοινά θέµατα. Η επικάλυψη µπορεί να είναι αναπόφευκτη, εφόσον οι υπεύθυνοι για τις καταγραφές καινοτοµίας οργανισµοί δεν έχουν πάντοτε πρόσβαση στα δεδοµένα των καταγραφών ΕΤΑ στο επίπεδο της επιχείρησης, µπορεί όµως και να δώσει σαφέστερα στοιχεία για την ΕΤΑ: µέχρι σήµερα, όλες σχεδόν οι απογραφές καινοτοµίας καταγράφουν περισσότερες επιχειρήσεις που διεξάγουν ΕΤΑ από ό,τι οι απογραφές ΕΤΑ. Μπορεί αυτό να οφείλεται στο γεγονός ότι σε µερικές χώρες η ευκαιριακή ή ανεπίσηµη ΕΤΑ αποκλείεται από τις στατιστικές ΕΤΑ, στο ότι η πολυπλοκότητα των ερωτηµατολογίων ΕΤΑ αποθαρρύνει τις µικρότερες επιχειρήσεις από το να απαντήσουν, ή στο ότι οι καταγραφές καλύπτουν διαφορετικούς στατιστικούς πληθυσµούς. Οι επιχειρήσεις που καλύπτονται από καταγραφές καινοτοµίας αλλά όχι από έρευνες ΕΤΑ, είναι συνήθως µικρού ή µεσαίου µεγέθους. 266. Ξεκινώντας από την υπόθεση ότι στις περισσότερες χώρες οι καταγραφές καινοτοµίας θα διαχωρίζονται από τις καταγραφές ΕΤΑ, προτείνονται παρακάτω µερικές ερωτήσεις σε σχέση µε την ΕΤΑ που µπορούν να συµπεριλαµβάνονται σε απογραφές καινοτοµίας. Σε πολλές χώρες, οι ερωτήσεις αυτές µπορεί να συµπεριλαµβάνονται και στις απογραφές ΕΤΑ. Όλες οι ερωτήσεις για ΕΤΑ πρέπει αυστηρά να εναρµονίζονται µε τους ορισµούς και τις ταξινοµήσεις του Εγχειριδίου Frascati. 267. Συνιστάται να ζητούνται πληροφορίες για δαπάνες ΕΤΑ και για προσωπικό που απασχολείται σε ΕΤΑ (λαµβάνοντας υπόψη ότι θα µπορούσε να προκύψει πρόβληµα από το γεγονός ότι η ερώτηση σε σχέση µε τις δαπάνες ΕΤΑ επικαλύπτεται µε την αντίστοιχη ερώτηση για δαπάνες καινοτοµίας), εκτός από την περίπτωση κατά την οποία οι παραπάνω πληροφορίες είναι διαθέσιµες από άλλες σχετικές πηγές ή καταγραφές ΕΤΑ. Προτείνεται επιπλέον να ερωτάται αν η δραστηριότητα ΕΤΑ επιτελείται σε µόνιµη ή σε ευκαιριακή βάση και ποιά είναι η κατανοµή των δαπανών µεταξύ ΕΤΑ προϊόντων και διαδικασιών. 268. Μία σηµαντική ερώτηση αναφέρεται στη συνεργασία επί θεµάτων ΕΤΑ µε άλλες επιχειρήσεις, οργανισµούς και πανεπιστήµια, τόσο µέσα στην ίδια τη χώρα, όσο και σε άλλες χώρες ή οµάδες χωρών (διακρατική συνεργασία).
269. Συνιστάται να περιλαµβάνεται στις καταγραφές καινοτοµίας και µία ερώτηση σε σχέση µε τη συνεργασία επί θεµάτων ΕΤΑ ανά οµάδες συνεργατών και χωρών. 6.2 ιπλώµατα ευρεσιτεχνίας και δυνατότητα ιδιοποίησης των καινοτοµιών 270. Τα στοιχεία που προέρχονται από διπλώµατα ευρεσιτεχνίας (αιτήσεις ή εγκρίσεις) δεν αποτελούν δείκτες αποτελεσµάτων καινοτοµίας, αλλά δείκτες εφευρέσεων που δεν οδηγούν απαραίτητα σε καινοτοµίες. Η παρουσία των σχετικών ερωτήσεων όµως στις καταγραφές είναι ουσιώδης για την σε βάθος κατανόηση της διαδικασίας της καινοτοµίας. Βασικά στοιχεία αποτελούν φυσικά ο αριθµός των διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας για τα οποία κατατέθηκαν αιτήσεις ή τα οποία κατοχυρώθηκαν για µία επιχείρηση, πληροφορία που βρίσκεται σε διάφορες εθνικές και διεθνείς τράπεζες πληροφοριών. Ανάλογες ερωτήσεις έχουν επίσης συµπεριληφθεί σε αρκετές καταγραφές καινοτοµίας ή ΕΤΑ που διεξάγουν οι διάφορες χώρες. 271. Συνιστάται να ζητείται από τις επιχειρήσεις αξιολόγηση των διαφόρων µεθόδων για τη διατήρηση και βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των καινοτοµιών που έχουν εισάγει κατά την τελευταία τριετία. Οι µέθοδοι µπορεί να είναι: διπλώµατα ευρεσιτεχνίας κατοχύρωση σχεδίασης µυστικότητα πολυπλοκότητα στη σχεδίαση των προϊόντων ύπαρξη χρονικού πλεονεκτήµατος έναντι των ανταγωνιστών 6.3 Απόκτηση και διάχυση της τεχνολογίας 272. Στις καταγραφές για την καινοτοµία, οι ερωτήσεις οι σχετικές µε το ισοζύγιο τεχνολογικών πληρωµών (ΙΤΠ) έχουν ενσωµατωθεί σε δύο επίπεδα. 273. Η πρώτη, πιο φιλόδοξη, προσέγγιση θέτει ερωτήσεις σχετικά µε το κόστος και το όφελος από διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, άδειες, τεχνογνωσία, τεχνική υποστήριξη και άλλα είδη µεταβίβασης της τεχνολογίας.
274. Η δεύτερη προσέγγιση δεν ασχολείται µε οικονοµικά στοιχεία, αλλά θέτει ερωτήσεις σχετικά µε το αν η επιχείρηση έχει αποκτήσει εγχώρια ή εισαγόµενη τεχνολογία και αν έχει πωλήσει τεχνολογία στην εγχώρια ή στην ξένη αγορά. 275. Η µεθοδολογία του θέµατος περιγράφεται στο Εγχειρίδιο ΙΤΠ (ΤΒΡ Manual) του ΟΟΣΑ, δεν είναι όµως βέβαιο ότι µπορούµε, στο πλαίσιο των απογραφών καινοτοµίας, να ζητάµε λεπτοµερείς πληροφορίες για το ΤΙΠ, το οποίο ίσως είναι καλύτερα να εξετάζεται σε ξεχωριστές απογραφές. Για το λόγο αυτό συνιστάται η δεύτερη προσέγγιση για τις απογραφές καινοτοµίας. 276. Προκειµένου να δηµιουργηθεί µία εικόνα των σχέσεων µεταξύ απόκτησης τεχνολογίας, καινοτοµίας και πωλήσεων τεχνολογίας, συστήνεται να ερωτώνται οι επιχειρήσεις τουλάχιστον αν έχουν αποκτήσει τεχνολογία προερχόµενη από την εγχώρια ή από την εξωτερική αγορά (εάν είναι δυνατόν µε διαχωρισµό ανά υποπεριοχές) ή αν έχουν πωλήσει τεχνολογία στην εγχώρια ή στην εξωτερική αγορά (µε αντίστοιχο διαχωρισµό). Αν αυτό είναι εφικτό, η πληροφορία θα πρέπει να διαχωρίζεται περαιτέρω ανά είδος συναλλαγής (διπλώµατα ευρεσιτεχνίας, µη κατοχυρωµένες εφευρέσεις, άδειες, τεχνογνωσία, εµπορικά σήµατα, υπηρεσίες τεχνολογικού περιεχοµένου, χρήση υπηρεσιών συµβούλων, απόκτηση/µεταφορά τεχνολογίας µέσω αγοράς ή πώλησης επιχειρήσεων ή εξοπλισµού, κινητικότητα εξειδικευµένου προσωπικού κ.λπ.).