ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2012 ΜΕ ΘΕΜΑ «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ :ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2012 ΜΕ ΘΕΜΑ «Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» ΤΕΤΑΡΤΟ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Γ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ: ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ: ΕΜΠΟΡΙΟ, ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Κλαδική Ανάλυση: Τεχνικές Εταιρείες Ανάδοχος: ICAP GROUP A.E ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2012 Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΤΠΑ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 5 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ... 6 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ... 6 2.2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 7 2.3 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ... 7 2.3.1 Η εγχώρια αγορά των τεχνικών εταιρειών... 12 2.3.2 Συμπεράσματα Προοπτικές του κλάδου... 13 3 ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ... 16 3.1 ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ... 17 3.2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ CLUSTER ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ... 21 3.3 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΒΙΤΣΙΟΥ... 25 3.4 LEADING TOURISM CLUSTER (LTC): ΔΙΚΤΥΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ... 28 4 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 34 Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 2

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2.1: ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΑΓΟΡΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ (ΑΥΤΟΤΕΛΩΣ ΕΚΤΕΛΟΥΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ) (2007-2011, ΑΞΙΑ ΣΕ ΕΚ. )... 13 Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 2.1: ΌΡΙΑ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΕΡΓΩΝ ΑΝΑ ΤΑΞΗ ΜΕΕΠ... 8 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.2: ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΕΓΓΕΓΡΑΜΜΕΝΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ 3ΗΣ ΕΩΣ ΚΑΙ 7ΗΣ ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ ΜΕΕΠ (2004-2012)... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.3: ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΟΡΙΑ ΚΑΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΑΝΑ ΤΑΞΗ (ΣΕ )... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.4: ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΟΡΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑΣ *... 9 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.5: ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ 5 ΗΣ, 6 ΗΣ ΚΑΙ 7 ΗΣ ΤΑΞΗΣ (2007 2011)... 10 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.6: ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ 5 ΗΣ, 6 ΗΣ ΚΑΙ 5 ΗΣ ΤΑΞΗΣ (2007-2011)... 11 ΠΙΝΑΚΑΣ 2.7: ΜΕΓΕΘΟΣ ΑΓΟΡΑΣ (ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΑΥΤΟΤΕΛΩΣ ΕΚΤΕΛΟΥΜΕΝΩΝ ΕΡΓΩΝ) ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ 7ΗΣ, 6ΗΣ & 5ΗΣ ΤΑΞΗΣ (2007-2012)... 12 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1: ΜΕΛΗ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ... 19 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.2: ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ «ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΑΕ» (2007-2011... 21 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.3: ΜΕΛΗ ΤΟΥ CLUSTER ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΔΡΑΜΑΣ... 22 ΠΙΝΑΚΑΣ 3.4: ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ «LEADING TOURISM CLUSTER AE» (2007-2011)... 33 ΠΙΝΑΚΑΣ Π.1: ΟΡΙΣΜΟΙ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΔΕΙΚΤΩΝ... 34 ΠΙΝΑΚΑΣ Π.2: ΕΠΩΝΥΜΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΝΤΑΙ ΣΤΟ ΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΚΛΑΔΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ... 35 Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα κλαδική ανάλυση αποτελεί μέρος της τέταρτης ενότητας της Ετήσιας Έκθεσης για το έτος 2012 με θέμα «Η Κατάσταση και Προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα», η οποία πραγματεύεται την αποτύπωση και ανάλυση της κλαδικής και δικτυακής διάστασης των ΜΜΕ στους τομείς των υπηρεσιών, του εμπορίου, των κατασκευών και της ενέργειας. Ειδικότερα, στην παρούσα έκθεση παρουσιάζονται τα κύρια σημεία του κλάδου των τεχνικών εταιρειών, έτσι όπως αυτά καταγράφηκαν βάσει της σχετικής κλαδικής μελέτης της ICAP Group AE. Η συγκεκριμένη έκθεση αποτελείται από δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος, παρουσιάζονται τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του κλάδου αναφορικά με τη δομή και διάρθρωσή του (πληθυσμός, μέγεθος, κλπ.), το ισχύον θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο, τα κύρια χρηματοοικονομικά μεγέθη των σημαντικότερων επιχειρήσεων, καθώς και τα βασικά μεγέθη της εγχώριας αγοράς του κλάδου. Επισημαίνεται ότι, τα εν λόγω μεγέθη του κλάδου εκτιμούνται κάθε φορά βάσει στοιχείων πρωτογενούς έρευνας που έχει εκπονηθεί μεταξύ των σημαντικότερων επιχειρήσεων του κλάδου, καθώς και βάσει εκτιμήσεων της αγοράς ή/και άλλων δευτερογενών πηγών (π.χ. επίσημα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ.). Η ανάλυση πραγματοποιείται μέσα από την συνοπτική παρουσίαση της αντίστοιχης κλαδικής μελέτης, έτσι όπως αυτή εκπονήθηκε από την ICAP Group ΑΕ την αντίστοιχη χρονική περίοδο. Το δεύτερο μέρος της ενότητας, αφορά την αναλυτική παρουσίαση τεσσάρων δικτύων / συνεργατικών σχηματισμών (cluster) επιχειρήσεων, που εντάσσονται στον τομέα του τουρισμού, που αποτελεί και την συχνότερη μορφή δικτύωσης των ΜΜΕ την τελευταία δεκαετία. Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 2 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ Η συγκεκριμένη κλαδική μελέτη υλοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2012 και σκοπός της είναι η διερεύνηση του κλάδου των Τεχνικών Εταιρειών 7 ης, 6 ης και 5 ης τάξης στη χώρα μας. Επισημαίνεται ότι, η μελέτη αναφέρεται τόσο στα Δημόσια όσο και Ιδιωτικά Έργα των Τεχνικών Εταιρειών. Ο κατασκευαστικός κλάδος αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, ο οποίος τα προηγούμενα χρόνια συνδέθηκε άρρηκτα με την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η απορρόφηση χρηματικών κονδυλίων από τα ΚΠΣ και η ολοκλήρωση των έργων των Ολυμπιακών Αγώνων, η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των καταναλωτών και η μείωση των επιτοκίων τοποθέτησαν τον κλάδο στο επίκεντρο της ελληνικής οικονομίας. Η κατασκευαστική δραστηριότητα αναλύεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες: Δημόσια Έργα και Ιδιωτικά Έργα. Βασικές κατηγορίες έργων που αναλαμβάνουν οι εταιρείες είναι: οικοδομικά, οδοποιίας, υδραυλικά, λιμενικά, ηλεκτρομηχανολογικά, βιομηχανικά και ενεργειακά έργα. Η οικονομική ύφεση που βιώνει η χώρα τα τελευταία χρόνια έχει επηρεάσει αρνητικά την εγχώρια ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με τη μείωση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων επέδρασαν ανασταλτικά στον εξεταζόμενο κλάδο και στα αποτελέσματα των επιχειρήσεων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., ο κλάδος των κατασκευών έφθασε στην κορύφωσή του το 2006, όπου συνέβαλε κατά 7,8% στο ΑΕΠ (σε τρέχουσες τιμές), ενώ το 2011 η συμμετοχή του μειώθηκε στο 2,2%. Κατά το Α εξάμηνο του 2012 η ακαθάριστη προστιθέμενη αξία (ΑΠΑ) του κλάδου μειώθηκε κατά 20,2% (σε τρέχουσες τιμές) σε σχέση με το αντίστοιχο 6μηνο του 2011. Οι ακαθάριστες επενδύσεις στις κατασκευές (κατοικίες και λοιπές κατασκευές), παρουσιάζουν συνεχώς μείωση από το 2008, επηρεάζοντας σε σημαντικό βαθμό και τις συνολικές επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Οι επενδύσεις στις κατασκευές μειώθηκαν σωρευτικά κατά 54% (σε τρέχουσες τιμές) κατά την περίοδο 2007-2011. Το 2011/10 η μείωση ήταν 21%. Η συμμετοχή των κατασκευών (κατοικίες και λοιπές κατασκευές) στις συνολικές επενδύσεις από 61% το 2007 μειώθηκε σε 53% το 2011. Εντονότερη είναι η μείωση που παρουσιάζουν οι επενδύσεις στις κατοικίες οι οποίες την περίοδο 2007 2011 υποχώρησαν κατά 65%. Αντίθετα, οι επενδύσεις σε άλλες κατασκευές αυξήθηκαν σημαντικά την περίοδο 2007-2009, ωστόσο παρουσιάζουν και αυτές μείωση τη διετία 2010-2011. Κατά το Α 6μηνο του 2012 οι επενδύσεις στις κατασκευές (σε τρέχουσες τιμές) είναι Ετήσια Έκθεση 2011: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 μειωμένες κατά 20,2% (30,7% επενδύσεις σε κατοικίες και 8,7% σε άλλες κατασκευές) σε σχέση με το Α εξάμηνο του 2011. 2.2 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τον κατασκευαστικό κλάδο περιλαμβάνει πλήθος διατάξεων οι οποίες ρυθμίζουν τη λειτουργία του και καθορίζουν τις διαδικασίες κατασκευής των δημοσίων έργων. Με το νόμο 3669/2008 πραγματοποιήθηκε κύρωση της κωδικοποίησης της νομοθεσίας κατασκευής δημοσίων έργων η οποία κωδικοποιεί όλα τα νομοθετήματα (νόμοι, προεδρικά διατάγματα και κανονιστικές υπουργικές αποφάσεις) που έχουν εκδοθεί από το 1984 μέχρι και το Δεκέμβριο του 2007 και περιλαμβάνουν ρυθμίσεις για την εκτέλεση των δημοσίων έργων. Η ύλη της κωδικοποίησης κατανέμεται σε 6 μέρη ανάλογα με τις επιμέρους ρυθμίσεις, ως εξής: Μέρος Ι: Προσυμβατικό στάδιο της εκτέλεσης των δημοσίων έργων Μέρος ΙΙ: Σύμβαση κατασκευής του έργου Μέρος ΙΙΙ: Εργοληπτικές επιχειρήσεις Μητρώα Μέρος ΙV: Διατάξεις για την ανάθεση των έργων που εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του κοινοτικού δικαίου Μέρος V: Ειδικές διατάξεις Μέρος VI: Τελικές διατάξεις Πρόσφατες τροποποιήσεις σε ορισμένες διατάξεις του Κώδικα Δημοσίων Έργων επήλθαν με το νόμο 4070/2012. Οι τροποποιήσεις αυτές αφορούσαν κυρίως τις επιμετρήσεις, τις εγκρίσεις λογαριασμών, την ποιότητα του έργου, την προσωρινή και οριστική παραλαβή, την παραλαβή αφανών εργασιών, την απόσβεση δικαιωμάτων του αναδόχου κ.ά. 2.3 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ Στον κλάδο των Τεχνικών Επιχειρήσεων δραστηριοποιείται μεγάλος αριθμός εταιρειών, ωστόσο στις τρεις ανώτερες τάξεις (5 ης, 6 ης και 7 ης ) περιλαμβάνονται (συγκριτικά) λίγες εταιρείες. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία κάθε τεχνική επιχείρηση ταξινομείται για κάθε κύρια κατηγορία έργων στις τάξεις από Α1 έως και 7 η και από Α1 έως και 4 η για κάθε μία από τις λοιπές κατηγορίες εργασιών. Η κατάταξη στο Μ.Ε.ΕΠ. (Μητρώο) των εργοληπτικών επιχειρήσεων γίνεται σε μία ή περισσότερες Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 7

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 από τις εξής βασικές κατηγορίες έργων: οδοποιίας, οικοδομικών, υδραυλικών, ηλεκτρομηχανολογικών, λιμενικών και βιομηχανικών - ενεργειακών. Κάθε επιχείρηση κατατάσσεται σε μία μόνο τάξη για κάθε κατηγορία. Το πτυχίο Μ.Ε.ΕΠ. ισχύει για τρία έτη. Η ταξινόμηση των επιχειρήσεων στις διάφορες τάξεις συνεπάγεται ότι αυτές έχουν το δικαίωμα συμμετοχής σε δημοπρασίες Δημοσίων Έργων αντίστοιχης κατηγορίας και προϋπολογισμού, όπως αυτά αναφέρονται στη συνέχεια. Πίνακας 2.1: Όρια προϋπολογισμού έργων ανά τάξη ΜΕΕΠ Ανώτατα Όρια Κοινοπραξιών σε Αναβάθμιση Κατώτατα Όρια (εκτός νομού έδρας) Κατώτατα Όρια (εντός νομού έδρας και σε ένα δεύτερο της επιλογής της) Τάξη ΜΕΕΠ Ανώτατα Όρια Γενικά Ανώτατο όριο ανεκτέλεστου Α1 90.000 142.500 - - 270.000 Α2 300.000 412.500 - - 900.000 1η 750.000 937.500 - - 2.250.000 2η 1.500.000 2.062.500 175.000 87.500 4.500.000 3η 3.750.000 4.687.500 500.000 250.000 11.250.000 4η 7.500.000 11.125.000 1.400.000 700.000 22.500.000 5η 22.000.000 27.500.000 3.500.000 1.750.000 66.000.000 6η 44.000.000 60.000.000 10.500.000 5.250.000 132.000.000 7η - - 35.000.000 35.000.000 Ειδική διάταξη Αξία σε Πηγή: Κωδικοποίηση της Νομοθεσίας Δημοσίων Έργων (Ν.3669) Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων (Διεύθυνση Δ15) στο Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων είναι εγγεγραμμένες 8.943 επιχειρήσεις (στοιχεία Οκτωβρίου 2012). Από αυτές μόνο 96 επιχειρήσεις διαθέτουν πτυχία 5 ης, 6 ης και 7 ης τάξης. Τα τελευταία έτη παρατηρείται συνεχής μείωση του πλήθους των εγγεγραμμένων εταιρειών στις τάξεις 3 η 7 η του Μητρώου Εργοληπτικών Επιχειρήσεων. Σε πρόσφατο νομοσχέδιο (Οκτώβριος 2012 1 ) αναφέρεται ότι χορηγείται παράταση των εργοληπτικών πτυχίων στις εταιρείες 3ης έως 7ης τάξης μέχρι την 30/6/2013 με σκοπό την απρόσκοπτη υλοποίηση των έργων και προκειμένου να αντιμετωπιστεί συνολικά το θέμα των κριτηρίων αξιολόγησης των οικονομικών δεδομένων των εργοληπτικών επιχειρήσεων των τάξεων αυτών. 1 «Έγκριση Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013 2016 Επείγοντα Μέτρα Εφαρμογής του ν. 4046/2012 και του Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2013 2016», Νόμος 4093, ΦΕΚ 222 A'/12.11.2012. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 8

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πίνακας 2.2: Διαχρονική εξέλιξη των εγγεγραμμένων εταιρειών 3ης έως και 7ης τάξης του ΜΕΕΠ (2004-2012) Τάξη Δεκ. 2004 Δεκ. 2005 Δεκ. 2006 Δεκ. 2007 Δεκ. 2008 Δεκ. 2009 Δεκ. 2010 Δεκ. 2011 Οκτ. 2012 7η 14 14 13 11 11 11 9 9 9 6η 51 48 46 45 41 37 38 35 31 5η 65 61 57 60 59 59 57 55 56 4η 102 102 113 116 130 148 148 138 136 3η 480 456 443 437 411 339 321 299 304 Σύνολο (5ης-7ης) 130 123 116 116 111 107 104 99 96 Σύνολο 712 681 672 669 652 594 573 536 536 Πηγή: Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρήσεων (ΜΕΕΠ) και ΣΑΤΕ Οι προϋποθέσεις για την κατάταξη των εταιρειών Α1, Α2, 1 ης και 2 ης τάξης, καθώς και οι επιπλέον προϋποθέσεις κατάταξης (πέραν του τύπου κατάταξης) για τις εργοληπτικές επιχειρήσεις στις τάξεις 3 η 7 η που αφορούν τη στελέχωση, τα οικονομικά τους στοιχεία και την εμπειρία αναφέρονται στη συνέχεια. Πίνακας 2.3: Ελάχιστα οικονομικά όρια και δείκτες βιωσιμότητας ανά τάξη (σε ) 1η 2η 3η 4η 5η 6η 7η Ίδια Κεφάλαια 375.000 750.000 2.250.000 4.500.000 45.000.000 Πάγια 35.217 75.000 150.000 450.000 900.000 9.000.000 Καταθέσεις 73.368 140.866 Ακίνητα (30% επί του ορίου παγίων) 45.000 135.000 270.000 2.700.000 Μηχανολογικός Εξοπλισμός (30% επί του ορίου παγίων) 45.000 135.000 270.000 2.700.000 Ίδια Κεφάλαια/ Σύνολο Υποχρεώσεων > 1 > 1 > 1 > 1 Κυκλοφορούν Ενεργητικό/ Βραχυπρόθεσμες Υποχρεώσεις > 1 > 1 > 1 > 1 Πίνακας 2.4: Ελάχιστα όρια εμπειρίας * Κατηγορία Έργου 4η 5η 6η 7η Βασική Κατηγορία 1.375.000 3.750.000 7.500.000 - Συμπληρωματική Κατηγορία 275.000 750.000 1.500.000 - *: Αναφέρονται στον κύκλο εργασιών αθροιστικά για την τελευταία τριετία Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 9

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Τα κριτήρια και οι δείκτες βιωσιμότητας που ορίζει η εθνική νομοθεσία για την κατάταξη των εργοληπτικών επιχειρήσεων οδήγησε (κυρίως από το 2002) στη δημιουργία σχετικά λίγων και μεγάλων επιχειρηματικών σχημάτων - ομίλων. Τα τελευταία έτη η ύφεση που πλήττει και τον κατασκευαστικό κλάδο στην Ελλάδα επηρέασε σε σημαντικό βαθμό τα αποτελέσματα των επιχειρήσεων ιδιαίτερα την τριετία 2009-2011, γεγονός το οποίο δημιούργησε ανακατατάξεις στον κλάδο (υποβαθμίσεις εταιρειών σε χαμηλότερες τάξεις πτυχίων, πτωχεύσεις εταιρειών, παύση λειτουργίας ορισμένων κλπ.) και οδήγησε γενικότερα στη σταδιακή μείωση του αριθμού των εταιρειών 5 ης, 6 ης και 7 ης τάξης. Η σημαντική τεχνογνωσία που έχουν αποκτήσει κυρίως οι μεγαλύτερες από τις εταιρείες του κλάδου σε συνδυασμό με το πάγωμα των δημοσίων (κυρίως) έργων οδηγεί ορισμένες απ αυτές στην αναζήτηση ευκαιριών εκτός των ελληνικών συνόρων. Η εξέλιξη των πωλήσεων των σημαντικότερων (δείγμα 24 εταιρειών, βλ. αναλυτικότερα στον πίνακα παραρτήματος Π.2) τεχνικών εταιρειών εμφανίζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Σε γενικές γραμμές, πτωτική πορεία παρουσιάζουν οι πωλήσεις των σημαντικότερων τεχνικών επιχειρήσεων 5 ης, 6 ης και 7 ης τάξης τα τελευταία έτη (δεν περιλαμβάνονται τα έσοδα από κοινοπραξίες) με εξαίρεση το 2011 όπου σημείωσαν μικρή άνοδο. Διευκρινίζεται ότι, οι αναφερόμενες (στον παρακάτω πίνακα) πωλήσεις καλύπτουν το σύνολο των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων και όχι μόνο τον τομέα των τεχνικών έργων (σε ελάχιστες περιπτώσεις και σε πολύ μικρό ποσοστό περιλαμβάνουν έσοδα από άλλες δραστηριότητες, όπως πωλήσεις εμπορευμάτων, σκυροδέματος, ασφαλτομίγματος, εκμίσθωση ακινήτων κ.ά.). Επίσης, σε ορισμένες περιπτώσεις περιλαμβάνονται και έσοδα από έργα στο εξωτερικό. Οι συνολικές πωλήσεις των συγκεκριμένων τεχνικών επιχειρήσεων ανήλθαν σε 2,8 δισ. το 2011, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 2% περίπου έναντι του προηγούμενου έτους. Πίνακας 2.5: Πωλήσεις τεχνικών επιχειρήσεων 5 ης, 6 ης και 7 ης τάξης (2007 2011) 2007 2008 2009 2010 2011 ΣΥΝΟΛΟ 2.142.447.175 3.118.324.424 3.029.577.431 2.720.852.749 2.778.780.678 σε Πηγή: ICAP Group, Δημοσιευμένοι ισολογισμοί Στη συνέχεια παρουσιάζονται βασικοί Χρηματοοικονομικοί Δείκτες για τις τεχνικές εταιρείες, ξεχωριστά για κάθε τάξη. Διευκρινίζεται ότι, για τις εταιρείες 7 ης τάξης χρησιμοποιήθηκε δείγμα 7 εταιρειών, για τις εταιρείες 6 ης τάξης χρησιμοποιήθηκε δείγμα 11 εταιρειών και για τις 5 ης τάξης Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 10

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 χρησιμοποιήθηκε δείγμα 6 εταιρειών (βλ. αναλυτικά στον πίνακα παραρτήματος Π.2). Για κάθε επιχείρηση υπολογίζονται οχτώ δείκτες για τα έτη 2007-2011, καθώς και οι αντίστοιχοι μέσοι όροι πενταετίας. Σε γενικές γραμμές, οι τεχνικές εταιρείες 5 ης τάξης εμφανίζουν καλύτερους μέσους χρηματοοικονομικούς δείκτες (μέσοι όροι πενταετίας 2007-2011), συγκριτικά με τις εταιρείες 7 ης και 6 ης τάξης. Ειδικότερα, ο μέσος όρος πενταετίας του περιθωρίου μικτού κέρδους διαμορφώθηκε σε 5,91% για τις εταιρείες της 7 ης τάξης, σε 19,47% για τις εταιρείες της 6 ης τάξης και σε 15,02% για τις εταιρείες της 5 ης τάξης την εξεταζόμενη περίοδο. Το μέσο περιθώριο καθαρού κέρδους διαμορφώθηκε σε αρνητικά επίπεδα (-2,71%) για τις εταιρείες της 7 ης τάξης και σε 9,63% και 10,38% για τις εταιρείες της 6 ης και 5 ης τάξης αντίστοιχα. Ο μέσος όρος πενταετίας της αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων διαμορφώθηκε επίσης σε αρνητικά επίπεδα για τις εταιρείες της 7 ης τάξης (-1,90) και σε 12,51% και 30,98% για τις εταιρείες της 6 ης και 5 ης τάξης αντίστοιχα. Η ειδική ρευστότητα των εταιρειών του κλάδου για την τελευταία πενταετία διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 1,17 για τις εταιρείες της 7 ης τάξης, σε 1,70 για τις εταιρείες της 6 ης τάξης και σε 2,22 για τις εταιρείες της 5 ης τάξης. Αναφορικά με του δείκτες χρηματοοικονομικής διάρθρωσης, ο μέσος όρος του λόγου ξένων προς ίδια κεφάλαια κατά την πενταετία 2007-2011 διαμορφώθηκε σε 1,96, σε 1,77 και σε 1,11 για τις εταιρείες της 7 ης, 6 ης και 5 ης τάξης αντίστοιχα. Ο μέσος δείκτης παγιοποίησης (μέσος όρος πενταετίας) διαμορφώθηκε σε 34,37, σε 28,31 και σε 34,61 για τις εταιρείες της 7 ης, 6 ης και 5 ης τάξης αντίστοιχα. Όσον αφορά τους δείκτες δραστηριότητας, ο μέσος όρος είσπραξης απαιτήσεων διαμορφώθηκε (ως μέσος όρος πενταετίας) στις 170, 163 και 111 ημέρες, ενώ ο μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης των προμηθευτών κυμάνθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα και ειδικότερα σε 101, 123 και 58 ημέρες για τις εταιρείες της 7 ης, 6 ης και 5 ης τάξης αντίστοιχα. Πίνακας 2.6: Χρηματοοικονομικοί δείκτες τεχνικών εταιρειών 5 ης, 6 ης και 5 ης τάξης (2007-2011) 2007 2008 2009 2010 2011 ΜΟΔ Κερδοφορία Περιθώριο Μικτού Κέρδους (%) 7 ης τάξης (σύνολο 7) 2,90 2,55 6,67 9,21 8,22 5,91 6 ης τάξης (σύνολο 11) 22,12 21,64 18,44 19,17 15,96 19,47 5 ης τάξης (σύνολο 6) 15,51 13,95 16,31 14,93 14,37 15,02 Περιθώριο Καθαρού Κέρδους (%) 7 ης τάξης (σύνολο 7) -2,46-9,59 2,85 1,28-5,63-2,71 6 ης τάξης (σύνολο 11) 14,46 14,00 10,59 8,76 0,31 9,63 5 ης τάξης (σύνολο 6) 11,02 11,62 12,24 8,98 8,01 10,38 Αποδοτικότητα Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) 7 ης τάξης (σύνολο 7) -3,13-8,90 6,74 1,33-5,54-1,90 6 ης τάξης (σύνολο 11) 21,04 21,63 17,25 11,83-9,22 12,51 Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 11

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Πίνακας 2.6: Χρηματοοικονομικοί δείκτες τεχνικών εταιρειών 5 ης, 6 ης και 5 ης τάξης (2007-2011) 2007 2008 2009 2010 2011 ΜΟΔ 5 ης τάξης (σύνολο 6) 26,86 30,96 24,76 11,36 10,97 20,98 Ειδική Ρευστότητα 7 ης τάξης (σύνολο 7) 1,19 1,28 1,21 1,16 1,00 1,17 6 ης τάξης (σύνολο 11) 1,75 1,85 1,88 1,62 1,39 1,70 5 ης τάξης (σύνολο 6) 1,71 1,86 2,76 2,17 2,59 2,22 Χρηματοοικονομική διάρθρωση Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια 7 ης τάξης (σύνολο 7) 1,48 1,85 1,72 2,28 2,49 1,96 6 ης τάξης (σύνολο 11) 1,27 1,37 1,69 1,88 2,64 1,77 5 ης τάξης (σύνολο 6) 1,30 0,94 1,22 0,94 1,18 1,11 Δείκτης παγιοποίησης 7 ης τάξης (σύνολο 7) 33,93 32,54 34,30 35,67 35,42 34,37 6 ης τάξης (σύνολο 11) 29,38 28,34 26,81 25,95 31,08 28,31 5 ης τάξης (σύνολο 6) 26,40 23,82 24,73 25,95 22,14 24,61 Δραστηριότητα Μέσος Όρος Προθεσμίας Είσπραξης Απαιτήσεων (Ημέρες) 7 ης τάξης (σύνολο 7) 130 152 138 208 226 170 6 ης τάξης (σύνολο 11) 177 131 152 178 179 163 5 ης τάξης (σύνολο 6) 99 94 101 112 148 111 Μέσος Όρος Προθεσμίας Εξόφλησης Προμηθευτών (Ημέρες) 7 ης τάξης (σύνολο 7) 70 88 91 124 132 101 6 ης τάξης (σύνολο 11) 108 97 114 135 160 123 5 ης τάξης (σύνολο 6) 82 50 45 52 64 58 ΜΟΔ: Μέσος Όρος Δεικτών Πηγή: Δημοσιευμένοι Ισολογισμοί ICAP Group A.E. 2.3.1 Η εγχώρια αγορά των τεχνικών εταιρειών Μείωση παρουσιάζει το μέγεθος αγοράς (πωλήσεις από την κατασκευή ιδίων έργων) των τεχνικών επιχειρήσεων 5 ης, 6 ης και 7 ης τάξης από το 2009. Η αξία της αγοράς εκτιμάται σε 3,3 δισ. το 2011, μειωμένη κατά 7,8% σε σχέση με το 2010. Διευκρινίζεται ότι, στο μέγεθος αυτό δεν περιλαμβάνονται τα έσοδα από κοινοπραξίες. Αναφορικά με την κατανομή της αγοράς, εκτιμάται ότι οι τεχνικές εταιρείες 6 ης και 7 ης τάξης αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος της (40% και 46% αντίστοιχα το 2011). Για το 2012 προβλέπεται σημαντική υποχώρηση των πωλήσεων (από την κατασκευή αυτοτελώς εκτελούμενων έργων) της τάξης του 36%. Πίνακας 2.7: Μέγεθος αγοράς (από την κατασκευή αυτοτελώς εκτελούμενων έργων) των τεχνικών εταιρειών 7ης, 6ης & 5ης τάξης (2007-2012) Έτος 7ης Τάξης 6ης Τάξης 5ης Τάξης Σύνολο Μεταβολή 2007 2.048 1.344 595 3.987 13,4% 2008 2.708 1.554 680 4.942 24,0% 2009 2.461 1.254 650 4.365-11,7% 2010 1.841 1.152 520 3.513-19,5% Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 12

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Αξία: σε εκ. * Πρόβλεψη Πίνακας 2.7: Μέγεθος αγοράς (από την κατασκευή αυτοτελώς εκτελούμενων έργων) των τεχνικών εταιρειών 7ης, 6ης & 5ης τάξης (2007-2012) Έτος 7ης Τάξης 6ης Τάξης 5ης Τάξης Σύνολο Μεταβολή 2011 1.496 1.303 440 3.239-7,8% 2012* 1.300 420 380 2.100-35,6% Πηγή: Εκτιμήσεις αγοράς - ICAP Group Διάγραμμα 2.1: Εξέλιξη και κατανομή αγοράς τεχνικών εταιρειών (αυτοτελώς εκτελούμενων έργων) (2007-2011, αξία σε εκ. ) 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 15% 34% 14% 31% 15% 29% 15% 33% 14% 40% 1.000 51% 55% 56% 52% 46% 0 2007 2008 2009 2010 2011 7ης Τάξης 6ης Τάξης 5ης Τάξης Πηγή: Εκτιμήσεις αγοράς ICAP Η σημαντική εξωστρέφεια ορισμένων μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων περιόρισε σε κάποιο βαθμό τις απώλειες στον κλάδο των τεχνικών εταιρειών το 2011. Εκτιμάται ότι, σε συνολικό επίπεδο (δηλαδή συμπεριλαμβανομένων των εσόδων από κοινοπραξίες), το 2011 το 64% της αγοράς αφορούσε έσοδα από την εγχώρια αγορά και το 36% έσοδα από το εξωτερικό. Τα εν λόγω ποσοστά εκτιμάται ότι κυμαίνονταν σε 76% και 24% αντίστοιχα το 2010. 2.3.2 Συμπεράσματα Προοπτικές του κλάδου Ανάλυση SWOT Δυνατά σημεία: Η παρουσία ισχυρών και εξωστρεφών επιχειρηματικών ομίλων, με μεγάλες δυνατότητες δραστηριοποίησης στην εγχώρια αλλά και τη διεθνή αγορά. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 13

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο υψηλός βαθμός τεχνογνωσίας και εμπειρίας των επιχειρήσεων από την εκτέλεση πλήθους σύνθετων και υψηλών απαιτήσεων τεχνικών έργων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το υψηλό επίπεδο γνώσης και εμπειρίας των Ελλήνων μηχανικών. Η μεγάλη σημασία και η στενή συσχέτιση του κατασκευαστικού κλάδου στη δημιουργία του ΑΕΠ. Αδύνατα σημεία: Οι μεγάλες καθυστερήσεις πληρωμών και οι σημαντικές οφειλές από πλευράς Δημοσίου Τομέα, με αποτέλεσμα τη δημιουργία προβλημάτων ρευστότητας στις κατασκευαστικές επιχειρήσεις. Το Νομοθετικό πλαίσιο περί εκτέλεσης Δημοσίων Έργων, αλλά και η γραφειοκρατία. Ο οξύς ανταγωνισμός που επικρατεί στον κλάδο, στο βαθμό που αναγκάζει τις εταιρείες να προσφέρουν μεγάλες εκπτώσεις για την ανάληψη δημοσίων έργων. Η μεγάλη εξάρτηση του εξεταζόμενου κλάδου από τον Δημόσιο τομέα. Ευκαιρίες: Η απελευθέρωση πόρων του ΕΣΠΑ. Η ανάληψη έργων σε χώρες του εξωτερικού. Η συνεργασία με ξένες εταιρείες για την κατασκευή συγχρηματοδοτούμενων έργων. Η επέκταση του θεσμού των συμπράξεων μεταξύ ιδιωτικού και δημοσίου τομέα (Σ.Δ.Ι.Τ.). Η καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών από πλευράς του δημοσίου (στα πλαίσια σχετικής οδηγίας της Ε.Ε.). Η ανάγκη της Ελλάδας για την υλοποίηση περιβαλλοντικών έργων (αξιοποίηση αποβλήτων κλπ). Η εκτέλεση έργων για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, για τουριστικές επενδύσεις (λιμάνια, μαρίνες, τουριστικά συγκροτήματα κλπ). Απειλές: Η συνεχιζόμενη ύφεση της ελληνικής οικονομίας και η μείωση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Η αναστολή των μεγάλων δημόσιων έργων και η μείωση στη δημοπράτηση νέων. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 14

ΚΛΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΥΑΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΜΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η έλλειψη ρευστότητας γενικότερα στην αγορά και η δυσκολία πρόσβασης στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων και των μεγάλων έργων. Η συνεχιζόμενη μείωση των ιδιωτικών επενδύσεων σε κατασκευές (κατοικίες, εμπορικά κτίρια κλπ). Η αύξηση των τιμών των πρώτων υλών και η δυσκολία των εταιρειών να εισάγουν με πίστωση. Προοπτικές Τα τελευταία χρόνια η οικονομική ύφεση που πλήττει τη χώρα, η αναστολή των μεγάλων δημοσίων έργων, η περικοπή του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων και η μείωση της ιδιωτικής οικοδομικής δραστηριότητας επηρέασαν σε μέγιστο βαθμό τον κατασκευαστικό κλάδο, ο οποίος κατέγραψε σημαντικές απώλειες. Για το 2013, τυχόν προβλέψεις για την εξέλιξη του κλάδου είναι παρακινδυνευμένες, δεδομένης της αβεβαιότητας που επικρατεί στην ελληνική οικονομία. Ωστόσο, με βάση τις ισχύουσες συνθήκες (προβλεπόμενη ύφεση, περικοπή δημοσίων επενδύσεων για το 2013, στροφή σε Δημόσια Έργα χαμηλότερου προϋπολογισμού) εκτιμάται ότι, ο εξεταζόμενος κλάδος στην Ελλάδα θα καταγράψει περαιτέρω υποχώρηση, το δε ποσοστό μείωσης εκτιμάται ότι θα κυμανθεί στο 15% περίπου σε σχέση με το 2012. Στο πλαίσιο αυτό, οι τεχνικές εταιρείες θα πρέπει να εκμεταλλευτούν την αποδεδειγμένη τεχνογνωσία και εμπειρία που διαθέτουν, καθώς και τις ικανότητες του υψηλού επιπέδου ανθρώπινου δυναμικού τους, προκειμένου να διατηρήσουν τη θέση τους στην αγορά. Οι άξονες στους οποίους θα μπορούσαν να στηριχθούν οι επιχειρήσεις είναι: Η ανάληψη έργων σε χώρες του εξωτερικού. Η συνεργασία με ξένες επιχειρήσεις για την κατασκευή έργων στην Ελλάδα ή και το εξωτερικό. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 15

3 ΔΙΚΤΥΑ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΚΟΙ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η παρούσα ενότητα είναι αφιερωμένη στην παρουσίαση επιχειρηματικών δικτυώσεων και συνεργατικών σχηματισμών στον τομέα του τουρισμού, που αποτελεί και την πλέον διαδεδομένη και ιδανική μορφή δικτύωσης των ελληνικών ΜΜΕ, ιδιαίτερα την τελευταία δεκαετία. Ο όρος «επιχειρηματική δικτύωση στον τουρισμό» αναφέρεται σε ένα σύνολο επιχειρήσεων και οργανισμών που αλληλοσυνδέονται και αλληλοσυμπληρώνονται μεταξύ τους με σκοπό τη διαμόρφωση και την προσφορά της τουριστικής εμπειρίας, του τουριστικού προϊόντος και της τουριστικής συμπεριφοράς. Οι εν λόγω δικτυώσεις μπορούν να αφορούν είτε ολόκληρη τη χώρα, είτε (και πιο συχνά) συγκεκριμένους γεωγραφικούς προορισμούς. Τα τουριστικά clusters δεν παρουσιάζουν ουσιαστικές διαφοροποιήσεις στον ορισμό τους σε σχέση με τα υπόλοιπα clusters, ωστόσο διαθέτουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, τα τουριστικά clusters δημιουργούνται κατά κύριο λόγο σε niche αγορές 2, από φορείς των τοπικών κοινωνιών, για να εξυπηρετήσουν πολύ συγκεκριμένα κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντα. Οι συνεργαζόμενες εταιρείες και οργανισμοί στα τουριστικά clusters παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό γεωγραφικής συγκέντρωσης και κοινή εσωτερική δομή, η οποία σε γενικές γραμμές περιλαμβάνει 3 : Αξιοθέατα με μεγάλο τουριστικό ενδιαφέρον Συγκέντρωση επιχειρήσεων τουριστικών υπηρεσιών (όπως π.χ. εστιατόρια, ξενοδοχεία, μεταφορές, ταξιδιωτικά γραφεία κλπ.) Κατάλληλες και χαμηλού κόστους υποδομές Εταιρείες και θεσμικούς φορείς με εξειδικευμένη πληροφόρηση και οικονομικά κεφάλαια. Τα πλεονεκτήματα των συνεργαζόμενων δικτύων στις τουριστικές δραστηριότητες επιτρέπουν την αποτελεσματική εκμετάλλευση της συλλογικής αποδοτικότητας και την αυξημένη ικανότητα διαπραγμάτευσης με τους προμηθευτές. Ωστόσο, το στοιχείο του ανταγωνισμού είναι έντονο εντός του τουριστικού cluster και απαραίτητο για την ανάπτυξη και βιωσιμότητά του. Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των τουριστικών clusters, αυτά θεωρούνται και έχουν μέχρι σήμερα χρησιμοποιηθεί ως εργαλεία τοπικής στρατηγικής από τα προγράμματα ανάπτυξης της 2 Μία niche αγορά αποτελείται από ένα στενά οριζόμενο καταναλωτικό κοινό, το οποίο αναζητά ένα ξεχωριστό και εξειδικευμένο μείγμα προϊόντων και υπηρεσιών (Kotler, P. And Keller, K. Marketing Management 12e, 2006). 3 Κλαδά Ε. Νικολέττα, «Επιχειρηματική δικτύωση τουριστικών επιχειρήσεων (τουριστικό cluster). Δημιουργία συνεργιών για την επίτευξη ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος», Διπλωματική Εργασία, Πανεπιστήμιο Πειραιώς, 2012. Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 16

ελληνικής περιφέρειας. Στην Ελλάδα, η έννοια της δημιουργίας τοπικών δικτυώσεων στον τομέα του τουρισμού και η σχετική πολιτική παρέμβαση γύρω από το θέμα, ήρθε ουσιαστικά με την Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER +. Η εν λόγω πρωτοβουλία εφαρμόστηκε σε 40 αγροτικές περιοχές της χώρας μέσω δημιουργίας τοπικών ομάδων δράσης. Οι εν λόγω δράσεις οδήγησαν στην δημιουργία τουριστικών clusters σε αρκετές από τις περιοχές παρέμβασης. Στη συνέχεια παρουσιάζονται τρεις δικτυώσεις επιχειρήσεων στον τομέα του τουρισμού που δημιουργήθηκαν στα πλαίσια της πρωτοβουλίας LEADER + : (α) η «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ» (β) η «Εταιρεία Ανάπτυξης Εναλλακτικού Τουρισμού Νομού Δράμας Ecstasy» και (γ) η «Εταιρεία Οικοτουρισμού Βιτσίου». Εκτός των παραπάνω τοπικών δικτυώσεων τουρισμού στα πλαίσια της πρωτοβουλίας LEADER +, παρουσιάζεται το πρώτο cluster ξενοδοχειακών μονάδων που δημιουργήθηκε σε πανελλήνιο επίπεδο, το Leading Tourism Cluster (LTC) από την Leading Tourism Cluster AE. Η εν λόγω εταιρεία διαλύθηκε τον Οκτώβριο του 2012, ωστόσο δεδομένης της μοναδικότητας του τουριστικού cluster για τα ελληνικά δεδομένα, κρίνεται σκόπιμη η σύντομη παρουσίαση και δράση του. 3.1 ΔΙΚΤΥΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Το Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής δημιουργήθηκε το 2004 από 27 επιχειρήσεις του Νομού Χαλκιδικής. Η μετοχική σύνθεση του Δικτύου βρίσκεται σε διαρκή αύξηση και ανάπτυξη, με σκοπό να ενεργοποιηθεί μέσα από την εταιρεία «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ» η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του Νομού Χαλκιδικής (www.agro-tour.net). Σκοπός της εταιρείας είναι η υποστήριξη της δικτύωσης και συσπείρωσης των επιχειρήσεων της Χαλκιδικής που δραστηριοποιούνται στο χώρο μεταποίησης τοπικών εδώδιμων προϊόντων, με τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα εμπορίας τροφίμων και τις επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας και εστίασης στο Νομό Χαλκιδικής, για την ανάπτυξη παροχής εφοδιαστικής αλυσίδας των τοπικών προϊόντων προς τους τελευταίους και προς τρίτους. Η πραγμάτωση του παραπάνω σκοπού μπορεί να επιτευχθεί με τις εξής ενδεικτικές ενέργειες (www.diktiohal.gr): Το σχεδιασμό και το συντονισμό ανάπτυξης συνεργασιών για τη δημιουργία οριζόντιων δικτύων μεταξύ μετόχων, αλλά και με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις του εσωτερικού και του εξωτερικού, με σκοπό την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τους Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 17

Το σχεδιασμό και το συντονισμό της ανάπτυξης συνεργασιών μεταξύ των μετόχων αλλά και με άλλες επιχειρήσεις του εσωτερικού και εξωτερικού, σε αλυσίδα προστιθέμενης αξίας, για τη διάχυση πληροφοριών και την παραγωγή της καινοτομίας Την ανάπτυξη στρατηγικών συμμαχιών με πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, προμηθευτές, πελάτες Tην οργάνωση και υποστήριξη συστηματικού και ολοκληρωμένου προγράμματος προώθησης και προβολής των προϊόντων των μετόχων Tη δημιουργία, ανάπτυξη και διαχείριση εκθετηρίου πρατηρίου πώλησης των προϊόντων των μετόχων Tην παροχή ενημέρωσης και τεχνικής βοήθειας προς τους μετόχους Tη συμμετοχή σε εθνικά ή κοινοτικά προγράμματα προκειμένου να επιτευχθούν οι στρατηγικοί στόχοι της δικτύωσης. Το cluster έχει τις εξής δραστηριότητες: Θα είναι μια εταιρεία διανομής προϊόντων, όπου θα τιμολογούν οι παραγωγοί (από τους παραγωγούς τα προϊόντα θα πηγαίνουν στο cluster και από εκεί θα διακινούνται στις επιχειρήσεις) μέσω Δελτίων Αποστολών. Το cluster θα τιμολογεί την υπηρεσία του είτε ως προς τον παραγωγό, είτε ως προς την επιχείρηση λιανικού εμπορίου και θα έχει ένα ποσοστό κέρδους περί του 10% επί των πωλήσεων. Ως αποτέλεσμα, αναμένεται η συγκέντρωση μικρών μεταποιητικών επιχειρήσεων σε οργανωμένο χώρο, η ύπαρξη τεχνικών υποδομών με σκοπό τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας και η ενίσχυση μειονεκτικών περιοχών, η ικανότητα δικτύωσης και συνεργασιών, η ενίσχυση και βελτίωση της τοπικής εταιρικής σχέσης, η βελτίωση των εισοδημάτων και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, καθώς επίσης και η δημιουργία νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Το cluster θα τιμολογεί τους παραγωγούς για την προώθηση-προβολή των προϊόντων τους στις αγορές στόχους, έτσι ώστε να υπάρξει επίτευξη της χωρικής ανταγωνιστικότητας μέσα από την πρότυπη αξιοποίηση του τοπικού κεφαλαίου και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας της τοπικής παραγωγής, καθώς και την ενίσχυση των μικρών παραγωγών και της νεανικής επιχειρηματικότητας. Το cluster θα συνάπτει συμφωνίες με προμηθευτές α υλών, έτσι ώστε οι παραγωγοί - μέτοχοί του να τις προμηθεύονται σε χαμηλότερη τιμή. Σημαντική προϋπόθεση είναι η πλήρης συμφωνία των μετόχων, γι' αυτό και κρίνεται απαραίτητο να υπάρχει στο Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 18

καταστατικό αντίστοιχο άρθρο, όπου θα εξασφαλίζει τη σωστή λειτουργία του δικτύου, επιβάλλοντας κύρωση σε όποιον αθετεί την εν λόγω συμφωνία. Έτσι, ενισχύεται η αξιοποίηση των τοπικών πόρων και των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού, καθώς και οι μικροί παραγωγοί για περαιτέρω ανάπτυξη. Το cluster θα αναλαμβάνει την οργάνωση εκδηλώσεων και προβολής των τοπικών προϊόντων και συμμετοχών σε εκθέσεις, ώστε να ενισχυθεί η εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών και συστημάτων ηλεκτρονικού εμπορίου για την προώθηση των προϊόντων των μεταποιητικών επιχειρήσεων της περιοχής. Μέσω του cluster θα δημιουργηθεί κοινή ετικέτα και λογότυπο, ώστε να τονίζεται η «υπεραξία» της περιοχής και να ενισχύεται η προβολή της και των συγκριτικών της πλεονεκτημάτων της, με έμφαση στο πλούσιο φυσικό περιβάλλον. Τα μέλη του δικτύου παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα: Πίνακας 3.1: Μέλη του Δικτύου Επιχειρήσεων Χαλκιδικής Επωνυμία & Νόμιμος Εκπρόσωπος Τίτλος 1 Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χαλκιδικής ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 2 ΔΕΑΣ ΑΕ ΔΕΑΣ ΑΕ 3 "Οινοποιία Πετραλώνων Χ. & Δ. Καλαιτζής ΟΕ" (Καλαϊτζής Δημήτριος) "Οινοποιία Πετραλώνων Χ.& Δ. Καλαϊτζής ΟΕ" 4 Καρανταγλής Αστέριος ΑΠΟΛΥΜΕΝΗ ΠΕΤΡΑ 5 "Κτήμα Πόρτο Καρράς - Ανώνυμη Εμπορική Εταιρεία" (Βασιλάκης Βασίλειος) ΚΤΗΜΑ ΠΟΡΤΟ ΚΑΡΡΑΣ ΑΕ 6 "Τουριστικές αναπτύξεις Πόρτο Καρράς ΑΕ" (Βασιλάκης Βασίλειος) PORTO CARRAS DEVELOPMENT SA 7 Επιμελητήριο Χαλκιδικής Επιμελητήριο Χαλκιδικής 8 "Αφοί Αναγνωστόπουλοι & Σια ΕΠΕ" (Αναγνωστόπουλος Λεωνίδας) ΑΘΩΣ 9 "Μελισσοκομικός Συνεταιρισμός Ζερβοχωρίων" (Καμπούρης Παύλος) ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΣ ΣΥΝ/ΣΜΟΣ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ 10 "Ελαιόλαδα Χαλκιδικής Ανώνυμη Βιομηχανική και Εμπορική Εταιρεία Ελαιολάδου" (Γκλάβας Γεώργιος) ΕΛΑΙΟΛΑΔΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΑΒΕΕ 11 "Ανώνυμη- Εμπορική - Εισαγωγική - Εξαγωγική - Βιοτεχνική - Μεταποιητική εταιρεία επίπλων - Ε.Β. Καρανάσιος και ΣΙΑ ΑΕ" (Καρανάσιος Ευθύμιος) APOLLO TRADE / ΑΠΟΛΛΟ ΤΡΕΙΝΤ 12 Καραφουλίδης Αναστάσιος ΤΟΠΟΔΟΜΙΚΗ ΑΕ Καραφουλίδης Αναστάσιος 13 "Πουρνάρης Ανώνυμη Τουριστική - Οικοδομική - Βιοτεχνική - Εμπορική Εταιρεία" (Πουρνάρης Χαράλαμπος) ΦΙΛΟΞΕΝΟΣ ΠΟΥΡΝΑΡΗΣ ΑΕ 14 "Ι. Παπαστεργίου - Ι.Τσιπινιάς ΟΕ" (Παπαστεργίου Ιωάννης) Ι. Παπαστεργίου - Ι. Τσιπινιάς ΟΕ 15 "Αδελφοί Σιμώνη Ανώνυμη Εταιρεία Ιχθυοτροφεία Χαλκιδικής" (Σιμώνης Αλέξανδρος) ΑΦΟΙ ΣΙΜΩΝΗ ΑΕ 16 "Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών Χαλκιδικής" (Γλαράκης Φώτιος) ΕΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 17 Βερροιώτης Αντώνιος του Νικολάου Βερροιώτης Ανώνιος 18 Θεόδωρος Δήμου του Αριστομένη ΑΓΙΟΝΕΡΙ 19 Γιαγτζόγλου Σοφοκλής Η ΜΑΡΙΓΟΥΛΑ Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 19

Πίνακας 3.1: Μέλη του Δικτύου Επιχειρήσεων Χαλκιδικής Επωνυμία & Νόμιμος Εκπρόσωπος Τίτλος 20 Γιαπουτζής Ιωάννης του Αθανασίου ΕΡΩΔΙΟΣ 21 Καραγιάννης Ιωάννης του Γεωργίου ΕΡΩΔΙΟΣ 22 Πορτοκαλίδης Παναγιώτης του Νικολάου ALU PORT 23 Παντάλης Στεργιανός του Δημητρίου Παντάλης Στεργιανός 24 "Συσκευαστήριο κηπευτικών Ζερβοχωρίων ΕΠΕ" (Παριανός Αλέξανδρος) ΣΥΣΚΕΥΑΣΤΗΡΙΟ ΚΗΠΕΥΤΙΚΩΝ ΖΕΡΒΟΧΩΡΙΩΝ ΕΠΕ 25 Μηκές Γεώργιος του Δημητρίου Μηκές Γεώργιος του Δημητρίου 26 Αλεξάνδρου Δημήτριος ΟΙΚΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΞΕΝΩΝΑΣ 27 "Αφοι Δ. Μουλαγιανιού Ανώνυμος Εταιρεία Τουριστικές Επιχειρήσεις" (Μουλαγιαννιός Λεωνίδας) ΑΦΟΙ ΜΟΥΛΑΓΙΑΝΝΙΟΥ ΑΕ 28 Τσιολάκης Χρήστος Τσιολάκης Χρήστος 29 Φίλιππος Γαβανας Αρτοζαχαροπλαστείο 30 Γουργούρης Κίμων Γουργούρης Κίμων 31 "Καμπάνης Βασ. - Ανεστίδου-Καμπάνη Αθ. ΟΕ" (Καμπάνης Βασίλειος) ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 32 Παπακωνσταντίνου Κων/νος του Νικολάου Παπακωνσταντίνου Κων/νος 33 Παπακωνσταντίνου Νικόλαος του Κων/νου ΦΥΣΙΚΑ ΦΥΤΑ ΧΟΛΟΜΩΝΤΑ 34 Τσιπινιά Σμαρώ του Ιωάννη ΞΕΝΩΝΑΣ ΑΝΑΤΟΛΗ 35 Κατσιρμά Βαία του Γεωργίου ΧΑΝΙ ΑΓΡΑΜΑΔΑ 36 Ταραζάς Γεώργιος Ταραζάς Γεώργιος 37 Λειβαδιώτης Αθανάσιος Λειβαδιώτης Αθανάσιος 38 Δ. & Ι. Κίκας & ΣΙΑ ΟΕ Δ. & Ι. Κίκας & ΣΙΑ ΟΕ 39 ΚΟΤΙΝΟΣ ΕΠΕ ΚΟΤΙΝΟΣ ΕΠΕ 40 Βαλμάς Γεώργιος & ΣΙΑ ΟΕ Τυροκομείο 41 Σαμαράς Πέτρος Αρτοζαχαροπλαστειο 42 Τσιούντος Γεώργιος ΤΑΒΕΡΝΑ Τσιούντος Γεώργιος 43 Γυναικείος αγροτουριστικός συναιτερισμός Βαρβάρας Γυναικείος αγροτουριστικός συναιτερισμός Βαρβάρας 44 Τσιπέλης Χρήστος Τσιπέλης Χρήστος 45 Τάσιος Φίλιππος Τάσιος Φίλιππος 46 Παλιούρας Γεώργιος Παλιούρας Γεώργιος 47 Παπαθανασίου Γρηγόριος του Αριστείδη OUTLINE 48 Αυγέρου Μαρία Παραδοσιακή Ταβέρνα 49 Καρακιτσάκης Χαράλαμπος Ταβέρνα 50 Γεωργακούδης Λάμπρος Γεωργακούδης Λάμπρος LAMBRO SYSTEM 51 Ζαγορίτης Αλέξανδρος Ζαγορίτης Αλέξανδρος 52 Φάκκα Βενετία Φάκκα Βενετία 53 Μαγδαλινή Χιούτη & ΣΙΑ ΟΕ Μαγδαλινή Χιούτη & ΣΙΑ ΟΕ 54 Συρδάρης Στυλιανός Συρδάρης Στυλιανός 55 Τσολάκη Νικολέττα Τσολάκη Νικολέττα 56 Παπανικολάου Αναστασία Παπανικολάου Αναστασία 57 Καλανδαρίδης Αστέριος Τυροκομείο 58 Νταράκας Χρήστος Κτήμα Νταράκα Εστιατόριο Πηγή: www.diktiohal.gr Για την εκπλήρωση των παραπάνω στόχων του, το Δίκτυο δημιούργησε το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας το οποίο διανέμεται στις Επιχειρήσεις του Δικτύου. Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας είναι ένα σύνολο κανόνων και προδιαγραφών ποιότητας προς την κατεύθυνση της δημιουργίας και αναβάθμισης των υποδομών και λειτουργιών των τοπικών επιχειρήσεων και στην συνέχεια, προς Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 20

την αντιμετώπιση των συνολικών προβλημάτων της περιοχής. Τα κυριότερα οφέλη των επιχειρήσεων από την απόκτηση του τοπικού σήματος ποιότητας συνοψίζονται ως εξής: Βελτίωση Ποιότητας Υπηρεσιών Διατήρηση Αγροτικού & Παραδοσιακού χαρακτήρα Εργαλείο Μάρκετινγκ Αύξηση της ανταγωνιστικότητας Ικανοποίηση προδιαγραφών Υγιεινής & Ασφάλειας Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα δημοσιευμένα αποτελέσματα της εταιρείας «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ», παρουσιάζονται στη συνέχεια οι πωλήσεις τις εταιρείας για τα πέντε τελευταία χρόνια, καθώς και επιλεγμένοι χρηματοοικονομικοί δείκτες της. Από τα εν λόγω αποτελέσματα, η πορεία της εταιρείας προκύπτει έντονα αρνητική το 2011, καθώς οι δείκτες τόσο του περιθωρίου καθαρού κέρδους όσο και της αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων, κυμαίνονται σε πολύ αρνητικά επίπεδα (-462,28% και -48,84% αντίστοιχα). Μεγάλη μείωση παρουσιάζουν και οι πωλήσεις της εταιρείας. Πίνακας 3.2: Πωλήσεις και χρηματοοικονομικοί δείκτες της εταιρείας «Δίκτυο Επιχειρήσεων Χαλκιδικής ΑΕ» (2007-2011 2007 2008 2009 2010 2011 Πωλήσεις (παροχή υπηρεσιών)* 6.200 0 10.420 30.023 8.000 Χρηματοοικονομικοί Δείκτες Περιθώριο Μικτού Κέρδους (%) -105,54 - -29,20 43,22 - Περιθώριο Καθαρού Κέρδους (%) -9,13-45,05 19,44-462,28 Αποδοτικότητα Ιδίων Κεφαλαίων (%) -0,72-15,82 3,87 6,60-48,84 Γενική Ρευστότητα 2,46 7,33 6,88 5,24 9,76 Σχέση Ξένων προς Ίδια Κεφάλαια 0,13 0,07 0,01 0,07 0,18 Κάλυψη χρηματοοικονομικών δαπανών - - 635,31 4,37 - Μέσος όρος προθεσμίας είσπραξης - - ΜΔ 562 ΜΔ απαιτήσεων Μέσος όρος προθεσμίας εξόφλησης προμηθευτών 89 109 136 200 - * Αξία σε -: δεν ορίζεται ΜΔ: Μη διαθέσιμο Πηγή: Δημοσιευμένοι Ισολογισμοί - ICAP 3.2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ CLUSTER ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΔΡΑΜΑΣ Η «Εταιρεία Ανάπτυξης Εναλλακτικού Τουρισμού Νομού Δράμας» αποτελεί ένα cluster τουριστικών επιχειρήσεων, δηλαδή ένα σύστημα συνεργαζόμενων ομοειδών τουριστικών επιχειρήσεων, που Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 21

στοχεύει στη δημιουργία και παροχή υψηλής ποιότητας υποδομών και υπηρεσιών, αναδεικνύοντας σταδιακά το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της υπαίθρου του Νομού Δράμας. Τα πλεονεκτήματα δικτύωσης, μεταξύ άλλων μπορούν να είναι: Η βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών Η πρόσβαση στην έρευνα και τεχνολογία και τις νέες μορφές οργάνωσης διοίκησης και παραγωγής Η εύρεση νέων αγορών Η κοινή προβολή των προϊόντων. Μέσω της αποτελεσματικής συνεργασίας των μελών επιχειρήσεων της εν λόγω εταιρείας, επιδιώκεται η αύξηση της ανταγωνιστικότητας και η αναβάθμιση της ποιότητας του τουριστικού προϊόντος. Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν εφικτό για την κάθε επιχείρηση χωριστά, καθότι τα μέλη είναι επιχειρήσεις μικρομεσαίου μεγέθους. Η εταιρεία επιδιώκει να ενισχύσει την λειτουργία της κάθε επιχείρησης μέσω της δημιουργίας και προβολής της ενιαίας τουριστικής εικόνας του Νομού, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, είτε μέσω της «παραδοσιακής» διαφήμισης είτε μέσω του διαδικτύου. Τέλος, η εταιρεία επιδιώκει να συμβάλει στην ολοκλήρωση του τουριστικού προϊόντος που προσφέρει ο Νομός Δράμας. Με την συμμετοχή, για παράδειγμα, επιχειρήσεων που προσφέρουν υπηρεσίες ή προϊόντα όπως, διαμονή, σίτιση, αθλητικές και οικοτουριστικές δραστηριότητες, παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων κ.α., τίθενται τα θεμέλια για την ολοκλήρωση του τουριστικού προϊόντος, γεγονός που θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα ολόκληρου του προορισμού και κατ επέκταση της κάθε επιχείρησης χωριστά. Έτσι, με την συμβολή όλων των επιχειρήσεων στην προσφορά των τουριστικών υπηρεσιών, η κάθε επιχείρηση μεμονωμένα, θα αποδεσμευτεί από την ανάγκη να βελτιωθεί ώστε να προσφέρει νέες υπηρεσίες και θα είναι σε θέση να προσελκύει νέους πελάτες με τους ίδιους (περιορισμένους) οικονομικούς πόρους. Τα μέλη επιχειρήσεις του cluster είναι τα εξής: Πίνακας 3.3: Μέλη του cluster του Νομού Δράμας Α/Α ΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑ / ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ 1 Αϊβατζίδου Βαρβάρα ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 2 Αναπτυξιακή Δημ. Επιχείρηση Δ. Δοξάτου ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 3 Γ. Μανωλεσάκης & ΣΙΑ Ο.Ε. ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ 4 Γαβριήλογλου Γαβριήλ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 5 Γεωργιάδου Σουλτάνα ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 6 Γιαννακοπούλου Ευαγγελία Ε.Π.Ε. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 22

7 Δερμεντζής Αντώνιος ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 8 Δισλία Ανδρονίκη ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 9 Ελευθεριάδης Κωνσταντίνος ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 10 Μενοίκιο Α.Ε. ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 11 Μπόσκος Μόδεστος & ΣΙΑ Ο.Ε. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 12 Μπόσκου Ορέστης & ΣΙΑ Ο.Ε. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 13 Νικολαΐδης Κωνσταντίνος ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 14 Παπαϊωάννου Δημήτριος ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 15 Παπουτσή Τζένιφερ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ 16 Πιπερτζής Γεώργιος ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 17 Τοζακίδης Ησαΐας ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ 18 Γυναικείος Αγροτικός Συνεταιρισμός Κοκκινογείων ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Πηγή: www.agro-tour.net Οι ειδικότεροι στόχοι της εταιρείας είναι να προσφέρει υπηρεσίες προς τα μέλη της αλλά και προς την τουριστική αγορά εν γένει. Αυτές παρουσιάζονται ειδικότερα παρακάτω: Υπηρεσίες προς τα μέλη: Κοινή προβολή των συνεργατών μελών Συλλογική στήριξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων Ανάπτυξη Δημοσίων Σχέσεων με φορείς και τις τοπικές κοινωνίες Συνεργασία με τα μέλη και τους πελάτες για την συνεχόμενη αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών (π.χ. με τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων) Δημιουργία και υποστήριξη εφαρμογής τουριστικών πακέτων για αύξηση των ημερών διαμονής και του ημερήσιου τζίρου ανά πελάτη Πολλαπλασιασμός των ικανοτήτων των επιχειρήσεων που θα συμμετέχουν σε αυτήν για έρευνα, καινοτομίες και βελτίωση των προσβάσεων σε νέες αγορές Κατάρτιση και εξειδίκευση των μελών μέσα από σεμινάρια και ημερίδες. Υπηρεσίες προς την τουριστική αγορά: Προβολή των συνεργατών της εταιρείας (μέσω ιστοχώρου) για την ολοκληρωμένη πληροφόρηση των πελατών όσον αφορά τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Τη σύνδεση του ιστοχώρου με αντίστοιχους τοπικών φορέων, όπως επίσης και σε παγκόσμιες μηχανές αναζήτησης (π.χ. Goggle, Yahoo) Ενημέρωση για τις δραστηριότητες της εταιρείας με αποστολή εντύπων προβολής Δημιουργία ελκυστικών τουριστικών πακέτων που θα περιλαμβάνει ποικίλες δραστηριότητες (π.χ. διοργάνωση εκδηλώσεων παρουσίασης κρασιών σε συνεργασία με οινοποιεία του Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 23

Νομού, γνωριμία της περιοχής μέσα από οδοιπορικά περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και οικολογικής ευαισθητοποίησης, ψυχαγωγικές εκδηλώσεις κα) Διαμόρφωση προδιαγραφών εξυπηρέτησης πελατών μετά την πώληση (με την αποστολή e mail ή έντυπου υλικού) που θα τους παρέχει την δυνατότητα ενημέρωσης για τα επόμενα σχέδια της εταιρίας Με την δημιουργία του δικτύου, ο χρήστης θα μπορεί να έχει πρόσβαση σε όλες τις μονάδες και να βρίσκει εύκολα και γρήγορα που υπάρχει διαθέσιμο δωμάτιο θα είναι εφικτή η πιο γρήγορη διαμεσολάβησή τους για κρατήσεις, ακόμη και την υψηλή περίοδο Δημιουργία INFO KIOSK (περιπτέρου πληροφοριών) από όπου θα μπορούν να αντλήσουν πληροφορίες για τις υπηρεσίες της εταιρείας (π.χ. πού βρίσκονται οι επιχειρήσεις, πώς γίνονται οι κρατήσεις, τι υπηρεσίες παρέχονται, ποια πακέτα προσφέρονται την συγκεκριμένη περίοδο κα). Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 24

3.3 ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΒΙΤΣΙΟΥ Η Εταιρεία Οικοτουρισμού Βιτσίου (ΕΟΒ) αποτελεί ουσιαστικά μία τοπική δικτύωση μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που δημιουργήθηκε τον Αύγουστο του 2001, με σκοπό να διαμορφώσει και να καθιερώσει ένα υγιές περιβάλλον οικοτουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή του Βιτσίου, δηλ το νότιο και νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού Φλώρινας (από τη λίμνη Βεγορίτιδα μέχρι και τις βόρειες πλαγιές του όρος Βέρνον «Βίτσι»). Η εταιρεία είναι μη κερδοσκοπική και τα έσοδα για τη λειτουργία και την υλοποίηση των δραστηριοτήτων της προέρχονται από εισφορές των μελών της και την αξιοποίηση κοινοτικών και εθνικών προγραμμάτων. Η δημιουργία και λειτουργία της εταιρείας αποσκοπεί στο συντονισμό όλων αυτών που ασχολούνται με τον οικοτουρισμό, έτσι ώστε να υπάρξει καλύτερη: Οργάνωση των υπηρεσιών προς τον επισκέπτη Συνεργασία μεταξύ των επαγγελματιών του τουρισμού και των τοπικών φορέων Προβολή των μελών, των τοπικών προϊόντων και γενικότερα της περιοχής Αξιοποίηση των δυνατοτήτων του τόπου ως οικοτουριστικού προορισμού Το σύνολο των παραπάνω συμβάλει στη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών και της εξυπηρέτησης των επισκεπτών. Μέσα από τις δραστηριότητες της εταιρείας έχουν επιτευχθεί στόχοι που αφορούν την προβολή της περιοχής και των μελών, την ανάπτυξη δραστηριοτήτων γνωριμίας του επισκέπτη με την τοπική κουλτούρα και γαστρονομία και την οργάνωση της παροχής πληροφόρησης προς τον επισκέπτη. Το σημαντικότερο όμως επίτευγμα της λειτουργίας της εταιρείας είναι η σφυρηλάτηση σχέσεων συνεργασίας μεταξύ των τοπικών επιχειρήσεων και φορέων, για τη βελτίωση του συνολικού τουριστικού προϊόντος της περιοχής. Δραστηριοποιούμενη ως ένα δίκτυο φορέων και επιχειρήσεων, η ΕΟΒ προάγει τη μεταξύ τους συνεργασία στη βάση του κοινού στόχου που είναι η ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού της περιοχής. Έτσι, η συνεργασία μεταξύ συμπληρωματικών επιχειρήσεων είναι ένα ιδιαίτερα σημαντικό σημείο αναφοράς. Οι επιχειρήσεις και φορείς που είναι μέλη και δραστηριοποιούνται στους κλάδους διαμονής, εστίασης, οινοποιίας, παραγωγής τοπικών προϊόντων, δραστηριοτήτων υπαίθρου και λειτουργίας επισκέψιμων χώρων, συνεργάζονται μεταξύ τους προκειμένου να καλύψουν το σύνολο των αναγκών των επισκεπτών με τη μέγιστη δυνατή αποτελεσματικότητα και ποιότητα παρεχόμενων υπηρεσιών. Για παράδειγμα οι επιχειρήσεις εστίασης μπορούν να προβάλλουν τα τοπικά κρασιά ή οι επιχειρήσεις διαμονής μπορούν να δίνουν πληροφορίες για τους χώρους εστίασης που συμμετέχουν στο δίκτυο της ΕΟΒ και για τα επισκέψιμα οινοποιεία ή τις Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 25

δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισμού και του ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ. Με τον τρόπο αυτό βελτιώνεται η λειτουργία του δικτύου και οι επισκέπτες γνωρίζουν το σύνολο των δυνατοτήτων της περιοχής. Αλλά και η συνεργασία μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον επισκέπτη, ο οποίος επιθυμεί να γνωρίσει διάφορους χώρους εστίασης που σερβίρουν διαφορετικά πιάτα δίνοντας τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με το γαστριμαργικό πλούτο της περιοχής, ή να επισκεφθεί περισσότερα από ένα οινοποιεία και να γνωρίσει τον αμπελουργικό και οινικό πλούτο των κρασιών Αμυνταίου. Ακόμα και η συνεργασία μεταξύ των χώρων διαμονής είναι απαραίτητη και ωφελεί τους επισκέπτες όταν για παράδειγμα, αναζητούν κατάλυμα σε έναν χώρο διαμονής που την στιγμή εκείνη έχει πληρότητα και ο ιδιοκτήτης τους συνιστά ένα από τα μέλη του δικτύου προκειμένου να εξυπηρετηθούν. Εκτός των παραπάνω άμεσων μορφών δικτύωσης, τα μέλη της ΕΟΒ συμμετέχουν ενεργά στα δρώμενα της περιοχής, ενώνοντας και ισχυροποιώντας τις φωνές τους με γνώμονα πάντα το συμφέρον του τόπου και την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. Τα μέλη του cluster είναι φορείς και ιδιωτικές επιχειρήσεις, των οποίων οι τομείς δραστηριοποίησης ποικίλλουν. Ξενώνες, εστιατόρια, οινοποιεία, επιχειρήσεις παραγωγής τοπικών προϊόντων και παροχής υπηρεσιών στους επισκέπτες, εταιρείες μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα είναι οι βασικότεροι τομείς. Επίσης, στο cluster συμμετέχουν Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, στην περιοχή των οποίων δραστηριοποιούνται οι επιχειρήσεις - μέλη. Η σύνθεση των μελών δείχνει και τον καθαρά αναπτυξιακό ρόλο και χαρακτήρα της Εταιρίας Οικοτουρισμού Βιτσίου, καθώς επίσης ότι έχουν καλλιεργηθεί στενοί δεσμοί συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων και φορέων της περιοχής. Μέσα από την κοινή δράση των μελών στο πλαίσιο του cluster είναι εμφανές ότι στόχος είναι η ανάπτυξη της περιοχής, η προβολή και προώθηση των τοπικών προϊόντων, αλλά και η ανάπτυξη οργανωμένων δράσεων εναλλακτικού τουρισμού. Με βάση το παραπάνω πλαίσιο, τα μέλη προωθούν καθημερινά ενέργειες για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών στους επισκέπτες της περιοχής. Η έναρξη των δραστηριοτήτων της Εταιρίας Οικοτουρισμού Βιτσίου (ΕΟΒ) έγινε από μία ομάδα επαγγελματιών της περιοχής. Με την πάροδο του χρόνου η εταιρεία πλαισιώθηκε και από νέους επαγγελματίες και φορείς, που συμβάλουν στην ανάπτυξη των δραστηριοτήτων της. Αυτή τη στιγμή τα ενεργά μέλη του cluster είναι περίπου 30 φορείς και επιχειρήσεις της περιοχής, που μπορούν να προσφέρουν στον επισκέπτη ολοκληρωμένες και ποιοτικές υπηρεσίες διαμονής, εστίασης, γνωριμίας με τα προϊόντα της περιοχής, δραστηριοτήτων υπαίθρου και επίσκεψης στα πιο αξιόλογα σημεία της περιοχής. Τα μέλη του cluster έχουν ως ακολούθως (www.eovitsiou.gr): Ετήσια Έκθεση 2012: Η κατάσταση και οι προοπτικές των ΜΜΕ στην Ελλάδα Σελ. 26