Κεφάλαιο 1o Επεξεργαστής Κειμένου Ηλεκτρονική Γραφή Χρή τό λέγειν τε νοεῖν τ ἐόν ἒμμεναι. Παρμενίδης Ὑπάρχει αὐτό πού λέγεται καί νοεῖται
12 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Επεξεργαστής Κειμένου Αν δει κανείς διαχρονικά την εξέλιξη του ανθρώπινου πολιτισμού, σε αλληλεξάρτηση βέβαια και με τις εξελίξεις στους άλλους βασικούς ιστορικούς και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες κάθε κοινωνίας, θα διαπιστώσει ότι οι εξελίξεις στα εργαλεία παραγωγής, φύλαξης και διάδοσης του γραπτού λόγου υπήρξαν ορόσημα και μοχλός πολιτιστικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι ως κριτήριο αρχής της ιστορικής περιόδου των λαών θεωρείται η ύπαρξη ή μη της γραφής. Μετά την ανακάλυψη της γραφής, η μεταφορά, διάσωση και αναπαραγωγή γραπτών κειμένων υπήρξε πάντοτε μια κοπιαστική και γεμάτη προβλήματα διαδικασία, λόγω της φύσης των χρησιμοποιούμενων υλικών και τεχνικών μέσων. Χωρίς την ανακάλυψη της τυπογραφίας, δεν θα ήταν ίσως τόσο εύκολη η εξάπλωση των μορφωτικών αγαθών σε μεγαλύτερες πληθυσμιακές μάζες ή σε διαφορετικές χώρες του δυτικού πολιτισμού πέραν των κλειστών κύκλων (συνήθως των κρατικών, των εκκλησιαστικών και των ελάχιστων λογίων) που είχαν τη δυνατότητα και την ευθύνη της επιλογής και αναπαραγωγής των γραπτών κειμένων, καθώς και της διάσωσής τους στις δικές τους βιβλιοθήκες. Σήμερα οι συγγραφικές και εκδοτικές διευκολύνσεις των Νέων Τεχνολογιών θεωρείται ότι θα προκαλέσουν σημαντικές εξελίξεις παρόμοιες με εκείνες της ανακάλυψης της τυπογραφίας. Οι δυνατότητες που παρέχονται από τα ηλεκτρονικά μέσα και τα εργαλεία του υπολογιστή, όπως είναι, για παράδειγμα, ο Επεξεργαστής Κειμένου, συχνά αντιπαραβάλλονται με τα πιο παραδοσιακά μέσα και υλικά, που στην ουσία είναι μέσα έκφρασης, επεξεργασίας και επικοινωνιακής ανταλλαγής - μέσω της γραπτής αναπαράστασης - πληροφοριών, σημασιών, σκέψεων, ιδεών και νοημάτων. Τα υλικά που χρησιμοποιούμε, έχει διαπιστωθεί γενικότερα, ότι επηρεάζουν και τον τρόπο με τον οποίο εκφραζόμαστε και εργαζόμαστε με το γραπτό λόγο και το πώς το γράψιμο θα θέλαμε να λειτουργήσει για μας. Το μολύβι (ή μάλλον η παλιότερη πένα με μελάνι) και το χαρτί υπήρξαν πράγματι πολύ διευκολυντικά μέσα γραφής εδώ και αιώνες, δεν ήταν όμως έτσι από πάντα, αφού προηγουμένως επικρατούσε η χρήση άλλων, περισσότερο δύσχρηστων υλικών. H έντυπη μορφή του γραπτού λόγου με την επανάσταση της τυπογραφίας, απέκτησε περισσότερα πλεονεκτήματα και κύρος, χωρίς βέβαια να καταργήσει τη χρήση του εξελιγμένου μολυβιού στην καθημερινή εργασία, ιδιαίτερα στο σχολείο. Σήμερα όμως υπάρχει ακόμη μια διάχυτη άποψη στην κοινή γνώμη πως με το μολύβι και το χαρτί έχει κανείς μια πιο ζωντανή σχέση με το γράψιμο, παρά με ένα πληκτρολόγιο και με μια οθόνη, επειδή υπάρχει η εντύπωση στους μη έχοντες σχετική εμπειρία ότι αυτή η διαδικασία γραφής διασπά την προσοχή του γράφοντος. Όμως οι διευκολυντικές δυνατότητες του Επεξεργαστή Κειμένου, από λειτουργική/χρηστική, αισθητική και ποιοτική από άποψη, καθώς και η δυνατότητά του, ως μέσου υποστήριξης στη διαδικασία ανασχεδιασμού των ιδεών, του περιεχομένου και της μορφής των κειμένων, έχει πλέον αναγνωριστεί ευρέως. Γράφοντας με τον Επεξεργαστή Κειμένου ακόμη και τα παιδιά, όπως συμβαίνει και με τους ενήλικες, αποκτούν συγχρόνως την αίσθηση του μόνιμου (αφού το κείμενό τους είναι σε έντυπη μορφή, φυλάσσεται, αναπαράγεται, πολλαπλασιάζεται και διαδίδεται πιο εύκολα) αλλά και του προσωρινού, αφού το κείμενό τους μπορεί να βελτιώνεται όσες φορές το θελήσουν, χωρίς μουντζούρες. Καθώς τα παιδιά γνωρίζουν ότι με το χαρτί υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί στη χρήση του ως επιφάνειας και της αξιοποίησής του με τη βοήθεια του μολυβιού, γρήγορα καταλαβαίνουν το πλεονέκτημα του νέου μέσου ως προς το ότι μπορούν να κάνουν πολύ περισσότερες μεταβολές στην επιφάνεια εργασίας τους, που αν τις έκαναν πάνω στο χαρτί τους, αυτό θα είχε γεμίσει ασφυκτικά με μουντζούρες και σημειώσεις ή «διαλυθεί» κάτω από τη γόμα. Ακόμα κι αν τροφοδοτηθούν με περισσότερο χαρτί και άλλα υλικά, είναι πιθανόν να χάσουν τη συνέχεια στο πρότυπο των ιδεών, που έχουν ήδη αναπτύξει. Με τις ηλεκτρονικές επιφάνειες, αντίθετα, που δεν φθείρονται ποτέ, η οποιαδήποτε καταγραφή, έκθεση, επεξεργασία, επιμέλεια και αναθεώρηση μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή, χωρίς ενοχλητικές παρενέργειες από την προσπάθεια αποκατάστασης της εμφάνισης του κειμένου. Εκτός όμως από ορισμένα πλεονεκτήματα τεχνικής φύσεως, όπως η καθαρή μορφή, η τάξη και το ευανάγνωστο του κειμένου, υπάρχουν και άλλες διευκολύνσεις 1 για την πρόοδο όλων των μαθητών 1 βλ. σχετικά A τόμο αυτής της έκδοσης. Για τη δυνατότητα παραγωγής μιας νέας καινοτόμου μορφής κειμένου, της πολυμεσικής ή υπερ-μεσικής, βλ. ενδεικτικά παραδείγματα πιο κάτω, στο κεφ. 5 της παρουσίασης του ανοιχτού λογισμικού «Multimedia Builder».
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 13 στη γραφή, την ανάγνωση και την επικοινωνία, ιδιαίτερα για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Επίσης, η σπατάλη χρόνου και ενέργειας των μαθητών για συνεχείς αντιγραφές μέρους ή ολόκληρου του κειμένου τους (ή αποσπασμάτων ξένου κειμένου που θα ήθελαν να ενσωματώσουν στο δικό τους), προκειμένου αυτό να είναι ευανάγνωστο, μπορεί να αποφευχθεί και οι προσπάθειες μπορούν να στραφούν σε περισσότερο ουσιαστικές διαστάσεις της παραγωγής και βελτίωσης της δομής, του περιεχομένου και του νοήματος κατά τη διαδικασία του γραψίματος. Από την άποψη αυτή, το γράψιμο μπορεί να γίνει μια διαδικασία περισσότερο πρόσφορη για τη διερεύνηση, την επέκταση και την ανανέωση των ιδεών. Είναι, εξάλλου, άδικο για τα παιδιά να εμφανίζεται πάντα η σύνταξη κειμένου ως μία διαδικασία «μια κι έξω» και όχι ως μια διαδικασία σταδιακή και ανακαλυπτική, κάτι στο οποίο ο Επεξεργαστής Κειμένου μπορεί να συμβάλει, αλλάζοντας έτσι και την αντίληψη που έχουν για τον εαυτό τους ως συγγραφείς κειμένου και ως μαθητές. Ο μαθητής σιγά-σιγά συνειδητοποιεί ότι το γραπτό του είναι μια μεταβλητή οντότητα με την οποία πειραματίζεται και έτσι αναπτύσσεται ως σκεπτόμενο και εξελισσόμενο άτομο κατά τη διαδικασία της μάθησης. Η έμφαση τώρα είναι δυνατόν, αν το θελήσουμε βέβαια, να δοθεί περισσότερο σε ανοιχτέ ενδεχόμενα αυτο-βελτίωσης και λιγότερο σε κλειστές και τετελεσμένες διαδικασίες αξιολόγησής του. Εκείνο πάντως που χρειάζεται να τονιστεί, είναι ότι ο υπολογιστής δεν αντιμάχεται, ούτε καταργεί κατ ανάγκη τα άλλα μέσα. Όλα τα μέσα έχουν τα πλεονεκτήματα και τη θέση τους και ο υπολογιστής, με τα γνωστικά εργαλεία και τις άλλες δυνατότητες που παρέχει, είναι ένα από αυτά. Μια άλλη, νέα διάσταση, που προσφέρει ο Επεξεργαστής Κειμένου, είναι η συνεργατική γραφή. Τόσο στις αρχικές δραστηριότητες που παρατίθενται σ αυτό το κεφάλαιο, όσο και στις πιο σύνθετες, που ακολουθούν, παρέχεται στα παιδιά η δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων, καθώς οι ιδέες του ενός υπόκεινται στον έλεγχο της γνώμης του άλλου, δίνονται ευκαιρίες συζήτησης, ενθάρρυνσης για περαιτέρω ανταλλαγή ιδεών, διεύρυνσης και «γονιμοποίησης» της σκέψης μέσω της κοινωνικής μάθησης. 2 2 Για τον τρόπο και τη διαδικασία της συνεργατικής γραφής βλ. Α τόμο, αλλά και παρακάτω σχετική δραστηριότητα Συχνά ακούγεται, ιδιαίτερα από τα ΜΜΕ, ότι τα επίπεδα αλφαβητισμού στα παιδιά έχουν πέσει. Το λεξιλόγιό τους γίνεται περισσότερο φτωχό. Και είναι πλέον γενικά παραδεκτό ότι ο υποαλφαβητισμός αποτελεί αρνητικό χαρακτηριστικό μιας κοινωνίας και ότι υπο-αλφαβητισμένος πληθυσμός βρίσκεται σε μειονεκτική κοινωνική θέση. Λέγεται επίσης συχνά στην εποχή μας ότι τα παιδιά βομβαρδίζονται με έτοιμες εικόνες κατά τρόπο πολύ πιο ευχάριστο, ο οποίος όμως δεν αφήνει περιθώρια παρέμβασης των δικών τους εικονικών αναπαραστάσεων, καθώς και της αναλυτικής και κριτικής σκέψης, όπως γινόταν παλαιότερα με την ανάγνωση των βιβλίων ως μέσων μάθησης και ψυχαγωγίας. Αυτό - ως ένα βαθμό - είναι ίσως σωστό, όμως δεν θα έπρεπε να σπεύσει κανείς σε γενικεύσιμα συμπεράσματα, διότι αφ ενός μεν στις παλαιότερες εποχές το ποσοστό των εναλφάβητων, των εκπαιδευμένων και φίλων της ανάγνωσης και γραφής στο γενικότερο πληθυσμό δεν ήταν υψηλότερο, αφετέρου δε οι απαιτήσεις σήμερα είναι αρκετά διαφορετικές, όμως καθόλου κατώτερες από ό,τι παλιότερα. Η κατάλληλη αξιοποίηση του υπολογιστή και των δικτύων σε όλα τα μαθήματα όχι μόνον δεν θα υποβαθμίσει την ανάγνωση και γραφή γραπτών κειμένων, αλλά μπορεί να την ενισχύσει τόσο με τη παροχή μεγαλύτερης πρόσβασης σε σχεδόν απεριόριστο όγκο κειμένων, καθώς και με τη δυνατότητα ηλεκτρονικής διαχείρισής τους, όσο και με τη εκμετάλλευση των εκδοτικών τους διευκολύνσεων, με τις οποίες τώρα μπορούμε να μεταχειριστούμε περισσότερο το μαθητή ως συγγραφέα και παραγωγό μαθησιακού υλικού, γεγονός που έχει θετικές επιπτώσεις και στην παιδαγωγική και χειραφετική διάσταση της αλλαγής του ρόλου του ως μαθητευόμενου. Οι εξελίξεις εντούτοις και οι απαιτήσεις στη σημερινή εποχή είναι τέτοιες, που το σχολείο χρειάζεται να αλλάξει πολλούς από τους στόχους του και τους τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η μάθηση όλων των μαθητών. Έτσι, σήμερα χρειάζεται, περισσότερο ίσως από κάθε άλλη εποχή, να αντισταθμισθούν οι οποιεσδήποτε παρενέργειες που προέρχονται από ορισμένα αρνητικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης κοινωνίας με την ενδυνάμωση της αυτόνομης μάθησης, της κριτικής σκέψης, της αυτο-συνειδησίας και άλλων γνωστικών, βουλητικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων. Ο υπολογιστής ως μέσον μπορεί να συμβάλει σ αυτό, υπό τον όρον ότι χρησιμοποιείται κατά τρόπο λελογισμένο, παιδαγωγικό, δημιουργικό και συνερ-
14 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ γατικό, αφού έχει αναδειχθεί σε ένα δυναμικό εκπαιδευτικό εργαλείο, που μπορεί να προγραμματιστεί έτσι, ώστε να παρέχει άμεση ανάδραση στο χρήστη, να προκαλεί την ενεργό εμπλοκή του στη μαθησιακή διαδικασία σε μεγαλύτερο βαθμό, από άλλα μέσα, να του παρέχει πολλαπλούς τρόπους αναπαράστασης της γνώσης, να τον βοηθά να οργανώνει τις προσπάθειές του έχοντας περισσότερο έλεγχο στη μαθησιακή διαδικασία και να αυτοδιορθώνεται, ακολουθώντας τους προσωπικούς του ρυθμούς μάθησης και βιώνοντας, με όλους αυτούς τους τρόπους, περισσότερες εμπειρίες επιτυχίας. Είναι δε γνωστό ότι η έλλειψη σεβασμού στη διαφορετικότητα των ρυθμών, αλλά και στον τρόπο μάθησης των μαθητών, καθώς και η αποθάρρυνση λόγω της περιθωριοποίησής τους και της αποστέρησής τους από ευκαιρίες αυτοδιόρθωσης και επιτυχίας στη σχολική εργασία, που επικρατεί στο παραδοσιακό σχολείο, είναι μερικές από τις πολλές αιτίες της σχολικής υστέρησης και αποτυχίας, που συνήθως δεν χρεώνεται στο σχολείο, αλλά στους μαθητές, με τις ποικίλες ιδεολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις αυτής της υπόθεσης. Η γλώσσα όμως και η παράλληλη αλληλεπίδρασή της με τη σκέψη και το συναίσθημα δεν αναπτύσσονται μόνον μέσα από το μάθημα της Γραμματικής, του Συντακτικού και της Γλώσσας, αλλά και μέσα από όλα τα μαθήματα. Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης τα κίνητρα, καθώς και το ευνοϊκό ψυχολογικό κλίμα και το πλούσιο σε αλληλεπιδράσεις περιβάλλον των μικρών ομάδων (πάντα με την κατάλληλη διαμεσολάβηση του δασκάλου ή και άλλων, έμπειρων ενηλίκων), εφόσον βέβαια οι γλωσσικοί μαθησιακοί στόχοι δένουν λειτουργικά με τις ανάγκες των ίδιων των μαθητών μέσα σε ένα αυθεντικό πλαίσιο εργασίας. Οι επόμενες δραστηριότητες, όπως και όλες οι άλλες αυτού του βιβλίου, είναι ενδεικτικές και δεν εξαντλούν την ύλη κάποιου μαθήματος. (Προϋποθέτουν βέβαια την ύπαρξη πολύ βασικών δεξιοτήτων χρήσης του υπολογιστή, π.χ., άνοιγμα και κλείσιμο, σώσιμο αρχείων κτλ.). Ακολουθούν επίσης τη γενικότερη φιλοσοφία αυτής της έκδοσης, που υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη του τεχνολογικού αλφαβητισμού στο δημοτικό σχολείο ενδείκνυται να γίνεται ως επί το πλείστον κατά τρόπο έμμεσο, παράλληλα με την επιδίωξη των μαθησιακών στόχων του αναλυτικού προγράμματος, αλλά και των στόχων που με τη δική του πρωτοβουλία και φαντασία ο δάσκαλος επινοεί για την ικανοποίηση των αναγκών των μαθητών. Στις πρώτες δραστηριότητες, τα παιδιά μαθαίνουν τη χρήση του Επεξεργαστή Κειμένου μέσω της εξάσκησής τους στη γραμματική και το συντακτικό. Και το αντίστροφο όμως μπορεί να συμβεί, το να μαθαίνουν δηλαδή δεξιότητες ορθογραφίας και συντακτικού μέσα από γλωσσικές ασκήσεις και παράλληλα να ασκούνται στη χρήση του Επεξεργαστή Κειμένου. Εναπόκειται στην κρίση του δασκάλου για το πώς θα το προσεγγίσει μαζί με τα παιδιά και πού θα δώσει την έμφαση. Έχει γενικά παρατηρηθεί ότι οι ασκήσεις γραμματικής και συντακτικού είναι συνήθως για τα παιδιά μια ανιαρή ασχολία, εκτός αν επινοηθούν τρόποι παιγνιώδεις και λειτουργικοί για την επικοινωνία μεταξύ των μαθητών και του δασκάλου. Το πλαίσιο της μάθησης σε ομάδες με τη χρήση του υπολογιστή παρέχει το πλεονέκτημα της δημιουργίας συνθηκών αυθόρμητης και αποκεντρωμένης μάθησης, καθώς και της μάθησης που προέρχεται από την επικοινωνία με τους συνομηλίκους, η οποία ασφαλώς δεν υποκαθιστά την αξία της επικοινωνίας με το δάσκαλο, αλλά τη συμπληρώνει, αφού διευρύνει τις πηγές και το πλαίσιο της μάθησης. Μερικές φορές, ορισμένοι μαθητές είναι δυνατόν να εντυπωσιαστούν, να προσέξουν και να θυμούνται καλύτερα π.χ., την εφαρμογή ενός γραμματικού κανόνα, όταν αυτή προέρχεται από τη γνώση ενός συνομηλίκου μέσα σε μια μικρή ομάδα, ενώ αυτό μπορεί να μη συμβεί, όταν πηγή μάθησης είναι ο δάσκαλος ή άλλος συμμαθητής μέσα σ όλη την τάξη. Στη συνέχεια, ακολουθούν δραστηριότητες, που είναι ενδεικτικές μιας περισσότερο λειτουργικής και οργανικής χρήσης του υπολογιστή μέσα σε διάφορα μαθήματα, κατά την οποία επιχειρείται η αξιοποίηση των ποικίλων τεχνολογικών και γνωστικών διευκολύνσεων του υπολογιστή για την προώθηση της μαθησιακής διαδικασίας σε ανώτερα επίπεδα σκέψης. (Οργάνωση των εννοιών, κριτική σκέψη, δημιουργική έκφραση, παραγωγή νοημάτων και ιδεών, ανάπτυξη μεταγνωστικών, επικοινωνιακών, κοινωνικών και προσωπικών δεξιοτήτων κ.ά). Στην περίπτωση αυτή ο υπολογιστής λειτουργεί ως μέσο και εργαλείο για την αναβάθμιση της μαθησιακής διαδικασίας σύμφωνα με τις σύγχρονες παιδαγωγικές αρχές, στρατηγικές και μεθόδους, οι οποίες δεν υπάρχουν πάντοτε έτοιμες για να τις αντιγράψει ο δάσκαλος, αλλά χρειάζεται να επινοήσει το πλαίσιο της εφαρμογής τους. Ο υπολογιστής παρέχει ως προς αυτό πολλές ευκαιρίες και νομιμοποιημένες αφορμές για πειραματισμό και καινοτομίες, αλλά και για ανταλλαγή ιδεών μεταξύ των συναδέλφων, εφόσον αυτοί συνδεθούν
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 15 Επεξεργαστής Κειμένου Γράψε σωστά* 1η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Η εξοικείωση των παιδιών με τις λειτουργίες του κειμενογράφου (διαγραφή, εισαγωγή γραμμάτων και χρήση μικρών και κεφαλαίων γραμμάτων κ.ά.), μέσω της διόρθωσης μικρών κειμένων. * Ορισμένες από τις δραστηριότητες αυτής της ενότητας κατασκευάστηκαν σε συνεργασία με τη υποψήφια Δρα κ. Γ.Μούκα Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Πολλοί από τους κειμενογράφους διαθέτουν πρόγραμμα για «ορθογραφικό έλεγχο». Ο υπολογιστής υποδεικνύει στην οθόνη με υπογράμμιση κόκκινου χρώματος τις λέξεις που έχουν κάποιο ορθογραφικό λάθος ή τις λέξεις που δεν υπάρχουν στο λεξιλόγιο που διαθέτει το πρόγραμμα του υπολογιστή. Η διόρθωση λαθών στην οθόνη είναι απλή διαδικασία και, αντίθετα με τη διόρθωση στο χαρτί με μολύβι, δεν αφήνει ίχνος, κάτι το οποίο συνήθως αγχώνει τα παιδιά. Με την παρακάτω δραστηριότητα τα παιδιά έχουν άμεση οπτική επαφή με τα λάθη τους και έχουν τη δυνατότητα να τα διορθώσουν αξιοποιώντας τις βασικές λειτουργίες του κειμενογράφου. Η όλη διαδικασία μπορεί επίσης να λειτουργήσει και ως ερέθισμα για να αναπτυχθεί η ορθογραφική ικανότητα των παιδιών, η ικανότητά τους στη σωστή χρήση των σημείων στίξης και η ικανότητά τους στην εφαρμογή των ορθογραφικών και συντακτικών κανόνων. Προσφέροντας στα παιδιά ένα κείμενο μέσα στο οποίο έχουν παραλειφθεί σκόπιμα γεγονότα ή σημαντικές πληροφορίες, τους παρέχουμε ευκαιρίες ενεργού αυτο-διόρθωσης ή αυτοελέγχου μέσα από την αναζήτηση σε διάφορες πηγές, την εύρεση και τη συμπλήρωση μέσα από συζήτηση, την κατάλληλη πληροφορία ή γνώση έχοντας ως πεδίο εφαρμογών οποιοδήποτε γνωστικό τομέα ή δραστηριότητα του αναλυτικού προγράμματος. Μεθόδευση: Απαραίτητη προϋπόθεση της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι η προετοιμασία από μέρους του δασκάλου κάποιων σκόπιμα λανθασμένων κειμένων όπως κείμενα ανορθόγραφα, με πραγματολογικά λάθη, χωρίς σημεία στίξης κ.ά. Τα αποθηκεύουμε κατόπιν στο δίσκο του υπολογιστή για να μπορούμε να τα ανακτούμε οποιαδήποτε στιγμή με ευκολία και για να τα βελτιώνουμε και να τα χρησιμοποιούμε σε άλλες περιστάσεις. Αρχικά κάνουμε μια εισαγωγή σ ολόκληρη την τάξη ή στις ομάδες. Αρχίζουμε με μια σύντομη αναδρομή σχετικά με τις βασικές λειτουργίες των πλήκτρων που τα παιδιά θα κληθούν να χρησιμοποιήσουν, π.χ., τα πλήκτρα των κεφαλαίων, τη χρήση του δρομέα κ.ά. Φέρουμε το κείμενο στην οθόνη, έτσι ώστε όλα τα παιδιά να έχουν πρόσβαση στον υπολογιστή για να ασχοληθούν με τη διόρθωσή του. Εάν κριθεί σκόπιμο, μπορεί να οριστεί συγκεκριμένη χρονική διάρκεια για την εργασία, έτσι ώστε να μεγιστοποιηθεί η πρόκληση στο πλαίσιο των ομάδων ή απλώς να ανταλλάξουν οι ομάδες για έλεγχο τα κείμενά τους εκτυπωμένα και, αν υπάρξουν διορθώσεις, να δικαιολογηθούν γραπτά ή προφορικά, αφού γίνει η συνένωση των ομάδων. Είναι δυνατόν επίσης να αναθέσουμε στις ομάδες να συζητήσουν στις ομάδες να το δώσουν στο δάσκαλο, για να το ελέγξει και να το βάλει στο φάκελο εργασίας κάθε ομάδας. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Ετοιμάζουμε μια σειρά εσφαλμένων κειμένων, τα οποία να ανταποκρίνονται στην αντιληπτική ικανότητα και στο επίπεδο των παιδιών και να παρέχουν αυξανόμενη δυσκολία/πρόκληση, έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε πρόσβαση και ευκαιρίες επιτυχίας για όλο το φάσμα των δυνατοτήτων των μαθητών. Ενισχύουμε τα παιδιά που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση. Ένα παιδί που είναι πιο ενημερωμένο μπορεί να βοηθήσει τους συμμαθητές του, προσέχοντας όμως να μην τους «κάνει τον έξυπνο», κάτι το οποίο μπορούν να το κρίνουν οι συμμαθητές του. Τα κείμενα αυτά ενδεικτικά μπορεί να περιέχουν: απλά ορθογραφικά λάθη παραλείψεις σημείων στίξης αλλαγή μικρών γραμμάτων σε κεφαλαία και το αντίθετο συμπλήρωση σωστών γραμμάτων π.χ. δύο «σσ», χρήση τελικού σίγμα κ.ά. πραγματολογικά λάθη ιστορικά λάθη ή λάθη περιεχομένου Εκτίμηση της δραστηριότητας: Αυτή η δραστηριότητα μας δίνει τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε την ικανότητα των παιδιών στη χρήση κάποιων διευκολύνσεων που παρέχει ο κειμενογράφος και γενικότερα το πώς διερευνούν και εισάγουν πληροφορίες ή διορθωμένες εκδοχές. Επίσης θα υπάρξουν και ευκαιρίες για να αξιολογήσουμε το βαθμό δεξιοτήτων της τάξης στην ορθογραφία, αφού εντοπίσουμε τα πεδία όπου εμφανίζονται τα περισσότερα λάθη, και να σχεδιάσουμε νέες δραστηριότητες.
16 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΤΗΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Διορθώνω κείμενα ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Παρακάτω υπάρχει ένας κατάλογος φαγητών τελείως ανορθόγραφος. Μπορείς να εντοπίσεις τα λάθη και να πληκτρολογήσεις τις διορθώσεις; (Έτσι θα εξαφανιστεί και η κόκκινη υπογράμμιση από τις λέξεις στην οθόνη) Καταλογος φαγητόν Μακαρόμια Κρέασ ψιτό βραστό Μπιφτέκοι Κοτόπουλλο Παστίσιο Γιουβέστι Κοκκορέτσοι θαλασινά Πίτες με σπιτικό φύλο Γλικά παραγογής μας Συζητήστε στην ομάδα και με το δάσκαλό σας τη δικαιολόγηση των διορθώσεών σας. Αν έχετε απορίες, ψάξτε στο λεξικό ή στο βιβλίο της γραμματική σας.
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 17 Επεξεργαστής Κειμένου Μαθαίνω να γραμμοσκιάζω 2η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι η εξοικείωση των παιδιών με τη γραμμοσκίαση των λέξεων ενός κειμένου, που είναι το πρώτο βήμα για την εκτέλεση οποιασδήποτε μορφοποίησης των λέξεων ή του κειμένου που επιθυμεί ένας αρχάριος (π.χ., χρωματικό τονισμό, υπογράμμιση, αλλαγή τύπου γραμμάτων, αποκοπή, αντιγραφή κειμένου κ.ά), προκειμένου να ενισχύσει την εκφραστική δύναμη του κειμένου ανάλογα με τις επικοινωνιακές του ανάγκες. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Η γραμμοσκίαση λέξεων ή κειμένων δεν είναι εύκολη διαδικασία. Απαιτεί δεξιοτεχνία στη χρήση του ποντικιού, την οποία μερικοί μαθητές ήδη κατέχουν, ενώ άλλοι πρώτη φορά δοκιμάζουν. Για το λόγο αυτό χρειάζεται αρκετή υπομονή και ενθάρρυνση των μαθητών που δεν έχουν αναπτύξει τις δεξιότητες αυτές, ώστε να εξασκηθούν μέσα από διάφορες ασκήσεις και να αποκτήσουν εμπειρία και εξοικείωση με τη συγκεκριμένη λειτουργία. Υπάρχουν βέβαια διάφοροι εναλλακτικοί τρόποι γραμμοσκίασης, αλλά εμείς αρχίζουμε με την α- πλούστερη για τους μαθητές, δηλαδή με τον κατάλληλο χειρισμό του ποντικιού. Μεθόδευση: Υπάρχουν διάφορες ασκήσεις, όπως γραμμοσκίαση των ρημάτων, επιθέτων ή ουσιαστικών και ο χρωματισμός λέξεων με διάφορα χρώματα, ανάλογα και με τη μάθηση που επιδιώκουμε σε μια γνωστική ενότητα. Η ίδια άσκηση, με άλλο βαθμό δυσκολίας, από τεχνολογική άποψη, μπορεί να ζητάει από τα παιδιά να κάνουν χρήση των έντονων, των υπογραμμισμένων και των πλάγιων γραμμάτων. Αφού τα παιδιά τελειώσουν την άσκηση, καλό θα είναι να την αποθηκεύσουν, να την εκτυπώσουν και να την α- νταλλάξουν με μια άλλη ομάδα για ανταλλαγή ι- δεών ή για έλεγχο. Με αυτό τον τρόπο εξοικειώνονται και με τη διαδικασία της αποθήκευσης και της εκτύπωσης. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Υπάρχουν πολλά είδη δραστηριοτήτων που μπορεί να γίνουν με τη διαδικασία της άσκησης αυτής όπως: Να γραφούν με πλάγια γραφή τα επίθετα ενός κειμένου Να γραφούν με έντονη γραφή τα θηλυκά Να υπογραμμιστούν τα ουσιαστικά Να χρωματιστούν οι ομοιοκαταληξίες ενός ποιήματος Να χρωματιστούν λέξεις-κλειδί σε μία παράγραφο της Ιστορίας κ.ά. Εκτίμηση της δραστηριότητας: Με τέτοιου είδους ασκήσεις τα παιδιά έχουν την ευκαιρία να επαναφέρουν στη μνήμη τους και να συζητήσουν διάφορα γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα. Μπορούν ακόμη να ασκηθούν στον εντοπισμό λέξεων σε παραγράφους ενός κειμένου (ενός διηγήματος, μιας ενότητας στο μάθημα της Ιστορίας, ενός ορισμού στα φυσικομαθηματικά γνωστικά αντικείμενα κ.ά), που αποτελούν έννοιες-κλειδί στην κατανόηση του νοήματος, κάτι που δεν είναι πάντα εύκολο για την ηλικία τους, αλλά ως άσκηση πολύ χρήσιμο, φθάνει να μην υπάρχει η αυστηρή προσέγγιση του σωστού-λάθους εκ μέρους του δασκάλου και να τους δίνεται η δυνατότητα, αφενός μεν να υποστηρίξουν το σκεπτικό τους, αφετέρου δε να ακούσουν και το σκεπτικό των άλλων στο πλαίσιο μικρής ομάδας μαθητών. Επίσης, η ανταλλαγή των κειμένων μεταξύ των
18 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Δίνω χρώμα στο κείμενο ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Επεξεργαστής Κειμένου Γράψε με έντονη γραφή το όνομα Πήγασος, όπου το συναντάς στο παρακάτω κείμενο. Χρωμάτισε με κόκκινο χρώμα όλα τα ρήματα των προτάσεων του κειμένου Υπογράμμισε το υποκείμενο του ρήματος κάθε πρότασης Γράψε όλα τα επίθετα του κειμένου με πλάγια γραφή Ο Πήγασος ήταν το όμορφο φτερωτό άλογο της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Είχε πατέρα του το θεό Ποσειδώνα και μητέρα του τη φοβερή Μέδουσα Γοργώ. Την ώρα που ο ήρωας Περσέας έκοψε το λαιμό της Μέδουσας για να πάρει το κεφάλι της, εκεί κοντά στην πηγή του Ωκεανού, ξεπήδησε μέσα από το αίμα της ο Πήγασος. Πήρε τότε γρήγορα στην πλάτη του τον Περσέα και φτεροκοπώντας δυνατά, τον έσωσε από την καταδίωξη των αδελφών της Μέδουσας. Έτσι μας λέει ο σοφός Ποιητής Ησίοδος πως γεννήθηκε ο Πήγασος. Άλλοι μύθοι λένε πως το πανέμορφο φτερωτό άλογο γεννήθηκε από το χώμα της Αττικής, ακριβώς στο σημείο που το χτύπησε με την τρίαινά του ο Ποσειδώνας, όταν τσακώθηκε με την Αθηνά για την κυριαρχία της Αθήνας. Εκεί, λοιπόν, ξεπήδησε μια πηγή με νερό και μέσα από την πηγή πέταξε το φτερωτό άτι. Γι αυτό πήρε το όνομα Πήγασος, επειδή βγήκε από πηγή.
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 19 Επεξεργαστής Κειμένου Συμπληρώνω το κείμενο 3η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι η συνέχιση της εξοικείωσης των παιδιών με τη γραμμοσκίαση λέξεων σε ένα κείμενο και η εκμάθηση της μεταφοράς αυτών των λέξεων σε άλλο σημείο του κειμένου. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Η γραμμοσκίαση (μαρκάρισμα) λέξεων ή οποιουδήποτε μέρους ενός κειμένου, όπως προαναφέρθηκε είναι μια δεξιότητα, που αποκτάται με συνεχή εξάσκηση, μέχρις ότου κατορθώσουν όλα τα παιδιά να την εφαρμόζουν με άνεση και χωρίς εκνευρισμούς. Αυτό επιτυγχάνεται με την παράλληλη εκμάθηση και των υπόλοιπων δυνατοτήτων του κειμενογράφου, όπως αυτές που περιλαμβάνει αυτή εδώ η δραστηριότητα, τη δυνατότητα, δηλαδή, αντιγραφής ή αποκοπής λέξεων και τη μεταφορά τους σε συγκεκριμένες επιλεγμένες θέσεις. Μεθόδευση: Φέρουμε ένα κείμενο στην οθόνη, το οποίο ανταποκρίνεται στα διάφορα γνωστικά επίπεδα των μαθητών της τάξης ή κάθε ομάδας χωριστά, έχοντας παραλείψει μία λέξη (π.χ., ένα επίθετο ή κάποιο άλλο μέρος του λόγου, μία ουσιαστικής σημασίας πληροφορία σε μια φράση κτλ) και έχοντας φροντίσει να αφήσουμε κενά διαστήματα που δείχνουν πού ακριβώς πρέπει να τοποθετήσουν τα παιδιά την επιλεγμένη λέξη και στη συνέχεια το αποθηκεύουμε στο δίσκο για μελλοντική χρήση. Τα κείμενα μπορούν να αναφέρονται σε οποιοδήποτε μάθημα του αναλυτικού προγράμματος, όπως Γεωγραφία, Ιστορία, Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά κ.ά. Πριν ξεκινήσουν τη δραστηριότητα αυτή τα παιδιά, κάνουμε μια παρουσίαση για το πώς μπορούν να εισάγουν και να διαγράφουν μέρος ενός κειμένου στον υπολογιστή, δείχνοντας το αντίστοιχο παράδειγμα στον πίνακα, ώστε να δώσουμε ένα πρότυπο εργασίας. Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι τα παιδιά, καθώς συμπληρώνουν μία λέξη (π.χ. το κατάλληλο ουσιαστικό ή επίθετο που λείπει από τον κατάλογο των φράσεων που τους δίνουμε), να εξοικειωθούν με τις δυνατότητες του προγράμματος, ειδικότερα με τη γραμμοσκίαση και την εισαγωγή λέξεων, αρχικά, και ενός μεγαλύτερου μέρους του κειμένου, αργότερα. Για να φαίνεται η λέξη που εισήγαγαν, μπορούν να τη χρωματίζουν και έτσι να θυμούνται να εφαρμόζουν αυτά που έμαθαν σε επόμενες δραστηριότητες ή να παρατηρούν τις αλλαγές του κειμένου, να συγκρίνουν τα αποτελέσματα του ατομικού και του συλλογικού πλαισίου εργασίας συζητώντας παράλληλα και μεταγνωστικά θέματα. Τα παιδιά που τα καταφέρνουν καλύτερα μπορούν να βοηθήσουν εκείνα που προχωρούν πιο αργά, αφού τους υπενθυμίσουμε τους όρους της συνεργατικής μάθησης (βλ. Α τόμο σχετικό κεφάλαιο), για τον τρόπο που η βοήθεια αυτή πρέπει να γίνεται. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Τα παιδιά μπορούν να εργαστούν σε δραστηριότητες του τύπου: συμπλήρωσε τα ουσιαστικά, τα επίθετα ή τις μετοχές που λείπουν συμπλήρωσε το σωστό τύπο του ρήματος βάλε τη σωστή κατάληξη στη σωστή θέση συμπλήρωσε το κείμενο με τις κατάλληλες λέξεις. Έπειτα χρωμάτισε τις λέξεις που τοποθέτησες Μπορούμε επίσης, αντί της συμπλήρωσης κενών σε μία φράση, να κατασκευάσουμε και άλλου τύπου δραστηριότητες, όπως ακροστιχίδες, αντιστοιχίσεις εννοιών, γεγονότων, σταυρόλεξα χρονολογικούς πίνακες κ.τ.λ. και να βάλουμε σε χωριστό πίνακα τις λέξεις που θέλουμε να ταιριάξουν, ώστε να τις πάρουν οι μαθητές από εκεί που βρίσκονται και να τις μεταφέρουν στην κενή θέση που τους ταιριάζει. Παράδειγμα δραστηριότητας:«η λέξη που λείπει» Στις παρακάτω δραστηριότητες* υπάρχουν ορισμένες φράσεις με κενά λέξεων. Αυτό που ζητούμε από τα παιδιά είναι να «κόψουν» την κατάλληλη λέξη από ένα πίνακα των κενών λέξεων και να την (*) Οι δραστηριότητες αυτές σε ηλεκτρονική μορφή για το μαθητή υπάρχουν στο συνοδευτικό CD ή στη διεύθυνση: www.raptis-telis.gr
20 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ μεταφέρουν δίπλα από τις επεξηγηματικές τελείες της αντίστοιχης φράσης. Α Δραστηριότητα Το φαγητό της Μαρίας είναι πολύ Κρατούσε στο χέρι μια.τσάντα. Ο Ελύτης είναι ποιητής. Φόρεσε το.πουλόβερ, γιατί κάνει κρύο. Είσαι πολύ ντυμένος κλόουν. Το νερό της πηγής ήταν. Η.κοπέλα πέρασε το δρόμο. Στον ουρανό δέσποζε ένας..ήλιος. αστείος, λαμπερός, όμορφη, δερμάτινη, μάλλινο, δροσερό, σπουδαίος, νόστιμο, σκληρό, μαλακό Ξάπλωσε στο... μαξιλάρι. Έσπασε το.καρύδι με τα δόντια. Ο πίνακας των λέξεων που λείπουν είναι: Συζήτησε στην ομάδα σου Τι μέρος του λόγου είναι οι λέξεις που συμπλήρωσες; Σε ποιο ουσιαστικό αναφέρονται; Πώς ονομάζουμε στο συντακτικό τις λέξεις που προσδιορίζουν ουσιαστικά και φανερώνουν μια μόνιμη ιδιότητά τους; Εναλλακτική Δραστηριότητα Η παρακάτω άσκηση είναι επίσης ένα παράδειγμα παρόμοιας δραστηριότητας για το μάθημα της Ιστορίας, που βασίζεται σε αποσπάσματα κειμένου από το βιβλίο του δασκάλου της ΣΤ Δημοτικού. (Θα μπορούσε όμως να επιλέξει κανείς κείμενο από άλλες, αυθεντικές ιστορικές ή λογοτεχνικές πηγές). Γράφουμε σε μια σελίδα το εξής κείμενο για τα παιδιά: «Στο παρακάτω κείμενο υπάρχουν κενά. Οι λέξεις που λείπουν βρίσκονται μέσα στον πίνακα. Καθώς διαβάζεις το κείμενο, συμπλήρωσε το κάθε κενό επιλέγοντας μία από τη λέξεις που, κατά τη γνώμη σου, ταιριάζουν με το νόημα του κειμένου» Τριπολιτσάς, ιδιοφυΐα, Πελοπόννησος, Τούρκος, αντίκτυπος, σχέδιο, κλοιό, Ανδρούτσος, Βαλτέτσι, Αλαμάνα, Στερεοελλαδίτες. Αποσπάσματα: «Από το σημείο αυτό αρχίζει να διαφαίνεται η στρατιωτική...του Θ. Κολοκοτρώνη. Η απόφασή του για την πολιορκία της... με όλες τις δυνάμεις είχε στρατηγική σπουδαιότητα. Αν έπεφτε η Τριπολιτσά, ο...στο εσωτερικό και το εξωτερικό θα ήταν μεγάλος. Η...ουσιαστικά θα είχε απελευθερωθεί». «Ο... αρχιστράτηγος, Χουρσίτ, που βρισκόταν στα Γιάννενα, ανήσυχος για την επανάσταση, εκπόνησε κι αυτός το δικό του...». «Η πρώτη στρατιά, αν και έφθασε έγκαιρα, στην προσπάθειά της να διασπάσει τον... που είχε στηθεί γύρω από την Τριπολιτσά, ηττήθηκε στο...». «Αλλά και η άλλη τουρκική στρατιά δεν είχε καλύτερη τύχη. Το βάρος της απόκρουσης έπεσε στους... οπλαρχηγούς. Ο Διάκος στην..., αφού πολέμησε ηρωικά, πιάστηκε αιχμάλωτος κι ύστερα σουβλίστηκε. Εκδίκηση πήρε λίγες μέρες αργότερα ο... στο Χάνι της Γραβιάς». Εκτίμηση της δραστηριότητας: Αυτή η δραστηριότητα μας δίνει τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε το βαθμό εξοικείωσης των παιδιών με τη χρήση του υπολογιστή και ειδικότερα στο να μεταφέρουν και να εισάγουν λέξεις ή να διορθώνουν ένα κείμενο, αλλά και τις δεξιότητές τους στη χρήση γραμματικών και συντακτικών γλωσσικών τύπων και την άνεση με την οποία συσχετίζουν ορισμένες έννοιες. Μπορούμε επίσης να εντοπίσουμε τις τυχόν παρανοήσεις τους πάνω στο θέμα του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου και μας δίνεται η αφορμή να ξανασυζητήσουμε πάνω στα παραδείγματα της άσκησης, τα ζητήματα που έχουν ιδιαίτερη εκπαιδευτική αξία. Η συμπλήρωση βέβαια λέξεων που λείπουν από ένα έτοιμο και προκατασκευασμένο κείμενο δεν απαιτεί νοητικές διεργασίες υψηλού επιπέδου, α- πλώς διευκολύνει την ανάκληση πληροφοριών και γνώσεων. Όταν όμως πρόκειται για ένα κείμενο, που δεν το έχουν ξαναδιαβάσει τα παιδιά και είναι προσεκτικά επιλεγμένο, ώστε να προσανατολίσει την προσοχή τους σε ορισμένα γεγονότα, πρόσωπα ή ιδέες, που χρειάζονται κάποιο βαθμό σκέψης, ή έχει από μόνο του εύστοχες κρίσεις και λογοτεχνική αξία, προχωρούσε με ένα παραπέρα βήμα, από την απλή απομνημόνευση πληροφοριών στην υποβοήθηση του χτισίματος της γνώσης.
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 21 Επεξεργαστής Κειμένου Αντιγραφή και επικόλληση 4η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Ο στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι παρόμοιος με αυτόν της προηγούμενης, δηλαδή η εξοικείωση των παιδιών τόσο με τη διαδικασία της αποκοπής και της αντιγραφής, όσο και με τη διαδικασία της επικόλλησης ενός κομματιού από ένα κείμενο σε μια άλλη καθορισμένη θέση. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Όπως τονίστηκε ήδη στην εισαγωγή αυτού του κεφαλαίου, η δυναμική και η ευελιξία του κειμενογράφου είναι κάτι που μας επιτρέπει τη μεγαλύτερη δυνατή ελευθερία χειρισμού των λέξεων. Με τη χρήση των δυνατοτήτων της διαγραφής και της εισαγωγής, η επεξεργασία ενός κειμένου στον υπολογιστή, αντίθετα με το γράψιμο στο χέρι, γίνεται σαφώς πιο εύκολη και τακτική. Η επεξεργασία του κειμένου - ανάλογα με τις ανάγκες μας - είτε για τη συμπλήρωσή του, είτε για την αναθεώρηση και την σύνοψή του, είναι πολύ εύκολη με τον κειμενογράφο, ο οποίος προσφέρει επίσης και τη δυνατότητα αμέτρητων διορθώσεων. Μεθόδευση: Προτού ξεκινήσει η δραστηριότητα, είναι καλό να προηγηθεί μια συζήτηση με τα παιδιά, που θα αναφέρεται σε ορισμένες μεθόδους και τεχνικές για να πετύχουμε ένα σύντομο κείμενο, που να είναι όχι μόνον καθαρό και ευανάγνωστο, αλλά και σαφές και συνοπτικό, με συνοχή και εξέλιξη στη σκέψη μας. Προς το παρόν, μπορούμε να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στο ρόλο των παραγράφων και τη σημασία τους για την ανάπτυξη των σκέψεών μας σε γραπτή μορφή. Ενδεικτικά γράφουμε στην οθόνη ένα κείμενο, του οποίου οι παράγραφοι δεν βρίσκονται σε λογική σειρά ή φαίνονται ασύνδετες μεταξύ τους. Σημειωτέον ότι είναι καλό τα παιδιά να έχουν και από ένα τυπωμένο αντίγραφο του κειμένου, γιατί είναι προτιμότερο να διαβάζει κανείς ένα κείμενο στο χαρτί, παρά στην οθόνη. Με τη συμμετοχή των μαθητών κάνουμε ορισμένες αλλαγές στο κείμενο, για να κατανοήσουν τι περίπου επιδιώκουμε με τις διευκολύνσεις του Επεξεργαστή Κειμένου και τους προϊδεάζουμε για τα πλεονεκτήματά του και την οικονομία ενέργειας που επιτυγχάνουμε με τη χρήση του. Εξηγούμε στη συνέχεια στα παιδιά ότι πολλές φορές, όταν γράφουμε ένα κείμενο συχνά κρίνουμε ότι χρειάζεται να το ανασυντάξουμε και, για να «δένει» καλύτερα ο λόγος μας, αλλάζουμε τη σειρά των παραγράφων, των λέξεων και των νοημάτων, ανανεώνοντας και ανακατασκευάζοντας τις σκέψεις μας. Τονίζουμε ότι αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό, γιατί η γραπτή έκφραση δεν είναι μια διαδικασία «μια και έξω» και μπορούμε να την επεξεργαστούμε περισσότερο από ό,τι στον αυθόρμητο, προφορικό λόγο. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Όλες οι δραστηριότητες αυτού του τύπου χρειάζονται μια προεργασία από το δάσκαλο, σύμφωνα με τους μαθησιακούς στόχους που επιδιώκει. Τέτοιες δραστηριότητες, που προϋποθέτουν και τα κατάλληλα προσχεδιασμένα κείμενα, μπορεί να είναι: Άλλαξε τη σειρά των προτάσεων σε ένα κείμενο, με τέτοιο τρόπο, ώστε να μη διαταραχθεί, αλλά να βελτιωθεί η νοηματική του συνέχεια. Γράψε τις παρακάτω λέξεις ή προτάσεις σε μία από τις κατηγορίες του πίνακα, που ακολουθία (π.χ., : τα ζώα και τα φυτά ή τα στερεά, τα υ- γρά και τα αέρια ή τα παράγωγα των παρακάτω λέξεων αλλά και άλλες κατηγοριοποιήσεις που βοηθούν στη γνωστική ανάπτυξη των μαθητών σε οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο. Βάλε στη σωστή χρονική σειρά τα γεγονότα που περιγράφονται στις ανακατεμένες παραγράφους του κειμένου, που μόλις διάβασες. Κατόπιν, διάλεξε κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις ή φράσεις και επικόλλησέ τις στην αρχή μιας παραγράφου, ώστε όλες μαζί οι παράγραφοι να «δένουν» περισσότερο μεταξύ τους. Οι λέξεις είναι: «μόλις», «μετά από», «επίσης», «έτσι», «οπότε», «καθώς», «από τα παραπάνω φαίνεται...» κτλ. Σκέψου ποια από τις παρακάτω παραγράφους ταιριάζει καλύτερα για α) εισαγωγή σε ένα θέμα β) διατύπωση μιας γενικότερης άποψης πάνω στο θέμα γ) δικαιολόγηση της γενικής αυτής άποψης με έναν αριθμό επιχειρημάτων και άλλων απόψεων, που έχουν σχέση με διαφόρους τομείς της ζωής δ) παράθεση και μιας αντίθετης άποψης, που περιορίζει την απόλυτη ισχύ όσων υποστηρίχθηκαν προηγουμένως δ) «κλείσιμο» του κειμένου, με σύντομη ανακε-
22 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ φαλαίωση και διατύπωση ερωτημάτων, που, συνδέονται με το θέμα και παραμένουν ακόμη ανοιχτά για παραπέρα συζήτηση. Εκτίμηση της δραστηριότητας: Με αυτού του είδους τις ασκήσεις τα παιδιά, στην προσπάθεια τους να κατανοήσουν τις ιδέες του συγγραφέα, μαθαίνουν το προσεκτικό διάβασμα ενός κειμένου και ασχολούνται με την επίλυση γνωστικών ή νοηματικών προβλημάτων, ή εισάγονται σε μοντέλα οργάνωσης των νοημάτων ενός κειμένου. Συγχρόνως, εξοικειώνονται με τις λειτουργίες και τις ευκολίες που παρέχει το λογισμικό του κειμενογράφου. ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Τροποποίησε το κείμενο Επεξεργαστής Κειμένου Τοποθέτησε τις παρακάτω παραγράφους με κάποια λογική σειρά, ώστε στο κείμενο που θα συνθέσεις να υπάρχει νόημα. Είναι δυνατόν να υπάρχουν διαφορετικές εννοιολογικές διατάξεις, χωρίς να αλλοιώνεται το κεντρικό νόημα του κειμένου. Πολλές φορές αναρωτιέμαι που άραγε να βρίσκονται κρυμμένα τα σύνορα ανάμεσα στον άνθρωπο και στο ζώο που η καρδιά του δεν ξέρει καμιά μελλούμενη γλώσσα. Μέσ από ποιον πρωτόγονο παράδεισο, σε ποια μακρινή αυγή της δημιουργίας, περνούσε το απλοϊκό δρομάκι όπου ανταμώνονται οι καρδιές τους; Τα πολυπατημένα αχνάρια που άφηναν εκεί τόσο καιρό τα βήματά τους, δεν έχουν ακόμη σβηστεί, μ όλο που η συγγένειά τους έχει από καιρό λησμονηθεί. Ωστόσο κάποτε, στο άκουσμα κάποιας δίχως λόγια μουσικής, ξυπνάει μεμιάς η θαμπή θύμηση, και το ζώο κοιτάζει του ανθρώπου το πρόσωπο με τρυφερή εμπιστοσύνη, και ο άνθρωπος σκύβει και το βλέπει και το βλέπει στα μάτια με γλυκιά στοργή. Είναι σάμπως ν ανταμώνονται οι δυο φίλοι που φορούν μάσκες, και κάτω από τις μάσκες τους ν αναγνωρίζουν αόριστα ο ένας τον άλλον. Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ Οι παράγραφοι του παραπάνω κειμένου είναι με τη σωστή λογική σειρά. Ο δάσκαλος θα πρέπει να δώσει το κείμενο με ανακατεμένες τις παραγράφους
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 23 Επεξεργαστής Κειμένου Αναδιατύπωση κειμένου 5η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι τα παιδιά να εξοικειωθούν, μέσω του κειμενογράφου, με τη λειτουργία της διαγραφής και της εισαγωγής λέξεων σ ένα κείμενο, ενόσω το γράψιμό τους βρίσκεται σε διαδικασία εξέλιξης. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Ο κειμενογράφος εξασφαλίζει πολλές ευκολίες για την επεξεργασία και την αναδιατύπωσή ενός κειμένου. Οι βασικές λειτουργίες του υπολογιστή, τις οποίες θα χρειαστούν γι αυτήν την δραστηριότητα τα παιδιά, είναι η μετακίνηση από γραμμή σε γραμμή κατά βούληση, η εισαγωγή και διαγραφή κειμένου, η αποθήκευση και η εκτύπωση. Μεθόδευση: Ετοιμάζουμε και αποθηκεύουμε στο δίσκο πολλά διαφορετικά κείμενα σχετικά κατάλληλα για το επίπεδο των παιδιών. Τα κείμενα αυτά μπορούν να προέρχονται από οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο του αναλυτικού προγράμματος και προσπαθούμε η συγκεκριμένη δραστηριότητα, παράλληλα με τους παιδαγωγικούς της στόχους, να στηρίζει συγχρόνως την εξέλιξη της επιδεξιότητας των παιδιών στη χρήση του υπολογιστή. Αξίζει να τονίσουμε στα παιδιά πόσο σημαντική είναι η σαφήνεια, η συντομία και η περιεκτικότητα ενός κειμένου, ιδιαίτερα σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως είναι η αγγελία, η πρόσκληση, ένα άρθρο με περιορισμένο αριθμό λέξεων, μια περίληψη κτλ. Δείχνουμε στα παιδιά θεματολογικά όμοια κείμενα γραμμένα από διαφορετικά πρόσωπα, ή κάποια κείμενα που να περιέχουν σαφέστατα παραδείγματα επαναλήψεων και πλεονασμών, ή ακόμα ένα αρχικό κείμενο μαζί με τη διορθωμένη εκδοχή του ίδιου κειμένου, όπου ο αριθμός των λέξεων έχει μειωθεί και τους ζητούμε να επισημάνουν τις διαφορές των δύο κειμένων. Μπορούμε επίσης να δώσουμε στα παιδιά ένα κομμάτι κειμένου ορισμένης έκτασης, το οποίο πρέπει στη συνέχεια να το επεξεργαστούν, με βάση κάποιο συγκεκριμένο αριθμό λέξεων. Η έκταση, ο αριθμός και το είδος των λέξεων εξαρτάται από τη γλωσσική ικανότητα των παιδιών. Τα παιδιά θα εργαστούν στην οθόνη και δεν θα αντιγράψουν απλά τη συντομευμένη εκδοχή τους που την έχουν γράψει προηγουμένως στο χαρτί. Βεβαιωνόμαστε ότι τα παιδιά έχουν λάβει υπόψη τον όρο σχετικά με τον περιορισμό του αριθμού των λέξεων που πρέπει να γράψουν. Εάν δεν καταφέρουν να τελειώσουν την δραστηριότητά τους, μπορούν να αποθηκεύσουν το κείμενο και να επανέλθουν σ αυτό την επόμενη μέρα. Το κείμενο της δραστηριότητας αυτής είναι α- πόσπασμα από λογοτεχνικό βιβλίο. Με τις προσθαφαιρέσεις των λέξεων που θα κάνουν τα παιδιά, ίσως δουν τις διαφορές ως προς την οικονομία λέξεων ή την ανάπτυξη του κειμένου. Αντίθετα όμως από αυτά που τους είπαμε στην αρχή, αξίζει να διαπιστώσουν ότι το μικρό αυτό παράδειγμα δεν θα μπορούσε ίσως να ήταν καλύτερο, παρά μόνον έτσι όπως το έγραψε ο συγγραφέας, ζητώντας τους να κάνουν και μόνοι τους τις συγκρίσεις. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Όπως έχει επανειλημμένα τονιστεί, οι δραστηριότητες πρέπει να συμβαδίζουν με την αντιληπτική ικανότητα των παιδιών. Ενδεικτικά προτείνουμε: Εμπλουτισμό κειμένου με επίθετα. Να γραφεί με καθορισμένο αριθμό λέξεων το νόημα του κειμένου. Να μεγαλώσουν προτάσεις χωρίς να αλλοιωθεί το νόημά τους. Αποκωδικοποίηση του βασικού κρυμμένου μηνύματος του κειμένου. Να αλλάξει το τέλος μιας ιστορίας. Να γραφούν αγγελίες, που να είναι όσο γίνεται πιο σύντομες και σαφείς και συγχρόνως, περιεκτικές και να γίνει διαγωνισμός ανάμεσα στις ομάδες για το ποιες από αυτές τήρησαν καλύτερα αυτούς τους όρους. Εκτίμηση της δραστηριότητας: Η συγκεκριμένη δραστηριότητα θα μας δώσει τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε την γραπτή έκφραση των παιδιών και ειδικότερα τη σύνταξη, τη γραμματική, την ορθογραφία, τη νοηματική ακρίβεια και τη χρήση των σημείων στίξης. Επίσης θα έχουμε τη δυνατότητα να κρίνουμε με πόση αυτοπεποίθηση, τα παιδιά, χειρίζονται τον Επεξεργαστή Κειμένου για να διορθώσουν και να επεξεργαστούν το κείμενο μέσα από τη χρήση της διαγραφής, της εισαγωγής και της αντικατάστασης λέξεων, στο πλαίσιο μιας αυθεντικής δραστηριότητας (π.χ., γράμμα στο δήμαρχο, πρόσκληση γονέων στη σχολική εορτή ή
24 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ άλλη εκδήλωση, αφιέρωση σε βιβλίο που δωρίζουν στη μητέρα τους, σε φίλο/φίλη κ.ά) Αναδιατύπωση κειμένου Επεξεργαστής Κειμένου ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Μπορείς να ξαναγράψεις το παρακάτω κείμενο με τους εξής τρόπους, χωρίς να αλλάξει το νόημά του: Με περισσότερες λέξεις (π.χ. προσθέτοντας επίθετα, μετοχές, συνδέσμους, νέα σημεία στίξης ή αναπτύσσοντας περισσότερο κάποια σημεία μιας περιγραφής κ.ά ). Με λιγότερες λέξεις (π.χ. αφαιρώντας επίθετα, επιρρήματα, επαναλήψεις.) Επεξεργαστής Κειμένου Ο ξανθός Ιππότης Ε ΤΑΞΗ Σ ΤΑΓΙΑΔΕΣ Άξαφνα, με μιαν απότομη κίνηση, έβαλε τα λουλούδια, τα κόκκινα τριαντάφυλλα, στα χέρια του κοριτσιού, έκανε απότομη στροφή, κατέβηκε τη σκάλα γρήγορα-γρήγορα, βγήκε έξω. Από ψηλά, στο τρίτο πάτωμα, ακουγότανε το ακορντεόν να παίζει ένα χαρούμενο σκοπό, τράβηξε μες στη σκοτεινή νύχτα, τα χέρια του ήτανε άδεια τώρα, το στήθος του άδειο τώρα. Αντώνης Σαμαράκης Απαγγείλετε στην ομάδα σας το κείμενο με τις αλλαγές που κάνατε, καθώς και το πρωτότυπο κείμενο του Σαμαράκη. Συζητήστε πώς κατάφερε ο συγγραφέας να μας δώσει μια αφήγηση ζωντανή και συναρπαστική γράφοντας αυτό το κομμάτι με το δικό του, ασυνήθιστο τρόπο.
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 25 Επεξεργαστής Κειμένου Μορφοποίηση κειμένου 6η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι να εξοικειωθούν τα παιδιά με τις λειτουργίες της μορφοποίησης του κειμένου, όπως η στοίχιση στο κέντρο (κεντράρισμα) και η ευθυγράμμιση του περιθωρίου. Επίσης, να αρχίσουν να εξασκούνται περισσότερο στην αποθήκευση και την εκτύπωση του κειμένου. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Ένα σωστά γραμμένο κείμενο, για να είναι δυνατό να αναγνωρίζεται από άλλους, θα πρέπει πέραν της σωστής κατανοητής συντακτικής διατύπωσης και της ορθογραφίας, να παρουσιάζει αισθητική εμφάνιση σύμφωνη με ορισμένες - και συχνά τυποποιημένες - προδιαγραφές, δηλαδή να είναι σωστά μορφοποιημένο ως προς τις παραγράφους του που θα έχουν συνοχή μεταξύ τους και θα σχηματίζουν μια ενιαία και εξελισσόμενη δομή με τα κενά διαστήματα και τους τίτλους, την αλλαγή των παραγράφων κτλ. Για παράδειγμα, διαφορετικά μορφοποιούμε ένα πεζό από ένα ποίημα, μια επιστολή από μια αφίσα. Είναι γενικά παραδεκτό απ όσους ασχολούνται επαγγελματικά με την τυπογραφία, ότι το μάτι μπορεί να απορροφήσει ένα κείμενο αρκετά πιο εύκολα όταν ακολουθεί κάποιους γραφίστικους και αισθητικούς κανόνες. Μπορούμε να συνδυάζουμε τη δραστηριότητα αυτή με τη διδασκαλία της σχετικής ενότητας στο μάθημα της Γλώσσας, κατά την οποία οι μαθητές καλούνται να αντιληφθούν τη διαφοροποίηση της γλώσσας, της δομής και της διαφοροποιημένης εμφάνισης των διαφόρων τύπων κειμένων. Τα παιδιά χρησιμοποιούν τις δυνατότητες του υπολογιστή για να πειραματιστούν ελεύθερα με τις ευκολίες που παρέχει ο κειμενογράφος, προτού εκτυπώσουν την τελική τους εκδοχή. Στόχος της δραστηριότητας είναι η διαμόρφωση ενός κειμένου μέσα σε ένα ξεχωριστό πλαίσιο. Τα παιδιά πετυχαίνουν έντονη οπτική επαφή με τη δουλειά τους κάτι που εμπλουτίζει και καλυτερεύει τη γραπτή τους έκφραση, τόσο στην οθόνη όσο και στο χαρτί. Για να ενισχύσουμε μάλιστα την επικοινωνία και αλληλο-ενίσχυση μεταξύ των ομάδων, ζητούμε από αυτές να δημιουργήσουν ένα καλλιτεχνικής φύσεως κείμενο με το ίδιο θέμα, για παράδειγμα, μία αφίσα και κατόπιν να ανταλλάξουν τις εκτυπώσεις τους, για να ψάξουν να βρουν σε κάθε μία από κάποια ωραία ιδέα. Στη συνέχεια, τους ζητούμε να κάνουν μια σύνθεση, στην οποία να υιοθετούνται ορισμένες ιδέες των άλλων, κατά τρόπο που να ταιριάζει με τις δικές τους. Μεθόδευση: Παρουσιάζουμε στα παιδιά παραδείγματα κειμένων, τα οποία έχουν μορφοποιηθεί με ένα ελκυστικό τρόπο, έτσι ώστε να λειτουργήσει ως ερέθισμα για την παραγωγή ιδεών. Τονίζουμε ότι ο υπολογιστής παρέχει κάποιες απλές τεχνικές, όπως το κεντράρισμα και η ευθυγράμμιση περιθωρίου, κάτι το οποίο εξασφαλίζει αισθητική σ ένα κείμενο και ταυτόχρονα το κάνει οπτικά ευχάριστο, πράγμα, που δεν καταργεί βέβαια την αξία του χειρόγραφου, όμως με τον υπολογιστή εξασφαλίζουμε μεγαλύτερη οικονομία χρόνου και α- κρίβεια, χωρίς μετρήσεις και λανθασμένες απόπειρες, εξ αιτίας των οποίων αχρηστεύεται και το καλό μέρος του κειμένου. Εάν κρίνουμε σκόπιμο, δείχνουμε στα παιδιά περισσότερα παραδείγματα μορφοποιημένων κειμένων με ελκυστικό τρόπο. Τους υπενθυμίζουμε τη χρήση των σωστών πλήκτρων της μορφοποίησης και την τεχνική της αποθήκευσης και της εκτύπωσης. Τους τονίζουμε και πάλι ότι είναι βασικό για την εξάσκησή τους να γράφουν στην οθόνη απ ευθείας και να πειραματίζονται ελεύθερα πάνω σ αυτήν, χρησιμοποιώντας την ευελιξία που τους προσφέρει ο κειμενογράφος παρά να έλθουν στον υπολογιστή με έτοιμες ιδέες. Είναι επίσης καλό να εξηγήσουμε στα παιδιά γιατί πρέπει να επιλέγουν το μέγεθος της γραμματοσειράς από την αρχή και όχι κατά τη διάρκεια της μορφοποίησης, καθώς το τελευταίο θα διαταράξει τη διάταξη της σελίδας. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί ότι είναι σημαντικό να δημιουργούνται πραγματικές και αληθοφανείς αφορμές στα παιδιά για να γράψουν. Με αυτό τον τρόπο τα βοηθάμε να κάνουν χρήση του υπολογιστή για πραγματικούς σκοπούς. Γι αυτό το λόγο πρέπει να επινοήσουμε ορισμένες ιδέες, ώστε το γράψιμό τους να δένει οργανικά με τις ανάγκες τους. Αυτό μπορεί να γίνει, με παιδιά από άλλο σχολείο, με πρώην μαθητές, με μια τοπική επιχείρηση και άλλα. Η αλληλογραφία με μαθητές του εξωτερικού προσφέρει εξαιρετικές ευκαιρίες πολύπλευρου αναλυτικού προγράμματος και η πρόσβαση στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο επεκτείνει αυτές τις δυνατότητες. Όταν τα κείμενα αποθηκευτούν
26 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ και εκτυπωθούν, μπορούν να σχεδιαστούν, να κοπούν και να επικολληθούν κάπου αλλού, να τονιστεί με χρώμα το σχήμα τους, να φυλαχτούν ώστε να γίνουν ορισμένες βελτιώσεις, όταν οι μαθητές μάθουν περισσότερα πράγματα, π.χ., να ζωγραφίζουν, να σαρώσουν εικόνες κ.ά.. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Δίνονται παρακάτω κάποιες ενδεικτικές ιδέες ως αφορμή για μορφοποίηση κειμένου: να γραφεί μια επιστολή σε μία εφημερίδα. να γραφεί ένα γράμμα παραπόνων σε κάποιο κανάλι τηλεόρασης. να γραφεί ένα γράμμα ευχαριστήριο. να γραφεί μία αφιέρωση για κάθε μέλος της ομάδας τους και να μπουν όλες, μαζί με τις φωτογραφίες τους, στο λεύκωμα ή το ημερολόγιο της τάξης. Εκτίμηση της δραστηριότητας: Αυτή η δραστηριότητα θα σας βοηθήσει να κάνετε εκτιμήσεις για την γλωσσική ικανότητα, την γραπτή έκφραση, την ορθογραφία και το λογοτεχνικό ύφος των παιδιών. Επίσης θα έχετε τη δυνατότητα να αξιολογήσετε τη γλωσσική επάρκεια μέσω του περιεχομένου, της ποικιλίας και του ενδιαφέροντος των κειμένων, καθώς επίσης με πόση αυτοπεποίθηση τα παιδιά καταφέρνουν να αποδώσουν τις κατάλληλες πληροφορίες μέσω μιας συγκεκριμένης δομής. Θα αξιολογήσετε με πόση άνεση τα παιδιά κάνουν χρήση της Πληροφορικής για δημιουργία, επεξεργασία και μορφοποίηση κειμένου για συγκεκριμένους σκοπούς και για να μεταβιβάσουν πληροφορίες μέσα σε αυτό. ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Παρατήρησε προσεκτικά το παρακάτω παράδειγμα. Γράψε έπειτα μέσα στο πλαίσιο ένα δικό σου παιδικό τραγουδάκι. -Προσπάθησε να θυμηθείς κάτι σχετικό με σύννεφα-ουρανό κλπ.. ΑΝ ΑΝ ΟΛΑ ΑΝ ΟΛΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ ΠΙΑΝΑΝ ΠΙΑΝΑΝ ΓΕΡΑ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΑΓΟΡΙΑ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ Ο ΚΥΚΛΟΣ ΘΑ ΓΙΝΟΤΑΝΕ ΠΟΛΥ ΠΟΛΥ ΜΕΓΑΛΟΣ ΚΑΙ ΟΛΟΚΛΗΡΗ ΤΗ ΓΗ ΜΑΣ ΘΑ ΑΓΚΑΛΙΑΖΕ ΘΑΡΡΩ.
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 27 Επεξεργαστής Κειμένου Δημοσιογραφικό 7η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι η προετοιμασία και η έκδοση ενός περιοδικού ή μιας εφημερίδας για επικοινωνιακούς σκοπούς. Μέσα από αυτή τη δραστηριότητα τα παιδιά θα έχουν την δυνατότητα να ξαναγράψουν ένα άρθρο μιας εφημερίδας, μια άλλη ιστορία ή ένα κείμενο, για ένα συγκεκριμένο κοινό, όπως μικρότερα παιδιά, γονείς κλπ. Τα παιδιά θα ακολουθήσουν την πρακτική των δημοσιογράφων, οι οποίοι προσαρμόζουν υπάρχουσες ειδήσεις και κείμενα στο ιδιαίτερο ύφος της εφημερίδας τους και του αναγνωστικού τους κοινού. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Το λογισμικό του κειμενογράφου εξασφαλίζει πολλές ευκολίες για την επεξεργασία και την αναδιατύπωση ενός κειμένου. Εύκολα ένα κείμενο στην οθόνη μπορεί να ξαναγραφτεί με διαφορετική σειρά, να εμπλουτιστεί ή να συντομευτεί. Οι λειτουργίες της διαγραφής, της αντιγραφής, της αποκοπής, της επικόλλησης και της εισαγωγής προσφέρουν πολλές δυνατότητες στο γραπτό λόγο. Μεθόδευση: Δείχνουμε στα παιδιά παραδείγματα για το πώς ένα θέμα παρουσιάζεται με διαφορετικούς τρόπους σε περιοδικά ή εφημερίδες και συζητούμε τις ομοιότητες και τις διαφορές στο ύφος, στο λεξιλόγιο, στην οπτική και ούτω καθ εξής. Τους ζητούμε να παρατηρήσουν ιδιαίτερα το διαφορετικό ύφος γραφής. Εάν θεωρήσουμε σκόπιμο, κάνουμε μια ανοιχτή συζήτηση με τα παιδιά για το τι είναι σημαντικό σε μια είδηση και τι μηνύματα μεταφέρει Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει τα παιδιά να κάνουν συγκρίσεις και να διατυπώσουν κρίσεις και απόψεις. Εξηγούμε στα παιδιά τη δουλειά που πρέπει να κάνουν, τα αφήνουμε να επιλέξουν τη δική τους ιστορία από κανονικές εφημερίδες ή περιοδικά και τους ζητούμε να ξαναγράψουν την ιστορία που επέλεξαν, με τέτοιο τρόπο που να αρμόζει να διαβαστεί από μικρά παιδιά. Μπορούμε σ αυτήν εδώ τη δραστηριότητα να αφήσουμε τα παιδιά να εργαστούν στην αρχή με χαρτί και μολύβι, κάτι που θα τα βοηθήσει να κρατήσουν σημειώσεις και να συλλάβουν συνολικά κάποιες ιδέες, αλλά και να εκτιμήσουν τις ευκολίες που παρέχει η χρήση του υπολογιστή στην επεξεργασία κειμένου. Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Ενδεικτικά προτείνουμε κάποιες δραστηριότητες, οι οποίες πρέπει να εφαρμοστούν ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες των μαθητών, τη γλωσσική τους ικανότητα και τις δυνατότητές τους στη γραπτή έκφραση. Ζητούμε από τα παιδιά να γράψουν μόνο τα σημαντικότερα σημεία μιας είδησης. Ζητούμε να ξαναγράψουν ένα κείμενο και να το κάνουν διασκεδαστικό. Ζητούμε ένα τυπικό γράμμα να το ξαναγράψουν σε πιο φιλικό ύφος. Ζητούμε από τα παιδιά να ξαναγράψουν ένα κείμενο για ένα ιδιαίτερο κοινό π.χ. έναν άλλο λαό, ένα λιγότερο εκπαιδευμένο άτομο, στη γλώσσα της νεολαίας, του λογοτέχνη, του πολιτικού κ.τ.λ. Εκτίμηση της δραστηριότητας: Η συγκεκριμένη δραστηριότητα μας δίνει τη δυνατότητα να εκτιμήσουμε πόσο καλά τα παιδιά εκμεταλλεύονται τις δυνατότητες που τους παρέχει ο κειμενογράφος, για να μεταβιβάσουν πληροφορία σε μορφή κειμένου και να ξαναγράψουν ένα κείμενο για ειδικό σκοπό. Δίνονται επίσης ευκαιρίες να αξιολογήσουμε τη γλωσσική ικανότητα των παιδιών στη γραπτή έκφραση, τη σαφήνεια και την καθαρότητα του λόγου τους, την ορθογραφία τους, τη σύνταξή τους και τη χρήση των σημείων στίξης, την κατανόηση της διαφορετικότητας του ύφους ενός κειμένου κτλ. Όταν ο υπερτονισμός ορισμένων χαρακτηριστικών ενός τύπου κειμένου, π.χ., οι υπερβολές και οι υποσχέσεις των πολιτικών, η σοβαρότητα και η τυπικότητα ενός επίσημου εγγράφου, η χρήση ιδιωματικής γλώσσας μιας υπο-κουλτούρας σε χώρο επίσημο κτλ, διασκεδάζει τα παιδιά και τα βοηθάει να κάνουν κάποιες διαφοροποιήσεις, αρκεί βέβαια να φροντίσουμε να επισημανθεί και ο κίνδυνος της δημιουργίας στερεοτύπων.
28 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Επεξεργαστής Κειμένου Φτιάξε Ειδήσεις Εφημερίδα Ο Βάτραχος - Παρακάτω υπάρχει μια είδηση που χρειάζεται να ξαναγραφτεί πιο απλά, χωρίς να αλλάξεις το νόημά της, έτσι ώστε να γίνει κατανοητό από μικρότερους μαθητές. - Σκέψου προσεκτικά το κοινό στο οποίο θα απευθυνθείς. Ανησυχητικά είναι τα στοιχεία που προκύπτουν από τις εκθέσεις ειδικών οι οποίες θα παρουσιαστούν στο Παγκόσμιο Φόρουμ για το Νερό. Τα νούμερα μιλάνε από μόνα τους: ένας στους πέντε κατοίκους του πλανήτη, δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό και ένας στους δύο, δεν έχει σύνδεση με αποχετευτικό δίκτυο. Αποτέλεσμα: 3,4 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που συνδέονται με το νερό, οι μισοί από τους οποίους είναι παιδιά. Συγχρόνως οι μισές λίμνες και τα ποτάμια της Ευρώπης και της Β. Αμερικής αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα ρύπανσης. Στις αναπτυσσόμενες χώρες πολλοί υδρόβιοι οργανισμοί, είτε έχουν εξαφανιστεί είτε απειλούνται με εξαφάνιση. εδομένης της κατάστασης οι επιστήμονες εκτιμούν ότι είναι δυνατό να προκληθεί μια «παγκόσμια κρίση νερού» από τρία συνεχόμενα χρόνια ξηρασίας, πλημμύρες σε κάποιες περιοχές του πλανήτη ή μια σειρά επιδημιών που οφείλονται στο νερό.
1. ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 29 Επεξεργαστής Κειμένου Ανταλλαγή πληροφοριών 8η Δραστηριότητα Στόχος της δραστηριότητας: Στόχος της συγκεκριμένης δραστηριότητας είναι τα παιδιά να εξοικειωθούν με τη χρήση του κειμενογράφου για γραπτή επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, μέσω της προσωπικής τους περιγραφής. Το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο βοηθάει την ολοκλήρωση της επικοινωνίας με ένα άγνωστο πρόσωπο. Παρόλο ότι η πρόσβαση στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο δεν είναι πάντοτε εφικτή, δημιουργεί πολλές δυνατότητες, φθάνει το σχολείο να έχει σύνδεση με το διαδίκτυο (Internet). Εάν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο δεν είναι διαθέσιμο, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις προσωπικές περιγραφές δημιουργικά μέσα στη τάξη κατά τρόπο παιγνιώδη. Γνωριμία με τις δυνατότητες του προγράμματος: Η συγκεκριμένη δραστηριότητα θα βοηθήσει τα παιδιά να ανταλλάξουν προσωπικές περιγραφές και να καταφέρουν να κάνουν τη διαδικασία πιο προσωπική με τη χρήση του κειμενογράφου και μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. Τα παιδιά μπορούν να ανταλλάξουν πληροφορίες σχετικά με τα μαθήματα του σχολείου, για τα παιχνίδια που παίζουν, τα βιβλία που διαβάζουν, την πόλη τους ή και τη χώρα τους, τα ενδιαφέροντά τους και τις ασχολίες τους. Τα παιδιά συχνά γράφουν με περισσότερη ευχέρεια, όταν περιγράφουν τον εαυτό τους ή φίλους τους παρά για άλλα θέματα. Ας μην ξεχνάμε ότι η ανταλλαγή πληροφοριών μέσω του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή με οποιοδήποτε άλλο τρόπο προσφέρει εξαιρετικά οφέλη στη γνωστική διαδικασία. Μεθόδευση: Η συγγραφή προσωπικών περιγραφών είναι χρήσιμη εργασία για τα παιδιά, καθώς τους προσφέρει την ευκαιρία να εκτιμήσουν και να γνωρίσουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των ανθρώπων μέσα από μια θετική προσέγγιση. Με αυτό τον τρόπο καλλιεργούν την αίσθηση της διαφορετικότητας του ανθρώπινου είδους και το σεβασμό στην ατομικότητα και ιδιαιτερότητα του άλλου. Συζητούμε με τα παιδιά για το είδος των πληροφοριών, οι οποίες θα είναι χρήσιμες και συνάμα ενδιαφέρουσες για κάποιον που δεν τον γνωρίζουμε. Εάν έχουμε τη διευκόλυνση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ξεκινούμε μια κατάλληλη σύνδεση, όπως με ένα άλλο σχολείο σε διαφορετικό μέρος της χώρας ή του εξωτερικού, για να μπορέσουν τα παιδιά να μεταβιβάσουν τις περιγραφές. Με αυτόν τον τρόπο πολλές προσωπικές περιγραφές θα σταλούν σε κάποιον που ζει μακριά, ελπίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα προκαλέσει τις αντίστοιχες απαντήσεις και θα βοηθήσει τα παιδιά να ταιριάξουν με φίλους εξ αποστάσεως. Εάν η ευκολία του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου δεν είναι διαθέσιμη, ενθαρρύνουμε τα παιδιά να εκτυπώσουν την ολοκληρωμένη τους δουλειά και αν θέλουν να ζωγραφίσουν κάτι που αγαπούν, έτσι ώστε οι περιγραφές να χρησιμοποιηθούν για άλλες δημιουργικές δραστηριότητες (λεύκωμα, κείμενα, παιχνίδια με κάρτες, όπου μαντεύουν τα παιδιά ποιος έγραψε το κείμενο κτλ). Περισσότερες δημιουργικές ιδέες: Αυτή η εργασία μπορεί να εξασφαλίσει μια γραπτή άσκηση χειρισμού πληροφοριών. Δραστηριότητες που προτείνονται είναι οι εξής: Περιγραφή ιδιαίτερων χαρακτηριστικών αντικειμένων, παιχνιδιών Περιγραφή δασκάλων και παιχνίδι αναγνώρισης Περιγραφή, του ίδιου ιστορικού προσώπου από όλους τους μαθητές και συγκρίσεις ακρίβειας Γραπτές προσωπογραφίες ατομικές και φίλων Παρουσίαση ενός αγαπημένου τους οικιακού ζώου Δραστηριότητες πιο σύνθετες όπως αυτές που αναφέρονται στο 3 ο Κεφάλαιο. Εκτίμηση της δραστηριότητας: Αυτή η δραστηριότητα μας δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε ένα δια-πολιτισμικό μάθημα και να ευαισθητοποιήσουμε τα παιδιά στις πολιτισμικές διαφορές και ομοιότητες. Επίσης, υπάρχουν ευκαιρίες να εκτιμήσουμε τη γλωσσική ικανότητα των παιδιών στη γραπτή έκφραση, την οργάνωση, τη φαντασία και τη σαφήνεια μέσα από τις γραπτές περιγραφές και να γνωρίσουμε πλευρές της προσωπικότητάς τους, που μας είναι άγνωστες. Δίνονται επίσης δυνατότητες να αξιολογήσουμε τις γλωσσικές τους δεξιότητες, όσον αφορά την ορθογραφία και τη συντακτική δομή της γραφής τους. Στον τομέα της πληροφορικής θα έχουμε την ευκαιρία να αξιολογήσουμε με πόση αυτοπεποίθηση τα παιδιά κάνουν
30 ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ χρήση των δυνατοτήτων του κειμενογράφου, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και πώς χειρίζονται πληροφορίες για να συνθέτουν και να αναδιατυπώνουν κείμενο. ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΤΗ Ταξινόμηση και κατηγοριοποίηση Επεξεργαστής Κειμένου Μαθαίνω να κατηγοριοποιώ Γράψε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ζώων που αναγράφονται στον πίνακα Επεξεργαστής Κειμένου ΖΩΟ ΓΕΝΟΣ ΤΙ ΤΡΩΕΙ ΠΟΥ ΖΕΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Άλογο Τίγρης Σκύλος Κότα Αρκούδα Ελάφι Ελέφαντας Νυχτερίδα Βάτραχος