Μάθημα: Εισαγωγή στα δημόσια οικονομικά Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Μαρία Καραμεσίνη Οι παρακάτω ερωτήσεις είναι οργανωτικές του διαβάσματος. Τα θέματα των εξετάσεων δεν εξαντλούνται σε αυτές, αλλά περιλαμβάνουν και ερωτήσεις συνδυαστικές ή κρίσεως. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 1. Ποιες είναι οι βασικές κατηγορίες δημοσίων φορέων που συνιστούν τον δημόσιο τομέα της οικονομίας; 2. Τι περιλαμβάνει ο στενός και τι ο ευρύτερος δημόσιος τομέας και με βάση ποια λογική γίνεται ο διαχωρισμός μεταξύ τους; 3. Σε τι διακρίνονται οι δημόσιοι από τους ιδιωτικούς φορείς (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) ως προς τους στόχους που επιδιώκουν; 4. Σε τι διακρίνονται οι δημόσιοι από τους ιδιωτικούς φορείς (νοικοκυριά και επιχειρήσεις) ως προς τα μέσα που χρησιμοποιούν για την επίτευξη των στόχων τους; 5. Ποιος είναι ο μηχανισμός λήψης αποφάσεων στους ιδιωτικούς φορείς και ποιος στους δημόσιους φορείς; 6. Πώς ορίζεται το βασικό οικονομικό πρόβλημα μιας κοινωνίας, σύμφωνα με την οικονομική επιστημη, και τι συνεπάγεται ως προς τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής ευημερίας; 7. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις επίτευξης κοινωνικής ευημερίας; 8. Γιατί είναι αναγκαία η πλήρης απασχόληση των παραγωγικών μέσων μιας κοινωνίας ώστε να μεγιστοποιηθεί η κοινωνική ευημερία; 9. Γιατί είναι αναγκαία η αποτελεσματική κατανομή των παραγωγικών μέσων μιας κοινωνίας ώστε να μεγιστοποιηθεί η κοινωνική ευημερία; 10. Γιατί είναι αναγκαία η δίκαιη διανομή εισοδήματος ώστε να μεγιστοποιηθεί η κοινωνική ευημερία; 11. Γιατί είναι αναγκαία η πραγματοποίηση ενός ικανοποιητικού ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης/ανάπτυξης ώστε να μεγιστοποιηθεί η κοινωνικής ευημερία; 12. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα/ιδιότητες των ιδιωτικών αγαθών και ποια των δημοσίων αγαθών; Ποια είναι η σχέση που αποτυπώνει την ποσότητα που καταναλώνεται συνολικά στην κοινωνία από ένα ιδιωτικό και ένα δημόσιο αγαθό; 13. Ποια είναι τα βασικά είδη δημοσίων αγαθών και ποιος είναι ο ρόλος του δημόσιου τομέα για την παροχή τους στο κοινωνικό σύνολο;
14. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αγαθών που προκαλούν εξωτερικές κοινωνικές επιδράσεις (μικτά αγαθά); Ποιες είναι οι βασικές κατηγορίες κοινωνικών επιδράσεων; 15. Γιατί ο μηχανισμός των τιμών δεν κατανέμει άριστα τους πόρους μιας κοινωνίας στην παραγωγή/κατανάλωση των αγαθών που έχουν εξωτερικές κοινωνικές επιδράσεις (μικτά αγαθά); Τι πρέπει να κάνει το κράτος για την παροχή τους στις κοινωνικά επιθυμητές ποσότητες; 16. Ποιες είναι οι βασικές μορφές παρέμβασης των δημοσίων φορέων στην οικονομία; Σε τι συνίσταται και τι επιδιώκει κάθε μία από αυτές τις μορφές; 17. Ποια είναι τα βασικά μέσα δράσης των δημόσιων φορέων και πώς ταξινομούνται; 18. Ποιες είναι οι κύριες ταξινομήσεις των δημοσίων δαπανών και σε ποιο κριτήριο στηρίζεται κάθε μία από τις ταξινομήσεις; 19. Σε ποιο κριτήριο στηρίζεται και ποιες κατηγορίες προβλέπει η οικονομική ταξινόμηση δημοσίων δαπανών; Τι είδους δαπάνες περιλαμβάνει κάθε μία από αυτές τις κατηγορίες; 20. Σε ποιο κριτήριο στηρίζεται και ποιες κατηγορίες προβλέπει η λειτουργική ταξινόμηση δημοσίων δαπανών; Τι είδους δαπάνες περιλαμβάνει κάθε μία από αυτές τις κατηγορίες; 21. Σε ποιο κριτήριο στηρίζεται και ποιες κατηγορίες προβλέπει η διοικητική ταξινόμηση δημοσίων δαπανών; Τι είδους δαπάνες περιλαμβάνει κάθε μία από αυτές τις κατηγορίες; 22. Τι είναι οι φόροι, ποια είναι η λειτουργία και ο χαρακτήρας τους και ποιες είναι οι κυριότερες ταξινομήσεις τους; 23. Τι ονομάζουμε φορολογική βάση και ποιες είναι οι βασικές κατηγορίες φόρων ανάλογα με τη φορολογική βάση; 24. Πώς ορίζεται ο φορολογικός συντελεστής, πώς ο μέσος και πώς ο οριακός φορολογικός συντελεστής; 25. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι φόροι με βάση τη φύση του φορολογικού συντελεστή; Πώς ορίζονται οι αναλογικοί, οι προοδευτικοί και αντίστροφα προοδευτικοί φόροι; 26. Δείξτε διαγραμματικά πώς εξελίσσονται ο μέσος φορολογικός συντελεστής και τα φορολογικά έσοδα όσο αυξάνεται η φορολογική βάση στην περίπτωση της αναλογικής και της προοδευτικής φορολογίας και στην περίπτωση που υπάρχει αύξουσα, σταθερή ή φθίνουσα προοδευτικότητα.
27. Δείξτε διαγραμματικά πώς μεταβάλλεται στην πράξη ο οριακός φορολογικός συντελεστής της προοδευτικής φορολογίας με την αύξηση της φορολογικής βάσης, όταν μάλιστα ένα μέρος του εισοδήματος είναι αφορολόγητο. 28. Τι ονομάζουμε γραμμικό προοδευτικό φόρο εισοδήματος. Με ποιο τρόπο εφαρμόζεται και τι σημαίνει αρνητική φορολογική υποχρέωση; Δείξτε και διαγραμματικά την εξέλιξη των φορολογικών συντελεστών και των φορολογικών εσόδων όταν μεταβάλλεται το εισόδημα. 29. Σε ποιες κατηγορίες ταξινομούνται οι φόροι ανάλογα με το δημόσιο φορέα που τους επιβάλλει και τι ονομάζουμε προσωπικούς και αντικειμενικούς φόρους; 30. Ποια είναι τα βασικά κριτήρια στα οποία στηρίζεται η διάκριση των φόρων σε άμεσους και έμμεσους και ποιοι είναι οι φόροι που θεωρούνται στην πράξη άμεσοι και έμμεσοι. 31. Σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι φόροι ανάλογα με την οικονομική λειτουργία που επιβαρύνουν; Ποια είναι η φορολογική επιβάρυνση των διάφορων οικονομικών λειτουργιών στην Ελλάδα σε σύγκριση με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.); 32. Τι ονομάζουμε πάγια και τι εξοφλητέα δημόσια δάνεια και σε ποια επί μέρους είδη διακρίνονται τα εξοφλητέα δάνεια; Ποιο είδος δημοσίων δανείων είναι σήμερα το σύνηθες; 33. Τι ονομάζουμε παραγωγικά και τι καταναλωτικά δημόσια δάνεια, τι διαπραγματεύσιμα και τι μη διαπραγματεύσιμα, τι μετατρέψιμα και τι μη μετατρέψιμα; 34. Πώς λαμβάνονται και πώς συντονίζονται οι αποφάσεις των ιδιωτικών φορέων της οικονομίας; Πως συγκεκριμένα δρα ο μηχανισμός των τιμών για τη λήψη αποφάσεων και ποιο είναι το πλεονέκτημά του ως προς την αποτελεσματική κατανομή των πόρων της κοινωνίας; 35. Τι είδους αποφάσεις των δημόσιων φορέων λαμβάνονται μέσω του πολιτικού μηχανισμού, πώς γίνεται η λήψη αποφάσεων μέσω αυτού στις δημοκρατικά οργανωμένες κοινωνίες και τι μορφές παίρνει; 36. Τι προβλέπει το σύστημα της παμψηφίας για τη λήψη συλλογικών αποφάσεων με βάση τον πολιτικό μηχανισμό; Ποιο είναι το πλεονέκτημα και το μειονέκτημά του; Πώς μπορεί να αρθεί το μειονέκτημά του; 37. Το προβλέπει το σύστημα της πλειοψηφίας και οι παραλλαγές του για τη λήψη συλλογικών αποφάσεων με βάση τον πολιτικό μηχανισμό; Ποιο είναι το πλεονέκτημα και το μειονέκτημά του; Πώς μπορεί να αρθεί το μειονέκτημά του 38. Τι προβλέπει το σύστημα της ιεράρχησης για τη λήψη συλλογικών αποφάσεων με βάση τον πολιτικό μηχανισμό; Ποιο είναι το πλεονέκτημα και το μειονέκτημά του; 39. Τι προβλέπει το σύστημα της βαθμολόγησης για τη λήψη συλλογικών αποφάσεων με βάση τον πολιτικό μηχανισμό; Ποιο είναι το πλεονέκτημά του έναντι των συστημάτων της πλειοψηφίας και της ιεράρχησης και ποιο είναι το μειονέκτημά του;
40. Ποιο είναι το άριστο σύστημα λήψης αποφάσεων από την άποψη του αριθμού των συναινούντων ατόμων; Περιγράψτε αναλυτικά ποιες παράμετροι οδηγούν στην τελική επιλογή. Δείξτε και διαγραμματικά. 41. Τι μας λέει η θεωρία του διάμεσου ψηφοφόρου, όταν η λήψη συλλογικών αποφάσεων γίνεται από τους εκλεγμένους αντιπροσώπους του λαού, και σε ποια υπόθεση στηρίζεται για τις επιδιώξεις των πολιτικών και των κομμάτων; Περιγράψτε αναλυτικά και δείξτε διαγραμματικά το ρόλο του διάμεσου ψηφοφόρου στη λήψη αποφάσεων. 42. Πόσο ορθά κατά τη γνώμη σας περιγράφει η θεωρία του διάμεσου ψηφοφόρου την συμπεριφορά των πολιτικών και των κομμάτων στις δημοκρατικά οργανωμένες κοινωνίες; 43. Με ποιο τρόπο μπορούν να επηρεάσουν οι οργανωμένες ομάδες συμφερόντων τη λήψη πολιτικών αποφάσεων; 44. Ποιοι είναι οι στόχοι της δημόσιας διοίκησης, πώς αυτή μπορεί να επηρεάσει τη λήψη πολιτικών αποφάσεων και προς ποια κατεύθυνση; 45. Τι είναι ο δημόσιος προϋπολογισμός και ποιες λειτουργίες επιτελεί; 46. Τι είδους έσοδα/έξοδα περιλαμβάνουν οι προϋπολογισμοί εκμετάλλευσης και τι οι προϋπολογισμοί κεφαλαίου; 47. Πότε ο δημόσιος προϋπολογισμός εμφανίζει πραγματικό ισοζύγιο, πότε είναι πλεονασματικός και πότε είναι ελλειμματικός; Τι επιδράσεις έχουν οι ελλειμματικοί/πλεονασματικοί προϋπολογισμοί στην ενεργό ζήτηση στην οικονομία; 48. Τι ονομάζουμε πρωτογενείς δαπάνες του δημόσιου προϋπολογισμού, πότε αυτός εμφανίζει πρωτογενές έλλειμμα και πότε πρωτογενές πλεόνασμα; 48. Ποιο είναι το πλεονέκτημα των πολυετών/κυκλικών προϋπολογισμών έναντι των ετήσιων προϋπολογισμών; 49. Πώς κατατάσσονται τα δημόσια έσοδα και τα δημόσια έξοδα στους κλασικούς προϋπολογισμούς και πώς στους προϋπολογισμούς προγραμμάτων; Ποιο είναι το πλεονέκτημα και το μειονέκτημα των κλασικών προϋπολογισμών και σε τι υπερτερούν οι προϋπολογισμοί προγραμμάτων; 50. Ποιους επί μέρους προϋπολογισμούς περιλαμβάνει στην Ελλάδα ο Γενικός Προϋπολογισμός του Κράτους και τι είδους δημόσια έσοδα και έξοδα περιλαμβάνει κάθε ένας από αυτούς; 51. Ποιες είναι οι αρχές που πρέπει να διέπουν την κατάρτιση του προϋπολογισμού των δημόσιων φορέων; 52. Ποιοι είναι οι αρμόδιοι για τον κρατικό προϋπολογισμό δημόσιοι φορείς στην Ελλάδα;
53. Δείξετε διαγραμματικά τη συνολική και τις επί μέρους καμπύλες ζήτησης δύο νοικοκυριών για ένα αμιγές δημόσιο αγαθό (g) αν υποθέσουμε ότι είναι γνωστές οι προτιμήσεις των καταναλωτών. Τι αντιπροσωπεύει η «τιμή» στην περίπτωση των αμιγών δημοσίων αγαθών; 54. Έστω ότι η κυβέρνηση επιλέγει να προσφέρει ένα αμιγές δημόσιο αγαθό στην ποσότητα που επιθυμεί ο διάμεσος ψηφοφόρος. Είναι αυτή η ποσότητα μεγαλύτερη, ίση ή μικρότερη από αυτήν που επιθυμεί το κοινωνικό σύνολο; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. 55. Τι είδους αγαθά παράγουν οι δημόσιες επιχειρήσεις και ποιοι είναι οι κυριότεροι τομείς στους οποίους, με βάση τη διεθνή πρακτική, συναντάμε συνήθως δημόσιες επιχειρήσεις; 56. Ποιοι είναι οι κυριότεροι λόγοι για την ανάληψη επιχειρηματικής δράσης από το δημόσιο; 57. Γιατί οι οικονομικές δραστηριότητες με φθίνον κόστος αναλαμβάνονται συχνά από δημόσιες επιχειρήσεις; Υπάρχει εναλλακτικός τρόπος κρατικής παρέμβασης; Εάν ναι, γιατί προτιμάται η δημόσια παραγωγή των αγαθών και υπηρεσιών; 58. Ποιες εναλλακτικές δυνατότητες παρέμβασης έχουν οι δημόσιοι φορείς στην περίπτωση δραστηριοτήτων που προκαλούν εξωτερικές κοινωνικές επιδράσεις; Πότε είναι προτιμότερο να παράγονται τα αντίστοιχα αγαθά ή υπηρεσίες από δημόσια επιχείρηση; 59. Ποιοι είναι οι στόχοι των δημοσίων επιχειρήσεων και με ποιο τρόπο τους επιτυγχάνουν; 60. Πώς εξελίχθηκαν ιστορικά οι δημόσιες επιχειρήσεις στην Ελλάδα και ποια ήταν η έκταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας του δημόσιου τομέα στην Ελλάδα πριν από την έναρξη του τρέχοντος προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων; 61. Πώς ορίζουμε την ιδιωτικοποίηση, με την ευρεία έννοια του όρου, ποιες ήταν οι μορφές που πήρε και ποιος ήταν ο κύριος λόγος που επικαλέστηκαν οι κυβερνήσεις για τις ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων επιχειρήσεων; 62. Ποιοι ήταν οι οικονομικοί και πολιτικοί στόχοι που εξυπηρέτησαν και εξυπηρετούν τα διάφορα προγράμματα ιδιωτικοποιήσεων; 63. Σε δραστηριότητες που αποτελούν φυσικά μονοπώλια, οι δημόσιοι φορείς συνήθως ελέγχουν τις ιδιωτικοποιημένες επιχειρήσεις. Ποιες μορφές παίρνει ο έλεγχο; Πόσο αποτελεσματικός μπορεί να είναι για την διασφάλιση της κοινωνικής ευημερίας (περιγράψτε τα προβλήματα). 64. Τι μας λέει ο νόμος του Wagner για την εξέλιξη των δημοσίων δαπανών; Ποιους παράγοντες έχουν εντοπίσει οι θεωρητικοί και οι ερευνητές για την ερμηνεία του; 65. Σε ποιους λόγους απέδωσε την διαχρονική τάση αύξησης των δημοσίων δαπανών σε μια σειρά από οικονομίες (Πρωσία, Βαυαρία, Βρετανία, Βόρεια Αμερική) στο τέλος του 19 ου αιώνα ο Wagner; Ποιο είναι το γενικό συμπέρασμα από τις εμπειρικές έρευνες που προσπάθησαν να ελέγξουν εάν ισχύoυν τόσο ο νόμος όσο και η ερμηνεία του από τον Wagner;
66. Τι μας λέει η θεωρία της κλιμακωτής αύξησης των δημοσίων δαπανών και πού έχουν καταλήξει οι εμπειρικές έρευνες ελέγχου της θεωρίας; 67. Πού αποδίδει ο Baumol τη διαχρονική τάση αύξησης του δημόσιου τομέα και τι προϋποθέτει η θεωρία του ώστε να ισχύει; Ποια είναι τα πορίσματα των εμπειρικών ερευνών που προσπάθησαν να ελέγξουν τη θεωρία του; 68. Ποιες είναι οι διαφορετικές θεωρίες ζήτησης των δημοσίων αγαθών και πώς ερμηνεύουν τη διαχρονική τάση αύξησης του δημόσιου τομέα; 69. Ποια είναι τα επιχειρήματα που προβάλλουν οι υποστηρικτές της άποψης ότι η διόγκωση του δημόσιου τομέα οφείλεται σε δυσλειτουργίες του πολιτικού μηχανισμού λήψης αποφάσεων; Ποιες είναι οι κριτικές που της έχουν γίνει; 70. Τι μας λέει η θεωρία της γραφειοκρατίας για τη διαχρονική τάση αύξησης των δημοσίων δαπανών και ποια είναι η κριτική που έχει υποστεί; 71. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των φόρων και ποιες οι βασικές λειτουργίες τους; 72. Ποιες είναι οι βασικές δίκαιης κατανομής του φορολογικού βάρους και πότε αυτές ικανοποιούνται; 73. Τι μας λέει η θεωρία του ανταλλάγματος για τη δίκαιη διανομή του φορολογικού βάρους και ποια είναι η βασική αντίρρηση κατά της θεωρίας αυτής; Δώστε παραδείγματα φόρων όπου εφαρμόζεται η αρχή του ανταλλάγματος. 74. Τι μας λέει η θεωρία του ανταλλάγματος για τη δίκαιη διανομή του φορολογικού βάρους; Ποιοι παράγοντες προσδιορίζουν τη φοροδοτική ικανότητα και πώς πρέπει να διαφοροποιείται η φορολογική επιβάρυνση ανάμεσα στους πολίτες που έχουν διαφορετική φοροδοτική ικανότητα; 75. Ποια είναι η θεωρητική βάση πάνω στην οποία θεμελιώνεται η προοδευτική φορολογία και πότε επιτυγχάνεται η δίκαιη κατανομή του εισοδήματος σύμφωνα με τους υποστηρικτές της; Γιατί θεωρείται ότι η φορολογία αυτή είναι η περισσότερο δίκαιη; 76. Πώς εξελίχθηκε το φορολογικό βάρος στην Ελλάδα από το 1975 και ύστερα και ποιο είναι το ύψος του σε σύγκριση με τις υπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες της Ε.Ε. και του ΟΟΣΑ; 77. Πώς ορίζεται η φοροδιαφυγή και πώς η φοροκλοπή; Από πού εξαρτάται η έκταση της φοροδιαφυγή σε μία χώρα; 78. Πώς ορίζεται η φοροαποφυγή; Δώστε παραδείγματα. 79. Τι αποκαλούμε «μετακύλιση των φόρων»; Πώς μετακυλίεται ένας φόρος που επιβάλλεται στους παραγωγούς ενός προϊόντος; Πώς αντιδρούν οι καταναλωτές στους οποίους μετακυλίεται ένας φόρος επί της παραγωγής;
80. Ποιος είναι ο ορισμός του εισοδήματος για φορολογικούς σκοπούς κατά τους Haig-Simons; Ποιες κατηγορίες εισοδήματος δημιουργούν προβλήματα στον προσδιορισμό της φοροδοτικής ικανότητας σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό; 81. Ποιες είναι οι κατηγορίες εισοδήματος που διακρίνει η ελληνική φορολογική νομοθεσία για τον ορισμό του εισοδήματος για φορολογικούς σκοπούς; 82. Τι είναι ο αρνητικός φόρος εισοδήματος; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά του; 83. Ποια είναι η δικαιολογητική βάση του φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων; 84. Περιγράψτε τα τρία συστήματα φορολογίας των κερδών των νομικών προσώπων. 85. Τι ορίζουμε ως φόρους περιουσίας και ποιες είναι οι βασικές (υπο)κατηγορίες τους; 86. Ποια είναι η δικαιολογητική βάση και τα επιχειρήματα που προβάλλονται υπέρ των φόρων περιουσίας; 87. Ποιες είναι οι κατηγορίες έμμεσων φόρων δαπάνης και που επιβάλλονται; Ποιος είναι ο θεωρητικός ορισμός του φόρου προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ); 88. Ποια είναι η φύση του δημόσιου δανεισμού και σε τι διαφέρει από τη φορολογία; 89. Ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους δανείζονται οι δημόσιοι φορείς; 90. Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού δανεισμού ως προς τις επιδράσεις που ασκούν στην οικονομία; 91. Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ φορολογίας και δημόσιου δανεισμού σε σχέση με τη διαχρονική κατανομή του βάρους από την αφαίρεση πόρων από το δημόσιο;