Οραματική πρόταση για τον φαρμακοποιό & το φαρμακείο Με άξονα τις ανάγκες του Έλληνα Ασθενή και της Ελληνικής Πολιτείας
Copyright 2011 All Rights Reserved Επιτρέπεται η ανατύπωση, η μετάφραση, η αντιγραφή μερική ή ολική, η φωτοτύπηση, η φωτογράφιση κτλ., της περιεχόμενης ύλης, όπως και η παρουσίαση και η προβολή από οποιοδήποτε οπτικοακουστικό και μαγνητικό μέσον, μόνον για μη εμπορικούς σκοπούς. - 2 -
Περιεχόμενα Πρόλογος Κεφάλαιο 1 ο Η πορεία στον χρόνο του φαρμακοποιού και του φαρμακείου Αρχαϊκοί Χρόνοι: Το φάρμακο στα πλαίσια της θρησκείας Κλασσικοί Χρόνοι: Το φάρμακο στα πλαίσια της λογικής Μεσαίωνας: Η ανεξαρτητοποίηση της φαρμακευτικής Αναγέννηση & Διαφωτισμός: Από την βοτανική στην Χημεία Σύγχρονη Εποχή: Απώλεια περιεχομένου και κρίση ταυτότητας Κεφάλαιο 2 ο Σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και νέες προοπτικές Κοινωνικό - ιστορικό πλαίσιο Φαρμακοθεραπευτικά Προβλήματα Φαρμακευτική Φροντίδα Περεταίρω φαρμακευτικές ανάγκες του ασθενή και της κοινωνίας Περεταίρω υγειονομικές ανάγκες του ασθενή και της κοινωνίας Νέες επιστημονικές απαιτήσεις Η υπεραξία της νέα φαρμακευτικής πρακτικής Η καθολική αναγνώριση της νέας φαρμακευτικής πρακτικής Κεφάλαιο 3 ο Αφετηρία «Πού βρισκόμαστε;» Οι έλληνες φαρμακοποιοί Το ελληνικό φαρμακείο Σπουδές στην φαρμακευτική Εκπροσώπηση των φαρμακοποιών Οι φαρμακαποθήκες Η φαρμακοβιομηχανία Οι φαρμακευτικές πωλήσεις, η νοσοκομειακή δαπάνη και η φαρμακευτική δαπάνη Εθνικό Σύστημα Υγείας (Ε.Σ.Υ.) Το μοντέλο υγείας Ο πληθυσμός της Ελλάδας Ελληνικό κράτος & Ελληνική κοινωνία - 3 -
Κεφάλαιο 4 ο Προορισμός «Πού θέλουμε να καταλήξουμε;» Η οραματική πρόταση Τι είναι ο φαρμακοποιός και τι είναι το φαρμακείο Τί είναι και ποιές είναι οι φαρμακευτικές ανάγκες Τί είναι και ποιές είναι οι υγειονομικές ανάγκες Τί είναι και ποιές είναι οι εκπαιδευτικές ανάγκες Τί είναι και ποιές είναι οι ερευνητικές ανάγκες Τί είναι και ποιές είναι οι φαρμακευτικές υπηρεσίες Τί είναι και ποιές είναι οι υγειονομικές υπηρεσίες Τί είναι και ποιές είναι οι εκπαιδευτικές υπηρεσίες Τί είναι και ποιές είναι οι ερευνητικές υπηρεσίες Ο χάρτης των υπηρεσιών Περιγραφή των υπηρεσιών Κεφάλαιο 5 ο Η διαδρομή «Τι πρέπει να κάνουμε;» Δρομολογώντας το όραμα Ανθρώπινοι Πόροι Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση & Συνεχιζόμενη Επαγγελματική Ανάπτυξη Δομές Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας Χρηματοοικονομική Βιωσιμότητα Νομοθεσία Πιλοτική Εφαρμογή Καθολική Εφαρμογή - 4 -
Πρόλογος Το παρόν κείμενο είναι γέννημα μιας αγωνίας, της οποίας η ένταση οξύνεται παράλληλα με τις ακάλυπτες ανάγκες των ασθενών και με την αποστασιοποίηση του φαρμακευτικού επαγγέλματος από τον κοινωνικό του σκοπό. Δεν φιλοδοξεί να είναι μια πρώτη συγγραφική προσπάθεια του υπογράφοντος, μέσα από την οποία θα παρουσιάζει όμορφες ιδέες με εύγλωττο τρόπο (άλλωστε πολλές εκφράσεις είναι «ακέραια δάνεια»), ούτε μέσο παρουσίασης προσωπικών απόψεων προς ικανοποίηση ενός εγωκεντρικού ενστίκτου. Στοχεύει να παρουσιάσει τις αλλαγές που συμβαίνουν στην φαρμακευτική (με κύρια την στροφή στην φαρμακοθεραπεία και την φροντίδα εστιασμένη στον ασθενή) και τους αιτιολογικούς παράγοντες της αλλαγής αυτής, να αναδείξει τις καινοτόμες φαρμακευτικές πρακτικές, να συνθέσει το νεωτερικό με το παραδοσιακό «ακολουθώντας την κατακόρυφη γραμμή που είναι η ιστορία της Ελληνικής φαρμακευτικής και την οριζόντια που είναι η φαρμακευτική της εποχής μας», και εν τέλει αφού διαγνώσει την παρούσα κατάσταση της φαρμακευτικής εν Ελλάδι, να προτείνει την Ιθάκη και την πορεία προς αυτήν. Βόλος, Οκτώβριος 2011 Βασίλης Μπιρλιράκης Φαρμακοποιός Πτυχίο φαρμακευτικής (ΑΠΘ) MBA Ειδίκευση στις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Universidad de Mondragon) ΜΔΕ Χρηματοοικονομικά (Universidad de Mondragon) Επικοινωνία: vbirlirakis@yahoo.gr / 6948076477-5 -
Κεφάλαιο 1 ο Η πορεία στον χρόνο του φαρμακοποιού και του φαρμακείου - 6 -
«Όποιος δεν γνωρίζει ιστορία δεν γνωρίζει τίποτα. Σαν φύλλο που δεν συνειδητοποιεί ότι αποτελεί τμήμα ενός δέντρου» Michael Crichton - 7 -
Αρχαϊκοί Χρόνοι: Το φάρμακο στα πλαίσια της θρησκείας Η φαρμακευτική είναι αχώριστη από την ιστορία της ανθρωπότητας καθώς ικανοποιεί μία πολύ βασική της ανάγκη. Η επιστημονική βιβλιογραφία καταγράφει αδιάψευστα ότι από την αρχή της ύπαρξης του, ο άνθρωπος, έκανε χρήση των φαρμάκων προκειμένου να αντιμετωπίσει τις ασθένειες. Από τα πρώιμα κιόλας χρόνια, ο άνθρωπος προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα που απειλούσαν την ζωή του. Μαζί λοιπόν με τους κεραυνούς, τις πλημύρες και τους σεισμούς, ενέταξε και την ασθένεια. Η προσέγγιση τέτοιων φαινομένων, η επεξήγηση και η αντιμετώπιση τους έγινε μέσα από το πρίσμα της θρησκείας και της μαγείας. Γι αυτό άλλωστε οι πρώτοι θεραπευτές ήταν ιερείς - μάγοι, οι οποίοι ασκούσαν ταυτόχρονα την ιατρική και την φαρμακευτική. Η φαρμακευτική γεννήθηκε μαζί με την ιατρική. Είναι αδελφή και όχι κόρη της ιατρικής, όπως εκφράζεται και μέσα από την λατινική φράση: «Pharmaciae soror medicinae, non ancilla». Ο θεραπευτής ιερέας μάγος ασκούσε την φαρμακευτική διαμέσου της επιλογής των δρογών (που λόγω της κληροδοτούμενης από γενιά σε γενιά εμπειρίας, γνώριζε ότι ήταν προικισμένες με θεραπευτικές αρετές) μέσα από τα τρία φυσικά βασίλεια (φυτικό, ζωικό, ορυκτό), τις ανάμιξης τους και της εφαρμογής συγκεκριμένων τεχνικών ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή φαρμακοτεχνική μορφή. Η χορήγηση του φαρμάκου στον ασθενή συνοδεύονταν πάντα από προσευχές και δοξασίες. Το φάρμακο χρησιμοποιούνταν με εμπειρικό τρόπο, η θεραπευτική του δράση ήταν μυστηριώδης και η χρήση του έπαιρνε έναν χαρακτήρα μαγικό και απόκρυφο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και τις μέρες μας μεγάλο τμήμα του πληθυσμού πιστεύει ότι οι ασθενείς είναι θύματα των δυνάμεων του κακού ή ότι η αρρώστια είναι τιμωρία για τις διαπραχθείσες αμαρτίες. Οι πρώτες εστίες ανάπτυξης της ιατροφαρμακευτικής γνώσης και πρακτικής δεν εντοπίζονται στην Ευρώπη αλλά στην Ασία και την Βορειοανατολική Αφρική. Η Κίνα, η Ινδία, η Περσία, η Βαβυλωνία, η Φοινίκη και η Αίγυπτος προηγούνταν της Ευρώπης σε όλους τους τομείς των επιστημών και της τέχνης. Στην Κίνα το 2700 π.χ., ο Αυτοκράτωρας Σεν Νούγκ (Sheng nung) συγγράφει το «Πεν Τσάο» (Pen Ts ao) που περιγράφει 365 δρόγες και χιλιάδες συνταγών προερχόμενες από την κινέζικη προφορική παράδοση. Στην Βαβυλωνία το 1775 π.χ., ο «Κώδικας του Χαμουραμπί» (Code of Hammurabi) πέραν των νόμων περιλαμβάνει: συμπτωματολογία ασθενειών, ενδεικνυόμενα φάρμακα, οδηγίες για την παρασκευή τους και προσευχές που θα έπρεπε να συνοδεύουν την χρήση τους. Στην Αίγυπτο (η οποία αποτελεί το λίκνο της φαρμακευτικής) το 1500 π.χ. δημιουργήθηκε ο «Πάπυρος Έμπερς» (Ebers Papyrus) στον οποίο καταγράφονται περισσότερα από 700 φάρμακα και 800 συνταγές, που χρονολογούνται από το 4000 π.χ. Από τα αιγυπτιακά πιθανά να εκλύει την καταγωγή της η λέξη φάρμακο που σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς προέρχεται από την λέξη Ph-ar-makit που σημαίνει «μέσον ασφαλές», «προστάτης». - 8 -
Κλασσικοί Χρόνοι: Το φάρμακο στα πλαίσια της λογικής Κατά την διάρκεια των αρχαϊκών χρόνων συσσωρεύτηκε μια αξιοσημείωτη γνώση σχετική με τα φάρμακα. Θα περάσουν χιλιάδες έτη τυφλής εμπειρικής εφαρμογής για να γίνει σταδιακά κατανοητό ότι κάποια είναι πιο ισχυρά από άλλα και ότι η δράση τους εκδηλωνόταν ανεξάρτητα από το εάν η λήψη τους συνοδεύονταν από δοξασίες ή όχι. Είναι στην αρχαία Ελλάδα που ξεκινά και ολοκληρώνεται η ορθολογικοποίηση των εννοιών, με τούς έλληνες φιλοσόφους να προσπαθούν να βρουν λογικές εξηγήσεις για όλους τους τομείς της ζωής. Είναι στην αρχαία Ελλάδα όπου η ιατροφαρμακευτική και το φάρμακο χάνουν το θρησκευτικό και μαγικό τους περιεχόμενο και αποκτούν το πλήρες επιστημονικό. Στην προϊπποκρατική περίοδο γίνεται το πρώτο βήμα, καθώς η θεραπευτική παύει να έχει ερμητικό χαρακτήρα και δεν ασκείται μόνον από τους ιερείς αλλά πλέον ασκείται και από τους φιλοσόφους που από τις αρχικές θεωρίες περί ψυχής, αρχής του κόσμου κ.λ.π. προχώρησαν στην μελέτη του ανθρώπινου σώματος, της φυσιολογίας και της παθολογίας του, καθώς επίσης και στην μελέτη της δράσεως των φαρμάκων. Η αληθινή επανάσταση όμως θα γίνει από τον Ιπποκράτη (460 π.χ. - 377 π.χ.), τα γραπτά του οποίου δίνουν τις βάσεις όλων των επιστημονικών μεθόδων: παρατήρηση και ταξινόμηση, απόρριψη κάθε μη αποδεικνυόμενης θεωρίας, γενίκευση και αφαίρεση, κριτική συζήτηση και αναθεώρηση. Ο Ιπποκράτης θα απομακρύνει οριστικά την μαγεία από την θεραπευτική, θα συσχετίσει τις ασθένειες με τα αίτια και θα βασίσει την θεραπεία στις ιδιότητες των δρογών. Επηρεασμένος από το κλίμα της εποχής του ο Θεόφραστος (372 π.χ. - 287 π.χ.) που υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη θα συγγράψει το "Περί φυτών Ιστορία" και το "Περί φυτών αιτίαι" που θα αποτελέσουν τις σημαντικότερες βοτανικές μελέτες της αρχαιότητας. Ακόμη και μετά την κατάκτηση των ελληνικών πόλεων κρατών από του Ρωμαίους, η πορεία της εκλογίκευσης της επιστήμης δεν θα ανακοπεί καθώς η πνευματική ζωή θα κυριαρχηθεί από τον ελληνικό πολιτισμό. Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της ιατροφαρμακευτικής θα παραμείνουν Έλληνες, οι οποίοι προσκαλούντο στην Ρώμη προκειμένου να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Κατά την διάρκεια της ελληνορωμαϊκής περιόδου δύο προσωπικότητες θα ξεχωρίσουν: Ο Διοσκουρίδης (40-90 μ.χ.), υπήρξε ο διασημότερος φαρμακογνώστης - φαρμακολόγος της αρχαιότητος. Είναι ο δημιουργός του έργου «Περί ύλης ιατρικής» (πρόδρομος της σύγχρονης φαρμακοποιίας) αποτελούμενο από 5 τόμους και εντός των οποίων περιγράφονται περισσότερα από 600 φυτικά φάρμακα. Το έργο αυτό θα μεταφραστεί σε πάρα πολλές γλώσσες και θα είναι μάλιστα το πρώτο βιβλίο που θα τυπωθεί, το 1499, στην Ελληνική αμέσως μετά την Αγία Γραφή. Ο Γαληνός (131-201 μ.χ.), θεωρείται πατέρας της Φαρμακευτικής. Γνώρισε την θεραπευτική διαφόρων σχολών και τελικά εγκαταστάθηκε στη Ρώμη, όπου ίδρυσε επί της Ιεράς οδού κατάστημα, στο οποίο παρασκεύαζε ο ίδιος τα φάρμακα. Πειραματιζόταν στον εαυτό του και σε ζώα. Σημαντικές για την εποχή ήταν οι έρευνές του για τις νοθείες των απλών φαρμάκων ενώ έκανε και δοκιμασίες, που αφορούσαν τα φυσικά τους γνωρίσματα (χρώμα, οσμή, γεύση), αλλά και τη σύστασή τους. - 9 -
Μεσαίωνας: Η ανεξαρτητοποίηση της φαρμακευτικής Τόσο στην αρχαία Ελλάδα (ριζοτόμοι) όσο και στην αρχαία Ρώμη (φαρμακείς, φαρμακοπώλεις, κ.α.) μπορούμε να βρούμε μαρτυρίες μιας σταδιακής διαφοροποίησης της ιατρικής και της φαρμακευτικής. Ωστόσο στον μεσαίωνα γίνεται πραγματικότητα το πλήρες μεταξύ τους σχίσμα. Οι σημαντικότερες αιτίες που οδήγησαν στο αποτέλεσμα αυτό είναι οι εξής: Η διαφορετική φύση και ο διαφορετικός χαρακτήρας που απέκτησαν στο πέρασμα του χρόνου οι δύο αυτές δραστηριότητες. Η σταδιακή συσσώρευση πληροφοριών και γνώσης, τόσο ετερώνυμων και τόσο πολλών σε όγκο, που έκανε αδύνατη την διαχείριση τους από ένα και μόνο άτομο. Η ανάγκη να περιοριστεί να διχοτομηθεί η εξουσία που ασκούσε το άτομο μέσα από την ταυτόχρονη πρακτική των δύο αυτών δραστηριοτήτων. Ο διαχωρισμός της ιατροφαρμακευτικής δεν ξεκίνησε όμως στην Ευρώπη. Μετά την κατάλυση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τους βαρβάρους (410-476 μ.χ.) πολλοί επιστήμονες διαφεύγουν στα ανατολικά. Οι Αραβικοί πληθυσμοί (από την Αίγυπτο έως την Μεσοποταμία) είναι αυτοί που ουσιαστικά θα κληρονομήσουν την ελληνορωμαϊκή παράδοση και θα την αναπτύξουν περεταίρω. Αρχικά η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στην συνέχεια η Βαγδάτη γίνονται τα παγκόσμια κέντρα των επιστημών. Από την «Σχολή της Βαγδάτης» ιδρύονται πανεπιστήμια τόσο στην Ισπανία όσο και στην Γαλλία και μέσω αυτής της οδού επανεισάγεται στην Ευρώπη η ελληνορωμαϊκή παράδοση της ιατροφαρμακευτικής εμπλουτισμένη όμως με νέες εμπειρίες, νέες γνώσεις, νέα φάρμακα και νέες δρόγες. Η σημαντικότερη μορφή των αραβικών επιστημών που ασχολήθηκε συστηματικά με την φαρμακευτική είναι ο Αβικένας, ο αποκαλούμενος αλλιώς «Γαληνός των Αράβων». Ο Αβικένας που σε ηλικία μόλις 10 ετών γνώριζε όλο το κείμενο του Κορανίου απέξω, ενώ μέχρι τα 16 είχε σπουδάσει θεραπευτική, φιλοσοφία και μαθηματικά, συνέγραψε πλήθος βιβλίων περί φαρμακευτικής, όπως «φαρμακοποιία», «αντιδοτάριο» κ.α. Στις Αραβικές χώρες άνθισε η μελέτη των φαρμακευτικών φυτών, αναπτύχθηκε η φαρμακοτεχνία και δημιουργήθηκαν νέες φαρμακοτεχνικές μορφές. Οι Άραβες θέτουν το υποχρεωτικό της δοκιμασίας των φαρμάκων για διασφάλιση της γνησιότητας τους και εισάγουν την χρήση των συνταγών (οι οποίες έπρεπε να ήταν επικυρωμένες από τις αρχές) για την παρασκευή φαρμάκων. Οι Άραβες εν τέλει διαχωρίζουν την ιατρική από την φαρμακευτική, ως ισότιμες επιστήμες, τα ιατρεία από τα φαρμακεία (τα οποία θέτουν υπό δημόσιο έλεγχο) και στην Βαγδάτη ιδρύεται το πρώτο αυτοτελές φαρμακείο (766 μ.χ.). Το παράδειγμα των Αράβων, ως προς την φαρμακευτική και τα φαρμακεία, είναι αυτό που μιμούνται οι Ευρωπαίοι στην συνέχεια. Στην Γαλλία, αναφέρετε για πρώτη φορά η λέξη apothicaires (φαρμακοποιοί) σε έγγραφο του 1178. Το 1222, σε πομπή που διεξήχθη στην Παδούα (Ιταλία) παρέλασε η «Schola Pharmaciae», που έφερε λάβαρο με το «Δοχείο της Υγείας» (ποτήρι με τυλιγμένο γύρω του ένα φίδι). Το έμβλημα αυτό (που στην συνέχεια θα καθιερωθεί ως έμβλημα της φαρμακευτικής) προερχόταν από τις αναπαραστάσεις της ελληνίδας θεάς Υγείας, κόρης του Ασκληπιού και της Ηπιόνης, και προστάτιδας της υγείας. Το - 10 -
ποτήρι αποτελεί τον κατάλληλο υποδοχέα της θεραπευτικής ισχύος που έχουν οι δυνητικά ενεργές δρόγες ενώ το φίδι είναι αυτό που θα εγχύσει την δύναμις που θα μετατρέψει το περιεχόμενο ρόφημα σε φάρμακο. Αυτή είναι και η πεμπτουσία της φαρμακευτικής τέχνης την εποχή εκείνη, η μετατροπή των ενεργών δρογών σε φάρμακο. Το οριστικό διαζύγιο ιατρικής και φαρμακευτικής στην Ευρώπη θα κατοχυρωθεί και δια μέσου νόμων όπως το «Statute sive leges municipals arelates» (1123) που οριοθέτησε την επαγγελματική δραστηριότητα των ιατρών και των φαρμακοποιών στην πόλη Arles της μεσαιωνικής Γαλλίας, το «Constitutiones Regum Utriusque Siciliae» (1239) ή το «Capitulare dei Medici e Speziali» (Βενετία, 1258). Το «Constitutiones Regum Utriusque Siciliae» ρύθμισε την άσκηση της φαρμακευτικής και αποτέλεσε στην συνέχεια το πρότυπο για την φαρμακευτική νομοθεσία όλων των ευρωπαϊκών εθνών. Το διάταγμα του Φρειδερίκου Β (βασιλιάς της Σικελίας και Αυτοκράτωρ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά την περίοδο 1198 1250 μ.χ.) είναι εξαιρετικής σημασίας για την φαρμακευτική και θεωρείται «Magna Carta» αφού κατοχυρώνει θεμελιώδεις αρχές: 1. Τον διαχωρισμό μεταξύ Ιατρικής και Φαρμακευτικής: Οφειλόμενη όχι μόνον σε λόγους εξειδίκευσης της εργασίας αλλά και σε λόγους επαγγελματικής ηθικής εμποδίζοντας κάθε είδους εμπορικής σχέσης μεταξύ ιατρών και φαρμακοποιών. 2. Την επίσημη εποπτεία του φαρμακευτικού επαγγέλματος από τις δημόσιες αρχές για λόγους δημόσιας ασφάλειας και αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα την σπουδαιότητα αυτού του κλάδου της θεραπευτικής για την Δημόσια Υγεία. 3. Την υποχρέωση η προετοιμασία των φαρμάκων να γίνεται σύμφωνα με ενιαίους κανόνες, για να αποφευχθεί η διαφοροποίηση στην ποιότητα και στην ισχύ των φαρμάκων. 4. Την καθιέρωση σταθερής τιμής για τα φάρμακα και περιορισμών στον αριθμό των φαρμακείων. Κατά την διάρκεια του μεσαίωνα λοιπόν έχουμε στον μεν αραβικό κόσμο, την άνθηση της φαρμακευτικής ως επιστήμη, στην δε Ευρώπη την δημιουργία των ρυθμίσεων που τόσους αιώνες διέπουν την φαρμακευτική ως επάγγελμα. Στον μεσαίωνα, ο όρος φαρμακευτική αποκτά την έννοια της επιστήμης του συνδυασμού απλών συστατικών (ορυκτών, ζωικών αλλά κυρίως φυτικών) προς σχηματισμού πιο σύνθετων με φαρμακευτική δράση και ο όρος φαρμακοποιός του ειδικού επί των δρογών. Θα ήταν παράλειψη να κλείσουμε το κεφάλαιο αυτό χωρίς να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στην σπουδαιότερη μορφή της φαρμακευτικής του Βυζαντινού Μεσαίωνα. Πρόκειται για τον Νικόλαο Μυρεψό ο οποίος έζησε τον 13 ο αιώνα. Το επώνυμο Μυρεψός, του δόθηκε από την μυρεψική δηλαδή την φαρμακευτική τέχνη στην οποία αφιερώθηκε. Το βασικότερο έργο του είναι το «Δυναμερόν», που αποτελεί για την εποχή του πολύ σημαντική φαρμακοποιία και χρησιμοποιούνταν μέχρι τον 16 ο αιώνα ως επίσημη φαρμακοποιία της Παρισινής και άλλων σχολών. - 11 -
Αναγέννηση & Διαφωτισμός: Από την βοτανική στην Χημεία Ο Ελβετικής καταγωγής αλχημιστής, ιατρός και αστρολόγος Παράκελσος (1494-1541, Philippus Aureolus Theophrastus Bombast von Hohenheim) είναι αυτός που θα αλλάξει την γνωσιολογική βάση της φαρμακευτικής και θα την στρέψει από την βοτανική στην χημεία. Θα χρησιμοποιήσει συστηματικά τις γνώσεις της χημείας προκειμένου να συνθέσει ουσίες με φαρμακευτική δράση (θεωρείται για τον λόγο αυτό ένας εκ των «πατέρων» της φαρμακευτικής χημείας). Σύμφωνα με τον Παράκελσο «Ο πραγματικός σκοπός της χημείας δεν είναι η παραγωγή χρυσού, αλλά η σύνθεση φαρμάκων», «ο άνθρωπος είναι ένα σύνολο χημικών ουσιών και οι αρρώστιες οφείλονται σε μεταβολές τους. Επομένως και η αντιμετώπιση των ασθενειών γίνεται με χημικές ουσίες». Οι θεωρίες του Παράκελσου προκάλεσαν την αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο σχολές: την Γαληνική Ιατρική που χρησιμοποιούσε φυσικά φάρμακα (κυρίως από το φυτικό βασίλειο) και την ιατροχημεία που χρησιμοποιούσε φάρμακα που είχαν δημιουργηθεί μέσα σε εργαστήριο. Τα φαρμακεία, κάτω από τις διαμορφούμενες συνθήκες έπρεπε να μετασχηματιστούν. Οι χώροι που προορίζονταν μέχρι εκείνη τη στιγμή για την αποθήκευση απλών δρογών και την προετοιμασία γαληνικών προϊόντων μετατρέπονται σε χημικά εργαστήρια. Οι φαρμακοποιοί, που έως τότε ουσιαστικά πραγματοποιούσαν μια εργασία τεχνικής φύσης εκτελώντας ιατρικές εντολές, εξελίσσονται και εισάγουν μεθόδους παρατήρησης και μελέτης. Ήδη τον 15 ο αιώνα γνώριζαν σε βάθος τις ιδιότητες των δρογών και τον 16 ο αιώνα απέκτησαν πλήρη γνώση της αξίας αυτού που έκαναν. Η φαρμακευτική τέχνη θα κατορθώσει τον επόμενο αιώνα να αποβάλει τα απομεινάρια των αλχημιστών και τις προκαταλήψεις των παλιών φαρμακολόγων αποκτώντας επιστημονική αυστηρότητα, σοβαρότητα και πειθαρχία. Στα τέλη του 17 ου αιώνα οι φαρμακοποιοί χαίρουν κοινωνικής καταξίωσης και σεβασμού. Το γόητρο που απέκτησε το φαρμακείο οφείλονταν κατά κύριο λόγο στην επιστημονική γνώση όσων εργάζονταν σε αυτό και ιδιαίτερα στο γεγονός ότι σε αυτούς τους απλούς χώρους εργασίας δρούσαν άνθρωποι που συνέβαλαν σημαντικά στην πρόοδο της επιστήμης και κυρίως της βοτανικής και της χημείας. Το διάταγμα του 1650 του βασιλέως Φιλίππου της Ισπανίας, που ανακήρυξε την φαρμακευτική ως επιστημονική τέχνη, ίδιας αξίας με την ιατρική τέχνη και το βασιλικό διάταγμα του 1777, που δημιούργησε στην Γαλλία το «College de Pharmacie», αποτέλεσαν δυο εξαιρετικής σημασίας γεγονότα. Τα δύο αυτά διατάγματα επέτρεψαν στου φαρμακοποιούς να οριστικοποιήσουν την ανεξαρτησία τους αφού έθεσαν τέρμα στην αδιάκοπη συζήτηση, που διήρκεσε σχεδόν πέντε αιώνες, σχετικά με θέματα δικαιοδοσίας και ανταγωνισμού μεταξύ φαρμακοποιών και ιατρών. Η πρόοδος της φαρμακευτικής συμπαρέσυρε και το φαρμακείο. Απέκτησε αρχοντιά και ξεχώριζε για την αισθητική και τον πλούτο του. Στοιχεία όπως δοκιμαστικοί σωλήνες, πιπέτες, κομψές ζυγαριές, δοχεία από γυαλί και πορσελάνη (με ετικέτες γεμάτες με εντυπωσιακούς λατινικούς χαρακτήρες), όπου φυλάσσονταν οι δρόγες, και τεράστια βιβλία με τις μυστικές φόρμουλες, χαρακτήριζαν τα φαρμακεία του 18 ου αιώνα (και διήρκησαν μέχρι και τις αρχές του 20 ου αιώνα). Απομεινάρια αυτών των φαρμακείων μπορούν να βρεθούν σε ορισμένες ευρωπαϊκές πόλεις και στα φαρμακευτικά μουσεία. - 12 -
Σύγχρονη Εποχή: Απώλεια περιεχομένου και κρίση ταυτότητας Κατά την διάρκεια του 20 ου αιώνα η φαρμακευτική επιστήμη γνωρίζει πρωτοφανή άνθηση με κέντρα ανάπτυξης τόσο στις χώρες της Ευρώπης όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύντομα όμως το επάγγελμα του φαρμακοποιού αλλά και το φαρμακείο (όπου ουσιαστικά απορροφάται η μεγάλη μάζα των φαρμακοποιών) θα υποστούν έναν ακόμη μετασχηματισμό προσαρμοζόμενα στις νέες κοινωνικές συνθήκες. «εάν από τον φαρμακοποιό αφαιρεθεί η ευθύνη της παρασκευής των φαρμάκων και απομείνει μόνον με την διαχείριση του, τότε θα χάσει το μισό της αξιοπρέπειας και της σημασίας του και θα περιπέσει στα επίπεδα ενός απλού καταστηματάρχη». Wiliam Procter, καθηγητής Φαρμακευτικής Πρακτικής, Πανεπιστήμιο Φιλαδέλφεια (ΗΠΑ), 1858 Μέχρι την εποχή του 1 ου Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), τα φαρμακεία διατήρησαν τα σκήπτρα της παρασκευής των φαρμάκων που οι ιατροί συνταγογραφούσαν. Πλέον του 90% των φαρμάκων που διέθεταν οι φαρμακοποιοί τα έφτιαχναν μέσα στα εργαστήρια των φαρμακείων τους ενώ μόλις το 10 % προερχόταν από την φαρμακευτική βιομηχανία που από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα είχε αρχίσει σταδιακά να αναπτύσσεται. Μετά το τέλος του 1 ου Π.Π. τα κριτήρια και οι προϋποθέσεις παραγωγής των βιομηχανικών φαρμάκων άλλαξαν, βελτιώθηκε αισθητά η ποιότητα τους ενώ είχαμε ταυτόχρονα μια έκρηξη στην ανακάλυψη νέων δραστικών ουσιών είτε φυσικών είτε χημικών που μεταφράζονταν σε νέα ιδιοσκευάσματα για την φαρμακοβιομηχανία. Τα βιομηχανικά φάρμακα κέρδιζαν ολοένα και μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς γεγονός που αρχικά δεν ανησύχησε το σώμα των φαρμακοποιών καθώς δεν είχαν συνειδητοποιήσει την επερχόμενη αλλαγή. Χρόνο με το χρόνο, ημέρα με την ημέρα η καθημερινότητα του φαρμακοποιού και η όψη του φαρμακείου αλλάζουν. Ο μεν φαρμακοποιός αρχίζει να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στην διαχείριση των φαρμάκων της βιομηχανίας και λιγότερο στην παρασκευή φαρμάκων στο εργαστήριο του, στο δε φαρμακείο το τμήμα του φαρμακοπωλείου μεγεθύνεται σε βάρος του φαρμακοτεχνικού εργαστηρίου, το οποίο ατονεί και σε πολλές περιπτώσεις εξαφανίζεται. Η επικράτηση του βιομηχανικού φαρμάκου αφαιρεί από τον φαρμακοποιό το ουσιαστικό περιεχόμενο της εργασίας του και τον μετατρέπει σε απλό ενδιάμεσο μεταξύ της φαρμακευτικής βιομηχανίας και του ασθενή, ενώ το φαρμακείο μετατρέπεται σε απλό κανάλι διανομής. Τόσο η ανεκμετάλλευτη γνώση του φαρμακοποιού όσο και η σταδιακή απώλεια της κοινωνικής του καταξίωσης και αναγνώρισης προβλημάτισαν τους ηγέτες και τους διανοούμενους του φαρμακευτικού χώρου τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη ενώ ταυτόχρονα δυνάμωνε ολοένα και περισσότερο η φωνή εκείνων που υποστήριζαν ότι ο φαρμακοποιός είναι ένας ακριβός πωλητής φαρμάκων. Η απώλεια του έως τότε κοινωνικού σκοπού του φαρμακοποιού οδήγησε σε κρίση ταυτότητας και σταδιακά σε διαφοροποίηση της φιλοσοφίας και πρακτικής του φαρμακοποιού ανάλογα με τον χώρο εργασίας του. - 13 -
Οι μεν νοσοκομειακοί φαρμακοποιοί αρχικά θα λειτουργήσουν υποστηρικτικά στην διανομή του φαρμάκου εντός του νοσοκομείου και εν συνεχεία κεφαλαιοποιώντας ουσιαστικά την άμεση πρόσβαση στις κλινικές πληροφορίες του ασθενή, στην επιστημονική βιβλιογραφία και στους υπόλοιπους υγειονομικούς επιστήμονες που εργάζονταν στο νοσοκομείο θα εξελίξουν την πρακτική τους δημιουργώντας την κλινική φαρμακευτική. Ο νοσοκομειακός φαρμακοποιός βασιζόμενος πάνω στην εξειδικευμένη γνώση του σχετικά με την δράση και την χρήση των φαρμάκων θα σταθεί δίπλα στον ιατρό και θα ενισχύσει την ικανότητα του να λαμβάνει καλύτερες αποφάσεις σχετικές με τα φάρμακα, χωρίς όμως να αναλαμβάνει ο ίδιος την ευθύνη για τα αποτελέσματα της φαρμακοθεραπείας. Οι δε φαρμακοποιοί των ανεξάρτητων φαρμακείων αφού θα συνεχίσουν για μερικές δεκαετίες να επιτελούν μοναχά την δραστηριότητα της διανομής των βιομηχανικών φαρμάκων θα αρχίσουν σταδιακά να αναπτύσσουν την φαρμακευτική πληροφόρηση και την φαρμακευτική συμβουλή. Είτε στο νοσοκομείο είτε στο ανεξάρτητο φαρμακείο, ο φαρμακοποιός δεν θα μπορέσει να ανταποκριθεί πλήρως στις νέοδιαμορφούμενες τότε ανάγκες του ασθενή τις σχετικές με το φάρμακο, την φαρμακοθεραπεία και τα αποτελέσματα της. Ήταν πλέον θέμα χρόνου να έχουμε μια εξέλιξη της φιλοσοφίας και πρακτικής με την σύγκληση των διαφορετικών εκδοχών της. Το 1990 λοιπόν γεννάται το κίνημα της Φαρμακευτικής Φροντίδας με το οποίο επιτυγχάνεται η ενιαία έκφραση της φαρμακευτικής μέσα από μία φιλοσοφία και πρακτική. Με την φαρμακευτική φροντίδα ο φαρμακοποιός αναλαμβάνει να καλύψει τις φαρμακοθεραπευτικές ανάγκες του ασθενή, να ανιχνεύσει και να επιλύσει τα φαρμακοθεραπευτικά προβλήματα και εν τέλει να αναλάβει την ευθύνη των αποτελεσμάτων της φαρμακοθεραπείας. Διανομή Φαρμάκων Κλινική Φαρμακευτική & Διανομή Φαρμάκων Φαρμακοποιία Φαρμακεία Νοσοκομείου 1952 1960 Φαρμακευτική Φροντίδα Ανεξάρτητα Φαρμακεία 1952 1960 1990 Διάθεση Φαρμάκων Συμβουλευτική & Διάθεση Φαρμάκων Η εξέλιξη της φαρμακευτικής στο νοσοκομείο και στο ανεξάρτητο φαρμακείο (Τροποποιημένο από Holland & Nimmo) - 14 -
Κεφάλαιο 2 ο Σύγχρονες κοινωνικές ανάγκες και νέες προοπτικές για τον φαρμακοποιό - 15 -
«Τα λειτουργήματα υπάρχουν για να υπηρετούν κρίσιμες κοινωνικές ανάγκες. Όταν παύουν να τις υπηρετούν τότε αργά η γρήγορα παύουν και να υφίστανται» Mickey Smith - 16 -
Κοινωνικό - ιστορικό πλαίσιο Η γένεση της Φαρμακευτικής Φροντίδας δεν είναι τυχαίο γεγονός αλλά προϊόν συγκεκριμένων καταστάσεων και γεγονότων που επηρέασαν και την μετέπειτα ιστορική της εξέλιξη. Μεταξύ αυτών θα ξεχωρίσουμε: Την αμφισβήτηση του ρόλου του κλασικού φαρμακοποιού Την αλλαγή στην σχέση φαρμάκου ασθένειας ασθενή Είναι σημαντικό να αναλύσουμε ξεχωριστά τις δύο αυτές παραμέτρους, για να κατανοήσουμε εν συνεχεία και την σχέση την οποία αναπτύσσει ο φαρμακοποιός με την φιλοσοφία και την πρακτική της Φαρμακευτικής Φροντίδας. α. Η αμφισβήτηση του ρόλου του κλασικού φαρμακοποιού Η επικράτηση του βιομηχανικού φαρμάκου έναντι του φαρμάκου που παρασκευάζονταν στο εργαστήριο του φαρμακείου, περιόρισε τον ρόλο του φαρμακοποιού σε αυτόν της διάθεσης, της πληροφόρησης και της συμβουλής. Μολονότι η διάθεση του φαρμάκου και η σχετική πληροφόρηση - συμβουλή παραμένουν σημαντικές δραστηριότητες, υπήρξαν γεγονότα που συνέβαλαν στην μείωση της σχετικής τους αξίας και κατά συνέπεια στην μείωση της σπουδαιότητας του φαρμακευτικού λειτουργήματος. Τα αυξημένα κόστη στον χώρο του φαρμάκου και της υγείας σε συνδυασμό με το οικονομικό αδιέξοδο των ασφαλιστικών ταμείων και τις δημόσιες πολιτικές απορρύθμισης του χώρου της υγείας, δημιούργησαν μια αυξημένη ευαισθησία πολιτών και κυβερνήσεων. Το επακόλουθο ήταν η δημιουργία ενός κύματος αμφισβήτησης του κόστους και της προσφοράς κάθε παράγοντα στην αλυσίδα παραγωγής και διάθεσης του φαρμάκου. Η εμφάνιση νέων τεχνολογιών και η εφαρμογή τους στους τομείς της διαχείριση του φαρμάκου και της πληροφορίας προσέφερε στον πολίτη νέους δρόμους τόσο για την απόκτηση του φαρμάκου όσο και των σχετικών πληροφοριών και οδήγησε σε αμφισβήτηση της υπεραξίας που ο φαρμακοποιός δημιουργεί στο φάρμακο. Η προσπάθεια εισόδου των ιδιωτικών κερδοσκοπικών κεφαλαίων στην αγορά των φαρμάκων στοχεύοντας στην κάθετη και οριζόντια ολοκλήρωση που θα τους αποδώσει αυξημένα έσοδα αλλά και μεγαλύτερη ισχύ και επιρροή. Ας μην ξεχνάμε ότι τα κεφάλαια αυτά έχουν τη δυνατότητα να διαθέσουν μεγάλους πόρους για τον επηρεασμό της κοινής γνώμης και την κατασκευή μιας αρνητικής εικόνας για τον φαρμακοποιό. - 17 -
β. Το φάρμακο, η ασθένεια, ο ασθενής και οι κοινωνικές τους προεκτάσεις Πέρα από τις παραπάνω καταστάσεις τις σχετιζόμενες με την εξέλιξη των αγορών, την παγκοσμιοποίηση και την ανάδυση των νέων τεχνολογιών, είχαμε τα τελευταία χρόνια σημαντικές αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο. Η αλματώδης ανάπτυξη της φαρμακευτικής βιομηχανίας πέτυχε μέσω των φαρμάκων την συμπτωματική κυρίως αντιμετώπιση των ασθενειών και όχι την εκρίζωση τους. Παρόλο που παραμένουν πολύ λίγα τα φάρμακα που θεραπεύουν την αιτία της ασθένειας ωστόσο τους έχει αποδοθεί τεράστια κοινωνική αξία πέρα από κάθε αμφιβολία. Δημιουργήθηκε λοιπόν ένας νέος τύπος ασθενών, οι λεγόμενοι χρόνιοι ασθενείς, των οποίων κύριο γνώρισμα είναι η συμβίωση με την παθολογική διαδικασία και τα φάρμακα έως το τέλος της ζωής τους. Οι παραπάνω καταστάσεις τροποποίησαν σημαντικά τη σχέση του ασθενή με τους λειτουργούς της υγείας καθώς και τη σχέση του ασθενή με την ίδια την ασθένεια του. Δημιουργήθηκαν νέες καταστάσεις και συμπεριφορές που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δύσκολο να εξηγηθούν με την καθημερινή λογική, όπως η άρνηση της ασθένειας, η μη συμμόρφωση με τη θεραπεία, η αυτοθεραπεία ή ακόμη και η στροφή προς τις εναλλακτικές θεραπείες. Υπό αυτό το σκεπτικό γίνεται φανερή η εμπλοκή όχι μόνον των βιοϊατρικών επιστημών αλλά και των κοινωνικών επιστημών. Η σημερινή κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο εάν αναλογιστούμε την μετεξέλιξη της κοινωνίας σε μία κοινωνία «ευ ζην» που έχει στραφεί ενάντια σε κάθε μορφή πόνου και έχει θεοποιήσει την νεότητα. Έτσι εμφανίστηκαν φάρμακα για τη αντιμετώπιση προβλημάτων που τεχνητά κατασκευάστηκαν, όπως οι αντιγηραντικές θεραπείες, φάρμακα για την απώλεια βάρους, χειρουργικές θεραπείες για την βελτίωση της φυσικής εμφάνισης κ.α. Η διαφήμιση μας εξωθεί να αισθανθούμε καλά με κάθε τι που αγοράζουμε, που εφαρμόζουμε, που καταναλώνουμε. Παρόλο λοιπόν που η έννοια της ασθένειας εξελίχτηκε από ένα περιεχόμενο καθαρά βιοϊατρικό σε ένα βιοψυχοκοινωνικό, οι επαγγελματίες της υγείας που φροντίζουν τους ασθενείς παραμένουν οι ίδιοι και συνεχίζουν να εκπαιδεύονται και να δραστηριοποιούνται όπως πάντα. Τα αποτελέσματα μελετών που πραγματοποιήθηκαν σε χώρες με θεωρητικά επαρκή υγειονομική κάλυψη δεν αφήνουν αμφιβολία για την ανάγκη μιας ριζικής αλλαγής στην υγειονομική φροντίδα του πληθυσμού. Ενώ λοιπόν βρισκόμαστε στην εποχή του ανθρώπινου γονιδιώματος, σε ασθένειες όπως η υπέρταση, που πολύ εύκολα μπορεί να διαγνωστεί, με πολυετή σχετική έρευνα και πληθώρα θεραπευτικών επιλογών, μόλις το 25% των ασθενών ελέγχονται επαρκώς. Το ίδιο ισχύει και για άλλα προβλήματα υγείας όπως ο διαβήτης, το άσθμα, κ.α. - 18 -
Φαρμακοθεραπευτικά προβλήματα Η ιστορική εξέλιξη μας έχει αποδείξει ότι ένα από τα καλύτερα όπλα που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση των ασθενειών είναι η χρήση των φαρμάκων, διαμέσου μιας διαδικασίας γνωστής ως φαρμακοθεραπεία. Για μεγάλο χρονικό διάστημα οι δραστηριότητες της διάγνωσης, της συνταγογράφησης και της διάθεσης των φαρμάκων, πραγματοποιούνταν από τον ίδιο ειδικό. Καθώς όμως η επιστημονική γνώση επί των φαρμάκων αυξάνονταν, η επεξεργασία της έγινε τόσο πολύπλοκη που κατέστη αναγκαίος ο διαχωρισμός της ιατρικής και της φαρμακευτικής. Έτσι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα άρχισαν να εκπαιδεύουν φαρμακοποιούς ως ειδικούς επί των φαρμάκων. Από την εποχή εκείνη, η διαδικασία που οδηγεί στη χρήση του φαρμάκου έχει ως εξής: γίνεται η διάγνωση της ασθένειας από τον ιατρό που είναι ο ειδικός επιστήμονας επί των ασθενειών, ακολουθεί η συνταγογράφηση των φαρμάκων και ολοκληρώνεται με τη διάθεση τους από τον φαρμακοποιό, με στόχο πάντα την ίαση της ασθένειας, αιτιολογική ή συμπτωματολογική. Σήμερα βέβαια η χρήση του φαρμάκου γίνεται όχι μόνο μετά από συνταγογράφηση του ιατρού αλλά επίσης και δια της υποδείξεως του φαρμακοποιού αλλά και διαμέσου της διαδικασίας της αυτοθεραπείας. Τα φάρμακα, εξαιτίας της φύσης τους, πρέπει να αποδεικνύουν ότι είναι ασφαλή και αποτελεσματικά, κάτι που οδηγεί στην θεσμοθέτηση πολύ αυστηρών κανόνων στις διαδικασίες της έρευνας, παραγωγής και χρήσης τους με την αντίστοιχη ασφαλώς οικονομική επιβάρυνση. Ωστόσο, όλη αυτή η οικονομική και επιστημονική προσπάθεια δεν μεταφράζεται σε πολλές περιπτώσεις σε ένα θετικό αποτέλεσμα. Υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν ότι σε πολυάριθμες περιπτώσεις η φαρμακοθεραπεία αποτυγχάνει να θεραπεύσει συμπτωματολογικά ή αιτιολογικά την ασθένεια ενώ σε πολλές περιπτώσεις προκαλεί ανεπιθύμητες δράσεις. Γιατί όμως αποτυγχάνει η φαρμακοθεραπεία; Ποια είναι η αιτία που δεν επιτυγχάνονται οι φαρμακοθεραπευτικοί στόχοι, ενώ η διάγνωση, η συνταγογράφηση και η διάθεση των φαρμάκων φαίνεται να είναι η σωστή. Η απάντηση βρίσκεται στην κακή χρήση των φαρμάκων. Μέχρις του σημείου όπου, η κακή αυτή χρήση να οδηγεί σε απώλεια ανθρώπινων ζωών, βλάβες στην υγεία ενός πολύ μεγάλου αριθμού ασθενών και απώλεια τεράστιων χρηματικών ποσών. Το 2001 δημοσιεύτηκε στης Η.Π.Α. μελέτη που υπολόγιζε την οικονομική επιβάρυνση εξαιτίας της νοσηρότητας και θνησιμότητας που προκαλούσε η κακή χρήση των φαρμάκων. Το κόστος αυτό προσέγγιζε τα 177 δισεκατομμύρια δολάρια ενώ σύμφωνα με την ίδια μελέτη έως και το 20% των εισαγωγών στα νοσοκομεία οφείλονταν σε βλάβες επαγόμενες από τα φάρμακα. Συμπερασματικά λοιπόν τα προβλήματα που προκύπτουν από την «κακή» χρήση των φαρμάκων κατά την διάρκεια της φαρμακοθεραπείας δηλ. τα φαρμακοθεραπευτικά προβλήματα είναι υπεύθυνα σε μεγάλο βαθμό για την αποτυχία της φαρμακοθεραπείας σε επίπεδο ασθενή και της αυξημένης νοσηρότητας και θνησιμότητας σε επίπεδο κοινωνίας. - 19 -
Από όλους τους υγειονομικούς λειτουργούς, ο καταλληλότερος για να επιλύσει τα φαρμακοθεραπευτικά προβλήματα διαμέσου του ελέγχου της φαρμακοθεραπείας είναι ο φαρμακοποιός: ο νοσοκομειακός φαρμακοποιός κατά την παραμονή του ασθενούς στο νοσοκομείο και ο φαρμακοποιός του ανεξάρτητου φαρμακείου σε όλο το υπόλοιπο της ζωής του ασθενούς. Η καταλληλότητα του φαρμακοποιού έγκειται καταρχήν στις γνώσεις του, μιας και είναι ο ειδικός επί του φαρμάκου, κατά δεύτερο λόγο στην μεγάλη προσβασιμότητα που έχουν οι ασθενείς σε αυτόν και κατά τρίτο λόγο στο γεγονός ότι σήμερα παραμένει ανεκμετάλλευτο το μεγαλύτερο μέρος των επιστημονικών ικανοτήτων του. «Φαρμακοθεραπευτικό πρόβλημα είναι κάθε ανεπιθύμητο συμβάν που βιώνει ο ασθενής και εμπλέκει ή υπάρχει υποψία ότι εμπλέκει την φαρμακοθεραπεία, και εμποδίζει την επίτευξη των επιθυμητών στόχων της θεραπείας.». Definition of Drug Related Problems, Linda Strand, 1990 Φαρμακοθεραπευτικά Προβλήματα Ένδειξης Ο ασθενής κάνει χρήση φαρμάκου ενώ δεν υπάρχει κλινική ένδειξη για την χρήση του. Ο ασθενής δεν κάνει χρήση φαρμάκου ενώ υπάρχει κλινική ένδειξη που μπορεί να αντιμετωπιστεί με την χρήση φαρμάκου. Φαρμακοθεραπευτικά Προβλήματα Αποτελεσματικότητας Το φάρμακο είναι αναποτελεσματικό για ποιοτικούς λόγους. Το φάρμακο είναι αναποτελεσματικό για ποσοτικούς λόγους (χαμηλή δοσολογία). Φαρμακοθεραπευτικά Προβλήματα Ασφάλειας Το φάρμακο είναι ανασφαλές για ποιοτικούς λόγους (προκαλεί ανεπιθύμητη ενέργεια). Το φάρμακο είναι ανασφαλές για ποσοτικούς λόγους (υψηλή δοσολογία). Φαρμακοθεραπευτικά Προβλήματα «Συμμόρφωσης» (ή Εφικτότητας) Ο ασθενής δεν έχει την θέληση ή την ικανότητα ή την δυνατότητα να κάνει χρήση των φαρμάκων που έχουν επιλεχθεί. Modified Classification of Drug Related Problems, Linda Strand & Charles Hepler, 1990 Άρχισε λοιπόν να χτίζεται σταδιακά μια νέα πρακτική που θα βελτίωνε την χρήση των φαρμάκων και θα έκανε εφικτή την επίτευξη των φαρμακοθεραπευτικών στόχων. Η νέα αυτή πρακτική ονομάστηκε Φαρμακευτική Φροντίδα. Τελικός σκοπός της Φαρμακευτικής Φροντίδας είναι η πρόληψη της νοσηρότητας και θνησιμότητας οφειλόμενες στην κακή χρήση των φαρμάκων, διαμέσου μιας πρακτικής προσανατολισμένης στην επίτευξη μιας φαρμακοθεραπείας που θα είναι αποτελεσματική και ασφαλής για όλους τους ασθενείς. - 20 -