ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ ΚΑΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

Αθήνα, 30 Μαΐου 2016 TEACHERS 4 EUROPE ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ ΚΑΠΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Κατερίνα Σωτηριάδη

2 Περιεχόμενα 1. Περίληψη. 3 2. Εισαγωγή.. 3 3. Μεθοδολογία. 5 3.1 Μελέτη σχολικών και εξωσχολικών βιβλίων.. 5 3.2 Χρήση εποπτικού υλικού.. 5 3.3 Αναζήτηση έγκυρης πληροφόρησης μέσω του διαδικτύου. 5 3.4 Δευτερογενής συγγραφή κειμένων 6 4. Στόχοι.. 6 4.1 Γενικός σκοπός. 6 4.2 Επιμέρους στόχοι.. 6 4.3 Δεξιότητες.. 6 4.4 Στάσεις. 6 5. Δραστηριότητες.. 7 6. Συμπεράσματα 10 7. Επίλογος.. 10 8. Βιβλιογραφία.. 10

3 1. Περίληψη Οι μαθητές και οι μαθήτριες της Ε2 τάξης του Ιδιωτικού Δημοτικού Σχολείου «Δελασάλ» Αλίμου δημιούργησαν στο πλαίσιο του προγράμματος Teachers 4 Europe μια εργασία με τίτλο. Κεντρικό θέμα της εργασίας αυτής είναι η παρουσίαση μύθων, θρύλων και γενικότερα έργων της λαϊκής προφορικής παράδοσης των κρατών-μελών της ΕΕ. Η παρουσίαση αυτή γίνεται τόσο με γραπτά κείμενα όσο και με έργα που φιλοτέχνησαν οι ίδιοι οι μαθητές, εμπνεόμενοι από τα θέματα των κειμένων. Η εμπλοκή των μαθητών σε μια τέτοια εργασία τους βοήθησε να αναγνωρίσουν τις ομοιότητες που συνδέουν τους λαούς των κρατών-μελών της ΕΕ (ως προς την κουλτούρα και τις παραδόσεις) και να συνειδητοποιήσουν ότι η «Ένωση» αυτή κρίνεται χρήσιμη και αναγκαία. Οι διαφορές που μας χωρίζουν εξαλείφονται και αναδεικνύονται οι ομοιότητες, που ενισχύουν την ενότητα μεταξύ των κρατών της ΕΕ. Οι μαθητές εργάστηκαν κυρίως ομαδικά. Συνεργάστηκαν, διαπραγματεύτηκαν και δημιούργησαν. Αναζήτησαν οι ίδιοι τους μύθους, τους θρύλους, τις παροιμίες, τα τραγούδια και τα ποιήματα των χωρών που είχαν αναλάβει να παρουσιάσουν. Η αναζήτηση αυτή έγινε κυρίως μέσω του διαδικτύου, εφόσον ήταν δύσκολο έως ανέφικτο να έχουν πρόσβαση σε ξένη έντυπη βιβλιογραφία. Τα κείμενα που βρήκαν ήταν τα περισσότερα στην αγγλική γλώσσα, οπότε και τα μετέφρασαν. Τέλος, έχοντας ασχοληθεί με τόση προσήλωση και λεπτομέρεια με τα κείμενά τους, ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν το βασικό στοιχείο (ιδέα) που αναδεικνύεται κάθε φορά και να το εικονογραφήσουν. Ανέπτυξαν συνεπώς σε μεγάλο βαθμό την κριτική σκέψη τους. Σε κάθε περίπτωση οι μαθητές δέχτηκαν την καθοδήγηση του εκπαιδευτικού, ο οποίος ενθάρρυνε τη λήψη πρωτοβουλιών από τους μαθητές, ενισχύοντας έτσι την αυτενέργειά τους. Λέξεις κλειδιά: Ευρωπαϊκή Ένωση, Teachers 4 Europe, λαϊκή προφορική παράδοση, μύθος, παροιμία, ποίημα, τραγούδια, εικονογράφηση, ομοιότητες, ξένη βιβλιογραφία, συνεργασία, αυτενέργεια 2. Εισαγωγή Ξεκινώντας την εργασία αυτή οι μαθητές είχαν σαν απώτερο στόχο να δημιουργήσουν ένα ψηφιακό ανθολόγιο με έργα λαϊκής προφορικής παράδοσης των κρατών-μελών της ΕΕ. Για να το καταφέρουν αυτό αξιοποίησαν στο μέγιστο τις νέες τεχνολογίες, εντός και εκτός σχολείου. Με την εισαγωγή των υπολογιστών στις τάξεις, οι μαθητές αποκτούν πρόσβαση σε νέες πηγές γνώσης, έρχονται σε συνεργασία με άλλους μαθητές και ουσιαστικά έχουν την δυνατότητα να αποκτήσουν ό, τι θέλουν, από όπου το θέλουν και όποτε το θέλουν, και με μορφή πιο προσιτή σ αυτούς, πάντοτε όμως με την βοήθεια και καθοδήγηση του δασκάλου.

4 Άρα ο νέος ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ρόλος συντονιστή και συμβούλου και όχι εκείνος του μεταδότη της γνώσης. Δεν προσφέρει έτοιμη την λύση, αλλά οργανώνει έτσι το μάθημα, ώστε την ανακαλύπτουν οι ίδιοι οι μαθητές. Ο δάσκαλος απλώς παρακολουθεί, ελέγχει και συζητά το πρόβλημα. Αυτός ο ρόλος του εκπαιδευτικού αντιστοιχεί παιδαγωγικά στην ενεργητική μάθηση μέσα από την ανακάλυψη (S.Retalis,H.Haugen,D.McConnell). Η ανακαλυπτική-διερευνητική μέθοδος διδασκαλίας αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα πάνω στον οποίο δομήθηκε η εργασία των μαθητών. Πρόκειται για μια (σχετικά) νέα διδακτική προσέγγιση που έχει στόχο να προκαλέσει το ενδιαφέρον των μαθητών, ώστε να ενταχθούν ενεργητικά στη διαδικασία της μάθησης. Στηρίζεται στις οδηγίες και κατευθύνσεις του μεγάλου παιδαγωγού John Dewey. Η κεντρική ιδέα της μεθόδου είναι η διατύπωση και απάντηση -από μαθητές και εκπαιδευτικούς μαζί- ερωτημάτων σχετικών με επιστημονικά θέματα. Τα ερωτήματα αυτά είναι βέβαια διατυπωμένα έτσι ώστε να βρίσκονται στη σφαίρα των ενδιαφερόντων των μαθητών. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να κατευθύνει τα παιδιά να βρουν απαντήσεις που θα τους ικανοποιούν τις αναζητήσεις τους και να τα ενθαρρύνει να διατυπώνουν νέα ερωτήματα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της έρευνας και της μελέτης. Οι μαθητές ασχολήθηκαν με έργα λαϊκής προφορικής παράδοσης των κρατών της ΕΕ. Εκτός από την ιστορική, λογοτεχνική και καλλιτεχνική αξία αναδείχθηκαν και πολλά λαογραφικά στοιχεία. Η λαογραφία είναι ο επιστημονικός κλάδος που μελετά τον λαϊκό πολιτισμό ιστορικών λαών, ενώ, όπως φανερώνει η ετυμολογία του ονόματος, έχει ως αντικείμενο έρευνας τον λαό. Εξετάζει τη ζωή του λαού στο σύνολό της και σε όλες τις εκδηλώσεις της εφόσον αυτές έχουν χαρακτήρα αυθόρμητο. Με τη λέξη «λαός» αναφερόμαστε στο σύνολο των ανθρώπων, το οποίο συνδέεται με τη συναίσθηση της κοινής καταγωγής, των κοινών εθίμων, της κοινής παράδοσης και του κοινού τρόπου «σκέπτεσθαι». Ο λαός είναι η ζωντανή πηγή, ο δημιουργός και φορέας όλων των εκδηλώσεων που καλύπτουν την καθημερινή πνευματική και κοινωνική ζωή. Το λαϊκό παραμύθι αποτελεί «δίαυλο» επικοινωνίας του παιδιού με τη λαϊκή παράδοση. Με τρόπο ευχάριστο και ελκυστικό, ο λαϊκός προφορικός και γραπτός λόγος κατακτά τον μικρό ακροατή και αναγνώστη ( Ν. Γ. Πολίτης, (1909), Μ. Αλεξιάδης, (1988)). Οι μαθητές ολοκλήρωσαν την εργασία τους με την εικονογράφηση των κειμένων τους. Ζωγράφισαν έργα αυθεντικά και πρωτότυπα. Η ζωγραφική ανήκει στις καλές τέχνες και είναι η τέχνη της παραγωγής ή αναπαράστασης μιας πραγματικής ή φανταστικής εικόνας, μέσω προσωπικής εργασίας, με τη βοήθεια φυσικών ή ηλεκτρονικών μέσων. Αποτελεί έναν τομέα της ανθρώπινης δημιουργίας, που βασίζεται στην πνευματική κατανόηση, στην επεξεργασία και ανάπλαση κοινών εμπειριών της καθημερινής ζωής σε σχέση με το κοινωνικό, πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο στο οποίο διέπονται. Όλες οι δραστηριότητες που πραγματοποιήθηκαν στην τάξη ακολούθησαν το ομαδο-συνεργατικό πρότυπο διδασκαλίας. Η ομαδο-συνεργατική διδασκαλία είναι μια παιδαγωγική και διδακτική διαδικασία, που έχει τη δυνατότητα να οδηγήσει στην ομαδοσυνεργατική μάθηση, δηλαδή στη διαδικασία ομαδικής μάθησης στην οποία πραγματοποιούνται σημαντικές μαθησιακές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μαθητών. Είναι

5 μια εναλλακτική μέθοδος διδασκαλίας που συμπληρώνει τις ήδη υπάρχουσες, αλλά δεν τις αντικαθιστά (Gillies R., 2004, Webb N., 2009). Κύριος στόχος ήταν η καλλιέργεια και ανάπτυξη της αυτενέργειας των μαθητών. Αυτενέργεια λέγεται η ενέργεια, η πράξη, η εργασία που κάνει κανείς μόνος του, χωρίς άλλη εξωτερική παρόρμηση, μόνο με τη δική του θέληση. Πρωταρχικός σκοπός της Παιδαγωγικής είναι η ανάπτυξη της αυτενέργειας του ατόμου. Το παιδί πρέπει να ενεργεί κυρίως μόνο του, να παίζει τον ενεργητικό ρόλο σε όλες τις φάσεις της ζωής του. Έτσι, αναπτύσσεται η κρίση του, η αγάπη για τη μάθηση και η φιλοπονία (Ματσαγγούρας Η., 2000). Σύμφωνα με τον Αλοΐσιο Φίσερ, είναι το είδος εκείνο της πράξης, που πηγάζει από το ελεύθερο εγώ, είναι έκφραση του ίδιου του εγώ και επιδρά στο εγώ μορφωτικά. 3. Μεθοδολογία Η μεθοδολογία και τα διδακτικά εργαλεία που αξιοποιήθηκαν είναι τα εξής: 3.1 Μελέτη σχολικών και εξωσχολικών βιβλίων Οι μαθητές, πριν ακόμα ξεκινήσει η εφαρμογή του προγράμματος Teachers 4 Europe στην τάξη, έπρεπε να γνωρίζουν τι είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, τι πρεσβεύει, πότε δημιουργήθηκε, την ιστορική της εξέλιξη και από ποιες χώρες συνίσταται. Για όλα αυτά αξιοποιήθηκε το διδακτικό βιβλίο της Κοινωνικής και Πολιτικής Αγωγής της Ε τάξης που περιλαμβάνει δύο κεφάλαια, τα οποία αναφέρονται στην ΕΕ. Επίσης όμως συμβουλεύτηκαν και εξωσχολικά βιβλία, κυρίως παιδικές εγκυκλοπαίδειες, μέσα από τις οποίες βρήκαν όλες τις επιπλέον πληροφορίες που ήθελαν και βρήκαν απαντήσεις στα ερωτήματά τους. Τα βιβλία και τις εγκυκλοπαίδειες τις αναζήτησαν στην σχολική βιβλιοθήκη που διαθέτει το σχολείο. 3.2 Χρήση εποπτικού υλικού Οι μαθητές μελέτησαν τον χάρτη της Ευρώπης και εντόπισαν όλα τα κράτη-μέλη της Ευρώπης. Συνειδητοποίησαν έτσι ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη-ήπειρος και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επίσης μελέτησαν και ψηφιακούς χάρτες και βίντεο-ντοκιμαντέρ στην προσπάθειά τους να γνωρίσουν καλύτερα τις χώρες της ΕΕ. 3.3 Αναζήτηση έγκυρης πληροφόρησης μέσω του διαδικτύου Οι μαθητές λειτούργησαν σαν μικρο-επιστήμονες. Δεν δέχτηκαν a priori τις πληροφορίες που έβρισκαν στο διαδίκτυο. Αρκετές φορές ζήτησαν από τον εκπαιδευτικό να τους καθοδηγήσει σε ασφαλείς ιστότοπους. Η αμφισβήτηση και η διερευνητικότητα αποτέλεσαν κεντρικούς άξονες κατά την προσπάθεια αναζήτησης πληροφοριών.

6 3.4 Δευτερογενής συγγραφή κειμένων Οι μαθητές έγιναν κατά κάποιο τρόπο οι δημιουργοί των μύθων, των ποιημάτων και των παροιμιών που βρήκαν, αφού όφειλαν να μεταφράσουν τα κείμενα από την αγγλική γλώσσα και μάλιστα να τα προσαρμόσουν στην ελληνική. Κατά κύριο λόγο η παρεμβατικότητα των μαθητών κρίθηκε απαραίτητη σε έμμετρα κείμενα και σε παροιμίες, καθότι έπρεπε να διατηρήσουν το μέτρο και τη μουσικότητα. Οι μαθητές συνεπώς δημιούργησαν οι ίδιοι τα κείμενά τους, συμμετείχαν σε μια δευτερογενή συγγραφή κειμένων λαϊκής παράδοσης. 4. Στόχοι 4.1 Γενικός σκοπός Να γνωρίσουν οι μαθητές τι είναι η Ευρωπαϊκή ένωση και να συνειδητοποιήσουν ότι αποτελούν ένα αναπόσπαστο κομμάτι της, ότι είναι Ευρωπαίοι πολίτες. 4.2 Επιμέρους στόχοι Να αναζητήσουν ιστορικά στοιχεία που αφορούν την ίδρυση καθώς και την ιστορική εξέλιξη της ΕΕ. Να συνειδητοποιήσουν ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν κοινά λαογραφικά στοιχεία, τα οποία διαφαίνονται μέσα από τους μύθους και τις λαϊκές παραδόσεις τους. Τα κοινά αυτά στοιχεία λειτουργούν ενισχυτικά προς αυτή την «Ένωση». Να αναγνωρίσουν τους κοινούς στόχους που έχουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Να αντιληφθούν ότι έχουν δικαιώματα και υποχρεώσεις ως πολίτες της ΕΕ. 4.3 Δεξιότητες Να γνωρίσουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ και να μπορούν να τα εντοπίζουν γεωγραφικά στον χάρτη. Να αναζητούν επιπλέον πληροφορίες μέσα από έγκυρες πηγές (εγκυκλοπαίδειες, διαδίκτυο). Να χρησιμοποιούν νέες τεχνολογίες για την εκπόνηση και παρουσίαση των εργασιών τους. 4.4 Στάσεις Να υιοθετήσουν και να εφαρμόζουν οι μαθητές τη διερευνητική μέθοδο μάθησης. Να αναπτύξουν την αυτενέργειά τους κατά τη συμμετοχή τους στις δραστηριότητες που θα επιλέξουν. Να αμφισβητούν και να διασταυρώνουν τις πληροφορίες που συλλέγουν, προκειμένου να διασφαλίσουν την εγκυρότητά τους.

7 5. Δραστηριότητες Στους μαθητές ανακοινώθηκε ότι θα συμμετέχουν στο πρόγραμμα Teachers 4 Europe τον Φεβρουάριο του σχολικού έτους 2015-2016. Από την πρώτη στιγμή τους είχε καταστεί σαφές ότι θα εργαστούν ομαδικά και μάλιστα θα μπορούν μετά από την ολοκλήρωση των επιμέρους δραστηριοτήτων που θα αναλάμβαναν να αλλάζει η σύσταση της ομάδας. Επίσης οι ίδιοι ήταν υπεύθυνοι για τον τρόπο που θα εργαστούν και ότι ο εκπαιδευτικός είχε ρόλο καθοδηγητικό και ενθαρρυντικό (αυτενέργεια). Ουσιαστικά ο εκπαιδευτικός εμψύχωνε την όλη διαδικασία, την κατηύθυνε διακριτικά και όριζε ένα χρονοδιάγραμμα για κάθε δραστηριότητα. Μετά την ολοκλήρωση του ενημερωτικού-εισαγωγικού μαθήματος περί Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο είχε διάρκεια δύο διδακτικές ώρες, οι μαθητές συζήτησαν και συναποφάσισαν ότι θέλουν να ασχοληθούν με κάτι πρωτότυπο και αρκετά ενδιαφέρον για την ηλικία τους: την αναζήτηση μύθων, θρύλων, ποιημάτων και παροιμιών των κρατώνμελών της ΕΕ. Όπως ανέφεραν και οι ίδιοι ήθελαν να ανακαλύψουν μόνοι τους, ταξιδεύοντας μέσα στον χρόνο, τα κοινά στοιχεία που «μπορεί» να υπάρχουν ανάμεσα στις χώρες αυτές. Έτσι κι έγινε. Το πρόγραμμα αυτό συνολικά είχε διάρκεια τριών μηνών. Τους δύο πρώτους μήνες επισκεπτόμασταν δύο διδακτικές ώρες τη βδομάδα το εργαστήρι υπολογιστών που παρέχει το σχολείο μας, προκειμένου να αναζητήσουμε κείμενα της διεθνούς βιβλιογραφίας (εικόνα 1). Επίσης με αυτόν τον τρόπο ήταν ευκολότερος ο έλεγχος αλλά και η παροχή άμεσης βοήθειας και ανατροφοδότησης από τον εκπαιδευτικό. Επιπλέον, επειδή οι μύθοι ήταν κυρίως στην αγγλική γλώσσα, οι μαθητές όφειλαν να τους μεταφράσουν (εικόνα 2). Σημαντική βοήθεια είχαν από το λεξικό (έντυπο και ψηφιακό) και τον εκπαιδευτικό. Στη συνέχεια αφού είχαν μεταφράσει τα κείμενά τους και είχαν βεβαιωθεί ότι έχουν αποδοθεί σωστά στην ελληνική γλώσσα, τα δακτυλογράφησαν σε ηλεκτρονική μορφή στους υπολογιστές τους. Σε κάθε ομάδα υπήρχε κι ένας υπεύθυνος για την αποθήκευση και παράδοση του κειμένου στον εκπαιδευτικό. εικόνα 1

8 εικόνα 2 Αφού ολοκληρώθηκαν τα κείμενα, η δράση των μαθητών μεταφέρθηκε στην σχολική αίθουσα. Τα παιδιά και πάλι εργάστηκαν ομαδικά προκειμένου να εικονογραφήσουν τα κείμενά τους (εικόνα 3, εικόνα 4, εικόνα 5). Οι μαθητές μελέτησαν τους μύθους τους προσεκτικά και μάλιστα υπογράμμιζαν λέξεις κλειδιά. Ύστερα σημείωναν κάποια στοιχεία της ταυτότητας του κειμένου, κυρίως ποιος είναι ο πρωταγωνιστής και ποιο είναι το βασικό θέμα της πλοκής (όταν επρόκειτο για μύθο ή ποίημα/τραγούδι). Στην περίπτωση των παροιμιών εντόπιζαν τον πρωταγωνιστή και απέδιδαν πλήρως τη φράση με μια εικόνα. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώθηκε μέσα σε δύο εβδομάδες (τέσσερις διδακτικές ώρες). Τέλος, στις τελευταίες δύο εβδομάδες που απέμειναν, οι μαθητές συνέχισαν τη δράση τους και πάλι στο εργαστήρι υπολογιστών. Εκεί τα παιδιά δημιούργησαν ένα ενιαίο PowerPoint στο οποίο έφτιαξαν διαφάνειες με τα κείμενα και τις ζωγραφιές τους. Έτσι δημιούργησαν το πρώτο τους ψηφιακό ανθολόγιο με έργα από την λαϊκή παράδοση των κρατών-μελών της ΕΕ.

9 εικόνα 3 εικόνα 4

10 εικόνα 5 6. Συμπεράσματα Οι μαθητές μέσα από τη αυτή τη διαδικασία κατάφεραν να επιτύχουν τους αρχικούς στόχους που είχαν τεθεί. Συγκεκριμένα α) γνώρισαν τι είναι Ευρωπαϊκή Ένωση και συνειδητοποίησαν ότι η Ελλάδα αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της, β) αναγνώρισαν τα κοινά λαογραφικά στοιχεία και ότι οι διαφορές εξαλείφονται μπροστά στα τόσα κοινά στοιχεία, γ) αντιλήφθηκαν ότι όλοι οι πολίτες της ΕΕ έχουν αρκετά προνόμια αλλά και ορισμένες υποχρεώσεις, δ) ανέπτυξαν συναισθήματα αγάπης, αλληλεγγύης και αλληλοϋποστήριξης με τους λαούς των κρατών-μελών της ΕΕ, ε) εξοικειώθηκαν με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και στ) εμπλούτισαν τις γνώσεις τους, ανέπτυξαν ευρωπαϊκή παιδεία. Τέλος, η πίστη στην αυτενέργεια και η προτροπή για διερεύνηση κατέστησε την όλη διαδικασία πολύ ευχάριστη για τους μαθητές, οι οποίοι εκτελούσαν τις επιμέρους δραστηριότητες με πολύ ενθουσιασμό. Το τελικό αποτέλεσμα τους έδωσε και την ηθική ικανοποίηση, καθώς αποτέλεσαν τους δημιουργούς μιας αξιόλογης και πρωτότυπης εργασίας. 7. Επίλογος Οι μαθητές με μοναδική αποσκευή τη φαντασία τους ταξίδεψαν στην Ευρώπη. Γνώρισαν λαούς, κουλτούρες, νοοτροπίες, ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Πέρα από τον χώρο και τον χρόνο κατάφεραν να επικοινωνήσουν με ξένους λαούς αναγνωρίζοντας έτσι τη δύναμη του λόγου, της σκέψης, της ιδέας. 8. Βιβλιογραφία i. S.Retalis,H.Haugen,D.McConnell, What educational challenges are we now able to meet, given that new technologies are available to students and the average citizen?

11 ii. Inquiry Based Learning (http:/www.wnet.org/wnetschool/concept2class/month6/) iii. Ν. Γ. Πολίτης, (1909) Λαογραφία, Αθήνα iv. Μ. Αλεξιάδης, (1988) Η ελληνική και διεθνής επιστημονική ονοματοθεσία της Λαογραφίας, Καρδαμίτσα, Αθήνα v. Gillies R. (2004) The effects of cooperative learning on junior high school students during small group learning. Learning and Instruction: 14, 197-213. vi. Ματσαγγούρας Η. (1999) Θεωρία της διδασκαλίας: Η προσωπική θεωρία ως πλαίσιο στοχαστο-κριτικής ανάλυσης. Τόμος Α. Gutenberg: Αθήνα. vii. Ματσαγγούρας Η. (2000). Στρατηγικές Διδασκαλίας: Η κριτική σκέψη στη διδασκαλία-πράξη. Αθήνα: Gutenberg