Οστεοπόρωση - Παθοφυσιολογία - ιάγνωση - Παράγοντες κινδύνου Πωλ Φαρατζιάν Κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος Μονάδα διατροφής ανθρώπου ΓΠΑ
Οστίτης Ιστός Η στερεότερη μορφή συνδετικού ιστού ΣΥΣΤΑΣΗ : - 70% μεταλλικά άλατα - 22% πρωτεΐνη - 8% νερό Περιεκτικότητα σε μικροστοιχεία: ο σκελετός περιέχει το 99% του συνολικού ασβεστίου του σώματος, το 35% νατρίου και περίπου το 60% του μαγνησίου
Σύσταση οστίτη ιστού (1) Θεμέλια εξωκυττάρια ουσία που αποτελείται από: οργανική εξωκυττάρια ουσία, που ονομάζεται οστεοειδές και αποτελείται κυρίως από κολλαγόνο τύπου Ι (90% των πρωτεϊνών). ανόργανα άλατα που εναποτίθενται στην εξωκυττάρια ουσία με τη μορφή κρυστάλλων του υδροξυαπατίτη Ca 10 (PO 4 ) 6 (ΟΗ) 2.
Κυτταρικό μέρος Σύσταση οστίτη ιστού (2) (4 κύριοι τύποι κυττάρων): α) οστικά αρχέγονα κύτταρα β) οστεοβλάστες γ) οστεοκύτταρα δ) οστεοκλάστες
Δράση των οστεοβλάστών & Τα κύρια κύτταρα υπεύθυνα για την οστική ανακατασκευή οστεοκλαστών Οστεοβλάστες: Υπεύθυνα για τον οστικό σχηματισμό. Λειτουργίες: - Παραγωγή οργανικής εξωκυττάριας ουσίας (κολλαγόνο τύπου Ι) - Μεταλλοποίηση της με άλατα υδροξυαπατίτη. Οστεοκλάστες: Υπεύθυνα για την οστική απορρόφηση Λειτουργίες: - Απορρόφηση οστού (έκκριση λυσοσωματικών ενζύμων) και απελευθέρωση Ca.
Οστική ανακατασκευή (bone remodeling): ιαδικασία ανανέωσης των μικρομονάδων των οστών, με διαδοχική ενεργοποίηση και λειτουργία των οστεοκλαστών και των οστεοβλαστών. Σκοπός: Διαδικασία οστικής ανακατασκευής Eπιδιόρθωση μικροφθορών οστών Σταθερότητα στις τιμές Ca του εξωκυττάριου χώρου ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ
Τι είναι η οστεοπόρωση ; Η συχνότερη μεταβολική νόσος των οστών. Οφείλεται στην ανισορροπία των δράσεων της οστικής ανακατασκευής. Σκελετική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από μειωμένη οστική αντοχή και που προδιαθέτει ένα άτομο σε κατάγματα. (NIH Consensus Conference 2000) Η σημαντική ελάττωση της οστικής πυκνότητας και η αλλοίωση της μικροαρχιτεκτονικής δομής, προκαλεί ελάττωσης της μηχανικής αντοχής του οστού, με αποτέλεσμα να προκαλούνται αναίτια κατάγματα. Οστεοπορωτικό οστό
Κεφαλή μηριαίου οστού
Επιδημιολογία της νόσου Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία που δίνονται απο το ιεθνές Ίδρυμα Οστεοπόρωσης, οι εκτιμήσεις προβλέπουν οτι 1 στις 3 γυναίκες και 1 στους 5 άντρες, ανω των 50 ετών, θα υποστεί κάποιο οστεοπορωτικό κάταγμακατάτηδιάρκειατηςζωήςτου. Η θνησιμότητα των ασθενών φτάνει το 15-30%, με το σύνολο των θανάτων να συμβαίνουν 6 μήνες μετά το συμβάν του κατάγματος (Browner et al, 1996). Τα κατάγματα προσβάλλουν συνήθως γυναίκες και ηλικιωμένους. Δημογραφικές αλλαγές: Αύξηση του αριθμού ηλικιωμένων 1 εκατομ κατάγματα ισχίου το 2005
Περιοχές του ερειστικού συστήματος με μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης καταγμάτων οστεοπορωτικής αιτιολογίας
Διάγνωση της οστεοπόρωσης Η έγκαιρη διάγνωση της νόσου είναι σημαντική για την ευκολότερη και πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση της. Κλινική εξέταση (ιστορικό ασθενούς, φυσική εξέταση) Οστική πυκνομετρία (DXA, αξονικός τομογράφος) Εξετάσεις βιοχημικών δεικτών - Βιοχημικοί δείκτες οστικής σύνθεσης: αλκαλική φωσφατάση, οστεοκαλσίνη, πεπτίδια προκολλαγόνου Ι. - Βιοχημικοί δείκτες οστικής απορρόφησης: C και Ν τελοπεπτίδιο κολλαγόνου (CTX, CTX, NTX) πυριδολίνη ούρων, ασβέστιο ούρων, ιασταυρούμενοι δεσμοί Πυριδινολίνης & εοξυπυριδινολίνης
Κατάταξη της οστεοπόρωσης με βάση το T-score
Βιοχημικοί δείκτες οστικού μεταβολισμού Η μελέτη του ρυθμού οστικής ανακατασκευής πραγματοποιείται με δύο τρόπους: 1) Μέτρηση ενζύμων που εκκρίνονται από οστεοβλάστες και οστεοκλάστες. 2) Μέτρηση συγκέντρωσης συστατικών της θεμέλιας εξωκυττάριας ουσίας που απελευθερώνονται στη κυκλοφορία.
Βιοχημικοί δείκτες οστικού μεταβολισμού Δείκτες οστικού σχηματισμού Πεπτίδια προκολλαγόνου Ι (PINP, PINP, PICP): Πριν το σχηματισμό της έλικας κολλαγόνου Ι με βάση το προκολλαγόνο τύπου Ι στους οστεοβλάστες, τα καρβοξυτελικά ή αμινοτελικά άκρα του προκολλαγόνο Ι, «κόβονται» ενζυμικά και απελευθερώνονται τα πεπτίδια στη κυκλοφορία. Αλκαλική φωσφατάση (ALP) ALP): Ένζυμο που παράγεται από οστεοβλάστες κατά το σχηματισμό. Οστεοκαλσίνη (Ocn): - Πρωτεΐνη ειδική του οστού, παραγόμενη από οστεοβλάστες στην φάση μεταλλοποίησης. - Εναποτίθεται στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία, αλλά ένα μέρος ελευθερώνεται στη κυκλοφορία. Πρωτεΐνη που δεσμεύει το ασβέστιο
Βιοχημικοί δείκτες οστικού μεταβολισμού Υδροξυπρολίνη: Αποτελεί το 13% των αμινοξέων του κολλαγόνου Ι. Στη φάση απορρόφησης, απελευθερώνεται στο αίμα. C και Ν τελοπεπτίδιο κολλαγόνου (CTX, NTX): Στη φάση αποδόμησης του κολλαγόνου, απελευθερώνονται στη κυκλοφορία αμινοτελικά και καρβοξυτελικά τελοπεπτίδια. Ανιχνεύονται στα ούρα. Διασταυρούμενοι δεσμοί Πυριδινολίνης & Δεοξυπυριδινολίνης (Pyr,, D-PyrD Pyr): - εσμοί σταθεροποίησης μορίου κολλαγόνου Ι. - Αποδόμησή τους στη φάση απορρόφησης. - Ανιχνεύονται στα ούρα. ΌΧΙ ιδιαίτερα ευαίσθητος δείκτης
Συνέπειες της νόσου Σιωπηλή νόσος: Είναι ασυμπτωματική κάταγμα ή άλλη ασυμπτωματική μέχρι να προκαλέσει άλλη παραμόρφωση Απώλεια αναστήματος Κύφωση της θωρακικής μοίρας, λόρδωση της ΟΜΣΣ Συνέπειες καταγμάτων: - αύξηση της νοσηρότητας, της θνησιμότητας, ακινητοποίηση του ασθενούς. - κοινωνικές: ανικανότητα αυτοεξυπηρέτησης, επιβάρυνση της οικογένειας - οικονομικές: οικονομική δυσχέρεια του ασθενή, τεράστιο οικονομικό κόστος για θεραπεία καταγμάτων για το κράτος.
Παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση οστεοπόρωσης (Κορτικοστεροειδή, αντιεπιληπτικά, θυρορμόνες, ηπαρίνη, διουρητικά αγκύλης)
Γενετική επίδραση στην οστεοπόρωση 70% περίπου της οστικής μάζας καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες. Γονίδια που σχετίζονται με την οστεοπόρωση είναι : του υποδοχέα της βιταμίνης D κολλαγόνου τύπου Ι του υποδοχέα των οιστρογόνων του ινσουλινοειδή αυξητικού παράγοντα Ι (IGF-I) I) του μετατρεπτικού αυξητικού παράγοντα β (TGFβ) της IL-6 της παραθορμόνης και του υποδοχέα της της οστεοκαλσίνης της καλσιτονίνης και του υποδοχέα της
Διατροφικοί παράγοντες κινδύνου πρόσληψη Ca πρόσληψης βιταμίνης D (μειωμένη έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία) πρόσληψη Νa πρόσληψη βιταμίνης K πρόσληψη φυτοοιστρογόνων (?) ή πρόσληψη πρωτεΐνης διαιτητικών ινών πρόσληψη καφεΐνης κατανάλωση οινοπνεύματος
Ρόλος του ασβεστίου (Ca) Απαραίτητο για σύνθεση κρυστάλλων υδροξυαπατίτη Ca 10 (PO 4 ) 6 (OH) 2. ΗποσότηταCa στο σκελετό ενηλίκων είναι 1400 g ( ) και 1200 g ( ). Οι ανάγκες διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, εγκυμοσύνη, θηλασμό. Επαρκής Πρόσληψη Ca
Η σημασία της δια βίου πρόσληψης ασβεστίου στην εμφάνιση μετεμμηνοπαυσιακών καταγμάτων. Κορυφαία οστική πυκνότητα Οι διακυμάνσεις πρόσληψης Ca κατά τη παιδική και εφηβική ηλικία προκαλούν διαφορές 5-10% στη μέγιστη οστική μάζα κατά την ενήλικη ζωή.
Κορυφαία οστική μάζα (peak bone mass): Η μέγιστη επιτυγχανόμενη οστική μάζα κατά τη διάρκεια της ζωής.
Ομοιόσταση Ca στα στάδια της ζωής ΠΑΙΔΙΑ & ΕΦΗΒΟΙ: Θετικό ισοζύγιο κατά την ανάπτυξη: ΣΤΟΧΟΣ Η επίτευξη της κορυφαίας οστικής μάζας. - Κατά τη γέννηση το βρέφος έχει μόνο το 2-3% του συνολικού σωματικού ασβεστίου. - Το 85-90% της κορυφαίας οστικής μάζας αποκτάται μέχρι την ηλικία των 17 στα κορίτσια και των 20 στα αγόρια. Κατακράτηση Ca κατά την εφηβεία: 282 mg Ca/ημέρα 212 mg Ca/ημέρα ΥΠΕΡΗΛΙΚΕΣ: ΣΤΟΧΟΣ Η μείωση του ρυθμού απώλειας οστικής μάζας
Γιατί τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι η καλύτερη πηγή ασβεστίου? Εξασφαλίζουν μεγάλες ποσότητες βιοδιαθέσιμου Ca. Παρέχουν και μαγνήσιο και φώσφορο (σε ιδανικές αναλογίες) Αυξάνουν την οξύτητα του στομάχου/εντέρου =>αυξημένη απορρόφηση Ca Περιέχουν λακτόζη (γάλα) Κάποια γάλατα είναι και εμπλουτισμένα με βιταμίνη D
Γαλακτοκομικά vs Συμπληρώματα Τα γαλακτοκομικά είναι η σωστή / ασφαλής προσέγγιση γιατί: Υπερβολική πρόσληψη Ca μέσω συμπληρωμάτων =>μειωμένη απορρόφηση Fe Παράλληλη χρήση διαφορετικών συμπληρωμάτων μπορεί να οδηγήσει σε τοξικότητα από κάποια θρεπτικά συστατικά υσκοιλιότητα ή άλλες εντερικές ενοχλήσεις Ψευδαίσθηση ισορροπημένης διατροφής
Ανάγκες σε γαλακτοκομικά προϊόντα Ηλικιακή ομάδα Παιδιά 1 3 ετών Παιδιά 4 8 ετών Παιδιά & έφηβοι 9 18 ετών Ενήλικες 19 50 ετών Ενήλικες > 50 ετών ήγυναίκεςστην εμμηνόπαυση Εγκυμοσύνη - Θηλασμός Εγκυμοσύνη - Θηλασμός στην εφηβεία Ανάγκες σε γαλακτοκομικά προιόντα 2 μερίδες 3 μερίδες 4 μερίδες 3 μερίδες 4 μερίδες 3 μερίδες 4 μερίδες 1 ποτήρι γάλα περιέχει την ίδια ποσότητα ασβεστίου με: 150 γρ. γιαούρτι 30 γρ. παρμεζάνα, γραβιέρα 40 γρ. Gouda, Edam, κεφαλοτύρι 70 γρ. τυρί φέτα 2,5 φλιτζ. μπρόκολο βρασμένο 7 φλιτζ. βρασμένο σπανάκι 2 φλιτζ. βρασμ. φασόλια άσπρα 120 γρ. αμύγδαλα
Σύνθεση Βιταμίνης D Διαιτητικές Πηγές: Αυγά, λιπαρά ψάρια, Ψάρια με κοκκαλα, κρέας και εμπλουτισμένα προϊόντα (δημητριακά πρωινού, χυμοί και γάλα)
ράση βιταμίνης D: Απαραίτητη για: - Ενεργητική απορρόφηση από το εντερικό βλεννογόνο - Νεφρική επαναρρόφηση του Ca. - Εναπόθεση ασβεστίου στα οστά - Μείωση επιπέδων παραθορμόνης
Επίδραση της άσκησης στα οστά Ο οστίτης ιστός βρίσκεται σε δυναμική κατάσταση και προσαρμόζεται στα εξωτερικά ερεθίσματα. Όταν αναπτύσσονται μηχανικά ερεθίσματα, το οστό λυγίζει και παραμορφώνεται προσωρινά. Τα ερεθίσματα μπορεί να προέρχονται από: - Μεταβολές της δύναμης της βαρύτητας - Συσπάσεις των μυών
Επίδραση της άσκησης στα οστά Το οστό προσαρμόζεται στις μηχανικές τάσεις αλλάζοντας το μεταβολισμό των κυτταρικών συστατικών του με αποτέλεσμα αλλαγές στη: - Μάζα - Πυκνότητα - Αντοχή - Ικανότητα απορρόφησης μηχανικής ενέργειας
Επίδραση της άσκησης στα οστά Ηάσκησηέχειφανείότιμπορείναεπηρεάσει και την αρχιτεκτονική του οστού εκτός από τη μάζα του. Αρχιτεκτονική Οστού - Μέγεθος - Σχήμα - Πάχος φλοιώδους οστίτη ιστού - Κατανομή φλοιώδους και σπογγώδους οστίτη ιστού - Πάχος και αριθμός των δοκίδων του σπογγώδους οστού
Ποιοι τύποι άσκησης προκαλούν οστεογέννεση; Ασκήσεις που οδηγούν στην ανάπτυξη ισχυρών πιέσεων στα οστά (ασκήσεις αντίστασης). Ασκήσεις που οδηγούν σε ασυνήθιστη κατανομή των ασκούμενων μηχανικών τάσεων (ασκήσεις κραδασμών μέγιστης μηχανικής τάσης).