ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΑΝΘΗ ΛΑΧΑΝΙΚΑ Γ.Χ. Καραπάνος Λέκτορας Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών Γ.Π.Α.
ανήκουν στην οικογένεια Cruciferae (ή Brassicaceae) τα κυριότερα καλλιεργούμενα λαχανικά που ανήκουν στην οικογένεια των σταυρανθών είναι τα εξής (τα περισσότερα ανήκουν στο γένος Brassica): Λάχανο: Brassica oleracea L. var. capitata (cabbage) Κουνουπίδι: Brassica oleracea L. var. botrytis (cauliflower) Μπρόκολο: Brassica oleracea L. var. italica Plenck (broccoli) Λάχανο Βρυξελλών: Brassica oleracea L. var. gemmifera Zenk. (Brussels sprout) Γογγύλι: Brassica oleracea L. var. gongylodes (kohlrabi) Ρέβα: Brassica campestris L. (turnip( turnip) Λάχανο της Κίνας: Brassica rapa L. subsp. pekinensis / chinensis (chinese cabbage) Λαχανίδα: Brassica oleracea L. var. acefala (kale, collard greens) Ραπανάκι: Raphanus sativus L. (radish( radish) Ρόκα: Eruca sativa Mill.. (rocket( rocket, arugula)
κεφαλές λάχανου της Κίνας φυτό με κεφαλή λάχανου
φυτό με ανθοκεφαλή κουνουπιδιού φυτά με ανθοκεφαλές μπρόκολου
λάχανο Βρυξελλών: στέλεχος με κεφαλίδες (πάνω) φυτό (δεξιά)
ανθισμένα φυτά ρόκας φυτό λαχανίδας
ραπανάκια (αριστερά), γογγύλι (πάνω κέντρο), ρέβα (πάνω δεξιά) με τις γογγυλόριζές τους
Δύσκολη η διάκριση των διαφόρων ειδών του γένους Brassica, όταν τα φυτά είναι νεαρά
Απαιτήσεις των διαφόρων σταυρανθών λαχανικών για εαρινοποίηση ως προς το σχηματισμό του φαγώσιμου μέρους τους ή των ανθικών στελεχών Είδος λαχανικού Λάχανο (κοινό) Λάχανο (τροπικό) Κουνουπίδι (πρώιμο) Κουνουπίδι (όψιμο) Κουνουπίδι (τροπικό) Λάχανο Βρυξελλών Μπρόκολο (πρώιμο) Μπρόκολο (όψιμο) Γογγύλι Διαμόρφωση φαγώσιμου μέρους Όχι Όχι Όχι Ναι Όχι Όχι Όχι Ναι Όχι Εμφάνιση ανθικού στελέχους Ναι Όχι Ναι Ναι Όχι Ναι Όχι Ναι Ναι Από: Rubatzky and Yamaguchi (1997)
Θρεπτική αξία σταυρανθών λαχανικών Το περιεχόμενο των σταυρανθών λαχανικών σε θρεπτικά στοιχεία, βιταμίνες και μεταλλικά στοιχεία παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα: Στοιχείο Λάχανο Κουνου- Μπρό- Λάχανο Γογ- Λαχα- Ραπα- (ανά 100g νωπού (λευκό) πίδι κολο Βρυξελ- γύλι νίδα νάκι προϊόντος) λών (kale) κόκκινο Νερό (g) 90,7 88,4 88,2 84,3 91,7 82,7 95,4 Ολικό άζωτο (g) 0,23 0,58 0,71 0,56 0,26-0,11 Πρωτεΐνες (g) 1,4 3,6 4,4 3,5 1,6 6,0 0,7 Λίπη (g) 0,2 0,9 0,9 1,4 0,2 0,8 0,2 Υδατάνθρακες (g) 5,0 3,0 1,8 4,1 3,7 9,0 1,9 Ενεργειακό 113 142 138 114 95 222 49 περιεχόμενο (kj) Άμυλο (g) 0,1 0,4 0,1 0,1 0,1 - Ίχνη Ολικά σάκχαρα (g) 4,9 2,5 1,5 3,8 3,6-1,9 Διαιτητικές ίνες (g) 2,1 1,8 2,6 3,1 2,2-1,9 Καροτένιο (μg) 40 50 575 215 0 - Ίχνη Βιταμίνη Α (mg) - - 0,10-0,11 - - Βιταμίνη D (μg)( 0 0 0 - - - - Θειαμίνη (mg) 0,12 0,17 0,10 0,15-0,16 0,03 Ριβοφλαβίνη (mg) 0,0101 0,05 0,06 0,11 Ίχνη 0,26 Ίχνη
Στοιχείο Λάχανο Κουνου- Μπρό- Λάχανο Γογ- Λαχα- Ραπα- (ανά 100g νωπού (λευκό) πίδι κολο Βρυξελ- γύλι νίδα νάκι προϊόντος) λών (kale) κόκκινο Νιασίνη (mg) 0,3 0,6 0,9 0,2 0,3 2,1 0,4 Βιταμίνη Β 6 (mg) 0,18 0,28 0,14 0,37 0,10 2,1 0,07 Βιταμίνη Β 12 (μg) 0 0 0 0 0-0 Φολικό οξύ (μg) 34 66 90 135 82-38 Παντοθενικό οξύ 0,21 0,60-1,0 0,17 10,0 0,18 (mg) Βιοτίνη (μg) 0,1 1,5-0,4 - - - Βιταμίνη C (mg) 35 43 87 115 48 186 17 Νάτριο (mg) 7 9 8 6 4 75 11 Κάλιο (mg) 240 380 370 450 340 238 240 Μαγνήσιο (mg) - 17 22 8 10 37 5 Ασβέστιο (mg) 49 21 56 26 30 249 19 Φώσφορος (mg) 29 64 87 77 35 93 - Σίδηρος (mg) 0,5 0,7 1,7 0,7 0,3 2,7 0,6 Θείο (mg) 54 55 130 93 - - 38 Μαγγάνιο (mg) 0,2 0,3 0,2 0,2 0,1 - - Χλώριο (mg) 40 28 100 38 34 - - Από: Kadam and Shinde (1998)
Οι αρχαίοι Έλληνες -> χυμός λάχανου αντίδοτο για δηλητηριώδη μανιτάρια - καταπλάσματα σιναπιού (mustard) για έμπλαστρα Φρέσκος χυμός λάχανου για αντιμετώπιση πεπτικών ελκών: S-methyl-methioninemethionine ( Vitamin-U )) + ισοθειοκυανίτες παρεμποδίζουν δράση ελικοβακτηρίου (Helicobacter pylori) Εκχύλισμα κεφαλών κουνουπιδιού ενάντια στο σκορβούτο και για τον καθαρισμό του αίματος από τοξίνες Σταυρανθή λαχανικά άριστη πηγή αμινοξέων που περιέχουν θείο, μεταλλικών στοιχείων (Ca, Fe, Mg, Na,, K, P), διαιτητικών ινών για καλή λειτουργία του εντέρου (5% του νωπού βάρους του κουνουπιδιού ή το 50% του ξηρού βάρους του), πρωτεινών, σακχάρων, βιταμινών Σε πολλά είδη Brassica: -> S-methylcysteine sulphoxide μειώνει τα επίπεδα της LDL- χοληστερόλης στο αίμα -> σουλφοραφάνη (sulforaphane) συνδέεται με την πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων
Λαχανικά πλούσια σε αντιοξειδωτικές ουσίες (π.χ. βιταμίνες C, E και β-καροτένιο, φαινολικά, φλαβονοειδή) -> προστατεύουν από βλαβερές δράσεις των ελεύθερων ριζών (γήρανση, αρθρίτιδα, αρτηριοσκλήρωση, διαβήτη, καρκίνο κ.ά.).) Η λαχανίδα (kale) περιέχει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση ολικών αντιοξειδωτικών - το μπρόκολο και τα λαχανάκια Βρυξελλών πλούσιες πηγές βιταμίνης C, φολικού οξέος και Ω-3 λιπαρών Η σημαντικότερη συνεισφορά των σταυρανθών λαχανικών στην υγεία του ανθρώπου έγκειται στις αντικαρκινικές τους ιδιότητες, λόγω της υψηλής τους περιεκτικότητας σε γλυκοσινολίτες (glucoraphanin, glucobrassicin, sinigrin) και των παραγώγων της υδρόλυσής τους (ισοθειοκυανίτες - όπως η σουλφοραφάνη, θειοκυανίτες και νιτρίλια) Η περιεκτικότητα των σταυρανθών λαχανικών σε γλυκοσινολίτες εξαρτάται από το είδος του λαχανικού και την ποικιλία (γονότυπος), το στάδιο ανάπτυξης του φυτού (υψηλότερες συγκεντρώσεις σε νεαρά φυτά), τους περιβαλλοντικούς παράγοντες κατά την ανάπτυξη του φυτού και τις καλλιεργητικές (λίπανση, άρδευση κτλ.) και μετασυλλεκτικές μεταχειρίσεις
Πολλές από τις αντιοξειδωτικές και αντικαρκινικές ουσίες που περιέχονται στα σταυρανθή λαχανικά όπως οι γλυκοσινολίτες, τα φαινολικά και τα φλαβονοειδή προσδίδουν πικρή γεύση, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με την πρόθεση της βιομηχανίας τροφίμων και των βελτιωτών στο να αυξήσουν τα επίπεδα των φυτοχημικών αυτών στα λαχανικά ώστε να έχουν καλύτερες διαιτητικές ιδιότητες (super-veggies). Η πικρή γεύση μπορεί να καλυφθεί εν μέρει με την αύξηση του περιεχομένου των λαχανικών αυτών σε σάκχαρα, κάτι που αποτελεί στόχο των βελτιωτών που παράγουν ποικιλίες με υψηλή περιεκτικότητα σε γλυκοσινολίτες
ΛΑΧΑΝΟ
Είδος: Brassica oleracea L. var. capitata Οικογένεια: Cruciferae (ή Brassicaceae) Συνώνυμα: κράμβη, μάπα Cabbage, Cole (Αγγλία), Chou (Γαλλία( Γαλλία), Kohl (Γερμανία), cavolo (Ιταλία), col (Ισπανία) Καταγωγή Χρήσεις: Το λάχανο και οι λαχανίδες ήταν από τα πρώτα σταυρανθή λαχανικά που καλλιέργησε ο άνθρωπος Ως άγριος πρόγονος θεωρείται το sea kale (CrambeCrambe maritima) που αυτοφύεται στα δυτικά και νότια παράλια της Ευρώπης, στις βραχώδεις ακτές της Αγγλίας στην πλευρά του Ατλαντικού και στα παράλια της Δανίας Γνωστό από την αρχαιότητα - εκλεκτή τροφή για τους αρχαίους Αιγύπτιους, Έλληνες και Ρωμαίους - εξαπλώθηκε από τους Κέλτες και τους Ρωμαίους
Κατά την εξάπλωσή του διαχωρισμός των τύπων που προτιμώνται σε κάθε περιοχή: -> τύποι με ανοικτόχρωμες κλειστές κεφαλές στις βορειότερες περιοχές της Ευρώπης -> τύποι με πιο χαλαρές κεφαλές (romano) στα νότια O Θεόφραστος στο έργο «Περί φυτών ιστορία» (372-286 286 π.χ.) περιγράφει τρία λαχανικά της οικογένειας των σταυρανθών και αναφέρει το λάχανο ως «κράμβη» Η αρχαιοελληνική λέξη «λάχανον» αναφερόταν στα χορταρικά και όχι στο λάχανο και ως εκ τούτου η ονομασία «λάχανο» αποτέλεσε τη ρίζα των λέξεων «λαχανοκομία» και «λαχανικά» Σήμερα από τα πιο σημαντικά λαχανικά - κυριότεροι τύποι: - κοινό, με χρώμα λευκό λευκοπράσινο - κοκκινωπό - Savoy (ουλόφυλλο με κυματοειδή-κατσαρά κατσαρά φύλλα) Kαταναλώνεται νωπό σε σαλάτες, μαγειρεύεται με διάφορους τρόπους, συντηρείται σε κονσέρβες ή ως τουρσί, χρησιμοποιείται σε πίκλες ή αποξηραίνεται, αφού λευκανθεί τεχνητά
Τύποι λάχανου Κοινό λευκό (πάνω αριστερά) κόκκινο κοινό (κάτω αριστερά) και ουλόφυλλο (Savoy -κάτω) λάχανο
Σημερινή εξάπλωση της καλλιέργειας του λάχανου Τα είδη του γένους Brassica παγκόσμια στην τρίτη θέση μεταξύ των λαχανικών, μετά την πατάτα και την τομάτα Παγκόσμια ετήσια παραγωγή λάχανου (2009): ~71.000.000 τ. Η κυριότερη παραγωγή στην Ασία (κυρίως Κίνα και Ινδία), όπου οι εκτάσεις αυξάνονται κάθε χρόνο Αντίθετα στην Ευρώπη συνεχής μείωση των εκτάσεων Μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. οι βόρειες χώρες καλλιεργούν κυρίως λάχανο, ενώ οι χώρες του νότου (Γαλλία, Ισπανία, Ελλάδα) είναι σημαντικά κέντρα κουνουπιδιού και μπρόκολου Στην Ελλάδα η καλλιέργεια του λάχανου τα τελευταία χρόνια σταθερή πορεία (έως 79.000 στρ. το 2007) Από το 2008 σημαντική κάμψη (46.000 στρ. το 2009) Βασικά κέντρα παραγωγής λάχανου στην Ελλάδα (2008): - Εύβοια (35.000 τον. - 19% συνολικής εγχώριας παραγωγής) - νομός Θεσσαλονίκης (32.000 τον.) - νομός Αργολίδας (15.000 τον.).
Έκταση και παραγωγή λάχανου σε παγκόσμια κλίμακα κατά το 2009. ΕΚΤΑΣΗ (X 1000 στρ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (Χ 1000 ΜΤ ) ΑΠΟΔΟΣΗ (τον./στρ.) Παγκόσμια 32.291 71.342 2,21 Κατά ήπειρο Αφρική 1236 2.283 1,85 Β.. & Ν. Αμερική 827 2.039 2,47 Ασία 25.732 55.114 2,14 Ευρώπη 4.466 11.781 2,64 Ωκεανία 31 124 4,07 Πηγή: FAOStat (2010 10)
Έκταση και παραγωγή λάχανου στις κυριότερες χώρες παραγωγής κατά το 2009. ΕΚΤΑΣΗ (x 1000 στρ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (x 1000 ΜΤ ) ΑΠΟΔΟΣΗ (τον./στρ.) 1. Κίνα 18.694 37.573 2,01 2. Ινδία 3.100 6.870 2,21 3. Ρωσία 1159 3.312 2,86 4. Ουκρανία 686 1509 2,20 5. Ρουμανία 484 1004 2,07 6. Αιθιοπία 373 306 0,82 7. Πολωνία 343 1337 3,90 8. Ταϋλάνδη 339 511 1,51 9. Ιαπωνία 320 1300 4,06 10. Τουρκία 320 707 2,21 Πηγή: FAOStat (2010 10)
Έκταση και παραγωγή λάχανου στις χώρες της Ευρώπης κατά το 2009 ΕΚΤΑΣΗ (x 1000 στρ.) ΠΑΡΑΓΩΓΗ (x 1000 ΜΤ ) ΑΠΟΔΟΣΗ (τον./στρ.) 1. Ρουμανία 484 1004 2,07 2. Πολωνία 343 1337 3,89 3. Ιταλία 167 333 1,99 4. Γερμανία 149 819 5,49 5. Δημοκρατία της Τσεχίας 124 50 0,41 6. Πορτογαλία 93 163 1,75 7. Ελλάδα 74 188 2,54 Πηγή: FAOStat (2010 10)
Πορεία της έκτασης και παραγωγής της καλλιέργειας λάχανου στην Ελλάδα κατά την χρονική περίοδο 1989-2009 90.000 250.000 80.000 230.000 Έκταση (στρ.) 70.000 60.000 50.000 Έκταση Παραγωγή 40.000 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 210.000 190.000 170.000 Παραγωγή (τον.) 150.000 Έτος Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (2009)
Παρά την έκταση της καλλιέργειας στην Ελλάδα, κατά περιόδους παρατηρούνται εισαγωγές λάχανου από άλλες χώρες (εισαγωγή 3.688 τον. και εξαγωγή 731 τον. λάχανου το 2007). Οφείλεται σε κακό προγραμματισμό της ντόπιας παραγωγής Λόγω του ήπιου χειμώνα σε πολλές περιοχές της χώρας μας, θα μπορούσε η Ελλάδα να εξάγει σταυρανθή λαχανικά σε χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης τις περιόδους που υπάρχουν δυσκολίες στην παραγωγή λόγω κλίματος στις χώρες αυτές Απαιτείται συντονισμός δραστηριοτήτων των παραγωγών και των εξαγωγέων και καλύτερη προώθηση των προϊόντων στις χώρες του εξωτερικού, γεγονός που θα μπορούσε να λυθεί με τη σύσταση οργανωμένων ομάδων παραγωγών
Μορφολογία του φυτού Βοτανικοί χαρακτήρες (1) Φυτό ποώδες, διετές από σπόρο σε σπόρο, καλλιεργείται ως ετήσιο για την παραγωγή κεφαλών κανονικά εμφανίζει ανθικό στέλεχος τη δεύτερη χρονιά μετά από εαρινοποίηση μπορεί όμως να εμφανιστεί ανθικό στέλεχος τον πρώτο χρόνο (bolting - ανεπιθύμητο φαινόμενο) Στέλεχος: κοντό μη διακλαδιζόμενο στέλεχος με ύψος 30-50 εκ. Φύλλα: τα πρώτα εξωτερικά φύλλα (βάσης) μεγάλα, άμισχα, πλατιά, εκτείνονται έως και σε μήκος 30 εκ. και εμφανίζονται σε μορφή ροζέτας - λεία ή κυματοειδή, πράσινα ή κοκκινωπά (ανάλογα με την ποικιλία), δερματώδη με κηρώδη επικάλυψη Κεφαλή: μετά την παραγωγή ενός αριθμού φύλλων βάσης, αναπτύσσονται φύλλα σε όρθια διάταξη που αρχίζουν να καλύπτουν τα νεότερα εσωτερικά φύλλα, σχηματίζοντας την κεφαλή μέσα στη κεφαλή παράγονται νέα εσωτερικά φύλλα με μικρό μίσχο και προοδευτικά μικρότερο μέγεθος, ώστε τελικά η κεφαλή να γίνει συμπαγής
Μορφολογία του φυτού Βοτανικοί χαρακτήρες (2) Η πυκνότητα της κεφαλής εξαρτάται από την ποικιλία, τις καλλιεργητικές επεμβάσεις και τις περιβαλλοντικές συνθήκες Ανάλογα με την ποικιλία ποικίλλουν αρκετά το σχήμα των κεφαλών (κωνικές και επιμήκεις έως στρογγυλές και πεπλατυσμένες), το χρώμα (από ανοικτό πράσινο, λευκοπράσινο έως κοκκινωπό) και η υφή των φύλλων (λεία ή κατσαρή) Σε αντίθεση με το κοινό λείο λάχανο, στο ουλόφυλλο (Savoy) οι νευρώσεις των φύλλων αναπτύσσονται πιο αργά από το υπόλοιπο φύλλο, δίνοντας στο έλασμα κατσαρή εμφάνιση Η συνεχής παραγωγή εσωτερικών φύλλων (καθυστερημένη συγκομιδή) καθώς και η επαγωγή της άνθησης τον πρώτο χρόνο της καλλιέργειας μπορεί να οδηγήσουν σε «σχίσιμο» ή «σκάσιμο» της κεφαλής Ρίζα: δυνατή κεντρική ρίζα και πολλές λεπτές πλευρικές, κυρίως στα επιφανειακά 30-35 35 εκ. του εδάφους
Νεαρά φυτά λάχανου με πλατιά, έμμισχα φύλλα βάσης πριν (αριστερά) και κατά (κάτω) την έναρξη σχηματισμού της κεφαλής
Φυτά λάχανου με πλατιά, μεγάλα φύλλα βάσης που προοδευτικά αναπτύσσονται κατακόρυφα και σχηματίζουν την κεφαλή περικλείοντας τα νεοπαραγόμενα φύλλα
Εγκάρσια τομή κεφαλής λάχανου όπου φαίνεται το κοντό στέλεχος και τα εσωτερικά φύλλα που καθορίζουν τη πυκνότητα της κεφαλής
Μορφολογία του φυτού Βοτανικοί χαρακτήρες (3) Ταξιανθία - άνθη: μετά την επίδραση χαμηλών θερμοκρασιών (εαρινοποίηση) εισέρχεται σε αναπαραγωγική φάση το στέλεχος επιμηκύνεται και στην κορυφή του αναπτύσσεται η ταξιανθία συνήθως ανθίζει από το Μάιο έως τον Αύγουστο - η άνθηση δεν εξαρτάται από τη φωτοπερίοδο Ταξιανθία βότρυς επιμήκης, διακλαδιζόμενη, με πολλά επάκρια μικρά άνθη Άνθη ερμαφρόδιτα, με 4 πέταλα, συνήθως κίτρινα, υποκίτρινα ή και λευκά, διατεταγμένα σε σχήμα σταυρού (σταυρανθές), 6 στήμονες (οι 2 είναι πιο κοντοί) και δίχωρη ωοθήκη. Αν και ερμαφρόδιτα συνήθως σταυρογονιμοποιούνται (κυρίως με μέλισσες) λόγω αυτοασυμβίβαστου και μη ταυτόχρονης ωρίμανσης και των δύο φύλων στο ίδιο άνθος Καρπός-σπόρος σπόρος: επιμήκης λοβός (κέρας) μήκος 5-10 εκ. και πλάτος 3-5 χιλ. ξυλοποιείται και σχίζεται κατά μήκος για την απελευθέρωση των σπερμάτων (μικρά, σφαιρικά, σκούρα καφέ)
Επικονίαση με μέλισσα σε άνθη λάχανου Ανθικό στέλεχος με ταξιανθίες σε φυτό λάχανου (κάτω) και λοβοί (κεράτια) λάχανου (κάτω αριστερά)
Στάδια ανάπτυξης του λάχανου (1) Η ανάπτυξη της φυλλικής επιφάνειας του λάχανου μοιάζει με την αντίστοιχη των φυλλωδών λαχανικών και ακολουθεί σιγμοειδή καμπύλη, με εντονότερη συσσώρευση φυτομάζας κατά τα τελευταία στάδια της βλαστητικής ανάπτυξης, ενώ η ανάπτυξη του στελέχους και των ριζών ακολουθούν γραμμικό πρότυπο Στάδια ανάπτυξης του φυτού του λάχανου (Hara and Sonoda 1979)
Στάδια ανάπτυξης του λάχανου (2) Νεανική περίοδος το διάστημα κατά την αρχική ανάπτυξη των φυτών έως ότου οι χαμηλές θερμοκρασίες μπορούν να προκαλέσουν εαρινοποίηση και επαγωγή ανάπτυξης ανθικού στελέχους μεγάλες διαφορές μεταξύ των ποικιλιών στην έκταση της νεανικής περιόδου - κατά την περίοδο αυτή το φυτό αναπτύσσει έντονα τη φυλλική του επιφάνεια σε αντίθεση με τα λαχανάκια Βρυξελλών που εμφανίζουν έντονη διόγκωση του στελέχους και των πλευρικών οφθαλμών όταν τα φυτά αρχίζουν να είναι ευαίσθητα στην εαρινοποίηση, στο λάχανο παρατηρείται απλά ελαφρά διόγκωση του στελέχους η παρατεταμένη νεανική περίοδος είναι επιθυμητή στην καλλιέργεια του λάχανου, ιδιαίτερα σε ψυχρές περιοχές
Στάδια ανάπτυξης του λάχανου (3) Ανάπτυξη κεφαλών μετά την ανάπτυξη ορισμένων φύλλων βάσης (frame leaves), ξεκινά ο σχηματισμός της κεφαλής τα νέα φύλλα που παράγονται είναι άμισχα, πιο πλατιά, εκπτύσσονται σε σχεδόν κατακόρυφη θέση πάνω στο στέλεχος και καμπυλώνουν προς το εσωτερικό του φυτού περικλείοντας τα φύλλα που ακολουθούν, σχηματίζοντας κεφαλή υπάρχουν ενδείξεις ότι η σκίαση των βάσεων των ελασμάτων στα εσωτερικά φύλλα της βάσης προκαλεί την έναρξη κατακόρυφης ανάπτυξης και καμπύλωσης των επόμενων φύλλων, ώστε να σχηματιστούν κεφαλές η καμπύλωση των φύλλων για σχηματισμό κεφαλής πιθανά ελέγχεται ορμονικά, με τις γιββερελλίνες να την προωθούν και τις κυτοκινίνες ή το αμπσισικό οξύ να την περιορίζουν ποικιλίες με πιο πλατιά φύλλα ξεκινούν να σχηματίζουν νωρίτερα κεφαλές σε σχέση με αυτές με στενότερα φύλλα
Άνθηση στο λάχανο (bolting) (1) σε αντίθεση με το κουνουπίδι και το μπρόκολο (παραγωγή ανθοκεφαλών), στο λάχανο και το λάχανο Βρυξελλών η άνθηση τον πρώτο χρόνο της καλλιέργειας είναι ανεπιθύμητη για την παραγωγή κεφαλών και επιθυμητή μόνο για σποροπαραγωγή τα φυτά για να εισέλθουν σε αναπαραγωγική φάση πρέπει να δεχθούν χαμηλές θερμοκρασίες ώστε να επαχθεί η εαρινοποίηση, όταν έχουν φτάσει στο τέλος της νεανικής περιόδου άριστες θερμοκρασίες για εαρινοποίηση: 4-10 ο C, ανάλογα με την ποικιλία διάρκεια χαμηλών θερμοκρασιών: 10 έως +50 ημέρες στο λάχανο,, 50 έως 80 ημέρες στο λάχανο Βρυξελλών μεγάλες διαφορές μεταξύ των ποικιλιών - στο λάχανο Βρυξελλών έχει βρεθεί ένας γονότυπος που ανθίζει την πρώτη χρονιά της καλλιέργειας χωρίς απαίτηση για εαρινοποίηση
Άνθηση στο λάχανο (bolting) (2) η μέση θερμοκρασία της ημέρας και η ημερήσια μεταβολή των θερμοκρασιών καθορίζουν αν και πόσο γρήγορα το φυτό θα ανθίσει: π.χ. καθυστέρηση άνθησης όταν 9 ο C για 16 ώρες και 27 ο C για 8 ώρες, αλλά όχι άνθηση όταν 9 ο C για 8 ώρες και 27 ο C για 16 ώρες - όμοια αποτελέσματα και στο λάχανο Βρυξελλών μετά την επαγωγή της εαρινοποίησης, η εφαρμογή υψηλών θερμοκρασιών δεν αναστέλλει το φαινόμενο - θερμοκρασίες 20-30 ο C μετά την ψυχρή περίοδο μπορεί να προκαλέσουν μερική «αποεαρινοποίηση» -> όχι πλήρης αναπαραγωγική ανάπτυξη, με επιμήκυνση του στελέχους, αλλά όχι ανθική διαφοροποίηση, συνέχιση της παραγωγής φύλλων και επανέναρξη σχηματισμού κεφαλής το φαινόμενο αυτό μπορεί να παρατηρηθεί και όταν δεν καλυφθούν επαρκώς οι ανάγκες του φυτού σε χαμηλές θερμοκρασίες για εαρινοποίηση
Άνθηση στο λάχανο (bolting) (3) η επαγωγή της άνθησης από χ.θ. εξαρτάται από: - την ηλικία των φυτών κατά την εφαρμογή των χ.θ. (εαρινοποίηση μόνο μετά τη λήξη της περιόδου νεανικότητας, μεγαλύτερα σε ηλικία φυτά πιο επιρρεπή σε άνθηση) αν και διαφορές μεταξύ ποικιλιών, τα φυτά επιρρεπή σε εαρινοποίηση μετά το στάδιο των 3-4 φύλλων και διάμετρο στελέχους 5-6 χιλ. - την ανάπτυξη των φυτών κατά την εφαρμογή των χ.θ. (μεταξύ φυτών ίδιας ηλικίας τα πιο ανεπτυγμένα φυτά είναι πιο επιρρεπή σε άνθηση) συνθήκες που επιδρούν θετικά στην επιμήκυνση του στελέχους, βοηθούν την επαγωγή της άνθησης όταν οι θερμοκρασιακές απαιτήσεις για εαρινοποίηση δεν καλύπτονται πλήρως: - μεγάλες ημέρες μετά την επίδραση των χ.θ. -> επιμήκυνση στελέχους + αύξηση αριθμού φυτών που άνθισαν - συχνές εφαρμογές γιββερελλικού οξέος σε νεαρά φυτά λάχανου προκάλεσαν άνθηση αλλά όχι σε όλες τις ποικιλίες
Απαιτήσεις σε κλίμα (1) Φυτό ψυχρής εποχής (όπως όλα τα σταυρανθή λαχανικά) Ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες, σκληραγωγημένα φυτά αντέχουν σύντομης διάρκειας ψύχος έως και -7 ο C Αποδίδει καλύτερα και παράγει κεφαλές καλής ποιότητας σε ψυχρές, υγρές περιοχές χωρίς μεγάλες ημερήσιες και εποχιακές διακυμάνσεις θερμοκρασίας Σημαντικές διαφορές απαιτήσεων σε θερμοκρασίες μεταξύ των ποικιλιών => μπορεί να καλλιεργηθεί σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών, με καλή ανάπτυξη σε χαμηλές και σχετικά υψηλές θερμοκρασίες Άριστη μέση μηνιαία θερμοκρασία: : 15-18 18 ο C Ελάχιστη θερμοκρασία για ανάπτυξη: : 4 ο C Τα νεαρά φυτά αντέχουν καλύτερα σε χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες από τα περισσότερο ανεπτυγμένα
Απαιτήσεις σε κλίμα (2) Θερμοκρασίες < 10 ο C επιβραδύνουν την ανάπτυξη των φυτών Θερμοκρασίες > 25 ο C επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη του φυτού, το σχήμα και την πυκνότητα της κεφαλής Παρατεταμένα χαμηλές θερμοκρασίες υποβαθμίζουν την ποιότητα της κεφαλής, αλλά σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες κατά την ωρίμανση προσδίδουν στις κεφαλές ισχυρότερο άρωμα Στην Ελλάδα καλλιεργείται κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες (φθινόπωρο έως άνοιξη), ενώ στις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες από την άνοιξη έως το φθινόπωρο υπάρχουν όμως ποικιλίες που δίνουν τη δυνατότητα καλλιέργειας από την άνοιξη ως και το φθινόπωρο και στη χώρα μας Λόγω της καλλιέργειας σε ψυχρά κλίματα προσοχή απαιτείται για την αποφυγή εαρινοποίησης (επιλογή ανθεκτικών ποικιλιών ή καλλιέργεια σε περιοχές προφυλαγμένες από παρατεταμένες χαμηλές θερμοκρασίες)
Απαιτήσεις σε έδαφος Αναπτύσσεται και αποδίδει ικανοποιητικά σε ποικιλία εδαφών, καλύτερα σε εδάφη με επαρκή υγρασία και καλή γονιμότητα Ο προτιμώμενος τύπος του εδάφους διαφέρει ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας όταν επιδιώκεται πρώιμη παραγωγή: - για χειμερινή-ανοιξιάτικη καλλιέργεια προτιμώνται τα ελαφρά αμμώδη εδάφη που θερμαίνονται γρηγορότερα - καλλιέργεια σε θερμότερες περιόδους και σε πιο βαριά εδάφη που κρατούν υγρασία Άριστο ph: 6,0-6,8 6,8 αν και αναπτύσσονται καλύτερα σε ελαφρά όξινα εδάφη, πολλοί παραγωγοί προτιμούν τα ουδέτερα ή ελαφρά αλκαλικά εδάφη για την αντιμετώπιση της ασθένειας «καρκίνωση ή όγκοι των ριζών» ( clubroot ) εξαιτίας του μύκητα Plasmodiophora brassicae που ευνοείται σε όξινα εδάφη Χρήσιμη η εφαρμογή τριετούς ή τετραετούς αμειψισποράς για την αποφυγή ασθενειών που μεταδίδονται από το έδαφος Μετρίως ανθεκτικό φυτό στην αλατότητα του εδάφους
Προετοιμασία εδάφους κυρίως μεταφυτευόμενη καλλιέργεια πολύ πριν τη μεταφύτευση βαθιά άροση 40 εκ. ισοπέδωση και σπάσιμο σβώλων με δισκοσβάρνα ή σβάρνα φρεζάρισμα για αφρατοποίηση και ενσωμάτωση βασικής λίπανσης (χημικά λιπάσματα και χωνεμένη κοπριά) διαμόρφωση εδάφους (ανάλογα μέθοδο άρδευσης) αυλάκια ή αναχώματα ή αλίες ή ισοπέδωση εδάφους
Περίοδοι καλλιέργειας Εποχή σποράς Αν και φυτό ψυχρής εποχής, στην Ελλάδα καλλιεργείται σε όλες τις εποχές του χρόνου Επιλογή ποικιλιών ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας σπορά Αύγουστος-Σεπτέμβριος -> παραγωγή άνοιξη (σε όλη την Ελλάδα εκτός από τις περιοχές με δριμύ χειμώνα) σπορά Ιανουάριος-Απρίλιος (σε περιοχές με δριμύ χειμώνα) -> παραγωγή καλοκαίρι σπορά Μάιος-Ιούλιος -> παραγωγή φθινόπ.-χειμώνας (σε περιοχές με δροσερό καλοκαίρι ) λάχανο Βρυξελλών πιο βραδείας ανάπτυξης, σπορά Απρίλιος- Μάιος για παραγωγή φθινόπωρο και μετά συγκομιδή περίπου 4-6 μήνες μετά τη σπορά
Πολλαπλασιασμός λάχανου Πολλαπλασιασμός με σπόρο (για 1 στρ.. ~ 20-25 25 γρ. σπόρου) Συνήθως μεταφύτευση φυταρίων από σπορεία (παλιότερα ανοικτά σπορεία, σήμερα κυρίως θερμοκήπια-σπορεία για τη χειμερινή σπορά) Και απευθείας σπορά (2-3 σπόροι ανά θέση) Σπορά σε βάθος 1-1,51,5 εκ., σε πλαστικούς δίσκους, δίσκους με φελιζόλ, ατομικά γλαστράκια, ή κύβους εδάφους Βλάστηση σπόρου σε 4-6 ημέρες (θ.. 10-30 ο C), μπορεί να επιταχυνθεί (+ αύξηση ποσοστού βλαστικότητας) εάν μεταφορά δίσκων σποράς σε ελεγχόμενες συνθήκες για 48 ώρες Στα θερμοκήπια-σπορεία υπό ελληνικές συνθήκες όχι ανάγκη για πρόσθετη θέρμανση - τα φυτάρια στο στάδιο αυτό δεν είναι ευαίσθητα σε εαρινοποίηση προσοχή στον εξαερισμό όταν αυξηθούν θερμοκρασίες Σπόρος λάχανου
Νεαρά σπορόφυτα λάχανου
Υπαίθριο σπορείο λάχανου
Μεταφύτευση Μεταφύτευση περίπου μετά 1-1,51,5 μήνες από τη σπορά, όταν τα φυτάρια φέρουν 4-6 φύλλα Στην Ελλάδα συνήθως με το χέρι, σε μεγάλες εκτάσεις στο εξωτερικό και με μηχανές Επιλογή ομοιόμορφων, υγειών, καλά ανεπτυγμένων φυτών Η μερική αποφύλλωση και/ή κοπή μέρους του ριζικού συστήματος των φυταρίων πριν τη μεταφύτευση δεν συστήνεται Καλύτερα το απόγευμα ή σε νεφοσκεπείς ημέρες - Σε ξηρό έδαφος και αμέσως μετά τη μεταφύτευση πότισμα - Μετά από πότισμα και πριν στραγγίσει το νερό (αύξηση ταχύτητας μεταφύτευσης αλλά λάσπωμα στο έδαφος) Συνήθως ακολουθείται η μέθοδος της επαναληπτικής σποράς ή φύτευσης κάθε 2-3 εβδομάδες -> επιμήκυνση περιόδου συγκομιδής
Μεταφύτευση λάχανου με χρήση μηχανής Φυτάρια αμέσως μετά τη μεταφύτευσή τους στον αγρό
Αποστάσεις φύτευσης Μεγάλο μέγεθος φυτού -> αυξημένες αποστάσεις φύτευσης Εξαρτώνται από: ποικιλία (τελικό μέγεθος φυτού και κεφαλής), γονιμότητα εδάφους, μέθοδο άρδευσης, μεθόδους καλλιεργητικών περιποιήσεων Πυκνή φύτευση: αύξηση απόδοσης, μείωση μεγέθους φυτών και κεφαλής λόγω ανταγωνισμού Αραιή φύτευση: μεγάλο μέγεθος κεφαλών, αυξημένη πιθανότητα σχισίματος κεφαλών Στο εξωτερικό σε μηχανοποιημένες εκτατικές καλλιέργειες μεγαλύτερες αποστάσεις φύτευσης, π.χ. Αμερική ή Αγγλία 60x60 εκ. ή 60x90 εκ. Συνήθως στην Ελλάδα: μεταξύ των γραμμών 60-80 εκ. επί των γραμμών 40-60 εκ.
Νεαρά φυτά στον αγρό πριν την έναρξη σχηματισμού κεφαλής διακρίνονται οι σχετικά μεγάλες αποστάσεις φύτευσης
Λίπανση λάχανου (1) Καλλιέργεια απαιτητική σε θρεπτικά στοιχεία, αφαιρεί μεγάλες ποσότητες στοιχείων από το έδαφος Παραγωγή 5 τόννων κεφαλών λάχανου αφαιρεί από το έδαφος: - 22 kg N - 10 kg P 2 O 5-22 kg K 2 O Μειωμένη διαθεσιμότητα αζώτου: μειωμένη παραγωγή, καθυστέρηση ωρίμανσης, μειωμένη διατηρησιμότητα κεφαλών Υπερεπάρκεια αζώτου: ταχεία ανάπτυξη του φυτού, αυξάνει μέγεθος, επάγει σχίσιμο και μειώνει το % ξηράς ουσίας, τη διατηρησιμότητα και τη θρεπτική αξία των κεφαλών Μειωμένη διαθεσιμότητα φωσφόρου: καθυστέρηση σχηματισμού της κεφαλής, αύξηση της ξηράς μάζας Υπερεπάρκεια φωσφόρου: μειώνει την παραγωγή και τη συμπάγεια των κεφαλών, επιδρά αρνητικά στο χρωματισμό τους Επάρκεια σε κάλιο: αυξάνει την ανθεκτικότητα στις χαμηλές θερμοκρασίες και την ένταση του χρώματος Υπερεπάρκεια καλίου: μείωση παραγωγής και συμπάγειας κεφαλών, συνήθως συνοδεύεται με υψηλή αλατότητα
Λίπανση λάχανου (2) σχετικά αργής ανάπτυξης φυτό, μικρές οι ανάγκες στην αρχή, αυξάνονται αργότερα, συνολικά υψηλές ποσότητες στοιχείων μέγιστη απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων κατά το σχηματισμό της κεφαλής -> ανάγκη για επιφανειακή λίπανση ασβεστόφιλο φυτό αν ph εδάφους χαμηλό (5,5-6) και χαμηλό περιεχόμενο σε ασβέστιο στο έδαφος (<1000ppm Ca) -> φυσιολογική διαταραχή «εσωτερική νέκρωση φύλλων» ή «νέκρωση των κορυφών των φύλλων tipburn» η περιεκτικότητα του λάχανου σε γλυκοσινολίτες αυξάνεται με αύξηση της αζωτούχου λίπανσης οι γλυκοσινολίτες περιέχουν θείο (S) > τα σταυρανθή λαχανικά και το λάχανο είναι απαιτητικά σε θείο σε σχέση με άλλα λαχανικά αν υπάρχει ανάγκη, το θείο μπορεί να προστεθεί μέσω του K 2 SO 4 ή του MgSO 4
Λίπανση λάχανου (3) Ποσότητες λιπασμάτων εξαρτώνται από: - καλλιεργούμενη ποικιλία - εποχή και περιοχή καλλιέργειας - βροχόπτωση και συχνότητα άρδευσης - περιεχόμενο εδάφους σε οργανική ουσία Καλό είναι πριν τη καλλιέργεια να γίνεται ανάλυση εδάφους Όλη η ποσότητα του P και Κ και τα 1/2-3/4 του Ν με τη βασική λίπανση Υπόλοιπη ποσότητα Ν με επιφανειακή λίπανση ποσότητες που προτείνονται (Ελλάδα): 15-20 κιλά Ν / στρ., 8-128 κιλά P 2 O 5 / στρ., 10-12 12 κιλά Κ 2 Ο / στρ. στο εξωτερικό ανάλογα με την εποχή καλλιέργειας και τα αποτελέσματα της ανάλυσης του εδάφους προτείνονται ποσότητες έως και: : 40 κιλά Ν/στρ., 30 κιλά Κ 2 Ο / στρ., 20 κιλά P 2 O 5 / στρ.
Βασική λίπανση: Λίπανση λάχανου (4) εάν προστεθεί κοπριά αφαιρούνται από τη βασική λίπανση: 1,5 kg N, 0,5 kg P 2 O 5, 2,5 kg K 2 O και 0,4 kg MgO προσθήκη ανά στρέμμα (ενδεικτικά): - 3-5 τον. χωνεμένη κοπριά - 8-12 κιλά P 2 O 5 : 40-60 κιλά απλό υπερφωσφορικό (0-20 20-0) 0) - 10-12 12 κιλά Κ 2 Ο: : 20-25 25 κιλά θειικό κάλιο (0-0-50) - 7-10 κιλά Ν: : 25-40 κιλά ασβεστ. νιτρική αμμωνία (26-0-0) 0) δεν πρέπει να προστίθεται πάνω από 10 κιλά Ν ανά στρέμμα στη βασική λίπανση για να μην ζημιωθούν τα νεαρά σπορόφυτα μετά τη μεταφύτευση Επιφανειακή λίπανση: σε περιοχές με βροχόπτωση και σε ελαφρά εδάφη προτείνεται η προσθήκη 5-8 κιλών Ν/στρ., (20-35 κιλά/στρ στρ. ασβεστούχου νιτρικής αμμωνίας) περίπου 2 μήνες μετά τη μεταφύτευση
Λίπανση λάχανου (5) Το λάχανο είναι λιγότερο ευαίσθητο σε τροφοπενίες ιχνοστοιχείων σε σχέση με τα υπόλοιπα είδη του γένους Brassica Η πιο συνηθισμένη τροφοπενία είναι η έλλειψη βορίου, με κυριότερο σύμπτωμα την εμφάνιση μαλακών περιοχών που αρχίζουν να σκουραίνουν στην καρδιά της κεφαλής και καταλήγουν σε κενά (πιο έντονο το αντίστοιχο σύμπτωμα στο κουνουπίδι)
Άρδευση λάχανου Αρδευόμενη καλλιέργεια ακόμη και κατά τους χειμερινούς μήνες όταν περιορισμένες βροχοπτώσεις Αύξηση των αναγκών σε νερό από την έναρξη του σχηματισμού της κεφαλής έως τη συγκομιδή της Στις ανοιξιάτικες-καλοκαιρινές καλοκαιρινές καλλιέργειες πολύ μεγάλη εξατμισοδιαπνοή από τα φύλλα, μπορεί >4mm νερού/ημέρα ημέρα. Ακανόνιστα ποτίσματα οδηγούν σε σχίσιμο της κεφαλής Υπερβολική άρδευση οδηγεί σε περισσότερα φύλλα βάσης, τραχιά και ανοικτή εμφάνιση φύλλων κεφαλής, εσωτερικό tipburn στις κεφαλές, μείωση της διατηρησιμότητας και σχίσιμο των κεφαλών κατά την αποθήκευση Μέθοδοι άρδευσης: - κατάκλυση σε αλίες - με αυλάκια - στάγδην (σπανιότερα, όταν έλλειψη νερού) - καταιονισμός (τεχνητή βροχή) κερδίζει συνεχώς έδαφος
Άρδευση με καταιονισμό σε καλλιέργειες λάχανου
Ζιζανιοκτονία Άλλες καλλιεργητικές περιποιήσεις Τα νεαρά φυτά δεν ανταγωνίζονται ικανοποιητικά τα ζιζάνια κυρίως όταν σπορά απευθείας + μεγάλες αποστάσεις φύτευσης => αναγκαία ζιζανιοκτονία - πριν τη σπορά ή μεταφύτευση: προφυτευτικά ζιζανιοκτόνα - μετά τη σπορά ή μεταφύτευση: : 2-32 βοτανίσματα (πάνω στις γραμμμές) και/ή σκάλισμα μεταξύ των γραμμών με καλλιεργητές - πρέπει να σταματά όταν αρχίζει ο σχηματισμός κεφαλών - σπάνια χρησιμοποιούνται μεταφυτρωτικά ζιζανιοκτόνα στα σταυρανθή λαχανικά Καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών προληπτικοί κα θεραπευτικοί ψεκασμοί για την καταπολέμηση των κυριότερων εχθρών [πιερίδες (κάμπιες λεπιδοπτέρων), αφίδες, αγρότιδες κ.ά.).) και ασθενειών (περονόσπορος, μαύρος λαιμός, αδρομύκωση-φουζαρίωση φουζαρίωση, καρκίνωση ή όγκοι ριζών, σκληρωτινίαση κ.ά.).)
Ταυτόχρονη καλλιέργεια εδάφους για ζιζανιοκτονία και εφαρμογή επιφανειακής λίπανσης
Αυγά, προνύμφες (κάμπιες) και προσβολή από πιερίδα (Pieris brassicae)
«καρκίνωση ή όγκοι των ριζών» ( clubroot ) φυτού λάχανου εξαιτίας προβολής από το μύκητα Plasmodiophora brassicae
Συγκομιδή Συνήθως συγκομίζεται όταν αποκτήσει την επιθυμητή συνεκτικότητα κεφαλής Πρακτικά η κεφαλή είναι ώριμη όταν δεν μεταβληθεί το μέγεθός της σε διάστημα 15 ημερών Καθυστερημένη συγκομιδή: επιμήκυνση στελέχους, απώλεια συνεκτικότητας και σχίσιμο κεφαλής οι κεφαλές κόβονται από τη βάση τους, μαζί με 2-3 πράσινα εξωτερικά (βάσης) φύλλα για προστασία κατά τη μεταφορά, που αφαιρούνται κατά την πώληση συγκομιδή με το χέρι ή μηχανικά: με το χέρι μπορεί να προσδιοριστεί η συνεκτικότητα κάθε κεφαλής χωριστά γιατί δεν ωριμάζουν όλες οι κεφαλές ομοιόμορφα επιθυμητό βάρος κεφαλής ανάλογα με τις απαιτήσεις της κάθε αγοράς από 1 έως 3 κιλά Κατά τη συγκομιδή με θερμό καιρό καλό είναι να εφαρμόζεται πρόψυξη έως ότου μεταφερθεί στο συσκευαστήριο
Φυτεία λάχανου στα τελικά στάδια ανάπτυξης πριν τη συγκομιδή
Μηχανική συγκομιδή λάχανου
Αποθήκευση Μακρά μετασυλλεκτική ζωή - μπορεί να αποθηκευτεί σε κατάλληλες συνθήκες έως και 6 μήνες Άριστες συνθήκες αποθήκευσης έως και 2-3 μήνες : θερμ.. 0-10 ο C, Σ.Υ.. 95-100% για περιορισμό απώλειας νερού, σε θαλάμους με επαρκή εξαερισμό για απομάκρυνση του παραγόμενου αιθυλενίου Συγκεντρώσεις αιθυλενίου 10-100 100ppm -> απόρριψη φύλλων και κιτρίνισμα κεφαλών δεν πρέπει να αποθηκεύεται μαζί με προϊόντα που παράγουν αιθυλένιο όπως π.χ. μήλα Το σγουρό (ουλόφυλλο - Savoy) λάχανο έχει μικρότερη αποθηκευσιμότητα, έως 3 μήνες Προσοχή να μην παγώσουν οι κεφαλές, πιο ευπαθείς οι πιο συμπαγείς από τις πιο χαλαρές Εφαρμογή ελεγχόμενων ατμοσφαιρών (1-5% Ο 2 + 2,5-5% 5% CO 2 ) στους 0 ο C και 98-100% Σ.Υ. -> αποθήκευση έως 6 μήνες
Αποδόσεις λάχανου Εξαρτώνται από την ποικιλία, την εποχή καλλιέργειας, τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν, τη γονιμότητα του εδάφους κ.ά. Στην Ελλάδα μέση απόδοση: 3,0-5,0 τον././στρ. Στο εξωτερικό (Αγγλία) - χειμερινή καλλιέργεια: : 3,5-7,0 τον././στρ. - ανοιξιάτικη καλλιέργεια: : 1,4-3,0 τον././στρ. - καλοκαιρινή καλλιέργεια: : 3,0-5,5 τον././στρ.
Φυσιολογικές διαταραχές (1) Σχίσιμο ή σκάσιμο των κεφαλών Στις ώριμες κεφαλές λάχανου εάν καθυστερήσει η συγκομιδή η συνεχιζόμενη παραγωγή εσωτερικών φύλλων μπορεί να οδηγήσει σε σχίσιμό τους Αίτια που επιτείνουν το φαινόμενο: γονοτυπική τάση, υψηλές θερμοκρασίες, ακανόνιστες ή όψιμες αρδεύσεις, βροχοπτώσεις πριν τη συγκομιδή Αντιμετώπιση: - έγκαιρη συγκομιδή - περιορισμός ανάπτυξης κεφαλής με κατεργασία του εδάφους κοντά στα φυτά ώστε να περιοριστεί το ριζικό τους σύστημα - αποφυγή μεγάλων διακυμάνσεων υγρασίας του εδάφους μετά την έναρξη σχηματισμού κεφαλής
Σχίσιμο ή σκάσιμο κεφαλής λάχανου
Φυσιολογικές διαταραχές (2) Περιφερειακή νέκρωση εσωτερικών φύλλων ή νέκρωση των κορυφών των φύλλων tipburn περιφέρεια ενός ή περισσότερων εσωτερικών φύλλων της κεφαλής ξηραίνεται και παίρνει παπυρώδη υφή μπορεί να επεκταθεί και στο μισό έλασμα των φύλλων εμφανίζεται κυρίως κατά την ωρίμανση των κεφαλών και σε μερικές περιπτώσεις όχι αντιληπτό παρά εάν ανοιχθεί η κεφαλή Αίτια: ανεπαρκής τροφοδοσία σε ασβέστιο νεαρών ταχέως αναπτυσσόμενων φύλλων λόγω: - χαμηλού ph εδάφους (5,5-6) και χαμηλού Ca στο έδαφος (<1000ppm Ca) - υπερβολικής αζωτούχου λίπανσης -> μεγάλη ανάπτυξη φυτών, εξωτερικά φύλλα περιορίζουν τροφοδοσία εσωτερικών σε Ca - υπερβολικής υγρασίας αέρα, μεγάλων αποστάσεων φύτευσης, ζωηρότητας ποικιλίας, ανομοιομορφίας στις βροχές
Φυσιολογικές διαταραχές (3) Περιφερειακή νέκρωση εσωτερικών φύλλων ή νέκρωση των κορυφών των φύλλων tipburn Αντιμετώπιση: - χρήση ανθεκτικών ποικιλιών, ικανοποιητική απορρόφηση και μεταφορά Ca στα εσωτερικά φύλλα κεφαλής - αποφυγή υπερβολικής ποσότητας νιτρικών - καλή αποστράγγιση - ομοιόμορφη εδαφική υγρασία ρύθμιση αρδεύσεων - μείωση αποστάσεων φύτευσης - έγκαιρη συγκομιδή κεφαλών όταν ωριμάσουν
Συμπτώματα tipburn σε εξωτερικά (αριστερά) και εσωτερικά (κάτω) φύλλα λάχανου λόγω έλλειψης ασβεστίου
Χαρακτηριστικά για επιλογή ποικιλιών λάχανου (1) Επιλογή της κατάλληλης ποικιλίας με βάση τις εδαφοκλιματικές συνθήκες της περιοχής καλλιέργειας και τις προτιμήσεις της αγοράς. Γενικότερα, υπάρχουν κάποια γενικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν την επιλογή μιας ποικιλίας: 1. το μέγεθος και η μορφή της κεφαλής: σημερινή τάση αγοράς στις μικρότερες και πιο στρογγυλές κεφαλές - μορφή κεφαλής γονοτυπικό χαρακτηριστικό αλλά το μέγεθος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις καλλιεργητικές περιποιήσεις και τις συνθήκες (π.χ. μεγάλες αποστάσεις φύτευσης και μεγάλες φωτοπερίοδοι -> μεγάλες κεφαλές (έως και 20 κιλά) 2. ποικιλίες με τάση να σχηματίζουν συμπαγείς κεφαλές ανεξάρτητα από τις συνθήκες του περιβάλλοντος 3. ο αριθμός των φύλλων που καλύπτουν την κεφαλή: με τις πρώιμες ποικιλίες να φέρουν λιγότερα εξωτερικά φύλλα στις κεφαλές σε σχέση με τις πιο όψιμες
Χαρακτηριστικά για επιλογή ποικιλιών λάχανου (2) 4. το ύψος του στελέχους: σχετικά χαμηλό για να αντέχει το βάρος της κεφαλής - για μηχανική συγκομιδή το στέλεχος δεν πρέπει να είναι πολύ χαμηλό και η κεφαλή πρέπει να στέκεται όρθια 5. το μέγεθος (μήκος και πλάτος) και η υφή της «καρδιάς» της κεφαλής: το μέγεθος της καρδιάς περιορισμένο - το μήκος της να μην υπερβαίνει το 25% της διαμέτρου της κεφαλής συνήθως οι πλατιές καρδιές είναι πιο τρυφερές από τις στενές οι οποίες ευκολότερα ξυλοποιούνται, υποβαθμίζοντας ποιότητα 6. μέγεθος των φύλλων της βάσης: παλαιότερες ποικιλίες μεγαλύτερα φύλλα βάσης, οι νεότερες για μηχανική συγκομιδή και υψηλές αποδόσεις μικρότερα φύλλα επηρεάζεται από τρόπο καλλιέργειας και περιβάλλον: π.χ. επαρκής άρδευση + λίπανση στα αρχικά στάδια -> πλούσιο φύλλωμα βάσης, αλλά ευαίσθητα φύλλα κεφαλής σε tipburn εάν μειωθεί διαθεσιμότητα νερού όταν ωρίμανση των κεφαλών
Χαρακτηριστικά για επιλογή ποικιλιών λάχανου (3) 7. ανθεκτικότητα στον πρώιμο σχηματισμό ανθικών στελεχών σε ψυχρές περιοχές: υπάρχουν μεγάλες διαφορές στα επίπεδα των χ.θ. και στο χρόνο που απαιτείται η εφαρμογή των χ.θ. για την επαγωγή της άνθησης μεταξύ των διαφόρων ποικιλιών προσοχή για χειμερινή καλλιέργεια σε ψυχρές περιοχές 8. ανθεκτικότητα στο σχίσιμο των κεφαλών: συνήθως οι πρώιμες ποικιλίες είναι πιο ευαίσθητες σε σχίσιμο των κεφαλών με καθυστερημένη συγκομιδή το φαινόμενο όμως εξαρτάται σε μεγαλύτερο βαθμό από τις καλλιεργητικές και περιβαλλοντικές συνθήκες 9. δυνατότητα αποθήκευσης: οι όψιμες ποικιλίες αργής ανάπτυξης και αυτές που δίνουν υψηλότερο ποσοστό ξηράς ουσίας της κεφαλής (9-10%) είναι πιο κατάλληλες για αποθήκευση - συνήθως οι τύποι λάχανου με πιο λεπτή νεύρωση στα φύλλα των κεφαλών αποθηκεύονται καλύτερα
Λάχανο βάρους 20 περίπου κιλών
Λάχανο βάρους 33 περίπου κιλών