ΣΜΗΜΑ ΓΔΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ

Δ Λ Λ Η Ν Ι Κ Η Γ Η Μ Ο Κ Ρ Α Σ Ι Α ΤΠΟΤΡΓΔΙΟ ΔΩΣΔΡΙΚΩΝ ΕΘΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΔΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Η ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΣΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΑΠΟ ΣΗΝ ΠΛΕΤΡΑ ΣΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ: ΘΕΩΡΗΣΙΚΗ ΕΠΙΚΟΠΗΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΔΙΑΚΡΑΣΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΕΣΡΙΚΗ ΜΕΛΕΣΗ ΔΠΙΒΛΔΠΩΝ: ΑΠΟΣΟΛΟ ΥΡΙΣΟΠΟΤΛΟ, ΛΔΚΣΟΡΑ ΠΑΝ.ΑΘΗΝΩΝ ΟΝΟΜΑ ΠΟΤΓΑΣΗ: ΒΑΙΛΔΙΟ ΝΣΟΤΒΔΛΗ ΑΘΗΝΑ, ΝΟΔΜΒΡΙΟ 2008

ΠΔΡΙΛΗΨΗ Βαζίλειος Νηοσβέλης Η παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία απνηειεί κηα παξάγσγε ζεσξεηηθή θαη πξσηνγελή εκπεηξηθή κειέηε ηεο παζνινγίαο ηεο δηαθζνξάο. ην ζεσξεηηθφ ηκήκα, κειεηψληαη νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη πνιηηηζκηθέο δηαζηάζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δηαθζνξάο απφ ηελ δηεζλή βηβιηνγξαθία (νηθνλνκηθή αλάπηπμε, κέζνη κηζζνί ηεο Γ.Γηνίθεζεο, βαζκφο δηθαηνζχλεο ζηελ δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, βαζκφο δεκνθξαηηθνπνίεζεο θηι). ην δεχηεξν κέξνο, ηεο εκπεηξηθήο κειέηεο, ρξεζηκνπνηείηαη ε κέζνδνο ηεο πνιιαπιήο παιηλδξφκεζεο κεηαμχ θξαηψλ (multiple regression model/cross-national study) γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθφηεηαο ησλ αηηίσλ ηεο δηαθζνξάο ζε δηεζλέο επίπεδν, φπσο απηή κεηξάηαη κέζσ ηνπ Γείθηε Αληηιεθζείζεο Γηαθζνξάο (Corruption Perception Index-CPI-2007) ηνπ Με Κπβεξλεηηθνχ Οξγαληζκνχ «Γηεζλήο Γηαθάλεηα» (Transparency International). Σέινο, αμηνινγνχληαη ηα επξήκαηα ηεο κειέηεο αιιά θαη ε κεζνδνινγία απφ άπνςε νηθνλνκεηξηθήο αθξίβεηαο, ζηαζεξφηεηαο θαη ζπλέπεηαο ηνπ κνληέινπ. Σν βαζηθφ ζπκπέξαζκα ηεο νηθνλνκεηξηθήο κειέηεο είλαη φηη ην επίπεδν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ε χπαξμε ή φρη δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο καθξνρξφληα θαζψο θαη ν βαζκφο ξπζκηζηηθήο παξέκβαζεο ηνπ θξάηνπο ζηελ νηθνλνκία απνηεινχλ ηνπο βαζηθφηεξνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δηαθζνξάο, δεδνκέλνπ φηη νη αληίζηνηρνη ζπληειεζηέο βξέζεθαλ ζηαηηζηηθά ζεκαληηθνί, αθφκα θαη φηαλ ην νηθνλνκεηξηθφ ππφδεηγκα εληζρχζεθε κε ηηο θαηάιιειεο κεηαηξνπέο ψζηε λα κελ παξνπζηάδεη θαλέλα ζηαηηζηηθφ πξφβιεκα. Λέξειρ-Κλειδιά: Δηαθζνξά, Αίηηα δηαθζνξάο, νηθνλνκηθή αλάπηπμε, δεκνθξαηηθνπνίεζε, κέζνη κηζζνί ζηελ Δεκ.Δηνίθεζε, βαζκόο ηζνθαηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο, πνιηηηζκηθέο πξνεθηάζεηο, θξαηηθόο παξεκβαηηζκόο, ππόδεηγκα πνιιαπιήο παιηλδξόκεζεο, δηαθξαηηθή κειέηε, πνιπζπγξακκηθόηεηα, ζπλέπεηα, απηνζπζρέηηζε, ςεπδνκεηαβιεηέο. Βαζίιεηνο Γ.Νηνπβέιεο πνπδαζηήο Σκήκαηνο Γεληθήο Γηνίθεζεο Υπ.Δηδάθησξ Οηθνλνκηθνύ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ, Msc Econ, University of Warwick Επηζηεκνληθόο Σπλεξγάηεο Transparency International-Greece 2

Summary (Abstract) This dissertation is consisted of a literature review and a cross-national empirical study on the causes of corruption. In the theoretical part, economic, political and cultural causes of corruption are investigated from a review global literature (economic development, average wages in public administration, distribution of income, level of democracy etc). In the empirical part, a multiple regression model is employed in order to analyze the impact of the causes proposed by theory on corruption, using the Corruption Perception Index (CPI 2007) published by the NGO Transparency International. Finally, we evaluate the model s findings and the model itself in terms of econometric accuracy, stability and consistency. Our basic conclusion is that the level of development, the degree of regulation and the level of democracy in the long-term are the most important causes of corruption globally. This is based on the fact that the relative coefficients remain statistically significant, even when the model is partly transformed in order for its statistical and econometric problems to be avoided. Key-Words: Corruption, causes of corruption, economic development, level of democracy, average wages in public administration, distribution of income, cultural dimensions, degree of regulation, multiple-regression model, cross-national study, multicollinearity, consistency, autocorrelation, dummy variables/proxies. Vassilios G. Ntouvelis Dept of General Administration PhD Cand.AUEB Msc University of Warwick Scient.Member- Transparency International.Greece 3

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ Δηζαγσγή 6 Κεθάλαιο Ι: Οικονομικέρ αιηίερ ηιρ διαθθοπάρ 1. Γηαθζνξά θαη νηθνλνκηθή αλάπηπμε 9 2. Γηαθζνξά θαη ν κέζνο κηζζφο ηεο θεληξηθήο Γηνίθεζεο 10 3. Γηαθζνξά θαη ν βαζκφο ξπζκηζηηθήο παξέκβαζεο/πνηφηεηαο ζηελ νηθνλνκία (Economic Freedom)..12 4. Γηαθζνξά θαη θπζηθφο πινχηνο ηεο ρψξαο.14 5. Γηαθζνξά θαη ξπζκφο κεγέζπλζεο...14 6. Γηαθζνξά θαη ν βαζκφο ηζνθαηαλνκήο/ηζνδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο...16 7. Γηαθζνξά θαη βαζκφο αλνίγκαηνο ηεο νηθνλνκίαο ζην εκπφξην (εμσζηξέθεηα) 17 8. Έλα πξσηφηππν παίγλην γηα ηηο αηηίεο ηεο δηαθζνξάο...18 Κεθάλαιο ΙΙ : Μη-οικονομικέρ αιηίερ ηηρ διαθθοπάρ 1. Γηαθζνξά θαη ζεζκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα 21 2. Γηαθζνξά θαη ν βαζκφο δεκνθξαηηθνπνίεζεο ηεο ρψξαο 22 3. Γηαθζνξά θαη θνπιηνχξα 24 Κεθάλαιο ΙΙΙ: Εκηίμηζη μονηέλος πολλαπλήρ παλινδπόμηζηρ για ηιρ αιηίερ ηιρ διαθθοπάρ (Cross- National Study) 1. Δπηινγή δεδνκέλσλ θαη πεγέο..25 2. Δθηίκεζε ελφο γεληθνχ κνληέινπ..29 3. Έιεγρνο πνιπζπγξακκηθφηεηαο 31 4. Απαινηθή ζηαηηζηηθά κε-ζεκαληηθψλ κεηαβιεηψλ θαη έιεγρνο ζηαζεξφηεηαο....33 5. Πηζαλέο εμειίμεηο ηνπ κνληέινπ-πξφζζεζε πνιηηηζκηθψλ ςεπδνκεηαβιεηψλ (Dummies) 34 6. Έιεγρνο γηα ηαπηφρξνλε κεξνιεςία (simultaneity bias)..35 4

Κεθάλαιο IV: Σο μέλλον ηηρ έπεςναρ για ηην διαθθοπά-καηεςθύνζειρ και πποοπηικέρ 1. Σν κέιινλ ηεο έξεπλαο..39 2. Γηαθζνξά θαη Δ.Έλσζε.40 3. Γηαθζνξά θαη Διιάδα..42 πκπεξάζκαηα 43 Αξζξνγξαθία-Βηβιηνγξαθία-Οκηιίεο. 45 Παξάξηεκα: Άξζξν γηα ηελ δηαθζνξά θαη ηελ ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε....48 5

Ειζαγωγή: Η δηαθζνξά απνηειεί έλα ηδηαίηεξα πνιχπινθν θαηλφκελν κε αλαξίζκεηεο αηηίεο θαη ζπλέπεηεο, ελψ ηαπηφρξνλα κπνξεί λα εκθαληζηεί κε δηάθνξεο κνξθέο: απφ κηα απιή δσξνδνθία ελφο ππαιιήινπ εθνξίαο κέρξη ηελ ιεηηνπξγία ελφο νξγαλσκέλνπ θπθιψκαηνο πνπ ιπκαίλεηαη δεκφζην ρξήκα κε ηε ζπκκεηνρή πνιηηηθψλ, δηνηθεηηθψλ θαη επηρεηξεκαηηθψλ παξαγφλησλ 1. Σν θαηλφκελν κειεηάηαη ηφζν σο ζεκειηψδεο πξφβιεκα ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο νηθνλνκίαο, φζν θαη σο θαηλφκελν πνπ ζπλδέεηαη κε ηελ θνπιηνχξα ελφο ιανχ. Έλαο θιαζηθφο νξηζκφο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηελ «Παγθφζκηα Σξάπεδα» θαη ηε «Γηεζλή Γηαθάλεηα» είλαη ν εμήο: «Γηαθζνξά νλνκάδεηαη ε εθκεηάιιεπζε ελφο δεκνζίνπ πφζηνπ πξνθεηκέλνπ λα εμππεξεηεζεί ηδησηηθφ ζπκθέξνλ». Ωζηφζν, δηάθνξνη άιινη νξηζκνί έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί, είηε λνκηθά πην ιεπηνκεξείο είηε εθθξαζκέλνη πην θηινζνθηθά. Όπσο ε πιεηνςεθία ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, ε δηαθζνξά εληνπίδεηαη ήδε απφ ηελ αξραηφηεηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, πξηλ 3000 ρξφληα ζηελ Αξραία Διιάδα, ε δηαθζνξά είρε ήδε επηζεκαλζεί θαη γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηεο επηιέγνληαο γηα ζέζεηοθιεηδηά ιεηηνπξγνί εγλσζκέλνη ήζνπο θαη επξείαο απνδνρήο. Μάιηζηα, ε ίδηα δηαδηθαζία εθαξκνδφηαλ θαη γηα ηελ επηινγή ησλ αληηπξνζψπσλ ζηνπο Οιπκπηαθνχο Αγψλεο. Αξγφηεξα, φπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεηαη αθφκε θαη ζηνλ Μεζαίσλα, ν Γάληεο έζηειλε ηνπο δηαθζαξκέλνπο ζηα ρεηξφηεξα ζεκεία ηεο θφιαζεο, εθθξάδνληαο έηζη ηελ απέρζεηα ηεο θνηλσλίαο ζε ηέηνηα θαηλφκελα. Δπηπιένλ, ζπγγξαθείο φπσο ν Shakespeare έδσζαλ ζηελ δηαθζνξά πξσηαγσληζηηθφ ξφιν κέζα ζε πνιιά έξγα ηνπο ελψ ην Ακεξηθαληθφ χληαγκα θαηέζηεζε ηελ δσξνιεςία έλα απφ ηα δχν επίζεκα πληαγκαηηθά αλαγλσξηζκέλα παξαπηψκαηα πνπ ζα κπνξνχζαλ λα νδεγήζνπλ ζε θαζαίξεζε ηνπ Πξνέδξνπ 2 ηνπ Κξάηνπο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ππάξρεη κηα δηάρπηε αληίιεςε αχμεζεο ησλ θαηλνκέλσλ δηαθζνξάο, κε μέζπαζκα ζθαλδάισλ ζε παγθφζκην επίπεδν αλαθνξηθά κε εηαηξείεο, δεκνζίνπο ιεηηνπξγνχο, κέιε θπβεξλήζεσλ θαη δηεζλψλ νξγαληζκψλ, μέπιπκα βξψκηθνπ ρξήκαηνο θηι. Η θαηάζηαζε ρεηξνηέξεπζε θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο 1 Νηνπβέιεο, Βαζίιεηνο: «Η παζνινγία ηεο Παγθόζκηαο Οηθνλνκηθήο Γηαθζνξάο», Οικονομικός Τατσδρόμος, Φ47 (2533),23 Ννεκβξίνπ 2002, ει 69. 2 Lal D, Myint H: The political Economy of Poverty, Equity and Growth, Clareton Press, Oxford, 1996 6

κεηάβαζεο ζηελ νηθνλνκία ηεο αγνξάο ρσξψλ ηνπ πξψελ αλαηνιηθνχ κπινθ, αθνχ φιν ην εγρείξεκα ραξαθηεξίζηεθε απφ ειιηπή έιεγρν παξέρνληαο ζεκαληηθέο επθαηξίεο γηα δηαθζνξά 3 θαζψο θαη απφ κεγάιν ζπρλά δεκφζην ηνκέα (παξεκβαηηζκφο). Η δηαθζνξά λαξθνζεηεί ηελ αμηνπηζηία ηεο πνιηηηθήο, ηελ εκπηζηνζχλε ησλ πνιηηψλ πξνο ηελ φπνηα εμνπζία, ην αίζζεκα ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο ηζφηεηαο, ηελ απνηειεζκαηηθή εθαξκνγή δεκφζησλ πνιηηηθψλ θαη ηειηθά ηελ ίδηα ηελ νηθνλνκηθή επεκεξία θαη ηελ πνηφηεηα ηεο δεκνθξαηίαο. Αθφκα, ε δηαθζνξά ζηξεβιψλεη θαη ηελ ίδηα ηελ αμηνπνίεζε ησλ θιίζεσλ θαη ησλ ηαιέλησλ ησλ ππνςήθησλ εξγαδφκελσλ 4 ζε κηα νηθνλνκία. Όιεο απηέο νη ζπλέπεηεο έρνπλ θηλεηνπνηήζεη ηελ δηεζλή αθαδεκατθή θνηλφηεηα θαη άιινπο αξκφδηνπο νξγαληζκνχο θαη αξρέο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο δηεξεχλεζεο ησλ αηηίσλ ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δηαθζνξάο. Οη επηζηήκνλεο έρνπλ μεθηλήζεη απηή ηελ έξεπλα εδψ θαη πεξίπνπ ηξεηο δεθαεηίεο. Αθνινπζψληαο ηα βήκαηα ηεο νηθνλνκηθήο αλάιπζεο θαη ηεο εμέιημήο ηεο, λενθιαζηθά επηρεηξήκαηα επηζηξαηεχζεθαλ εμ αξρήο, ζχληνκα φκσο δέρηεθαλ θξηηηθή σο πξνο ηελ αμηνπηζηία ηνπο. Σελ ζθπηάιε πήξε ε πεξίθεκε ζεσξία παηγλίσλ (game theory) θαη θπξίσο ην κνληέιν εληνιέα-εληνινδφρνπ (principal-agent model) ζχκθσλα κε ην νπνίν ε πηζαλφηεηα γηα δηαθζνξά δεκηνπξγείηαη φηαλ ν εληνιέαο έρεη κηθξφηεξε πξφζβαζε ζηελ πιεξνθφξεζε απφ ηνλ εληνινδφρν ν νπνίνο θαη ειέγρεηαη 5. Δηδηθά ζηελ ηειεπηαία δεθαεηία, ε θηινζνθία ηεο κηθξννηθνλνκηθήο ζεκειίσζεο ηεο καθξννηθνλνκηθήο ζεσξίαο νδήγεζε ζε ηδηαίηεξα εμειηγκέλα ζεσξεηηθά καθξννηθνλνκηθά κνληέια πνπ «εζσηεξηθνπνηνχλ» κηα κε ζχλλνκε ζπκπεξηθνξά κε ζθνπφ ην ίδηνλ φθεινο 6. Ωζηφζν ε εκπεηξηθή κειέηε δελ αθνινχζεζε ηνλ ξπζκφ ηεο ζεσξεηηθήο άπνςεο. ηνπο ιφγνπο απηήο ηεο θαζπζηέξεζεο ζίγνπξα πεξηιακβάλεηαη ε δπζθνιία κέηξεζεο ηνπ επηπέδνπ δηαθζνξάο ζε κηα ρψξα, ε δπζθνιία εμεχξεζεο ςεπδνκεηαβιεηψλ γηα λα 3 Mauro, P: Corruption and Growth, Quarterly Journal Of Economics, CV/3 (August): pp. 681-712 4 Baumol, W (1990): Enterpreneurship: Productive, unproductive and destructive, Journal of Political Economy, Vol 98, (October), pp.813-921 and, Murphy M, Shleifer A, and Vishny R, (1991): The allocation of talent: Implications for Growth, Quarterly Journal Of Economics, 106, (May), pp 503-530. 5 Rose-Ackerman (1978): Corruption: A study of Political Economy, London/New York, Academic Press and Klitgaard R. (1988): Controlling Corruption, Berkeley: University of California Press. 6 Angelletos M, Kollintzas T, (2000): Rent Seeking/Corruption and Growth: A simple Model, CEPR, Discussion Paper No 2464, May. 7

πξνζεγγηζηνχλ θαη λα εθθξαζηνχλ πνιηηηθά θαη πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά 7 θαζψο θαη ε ηζρπξή πηζαλφηεηα ζπζρέηηζεο ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κεηαβιεηψλ κεηαμχ ηνπο. Σέινο ε θαηεχζπλζε αηηηφηεηαο κεηαμχ δηαθζνξάο θαη ησλ ζεσξεηηθά εξκελεπηηθψλ κεηαβιεηψλ ηεο (πρ ην επίπεδν αλάπηπμεο ζεσξείηαη φηη επεξεάδεη ηνλ βαζκφ δηαθζνξάο, ελψ ε δηαθζνξά κε ηελ ζεηξά ηεο δελ επεξεάδεη ην επίπεδν αλάπηπμεο.). ηελ παξνχζα έξεπλα παξνπζηάδνληαη θαη αξρήλ νη ζεκαληηθφηεξνη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο δηαθζνξάο φπσο απηνί πξνζδηνξίδνληαη απφ ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε. (Κεθάιαην Ι), ζηελ ζπλέρεηα παξαηίζεληαη νη ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο ησλ κε-νηθνλνκηθψλ αηηίσλ ηεο δηαθζνξάο (Κεθάιαην ΙΙ), ελψ ζηελ ζπλέρεηα παξνπζηάδεηαη ην εκπεηξηθφ ηκήκα ηεο εθηίκεζεο θαη αμηνιφγεζεο ηνπ νηθνλνκεηξηθνχ κνληέινπ (Κεθάιαην ΙΙΙ). ην ηειεπηαίν θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη ζπκπεξαζκαηηθέο παξαηεξήζεηο θαη ππνβάιινληαη θάπνηεο πξνηάζεηο, ελψ ηδηαίηεξε αλαθνξά γίλεηαη ζηελ Δπξ.Έλσζε θαη ηελ Διιάδα. (Κεθάιαην IV). 7 Paldam, M (1999): The big pattern of Corruption: Economics, Culture and seesaw dynamics, Working Paper No 1999-11, Dept of Economics, University of Aarhus 8

ΚΔΦΑΛΑΙΟ Ι: ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ ΣΗ ΓΙΑΦΘΟΡΑ Βαζίλειος Νηοσβέλης 1. Γηαθζνξά θαη Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε: Σν επίπεδν ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο απνηειεί έλαλ απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο ηνπ επηπέδνπ ηεο δηαθζνξάο ζε κηα ρψξα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο κε ρακειφ θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα, ην θίλεηξν γηα επηπιένλ εηζφδεκα κέζσ θαη κε-λφκηκσλ εξγαζηψλ είλαη κεγαιχηεξν. Σαπηφρξνλα ζε ηέηνηεο ρψξεο νη ππνδνκέο ειέγρνπ θαη νη κεραληζκνί είλαη ιηγφηεξν αλεπηπγκέλνη θαη θαηά ζπλέπεηα ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθνί. Σαπηφρξνλα ε αλαζθάιεηα ησλ επηρεηξήζεσλ ιφγσ ρακειψλ θεξδψλ θαη ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ιφγσ ησλ πνζνζηψλ αλεξγίαο κπνξεί λα σζήζεη ηνπο πνιίηεο ζε κηα λννηξνπία βξαρπρξφληνπ πινπηηζκνχ. Δπηπξφζζεηα, ζε ρψξεο κε ρακειφ επίπεδν αλάπηπμεο έρεη απνδεηρζεί φηη ζεκαληηθέο αγνξέο φπσο απηέο ηεο αζθάιηζεο θαη πξφλνηαο δελ είλαη ηθαλνπνηεηηθά αλεπηπγκέλεο, δεκηνπξγψληαο αλαζθάιεηα ζηνπο πνιίηεο αλαθνξηθά κε ην νηθνλνκηθφ ηνπο κέιινλ. Αθφκα, ζε ηέηνηεο νηθνλνκίεο νη κεραληζκνί έιεγρνπ γηα παξάλνκν πινπηηζκφ είλαη εμαηξεηηθά ειιεηπείο θαη αλαπνηειεζκαηηθνί (ζεζκηθνί-εζσηεξηθνί έιεγρνη, πνηλέο θηι) κηα θαη ε ηζρχο ηνπο εμαξηάηαη κεηαμχ άιισλ- θαη απφ ηνπο πφξνπο πνπ ε εθάζηνηε Κπβέξλεζε αθηεξψλεη γηα ηέηνηνπο ζθνπνχο. Οη πξνυπνινγηζκνί πνπ πξνβιέπνληαη γηα αλάπηπμε θαη ζπληήξεζε ηέηνησλ κεραληζκψλ είλαη αξθεηά ρακεινί ζηηο κε αλεπηπγκέλεο ρψξεο ψζηε λα εγγπεζνχλ φηη ε δηαθζνξά ζα αληηκεησπίδεηαη. Άιισζηε, απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ηεο δηαθζνξάο απαηηεί ζεκαληηθά πνζά κηα θαη αλαθέξεηαη ζηελ νκαιή θαη παξαγσγηθή ζπλεξγαζία θαη ηνλ ζπληνληζκφ κεηαμχ δηθαζηηθψλ, δηνηθεηηθψλ θαη πνιηηηθψλ παξαγφλησλ θαη νκάδσλ. Όζν απηφ δελ ζπκβαίλεη, ε πηζαλφηεηα λα ηηκσξεζεί θάπνηνο πνιίηεο ή ιεηηνπξγφο απφ παξαβαηηθή ζπκπεξηθνξά είλαη ρακειή, γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα δηαθζνξά. Απφ ηελ άιιε, θαζψο κηα ρψξα αλαπηχζζεηαη θαη απμάλεηαη ε επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, πξνθχπηεη ε αλάγθε γηα ζηαζεξφηεηα ηνπ καθξννηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο, γηα δηαθάλεηα θαη απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηνπ 9

δεκνζίνπ ρξήκαηνο 8. Παξάιιεια, ε βειηίσζε ηνπ κνξθσηηθνχ επηπέδνπ αλαδεηθλχεη ην δηθαίσκα ηεο ηζφηεηαο ζε θνξπθαίν δεκφζην αγαζφ πνπ απαηηνχλ φιν θαη πεξηζζφηεξνη πνιίηεο. Σαπηφρξνλα, ε απειεπζέξσζε αγνξψλ απφ ηνλ θξαηηθφ έιεγρν θαη νη ηδησηηθνπνηήζεηο έρεη απνδεηρηεί φηη ζρεηίδνληαη κε ρακειφηεξα επίπεδα δηαθζνξάο 9. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε ιεηηνπξγεί θαη ε θαιχηεξε πιεξνθφξεζε πνπ κεηψλεη ηηο επθαηξίεο άιια απμάλεη θαη ην πξνζδνθψκελν θφζηνο κηαο πξάμεο δηαθζνξάο (απηφ δηφηη φζν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ γλσξίδεη, ηφζν πην πηζαλφ είλαη λα απνθαιπθζεί κηα παξάλνκε ζπκπεξηθνξά). χκθσλα κε ηνλ Paldam 10, ε «εηιηθξίλεηα» ζηελ αγνξά θαη νη ηζφηηκνη φξνη ηνπ παηγληδηνχ είλαη έλα αγαζφ κε πςειή «εηζνδεκαηηθή ειαζηηθφηεηα», γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη πσο φζν απμάλεηαη ην θαηά θαθαιήλ εηζφδεκα ησλ πνιηηψλ, ηφζν πην πνιχ ην δεηάλε. πλεπώο, ε νηθνλνκηθή ζεσξία κέζσ πνιιαπιώλ νξζνινγηθώλ ζπιινγηζκώλ θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα πσο ππάξρεη αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμύ ηνπ επηπέδνπ ηεο αλάπηπμεο κηαο ρώξαο θαη ηνπ επηπέδνπ δηαθζνξάο πνπ επηθξαηεί ζην εζσηεξηθό ηεο. ηελ εκπεηξηθή έξεπλα, ν θαηαιιειφηεξνο δείθηεο πνπ αληαλαθιά ην επίπεδν αλάπηπμεο είλαη ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε πξαγκαηηθνχο φξνπο (ψζηε λα αληαλαθιάηαη ε πξαγκαηηθή αγνξαζηηθή δχλακε θαη λα κπνξεί λα γίλεη ζχγθξηζε κεηαμχ ρσξψλ). Βέβαηα, ε ρξήζε ηνπ δείθηε απφ κφλε ηεο δέρεηαη πάληα ηελ θξηηηθή φηη δελ ιακβάλεη ππφςε θαη άιινπο παξάγνληεο πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηελ αλάπηπμε, φπσο ηελ ρξήζε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, ην επίπεδν αλαιθαβεηηζκνχ, ηηο ππνδνκέο πγείαο θαη πξφλνηαο, ν βαζκφο αληζνθαηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο (πνπ απνηειεί επηπιένλ αηηία δηαθζνξάο φπσο ζα επηζεκαλζεί ζηελ ζπλέρεηα) θηι. 2. Γηαθζνξά θαη κέζνο κηζζόο ζηελ δεκόζηα δηνίθεζε: Μηα άπνςε πνπ εθθξάδεηαη απφ ηελ πιεηνςεθία ησλ ζεσξεηηθψλ ηεο δηαθζνξάο είλαη φηη ην επίπεδν ησλ κηζζψλ ζηελ δεκφζηα δηνίθεζε (εηδηθά ζε ζχγθξηζε κε ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα) απνηειεί πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα ηεο δηαθζνξάο. Δηδηθφηεξα, 8 Andvig J, Fjeldstat O et al: Research on Corruption: A policy oriented survey, CMI and NUPI, December 2000. 9 Alam, M.Shahid: A theory of limits on corruption and some implications, Kyklos 1995, 46 (43), pp 419-435. 10 Paldam, M (1999): The big pattern of Corruption: Economics, Culture and seesaw dynamics, Working Paper No 1999-11, Dept of Economics, University of Aarhus 10

φζν πην ρακεινί νη κηζζνί ζηελ δεκφζηα δηνίθεζε, ηφζν πην ηζρπξφ ην θίλεηξν γηα αλαδήηεζε κίδαο απφ ηελ επαθή κε ηνπο πνιίηεο. Η αξλεηηθή ζπζρέηηζε κηζζψλ ηνπ δεκνζίνπ θαη δηαθζνξάο έρεη απνδεηρζεί θαη απφ νηθνλνκεηξηθέο κειέηεο 11. Παξ φια απηά, ε απιντθφηεηα ηεο ζρέζεο δέρηεθε ηελ θξηηηθή ησλ Besley θαη McLaren 12, νη νπνίνη επηζηξάηεπζαλ έλα κνληέιν εληνιέα-εληνινδφρνπ (principalagent) ζχκθσλα κε ην νπνίν ν εληνιέαο είλαη ν πξντζηάκελνο ειεγθηήο κηαο ΓΟΤ θαη νη εληνινδφρνη είλαη νη ζπιιέθηεο ησλ θφξσλ. Σν πξφβιεκα γηα ηνλ ειεγθηή είλαη ε κεγηζηνπνίεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ κέζσ ελφο απνηειεζκαηηθνχ ειεγθηηθνχ κεραληζκνχ. Σν ηδεαηφ ζελάξην ζα ήηαλ λα πξνζιακβάλνληαη εηιηθξηλείο θνξνζπιιέθηεο (first best) ρσξίο ν ηχπνο ηνπ θνξνζπιιέθηε λα είλαη γλσζηφο εθ ησλ πξνηέξσλ. Έηζη, ν εληνιέαο αληηκεησπίδεη έλα πξφβιεκα «εζηθνχ θηλδχλνπ» (moral hazard-hidden action) φπσο νξίδεηαη ζηελ κηθξννηθνλνκηθή ζεσξία θαζψο θαη έλα πξφβιεκα αληίζηξνθεο επηινγήο (adverse selection-hidden information 13 ). Σν απνηέιεζκα απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη φηη ν βέιηηζηνο κηζζφο πνπ ζα έπξεπε λα δσζεί ζηνπο θνξνζπιιέθηεο πξνθεηκέλνπ λα κελ δξάζνπλ έθλνκα εμαξηάηαη απφ (α) ηελ πηζαλφηεηα λα πξνζιεθζεί έλαο κε εηιηθξηλήο ππάιιεινο θαη (β) ηελ πηζαλφηεηα λα ζπιιεθζεί έλαο κε εηιηθξηλήο ππάιιεινο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηφ πνπ κπνξεί λα πεηχρεη ν ειεγθηήο είλαη νη «second-best» ιχζεηο νη νπνίεο ίζσο νδεγήζνπλ ηνλ ππάιιειν ζην ζεκείν λα πξνηηκήζεη ζε θάπνην βαζκφ ηελ δηαθζνξά.πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζνχλ ηέηνηεο πεξηπηψζεηο, πξνηείλνληαη ζαλ αληηθίλεηξν νη πςειφηεξνη κηζζνί. Μηζζνί Γ.Γηνίθεζεο Γιάγραμμα 1 Γηαθζνξά 11 Rijckeghem C, Weder B (1997) : Corruption and the rate of temptation: Do low wages in the civil service cause corruption?, Working Paper No 97/73, IMF, Washington DC and Chand S,K Moene K.O: Controlling Fiscal Corruption, World Development, Vol 27, No 7, pp 1129-1140 12 Besley T, MvLaren J: Taxes and Bribery: The role of wage incentives, Economic Journal, Jan 1993, 103 (416), pp 119-141 13 Με απιά ιόγηα ην moral hazard θαη adverse selection αλαθέξεηαη ζε παίγληα ηέηνηα ώζηε νξηζκέλνη παίθηεο έρνπλ έλα επηπιένλ πιενλέθηεκα ζηελ πιεξνθόξεζε θαη νη θηλήζεηο ηνπο λα κελ κπνξνύλ λα δηαγλωζηνύλ απόιπηα από ηνπο άιινπο. 11

3. Γηαθζνξά θαη ην επίπεδν/πνηόηεηα ηεο ξπζκηζηηθήο παξέκβαζεο ζηελ νηθνλνκία Όηαλ ην θαζεζηψο ξχζκηζεο ησλ ζεκάησλ ηεο νηθνλνκίαο απφ ην θξάηνο είλαη έληνλν θαη παξεκβαηηθφ, ηφηε εληζρχεηαη ε πηζαλφηεηα πεξηζζφηεξνη ππάιιεινη λα αλαδεηήζνπλ ηξφπνπο δηελέξγεηαο πξάμεσλ δηαθζνξάο, θπξίσο ιφγσ ηεο απμεκέλεο δχλακεο πνπ απνθηνχλ. Έλα δηεπξπκέλν θαη πεξίπινθν ξπζκηζηηθφ θαζεζηψο απμάλεη ηελ ζπρλφηεηα επαθψλ ησλ ππαιιήισλ κε ηνπο ηδησηηθέο νηθνλνκηθέο κνλάδεο θαη πξνζθέξεη επθαηξίεο γηα παξάλνκε ζπκπεξηθνξά. Έρεη ππνζηεξηρζεί φηη δεκηνπξγείηαη απφ ηνπο ππαιιήινπο κηα ηάζε λα εθκεηαιιεχνληαη ηελ πεξηπινθφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηεο γξαθεηνθξαηία γηα λα δεκηνπξγνχλ θαζπζηεξήζεηο ζηελ εμππεξέηεζε ησλ πνιηηψλ πξνθεηκέλνπ λα θάλνπλ ηνπο ηειεπηαίνπο λα πιεξψζνπλ κίδα γηα λα εμππεξεηεζνχλ πην γξήγνξα 14. Δηδηθά ζηηο ιηγφηεξν αλαπηπγκέλεο ρψξεο ν ρξφλνο εμππεξέηεζεο ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο είλαη κεγαιχηεξνο θαη απηφ νδεγεί ζε αχμεζε ησλ παξάλνκσλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ πνιηηψλ θαη ππαιιήισλ, πξνθεηκέλνπ νη πξψηνη λα απνθχγνπλ ην θφζηνο ηεο αλακνλήο θαη ηεο ηαιαηπσξίαο, ην νπνίν θξίλνπλ πσο είλαη πςειφηεξν. Πεγαίλνληαο αθφκα πην καθξηά ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρζεί φηη ε αλάπηπμε αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ πνιηηψλ-πειαηψλ γηα ην χςνο ηνπ ρξεκαηηζκνχ ζηνπο δεκνζίνπο ππαιιήινπο ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ηνπ χςνπο ηεο «κίδαο», γεγνλφο πνπ ζα απμήζεη ππεξβνιηθά ην θφζηνο ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ζα νδεγήζεη ηελ νηθνλνκία ζε κε βέιηηζηεο ηζνξξνπίεο 15. Παξαδείγκαηα θπβεξλεηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ξχζκηζεο πνπ κπνξνχλ λα απμήζνπλ ηελ δηαθζνξά είλαη ε πξνζηαζία απφ ην ειεχζεξν εκπφξην (δαζκνί/πνζνζηψζεηο), ή ν έιεγρνο ζην πηζησηηθφ ζχζηεκα (θπξίσο γηα δαλεηνδνηήζεηο). Σν επηρείξεκα γηα ηελ ηερλεηή δεκηνπξγία θαζπζηεξήζεσλ δέρζεθε έληνλε θξηηηθή απφ ηνλ Lui 16 ν νπνίνο αλέπηπμε έλα ζεσξεηηθφ κνληέιν ηζνξξνπίαο. Μέζσ απηνχ ππνζηήξημε φηη πξνβιήκαηα «εζηθνχ θηλδχλνπ» (moral hazard) δεκηνπξγνχληαη δηφηη θαη νη δχν πιεπξέο κηαο ζπλαιιαγήο πνπ ζπληζηά δηαθζνξά παξακέλνπλ 14 Rose-Ackerman (1978): Corruption: A study of Political Economy, London/New York, Academic Press 15 C.Bliss, R.Di Tella, 1995: Does competition Kill Corruption? Discussion Paper No.105, Nuffield College, Oxford. 12

εηιηθξηλείο ζε φηη είραλ αξρηθά ζπκθσλήζεη θαη ζπλεπψο ν πειάηεο-πνιίηεο δελ ρξεηάδεηαη λα δψζεη επηπιένλ κίδα φηαλ έλαο ππάιιεινο αληηθαζίζηαηαη. Δπηπιένλ, απηή ε πξνζέγγηζε δέxηεθε επίζεο ηελ θξηηηθή ηνπ Andvig 17 ν νπνίνο θαη ππoζηήξημε φηη ε αζχκκεηξε πιεξνθφξεζε θαη ν ζηξαηεγηθφο ηξφπνο ζθέςεο θάλνπλ ην κνληέιν ηεο αλακνλήο-νπξάο (queing model) πην πεξίπινθν κε πνηθίιεο επηδξάζεηο θαη ζπλέπεηεο πνπ δελ κπνξνχζαλ λα πξνβιεζνχλ απφ ην κνληέιν ηνπ Lui. Όια απηά ηα κνληέια ζεψξεζαλ ηελ ξπζκηζηηθή παξέκβαζε εμσγελή ζην κνληέιν ψζηε ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο λα πάζρνπλ απφ πξνβιήκαηα αληηθεηκεληθφηεηαο θαη νξζψλ/ξεαιηζηηθψλ ππνζέζεσλ. Απηφ ην θελφ θαιχθζεθε απφ ηνλ Lambstdorff 18, κε έλα κνληέιν εληνιέα-εληνινδφρνπ φπνπ ε δεκηνπξγία θαλφλσλ απνηεινχζε κηα ελδνγελή κεηαβιεηή. Ωο ζπλήζσο, ν εληνιέαο ζέηεη ζηφρνπο ζηνλ εληνινδφρν ν νπνίνο έξρεηαη ζε επαθή κε ηνπο πνιίηεο. Λφγσ ηεο θαιχηεξεο πιεξνθφξεζεο ηνπ ηειεπηαίνπ, ν εληνιέαο αληηκεησπίδεη ηα γλσζηά πιένλ πξνβιήκαηα εζηθνχ θηλδχλνπ θαη αληίζηξνθεο επηινγήο. Γχν ιχζεηο γηα απηφ ην πξφβιεκα πξνζηέζεθαλ. Η πξψηε αθνξά ηελ ακνηβή γηα ηελ πιεξνθνξία πνπ επηδίδεηαη ζηνλ εληνινδφρν ζαλ θίλεηξν γηα λα είλαη λφκηκνο. Η δεχηεξε πεξηιακβάλεη ηελ πξφζιεςε ελφο ειεγθηή γηα λα παξαθνινπζεί ηνλ εληνινδφρν θαη λα αλαθέξεη ζην εληνιέα ηπρφλ παξάλνκε ζπκπεξηθνξά. Μηα πνιχ ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε απνθαιχπηεηαη φηαλ νη εληνινδφρνη είλαη πεξηζζφηεξνη ηνπ ελφο. Σφηε, θάζε εληνινδφρνο ζα ιάβεη ηελ ζηξαηεγηθή ησλ άιισλ σο δεδνκέλε θαη ζα ζέζεη ηελ παξάλνκε ακνηβή ηνπ (κίδα) έηζη ψζηε λα εμηζψζεη ην νξηαθφ έζνδφ ηνπ απφ ηε κίδα κε ην νξηαθφ θφζηνο. Αδχλακεο Κπβεξλήζεηο κε πεξηνξηζκέλνπο πφξνπο γηα ειέγρνπο θαη εθπαίδεπζε ειεγθηψλ αληηκεησπίδνπλ ηδηαίηεξα πςειά επίπεδα δηαθζνξάο. Δπηπιένλ, ν βαζκφο ξπζκηζηηθήο παξέκβαζεο ηνπ θξάηνπο απνηειεί βαζηθφ πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα ηνπ επηπέδνπ δηαθζνξάο. Απφ ηα παξαπάλσ, εχινγα θάπνηνο κπνξεί λα αλαξσηεζεί γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν κεηξάηαη ην επίπεδν ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο ζηελ εκπεηξηθή 16 Lui.F.T (1985): An equillibrium queuing model of bribery, Journal Of Political Economy, vol 93, no 4,pp 706-781. 17 Andvig.J (1993) : The economics of Corruption: A survey, Study Economici, vol 43, pp 57-94 18 Lambsdorff J, (1999): Corruption in international research-a review, Transparency International Working Paper, Berlin (10-11-2000) 13

έξεπλα. Μηα θιαζηθή πξνζέγγηζε αθνξά ην δείθηε νηθνλνκηθήο ειεπζεξίαο (economic freedom) γηα ηνλ νπνίν ζα γίλεη ιφγνο ζηελ ζπλέρεηα. 4. Γηαθζνξά θαη θπζηθνί πόξνη: Γηα λα ιάβεη ρψξα ε παξαγσγηθή δηαδηθαζία ρξεηάδνληαη -κεηαμχ άιισλ- θαη θπζηθνί πφξνη (πεηξέιαην, κέηαιια θηι) νη νπνίνη ζπλήζσο βξίζθνληαη ζηελ θαηνρή ελφο πεξηνξηζκέλνπ αξηζκνχ θξαηψλ. Οη θπζηθνί πφξνη δελ ζπλδένληαη κφλν κε ηελ πνιηηηθή, ηελ νηθνλνκία θαη ηελ δηπισκαηία αιιά θαη κε ηελ δηαθζνξά. Οη Ades θαη Di Tella 19 ππνζηεξίδνπλ φηη ρψξεο κε άθζνλα θπζηθά απνζέκαηα δίλνπλ πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο ζηνπο ηνπηθνχο άξρνληεο θαη ππαιιήινπο λα αλαδεηήζνπλ πςειφηεξεο κίδεο πξνθεηκέλνπ λα επλνήζνπλ ζπγθεθξηκέλεο επηρεηξήζεηο, αθφκα θαη ρψξεο. Θα κπνξνχζε θάπνηνο λα ηζρπξηζηεί φηη δελ είλαη ηπραίν ην γεγνλφο πσο ηζρπξέο νηθνλνκίεο φπσο νη ΗΠΑ, ην Η.Βαζίιεην θαη ε Κίλα δηαηεξνχλ δηαρξνληθά θαιέο ζρέζεηο κε ηηο Αξαβηθέο ρψξεο ηνπ ΟΠΔΚ. πκπεξαζκαηηθά, ην επίπεδν δηαθζνξάο ζε ρψξεο κε κεγάια θπζηθά απνζέκαηα ηείλεη λα είλαη πςειφηεξν ζε ζρέζε κε απηέο πνπ δελ έρνπλ επάξθεηα. 5. Γηαθζνξά θαη ξπζκόο κεγέζπλζεο Πέξα απφ ην επίπεδν αλάπηπμεο, ζεσξεηηθνί επηζηήκνλεο ζπλδένπλ ηελ δηαθζνξά θαη κε ηνλ ξπζκφ κεγέζπλζεο ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ. Ο Paldam 20 παξνπζίαζε ηελ «ηδέα ηεο πιεπξάο ηεο πξνζθνξάο» πξνθεηκέλνπ λα ηζρπξηζηεί φηη ε εηιηθξίλεηα πέξα απφ δεκφζην αγαζφ είλαη θαη βαζηθφο παξαγσγηθφο ζπληειεζηήο φζν ν ξπζκφο κεγέζπλζεο απμάλεηαη. αλ απνηέιεζκα απηνχ, είλαη πξνο ην ζπκθέξνλ ησλ επηρεηξήζεσλ λα είλαη εηιηθξηλείο φζν απμάλεηαη ν ξπζκφο κεγέζπλζεο θαη φρη λα επηιέγνπλ ζπκπεξηθνξά δηαθζνξάο πξνθεηκέλνπ λα απμάλνπλ ηα θέξδε ηνπο. Δπηπιένλ, ν Paldam παξνπζηάδεη κηα απιή ζπζρέηηζε πξνθεηκέλνπ λα ππνζηεξίμεη φηη ε δπλακηθή ζρέζε δηαθζνξάο κε ηνλ ξπζκφ κεγέζπλζεο είλαη αξλεηηθή. 19 Ades A, Di Tella R (1997): National Champions and Corruption: Some unpleasant arithmetic, The Economic Journal, CVII, 1023-1042 20 Paldam, M (1999): The big pattern of Corruption: Economics, Culture and seesaw dynamics, Working Paper No 1999-11, Dept of Economics, University of Aarhus 14

Παξ φια απηά, ζχκθσλα κε ηελ βηβιηνγξαθία, ε θαηεχζπλζε ηεο αηηηφηεηαο πεγαίλεη απφ ηελ δηαθζνξά ζηνλ ξπζκφ κεγέζπλζεο θαη φρη αλάπνδα. ε κία δηεζλνχο θχξνπο έξεπλα ν Mauro 21 εληφπηζε κηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ξπζκνχ κεγέζπλζεο θαη δηαθζνξάο, ε ηζρχο ηεο νπνίαο κεηψλεηαη φηαλ θαη ε επέλδπζε εηζέξρεηαη ζην κνληέιν. Απηφ έθαλε ηνλ Mauro λα πξνηείλεη φηη νη επελδχζεηο απνηεινχλ ην βαζηθφ θαλάιη κέζα απφ ην νπνίν ε δηαθζνξά πεξηνξίδεη ηνλ ξπζκφ κεγέζπλζεο. Οηθνλνκεηξηθά, βξήθε φηη βειηησηηθή κεηαβνιή θιίκαθαο ελφο ηππηθνχ ζθάικαηνο ζηνλ δείθηε δηαθζνξάο Business International Corruption Index απμάλεη ηηο επελδχζεηο θαηά 4% θαη ηνλ ξπζκφ κεγέζπλζεο ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ θαηά κηζή πνζνζηηαία κνλάδα. Οη νηθνλνκεηξηθνί έιεγρνη ζηαζεξφηεηαο εθηηκεηψλ πξνζδίδνπλ αθφκα κεγαιχηεξε αμηνπηζηία ζηα απνηειέζκαηα. ε εμέιημε ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο, νη Tanzi θαη Davoodi 22 έδσζαλ βάξνο ζηελ ζρέζε ηεο δηαθζνξάο κε ηελ επέλδπζε, επηζεκαίλνληαο ηελ δηεθζαξκέλε ζπκπεξηθνξά ησλ πνιηηηθψλ πξντζηακέλσλ πνπ εγθξίλνπλ επελδπηηθά ζρέδηα φρη κε γλψκνλα ηελ θαιχηεξε δπλαηή αμηνπνίεζε ησλ πφξσλ αιιά ηελ πξνψζεζε επελδπηηθψλ έξγσλ πνπ αθνξνχλ ηελ πειαηεία ηνπο. Με απηφ ηνλ ηξφπν δελ ππάξρεη ε βέιηηζηε θαηαλνκή ηνπ θεθαιαίνπ (allocation of capital) θαη νη ξπζκνί κεγέζπλζεο δελ είλαη πςεινί. Δπηπιένλ, αθφκα θαη κεηά ηελ επηινγή ηνπ επελδπηηθνχ ζηφρνπ, ε επέλδπζε απηή θαζ απηή δελ είλαη απαξαίηεηα ε θαιχηεξε πνηνηηθά, κηα θαη κέζσ κε νξζνινγηθψλ θαη δηαθαλψλ δεκφζησλ δηαγσληζκψλ ηα έξγα ζα θαηνρπξψλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλνπο επηρεηξεκαηίεο ρσξίο εθαξκνγή νξζνινγηθψλ θξηηεξίσλ αμηνπηζηίαο θαη απνηειεζκαηηθφηεηαο. Έηζη, ην θφζηνο επηηείλεηαη θαη απφ ην γεγνλφο φηη κε πνηνηηθέο επελδχζεηο ρξεηάδνληαη κεγαιχηεξα πνζά γηα λα ζπληεξεζνχλ (maintenance). Γελ είλαη ηπραίν φηη ζε ρψξεο κε πςειά επίπεδα δηαθζνξάο παξαηεξνχληαη ζπρλά θαηαζηξνθέο, θζνξέο θαη αηπρήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε ηε ρακειή πνηφηεηα θαηαζθεπψλ ησλ δεκνζίσλ επελδχζεσλ (δξφκνη, θηίξηα, θξάγκαηα, ιηκάληα θηι). 21 Mauro, P: Corruption and Growth, Quarterly Journal Of Economics, CV/3 (August): pp. 681-712 22 Tanzi V, Davoodi H, (1998): Corruption, Public Investment and Growth, IMF Working Paper 97/139, Washington D.C 15

6. Γηαθζνξά θαη ν βαζκόο ηζνθαηαλνκήο/ηζνδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο Βαζίλειος Νηοσβέλης Η δίθαηε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο απνηειεί θαίξην παξάγνληα πνπ ζπλδέεηαη φρη κφλν κε ηηο νηθνλνκηθέο ζπλζήθεο αιιά θαη κε ηελ ζηαζεξφηεηα ηνπ θνηλσληθνχ πεξηβάιινληνο. Τςειφο βαζκφο αληζνδηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο νδεγεί ζε αξλεηηθά θνηλσληθά θαηλφκελα (απεξγίεο, δηαδειψζεηο, βία, εγθιεκαηηθφηεηα) πνπ κπνξνχλ λα λαξθνζεηήζνπλ ηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη εηξήλε. Όηαλ έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ΑΔΠ θαηεπζχλεηαη ζε έλα κηθξφ πνζνζηφ πνιηηψλ, ε αίζζεζε ηεο αδηθίαο κπνξεί λα απνηειέζεη ηε βάζε γηα ηελ αλάπηπμε θαηλνκέλσλ δηαθζνξάο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ έλαο ρακειφκηζζνο βιέπεη φηη ην πνζφ ηνπ θφξνπ πνπ θαιείηαη λα πιεξψζεη δελ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηελ θπβέξλεζε γηα λα κεησζεί ε αληζνδηαλνκή, ηφηε είλαη ινγηθφ λα αλαδεηήζεη ηξφπνπο θνξναπνθπγήο θαη θνξνδηαθπγήο 23. Απφ ηελ άιιε πιεπξά έρεη ππνζηεξηρζεί φηη ε δίθαηε δηαλνκή δεκηνπξγεί κηα πνιηηηθή θαη νηθνλνκηθά ηζρπξή κεζαία ηάμε πνπ έρεη ηελ δχλακε λα απνηξέςεη ηε δεκηνπξγία νκάδσλ δηαπινθήο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο, ε απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ, ν αληαγσληζκφο θαη νη ηδησηηθνπνηήζεηο επλννχλ ηελ κεζαία ηάμε, κηα θαη ε απνηειεζκαηηθή ηνπνζέηεζε θεθαιαίσλ ζε ηέηνηεο ζπλζήθεο νδεγεί ζε θαιχηεξε θαη δηθαηφηεξε δηαλνκή. Δθφζνλ ε κεζαία ηάμε απνηειεί ζπλήζσο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ, δεκηνπξγείηαη ην θίλεηξν θαη ε δχλακε γηα απνηξνπή θαηλνκέλσλ δηαθζνξάο πνπ ζα πεξηφξηδαλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ κεραληζκψλ ηεο αγνξάο. Ωζηφζν, ε θαηεχζπλζε ηεο αηηηφηεηαο δελ είλαη θαζνιηθά απνδεθηή απφ ηνπο εξεπλεηέο. Μηα απφ ηηο πην ζεκαληηθέο έξεπλεο ζην ζέκα 24 απηφ κε ηελ ρξήζε δεδνκέλσλ απφ 37 ρψξεο, θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε δηαθζνξά επεξεάδεη ηελ αληζνθαηαλνκή αθφκα θαη κε ηελ θαηάιιειεο ηερληθέο δηφξζσζεηο. Δπίζεο, κειέηεζαλ ηελ επίδξαζε ηεο δηαθζνξάο ζηελ δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο απφ ελαιιαθηηθέο νδνχο. ε κηα ηειείσο δηαθνξεηηθή βάζε ν Lambsdorff 25 θαηέιεμε ζε έλαλ απφ θνηλνχ θαζνξηζκφ ησλ δχν κεγεζψλ απφ πνιηηηζκηθέο κεηαβιεηέο. Όκσο είλαη βέβαην φηη ε 23 Alam, M.Shahid: A theory of limits on corruption and some implications, Kyklos 1995, 46 (43), pp 419-435. 24 Gupta S, Davoodi H, Alonso Terme R (1998): Does Corruption affect income Inequality and Poverty?. IMF Working Paper No 5262. 25 Lambsdorff J, (1999): Corruption in international research-a review, Transparency International Working Paper, Berlin (10-11-2000) 16

θαηεχζπλζε ηεο αηηηφηεηαο κεηαμχ δηαθζνξάο θαη αληζνθαηαλνκήο πξέπεη λα δηεξεπλεζεί αθφκε πεξηζζφηεξν. 7.Γηαθζνξά θαη βαζκόο αλνίγκαηνο ηεο νηθνλνκίαο ζην εκπόξην (εμσζηξέθεηα) Ο βαζκφο εμσζηξέθεηαο κηαο νηθνλνκίαο ζπλδέεηαη κε ην χςνο ησλ δαζκψλ θαη γεληθφηεξα ηεο πξνζηαζίαο κηαο ρψξαο πξνο ηηο εηζαγσγέο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ επηβάιινληαη πνζνζηψζεηο (βάζεη ησλ νπνίσλ επηηξέπεηαη ε εηζαγσγή κφλν κηαο ζπγθεθξηκέλεο πνζφηεηαο ελφο αγαζνχ πξνθεηκέλνπ λα ππνζηεξηρζεί ε εγρψξηα παξαγσγή) είλαη αλακελφκελν λα δεκηνπξγείηαη έληνλνο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ ελδηαθεξφκελσλ εηζαγσγέσλ νη νπνίνη αλαδεηνχλ ηελ επίηεπμε ζηελφηεξσλ ζρέζεσλ κε ηηο αξκφδηεο αξρέο, δεκηνπξγψληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν ζρέζεηο δηαπινθήο θαη δσξνδνθψληαο ηνπο αξκφδηνπο ππαιιήινπο θαη ηηο δηνηθήζεηο ηνπο. Δπηπξφζζεηα, απφ ηελ ζηηγκή πνπ ηα κέηξα πξνζηαζίαο ησλ εηζαγσγψλ πξνζηαηεχνπλ νπζηαζηηθά ηελ εγρψξηα παξαγσγή, ζα ήηαλ αλακελφκελν φηη νη ληφπηνη παξαγσγνί επηρεηξνχζαλ λα δσξνδνθήζνπλ πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξεζεί ην status quo. Δκπεηξηθέο κειέηεο απνδεηθλχνπλ ηελ αξλεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ αλνίγκαηνο ηεο νηθνλνκίαο ζην εκπφξην θαη επηπέδσλ δηαθζνξάο, ρσξίο φκσο ε θαηεχζπλζε ηεο αηηηφηεηαο λα έρεη κε ζαθήλεηα θαζνξηζηεί θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε. Γηα παξάδεηγκα, θάπνηνο ζα κπνξνχζε λα ππνζηεξίμεη φηη ρψξεο κε παξάδνζε ζηελ δηαθζνξά ζα ηείλνπλ λα δεκηνπξγνχλ θαη λα πξνσζνχλ πεξίπινθα ζπζηήκαηα δαζκψλ θαη πνζνζηψζεσλ πξνθεηκέλνπ λα ιακβάλνπλ κίδεο νδεγψληαο ζε πεξηνξηζκφ ηεο εμσζηξέθεηαο ηεο νηθνλνκίαο. Ο Wei 26 ππνζηήξημε φηη ε αηηηφηεηα βξίζθεηαη απφ ηελ εμσζηξέθεηα ζηελ δηαθζνξά, κηα θαη ρψξεο κε πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο γηα δηεμαγσγή εκπνξίνπ (πρ ιφγσ γεσγξαθηθήο ζέζεο) ζα έρνπλ κεγαιχηεξν θίλεηξν λα πνιεκήζνπλ ηελ δηαθζνξά. Ο Gatti 27, ζε κία έξεπλα πνπ αθνξνχζε 35 ρψξεο, θαηέιεμε ζε ζηαηηζηηθά αδχλακα απνηειέζκαηα γηα ηελ παξαπάλσ ζρέζε. 26 Wei S,J (2000): Natural Openness and Good Government, NBER Working Paper 6030, Cambridge MA 27 Gatti R (1999): Corruption and trade tarrifs, or a case of uniform tarrifs, Working Bank Policy Research Working Paper, No 2216 (November). 17

8.Έλα πξσηόηππν παίγλην γηα ηηο αηηίεο ηεο δηαθζνξάο Βαζίλειος Νηοσβέλης Η νπζηαζηηθή ζπγθεθξηκελνπνίεζε ησλ αηηίσλ ηεο δηαθζνξάο είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε κε ηελ ρξήζε πξαγκαηηθψλ ζηνηρείσλ ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο θνηλσλίαο, ιφγσ πνηθίιισλ πξνβιεκάησλ πνπ αλαπφθεπθηα πξνθχπηνπλ (θαηεχζπλζε αηηηφηεηαο, αθξίβεηα ζηνηρείσλ θηι. Κάλνληαο έλα πείξακα ζα κπνξνχζαλ λα απνθεπρζνχλ ηα ζπγθεθξηκέλα πξνβιήκαηα κε ην λα δεκηνπξγεζεί έλα ειεγρφκελν πεξηβάιινλ κέζα ζην νπνίν δξνπλ ηα άηνκα 28. Η ρξήζε ηέηνησλ πεηξακάησλ είλαη πιένλ δηαδεδνκέλε ζηα νηθνλνκηθά, θαη απφδεημε απνηειεί ην Βξαβείν Νφκπει ηνπ 2002 πνπ δψζεθε ζηνπο D.Kahneman θαη V.Smith γηα ηηο πξσηνπνξεηαθέο πεηξακαηηθέο ηνπο αλαιχζεηο. Σν πείξακα-παίγλην πεξηιακβάλεη 8 παίθηεο νη νπνίνη ζε δηαθνξεηηθνχο ρξφλνπο κπνξνχλ λα είλαη ςεθνθφξνη, δηνηθεηηθνί ππάιιεινη ή δηθαζηηθνί. Σα θίλεηξα πνπ ζα αληηκεησπίζνπλ νη παίθηεο ζρεδηάζηεθαλ γηα λα κηκεζνχλ ηελ πξαγκαηηθή δσή. Οη παίθηεο έπαηδαλ κε πξαγκαηηθφ ξίζθν: ζην ηέινο ηεο θάζε ζπλεδξίαο, ν θάζε παίθηεο έπαηξλε ζπίηη ηνπ ην θέξδνο κηαο ηπραία επηιεγφκελεο απφ 12 παξηίδεο ζηηο νπνίεο ζπκκεηείρε ζηελ εκέξα. Ο κέζνο φξνο ησλ θεξδψλ κίαο εκέξαο ήηαλ 25 δνιάξηα γηα θάζε παίθηε απφ κία δίσξε ζπλεδξία. Σν παίγλην έμη γχξσλ παίρηεθε 24 θνξέο ζπλνιηθά, δεκηνπξγψληαο 144 παξαηεξήζεηο, κε ηνλ ζρεδηαζκφ ηνπ πεηξάκαηνο λα αιιάδεη κεηαμχ ησλ παηγληδηψλ. Σν πάλει ησλ παηθηψλ άιιαμε 12 θνξέο. Η βαζηθή ηδέα ηνπ παηγλίνπ ήηαλ ε αθφινπζε: Ο δηνηθεηηθφο εθιεγφηαλ θάζε θνξά απφ ηνπο ςεθνθφξνπο δεκνζίσο Ο δηθαζηήο είηε επηιέγεηαη απφ ηνλ δηνηθεηηθφ, είηε επηιέγεηαη κε κηα μερσξηζηή θαη ηαπηφρξνλε ςεθνθνξία Σφζν ν δηνηθεηηθφο φζν θαη ν δηθαζηηθφο ιακβάλνπλ κηζζφ ζε θάζε γχξν ηνπ παηγλίνπ (ν δηνηθεηηθφο ιακβάλεη 30 δνιάξηα ζε θάζε γχξν «ρακεινχ κηζζνχ» θαη 60 δνιάξηα ζε θάζε γχξν «πςεινχ κηζζνχ». Ο δηνηθεηηθφο ξίρλεη έλα δάξη, νξηζκέλα απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ νπνίνπ αληαλαθινχλ δεκφζην ρξήκα. Γηα θάζε κνλάδα ην πνζφ απηφ είλαη 30 δνιάξηα αλ δσζεί ζηνπο ςεθνθφξνπο θαη 15 δνιάξηα αλ απνθξπθζεί απφ ηνλ δηνηθεηηθφ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. 28 Azfar O, W.R.Nelson Jr : Transparency, wages and the separation of powers: an experimental analysis of the causes of corruption, The Global Corruption Report, 2004, pp 333-336 18

Οη πιεπξέο ηνπ δαξηνχ πνπ αληηπξνζσπεχνπλ δεκφζην ρξήκα ζπλδπάδνληαη κε ηνλ αλάινγν αξηζκφ ησλ πιεπξψλ πνπ δελ έρνπλ πνζά πξνθεηκέλνπ λα θηάζνπλ ζπλνιηθά σο αξηζκφ 10, 14 ή 22 ξίςεηο. Μφλν ν δηνηθεηηθφο μέξεη πφζεο απφ απηέο ηηο ξίςεηο έθεξαλ δεκφζην ρξήκα. Ο δηνηθεηηθφο δηαλέκεη ην απνηέιεζκα 6 ξίςεσλ ζηνπο ςεθνθφξνπο. Δίλαη δηθή ηνπ απφθαζε πφζεο απφ ηηο ξίςεηο πνπ έθεξαλ δεκφζην ρξήκα ζα θξαηεζνχλ απφ ηνλ ίδην γηα ην πξνζσπηθφ ηνπ φθεινο. Ο δηθαζηηθφο ζα πξνζπαζήζεη ζηελ ζπλέρεηα λα απνθαιχςεη κηα παξάλνκε ζπκπεξηθνξά ηξαβψληαο 4 απφ ηηο ξίςεηο πνπ ν δηνηθεηηθφο θξάηεζε γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. Ο δηνηθεηηθφο θξαηά φζεο ξημηέο ηνπ έκεηλαλ, ελψ θαλείο δελ θεξδίδεη απφ απηέο πνπ απνθαιχπηεη ν δηθαζηηθφο. Πξνθεηκέλνπ λα κηκεζνχλ ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ δηθαζηηθνχ πνπ ρξεηάδεηαη λα είλαη ζπλερψο ζε επαγξχπλεζε, φζν πην πνιιέο ξίςεηο θαηαθέξεη ν δηθαζηηθφο λα ειέγμεη, φιν θαη κεγαιχηεξν ην θφζηνο γηα απηφλ (ιφγσ απψιεηαο ειεχζεξνπ ρξφλνπ). Η πξνζπάζεηα ηνπ δηθαζηηθνχ ίζσο επηβξαβεπηεί κέζα απφ επαλεθινγή ή επηινγή απφ ηνλ δηνηθεηηθφ. Ο δηνηθεηηθφο επηζπκεί επαλεθινγή θαη παίδεηαη αθφκα έλαο γχξνο. Σν παίγλην πεξηιακβάλεη 6 ζπλερφκελνπο γχξνπο Η αμηνπηζηία ζπληίζεηαη θαη ζρεηίδεηαη κε ην θφζηνο ζχιιεςεο, ηνλ κηζζφ φζν θάπνηνο παίθηεο είλαη ζην πφζην, ηελ πηζαλφηεηα ηεο ζχιιεςεο, ηελ δηαθάλεηα θαη ηνλ δηαρσξηζκφ ησλ εμνπζηψλ. Έηζη, ηξείο κεηαβιεηέο ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα λα ειεγρζεί ε επίδξαζε ζηελ δηαθζνξά ησλ παξαγφλησλ απηψλ ηεο αμηνπηζηίαο: Σα κηζά απφ ηα παίγληα παίρηεθαλ κε ρακεινχο κηζζνχο θαη ηα άιια κηζά κε πςεινχο Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ ξίςεσλ πνπ θξάηεζαλ νη δηνηθεηηθνί δελ ήηαλ ζηαζεξφο. Όζν κεγαιχηεξνο ν αξηζκφο ηφζν πην ρακειή ε πηζαλφηεηα λα πηαζηεί απφ ηνλ δηθαζηηθφ. Σν έλα ηξίην ησλ παηγλίσλ παίθηεθε κε 10 ξίςεηο ζπλνιηθά (πςειή δηαθάλεηα), έλα ηξίην κε 14 ξίςεηο (κέζν επίπεδν δηαθάλεηαο) θαη έλα ηξίην κε 22 ξίςεηο (ρακειή δηαθάλεηα). ηα κηζά παίγληα ν δηθαζηηθφο ςεθίζηεθε (δηαρσξηζκφο εμνπζηψλ) ελψ ζηα άιια κηζά επηιέρηεθε απφ ηνλ δηνηθεηηθφ. (κε δηαρσξηζκφο εμνπζηψλ). 19

Απνηειέζκαηα πεηξάκαηνο - παηγλίνπ: (α) Οη ςεθνθφξνη δελ ππάξρεη πςειή πηζαλφηεηα λα επαλεθιέμνπλ δηνηθεηηθνχο πνπ απνδείρηεθαλ δηεθζαξκέλνη. (β) Η αχμεζε ηνπ κηζζνχ ηνπ δηνηθεηηθνχ κεηψλεη ηα επίπεδα δηαθζνξάο (γ) Αχμεζε ηεο δηαθάλεηαο κεηψλεη ηελ δηαθζνξά. (δ) Η εθινγή ηνπ δηθαζηηθνχ απφ ηνπο ςεθνθφξνπο ηνλ θάλεη λα πξνζπαζεί πην επίκνλα λα απνθαιχςεη ηελ δηαθζνξά ζε ζρέζε κε ηνλ δηθαζηηθφ πνπ δηνξίδεηαη απφ ηνλ δηνηθεηηθφ. 20