1 Γ Θεματική ενότητα: Εκπαιδευτικά προγράμματα - Καινοτόμες δράσεις Εισηγητές: Μαργαρού Ελένη, Φιλόλογος, Δρ. Βυζαντινής Ιστορίας Διεύθυνση κατοικίας: Στρατηγού Παπούλα 6-8, 54351, Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310.930750 6972.029109 e-mail: dimitris.georgiadis@gmail.com Σταυρούσης Δημήτριος, Φιλόλογος, ΜΑ Φιλολογίας ΑΠΘ Διεύθυνση κατοικίας: Εδέσσης 29, 56430, Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310.605936 6932661939 e-mail: dstavrousis@gmail.com Χειμαριού Ελένη, Φιλόλογος, Δρ. Παιδαγωγικής Οδ. Ανδρούτσου 21, 546 43, Θεσσαλονίκη Τηλ. 2310.850355 697 80 10 508 e-mail: susulik@the.forthnet.gr Φορέας: Πειραματικό Γενικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας Τίτλος εισήγησης: Η διαθεματικότητα στο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας: η περίπτωση της Λέσχης Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας
2 Η διαθεματικότητα στο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας: η περίπτωση της Λέσχης Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Παρουσιάζεται η φιλοσοφία και η δράση της Λέσχης Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας που λειτουργεί για τρίτη συνεχή χρονιά στο Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Μακεδονίας ως εγκεκριμένο πολιτιστικό πρόγραμμα. Λέξεις κλειδιά: Διαθεματικότητα - Πολιτιστικό πρόγραμμα - Ανάγνωση
3 ΟΙ ΑΝΤΙΧΘΟΝΕΣ: Λέσχη Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας Α. ΓΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Α1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΛΕΣΧΕΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Η εξάπλωση του θεσμού των Λεσχών Ανάγνωσης στον ελλαδικό χώρο τα τελευταία χρόνια είναι μεγάλη, και ιδιαίτερα η δημιουργία σχολικών λεσχών, μέσω των οποίων οι μαθητές αναπτύσσουν αναγνωστικές ικανότητες και εξελίσσονται, ελπίζουμε, σε ενσυνείδητους αναγνώστες και ικανούς γραφείς. Ωφέλειες από τη λειτουργία μιας Λέσχης Ανάγνωσης: Ενθαρρύνεται η περαιτέρω ανάγνωση Διαβάζουμε βιβλία που σε άλλη περίπτωση δεν θα διαβάζαμε Απολαμβάνουμε περισσότερο τα βιβλία Κάνουμε γνωριμίες και φίλους - Γνωρίζουμε ανθρώπους με ίδια ενδιαφέροντα σε μια ανθρώπινη κοινωνική συνάντηση Η συζήτηση αποτελεί πρόκληση του νου Διευρύνουμε τις γνώσεις μας γινόμαστε πιο ανοικτοί στις απόψεις μας! Καλλιεργούνται κριτήρια ανάγνωσης Διασκεδάζουμε (πολιτισμένη, νοήμων, ανέξοδη ψυχαγωγία) Συμβάλλουμε στη διάδοση του βιβλίου Με την ανάγνωση μπορούμε: να συνδέσουμε τη γνώση με τη μόρφωση και την πολιτιστική πράξη να καλλιεργήσουμε στα παιδιά την πολυανάγνωση να «αποσχολικοποιήσουμε» την ανάγνωση να διαμορφώσουμε δυναμικούς, διαλλακτικούς, περίεργους και γεμάτους αυτοπεποίθηση αναγνώστες να προωθήσουμε την «εγγραμματοσύνη τους», με την έννοια της ικανότητας να ελέγχουν, να κρίνουν το γραπτό λόγο και να αποκρυπτογραφούν τα λανθάνοντα νοήματά του. 1 Θέματα βιβλίων που επιλέγονται: Φιλία, σπίτι, σχέσεις με αδέλφια, γονείς Υγεία, αλλαγές στο σώμα, εφηβεία Πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα 1 Για τα παραπάνω βλ. Βενετία Αποστολίδου, Η Συμβολή του Μαθήματος της Λογοτεχνίας στην Προώθηση της Δημιουργικής Ανάγνωσης, στο: Ανάγνωση και Σχολείο. Διημερίδα για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, 21-22 Φεβρουαρίου 1997, σσ. 49-58. - Έλκα Ζημαρίτου, Η Αναγνωσιμότητα στην Εκπαίδευση, στο: Εθνική Πολιτική Βιβλίου, Υπουργείο Πολιτισμού, Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων, Αθήνα, Ιανουάριος-Οκτώβριος 1994, σσ. 171-191. Άννα Φραγκουδάκη, Βιβλίο και Εκπαίδευση, στο: Εθνική Πολιτική Βιβλίου, Υπουργείο Πολιτισμού, Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων, Αθήνα, Ιανουάριος-Οκτώβριος 1994, σσ. 157-170.
4 Διάστημα Αρχαία πλάσματα και εξερευνήσεις Ιστορικές περίοδοι, πρόσωπα και τόποι Φιλοσοφία Μαθηματικά Α2. ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ: ονομάζουμε κάθε μορφή μυθοπλασίας στην οποία τα μαθηματικά παίζουν καθοριστικό ρόλο, επειδή είτε το αντικείμενο της πλοκής σχετίζεται με αυτά είτε κάποιοι από τους χαρακτήρες της συνδέονται με αυτά και οι ενέργειές τους επηρεάζονται σημαντικά από αυτή τη σχέση. ΣΤΟΧΟΙ: Η Λέσχη Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας έχει ως στόχο να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στα μαθηματικά και σε άλλες μορφές πολιτιστικής δημιουργίας, και να μειώσει -κατά το δυνατόν- τη μαθηματική φοβία που παρουσιάζουν πολλοί μαθητές. Μέσα από το δρόμο της λογοτεχνίας, και ειδικότερα της μαθηματικής, η οποία γνωρίζει πρωτοφανή άνθιση κατά την τελευταία δεκαετία, τα μαθηματικά έρχονται ξανά στην επιφάνεια όχι με την παραδοσιακή, αυστηρή, λιτή όψη της απόμακρης και λίγο πολύ απομονωμένης «κορωνίδας των επιστημών», αλλά με τη νέα μορφή που αναδεικνύει το ρόλο τους τόσο στην ευρύτερη επιστημονική και πολιτιστική δραστηριότητα όσο και στην καθημερινή ζωή. Ταυτόχρονα, η Λέσχη Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας δίνει μία ακόμη ευκαιρία στους μαθητές να προσεγγίσουν τη λογοτεχνία, και μάλιστα με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν του αντίστοιχου μαθήματος. Β. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ 1. Ανάγνωση και σχολιασμός ολόκληρου έργου/βιβλίου και όχι αποσπασμάτων, όπως συμβαίνει στο μάθημα της λογοτεχνίας. 2. Εξοικείωση των μαθητών με την έρευνα στη βιβλιογραφία αλλά και την αναζήτηση στο διαδίκτυο. 3. Καλλιέργεια ομαδικότητας και συνεργασίας μεταξύ όλων των μελών της Λέσχης. 4. Ανάπτυξη της μαθηματικής σκέψης και της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων. 5. Αισθητική απόλαυση των μαθητών μέσω της προσωπικής εμπειρίας τους με τα κείμενα. 6. Μεταβίβαση και επέκταση της αναγνωστικής εμπειρίας όλων των μελών κατά την προσέγγιση άλλων παράλληλων κειμένων. 7. Σύνδεση της λογοτεχνίας με άλλους γνωστικούς τομείς 8. Ανάπτυξη παράλληλων δραστηριοτήτων των μαθητών με αφορμή το εξεταζόμενο βιβλίο Γ. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ Κάθε 15 μέρες, ημέρα Παρασκευή και ώρα 14.15-16.00 περίπου, συγκεντρώνονται τα μέλη της Λέσχης (οι συντονιστές καθηγητές και οι μαθητές/-
5 τριες) στη Βιβλιοθήκη του σχολείου, προκειμένου να συζητήσουν σχετικά με το βιβλίο που διάλεξαν, και να διαβάσουν λίγο-λίγο, ανά ενότητες που ορίζουν κάθε φορά οι συντονιστές. Κατά τη συζήτηση που είναι κατευθυνόμενη, θίγονται θέματα που δεν περιορίζονται αποκλειστικά στα Μαθηματικά. Εξάλλου, η διαθεματικότηταδιεπιστημονικότητα της Λέσχης διασφαλίζεται όχι μόνον από το περιεχόμενο του προς ανάγνωση βιβλίου, αλλά και από τις διαφορετικές ειδικότητες των συμμετεχόντων εκπαιδευτικών. Κατά τη συζήτηση, παρουσιάζονται κι άλλες παράλληλες δραστηριότητες που έχουν αναλάβει κάποια μέλη εκ των προτέρων. H Ομάδα ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ Κατά την προετοιμασία και επεξεργασία του βιβλίου έχει διασφαλιστεί η συνεργασία και η υποστήριξη της ομάδας ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ, η οποία έχει αναλάβει πρόθυμα να μας παράσχει υλικό ή όποια άλλη διευκόλυνση. H Ομάδα ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ είναι μια μεγάλη παρέα εθελοντών που εμπνέει και στηρίζει τη δημιουργία λεσχών ανάγνωσης, καθώς και άλλων δραστηριοτήτων που προάγουν το στοχασμό, τη γνώση και το διάλογο. Είναι ένα ανοιχτό δίκτυο ενημέρωσης και κοινών δράσεων, που ξεκινά από το χώρο της εκπαίδευσης, και ανοίγεται στην κοινωνία. Η Ομάδα ΘΑΛΗΣ + ΦΙΛΟΙ ξεκίνησε το 2005, από τον μαθηματικό Πέτρο Δελλαπόρτα, τον συγγραφέα Απόστολο Δοξιάδη και τον μαθηματικό και συγγραφέα Τεύκρο Μιχαηλίδη, με κοινό ενδιαφέρον το πάντρεμα των μαθηματικών με την αφήγηση. Η πρώτη δραστηριότητα ήταν η δημιουργία λεσχών ανάγνωσης σε σχολεία, με τη συνεργασία εθελοντών εκπαιδευτικών. Από τότε, έχουν λειτουργήσει εκατοντάδες σχολικές λέσχες σε όλη την Ελλάδα, καθώς και λέσχες ενηλίκων και η αρχική παρέα έχει επεκταθεί με πολλούς νέους φίλους. Το έργο των λεσχών το στηρίζει και προωθεί και μια σειρά εκδηλώσεων, διαλέξεων, εργαστηρίων, συνεδρίων και συζητήσεων. Ενώ τα μαθηματικά παραμένουν ένα από τα κύρια ενδιαφέροντά μας, η θεματική των λεσχών και των εκδηλώσεων έχει επεκταθεί τα τελευταία χρόνια για να περιλάβει τις επιστήμες, τη φιλοσοφία, την ιστορία, την κλασική λογοτεχνία, καθώς και κάθε πνευματική δραστηριότητα που έχει στο επίκεντρό της το στοχασμό. Ακόμη, κατά την εφαρμογή του προγράμματος, υπάρχει η δυνατότητα συνεργασίας -μέσω της ομάδας ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ- με άλλη σχολική Λέσχη που μελετά το ίδιο βιβλίο, έτσι ώστε να ανταλλαγούν χρήσιμες ιδέες και απόψεις. 2 Δ. ΠΕΔΙΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ 1. Με το μάθημα των Μαθηματικών: εξοικείωση με τη μαθηματική σκέψη μέσα από άλλους δρόμους πέραν των παραδοσιακών ασκήσεων. 2. Με το μάθημα της Λογοτεχνίας: εξοικείωση με πρωτότυπα κείμενα σε αμιγή και όχι αποσπασματική μορφή, και με τη διερεύνηση αφηγηματικών τεχνικών. 3. Με το μάθημα της Ιστορίας: αναζήτηση του ιστορικού πλαισίου εντός του οποίου εξελίσσεται η αφηγηματική πλοκή. 4. Με το μάθημα της Γλώσσας: παραγωγή κειμένων διαφόρων τύπων, αντίστοιχων με όσους έρχονται οι μαθητές σε επαφή στο Λύκειο. 2 Για περισσότερες πληροφορίες και υλικό βλ. www.thalesandfriends.org.
6 5. Με το μάθημα της Πληροφορικής: εξάσκηση στη χρήση του Διαδικτύου και στην παρουσίαση με Powerpoint Αναλυτικά: Προεκτάσεις διαθεματικότητα Λογοτεχνία (ανάγνωση, θεωρία λογοτεχνίας, διακειμενικότητα, δημιουργική γραφή) Διερευνητική-ομαδοσυνεργατική μάθηση (έρευνα, πληροφορίες, εγκυκλοπαιδικές γνώσεις, χρήση νέας τεχνολογίας αναζήτηση μέσω του διαδικτύου, ομαδικές εργασίες) Αισθητική / καλλιτεχνία (εικονογράφηση: αφίσα, ζωγραφική, θεατρική δραστηριότητα: δραματοποίηση, προβολή κινηματογραφικής ταινίας βασισμένης σε λογοτεχνικό έργο) Ειδικά για τη γλώσσα : Αφήγηση αναδιήγηση Προφορικός λόγος (ευχέρεια) Αντίλογος Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος παρουσιάσεις Παραγωγή κειμένων και προσωπικού δημιουργικού λόγου με αφορμή το βιβλίο (περίληψη, ποίημα, πεζό, διασκευασμένο σενάριο, κείμενο κριτικής για το βιβλίο-βιβλιοκριτική) Ε. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ Η ονομασία της: Αντίχθονες Τι ήταν η Αντίχθων γη; Στην ελληνική αρχαιότητα οι πυθαγόρειοι φιλόσοφοι και ιδίως ο Φιλόλαος, όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στο βιβλίο του "Περί Ουρανού", πίστευαν ότι ο Ήλιος, η Σελήνη, και οι πλανήτες Ερμής, Αφροδίτη, Γη, Άρης, Δίας, Κρόνος και η σφαίρα των απλανών αστέρων κινούνταν γύρω από ένα κεντρικό σημείο πυρός που το καλούσαν "Εστία" το οποίο όμως δεν είναι ορατό. Έτσι στο σύνολο φαίνονταν 9 κινήσεις ουρανίων σωμάτων. Επειδή όμως οι αριθμοί ήταν συγχρόνως και οι μόνες αληθείς πραγματικότητες για τους πυθαγόρειους και επειδή ο αριθμός 10 ήταν ιερός αριθμός για εκείνους ως άθροισμα των πρώτων τεσσάρων αριθμών (1+2+3+4), πίστευαν ότι και οι περί την Εστία κινούμενοι πλανήτες θα πρέπει να είναι 10. Δηλαδή ότι υπάρχει και άλλος πλανήτης που διαγράφει την δέκατη τροχιά. Τον πλανήτη αυτόν ονόμασαν Αντίχθονα και θεωρούσαν ότι βρίσκεται σε θέση αντίθετη από τη Γη ως προς την "Εστία" με αποτέλεσμα να μην είναι ορατός. Πάντως, Αντίχθονα ονόμαζαν οι αρχαίοι και το νότιο ημισφαίριο του πλανήτη μας, περίπου δηλαδή με την σημερινή έννοια του "αντίποδα" (τα άκρα της γήινης διαμέτρου) και τους κατοίκους του Αντίχθονες. Έστω, λοιπόν, ότι ο πλανήτης Γη είναι τα Μαθηματικά και ο πλανήτης Αντίχθων η Λογοτεχνία, ή και το αντίστροφο! Πού καταλήγουμε; Σε αυτό που επιδιώκει και μια Λέσχη Ανάγνωσης Μαθηματικής Λογοτεχνίας: τη σύζευξη των δύο.
7 1 ος χρόνος λειτουργίας 2007-2008 Κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της Λέσχης συμμετείχαν τρεις εκπαιδευτικοίσυντονιστές (μία Φιλόλογος, ένας Μαθηματικός και μία Καθηγήτρια των Γαλλικών) και 11 μαθητές μαθήτριες. Επιλέχθηκε το βιβλίο του Edwin A. Abbott, H επιπεδοχώρα, μτφρ. Φωτεινή Μωράκη, Αθήνα: Αιώρα, 1999, που χρησιμοποιείται διεθνώς σε πολλά λύκεια και πανεπιστήμια ως εκπαιδευτικό εργαλείο στο μάθημα της Γεωμετρίας. Λίγα λόγια για τo συγγραφέα και την υπόθεση: Ο Edwin Abbott (1838-1926) ήταν ένας από τους κορυφαίους ακαδημαϊκούς και θεολόγους της Βικτωριανής εποχής. Το έργο του Η Επιπεδοχώρα είναι μια συναρπαστική περιπέτεια μαθηματικής φαντασίας σ έναν δισδιάστατο κόσμο που κατοικείται από νοήμονα γεωμετρικά σχήματα που κινούνται, μιλούν και έχουν ανθρώπινα αισθήματα. Τα μέλη της Λέσχης παρήγαγαν ως εικαστική δραστηριότητα την αφίσα με τον τίτλο της λέσχης και ένα ποίημα εμπνευσμένο από το έργο. 2 ος χρόνος λειτουργίας 2008-2009 Το βιβλίο που επιλέχθηκε τη χρονιά αυτή ήταν το μυθιστόρημα του Κάρλο Φραμπέτι, Το βιβλίο κόλαση, μτφρ. Αχιλλέα Κυριακίδη, εκδ. Οpera, Αθήνα 2003, που συνειδητά παραπέμπει στην Κόλαση του Δάντη από το έργο του Θεία κωμωδία. Όσον αφορά την υπόθεση: Ένας διανοούμενος βρίσκεται παγιδευμένος στην κόλαση που είναι μια βιβλιοθήκη. Για να γλιτώσει πρέπει να πετύχει στις δοκιμασίες που του επιβάλλει ο φύλακας - διάβολός του. Για να τα καταφέρει επιστρατεύει τα μαθηματικά. Κατά τον δεύτερο χρόνο λειτουργίας συμμετείχαν στη Λέσχη τέσσερις εκπαιδευτικοί συντονιστές και 26 μαθητές/-τριες από όλες τις τάξεις του λυκείου, υπερδιπλάσιος αριθμός σε σχέση με την πρώτη χρονιά, αριθμός που δείχνει τη δυναμική που αρχίζει να αναπτύσσεται σχετικά με τη Λέσχη Ανάγνωσης. Παράλληλες δραστηριότητες των παιδιών υπήρξαν ενδεικτικά: η δημιουργία αφίσας εμπνευσμένης από το βιβλίο, η παραγωγή προσωπικού δημιουργικού λόγου (συγγραφή ενός κεφαλαίου ως συνέχεια-συμπλήρωση της αφήγησης), η τήρηση πρακτικών των θεμάτων συζήτησης, η καταγραφή σε ημερολόγιο. Χαρακτηριστικό στοιχείο της λειτουργίας της Λέσχης υπήρξε η ενασχόληση τελικά και με άλλα πεδία πλην των μαθηματικών, που σχετίζονταν με το κείμενο, όπως η μυθολογία, η θεωρία λογοτεχνίας, η θεολογία, η φιλοσοφία. Συζητήθηκαν για παράδειγμα θέματα όπως η αντίληψη περί αμαρτίας, το ζήτημα της πνευματικής ιδιοκτησίας, το θέμα της πρωτοτυπίας στη λογοτεχνία/τέχνη γενικότερα, η λειτουργία της μνήμης, η διακειμενικότητα, η αυτοαναφορικότητα, η χρήση αριθμών στη λογοτεχνία, η σχέση πρωτοτύπου-μετάφρασης, ο έρωτας ως θεμελιώδης μύθος για την καταπολέμηση της μεγαλύτερης αγωνίας, που είναι η μοναξιά. 3 ος χρόνος λειτουργίας 2009-2010 Τη φετινή σχολική χρονιά μετά από προτάσεις και συζήτηση των τριών παρόντων εκπαιδευτικών-συντονιστών με τα μέλη της Λέσχης, επιλέχθηκε για ανάγνωση και ανάλυση το μυθιστόρημα του αργεντινού Γκιγιέρμο Μαρτίνες, Η Ακολουθία της Οξφόρδης, μτφρ. Ελισώ Λογοθέτη, εκδ. Πατάκη, Αθήνα 2008. Τα κριτήρια για τη συγκεκριμένη επιλογή ήταν τα εξής: α) Το βιβλίο του Γκιγιέρμο Μαρτίνες, που σπούδασε μαθηματικά στο Μπουένος Άιρες και στην Οξφόρδη, βραβεύτηκε και μεταφράστηκε σε 16 γλώσσες, ενώ μεταφέρθηκε και στον κινηματογράφο από τον Alex de la Iglesia. Πρόκειται για ένα αστυνομικό
8 μυθιστόρημα, που συνδυάζει με αριστοτεχνικό τρόπο τη μαγεία του μυστηρίου με τη μαγεία των μαθηματικών, καθώς οι κεντρικοί ήρωες είναι μαθηματικοί, μαθητής και δάσκαλος, οι οποίοι χρησιμοποιώντας τις μαθηματικές τους γνώσεις και ικανότητες προσπαθούν να διερευνήσουν τη νοητική πρόκληση μιας ακολουθίας φόνων στην Οξφόρδη. β) Τα μέλη της Λέσχης μετά την ολοκλήρωση της ανάλυσης του έργου μπορούν να παρακολουθήσουν σε ομαδική προβολή τη μεταφορά του στον κινηματογράφο και να συζητήσουν τη σχέση λογοτεχνίας κινηματογράφου (σύνδεση της τέχνης του λόγου με αυτήν της κινούμενης εικόνας, μετατροπή ενός κειμένου σε άλλο διασκευασμένο σενάριο). Διαθέσιμο υλικό εξάλλου υπήρχε και στην ιστοσελίδα της ομάδας ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ. Επιμέρους δραστηριότητες Κατά την τρίτη χρονιά λειτουργίας της Λέσχης συμμετείχαν συνολικά 17 μαθητές/- τριες όλων των τάξεων του λυκείου, κατά κύριο λόγο της δευτέρας και της πρώτης. Η πρώτη συνάντηση είχε ενημερωτικό για τα νέα μέλη της Λέσχης χαρακτήρα: παρουσιάστηκε το νέο βιβλίο της Λέσχης και συζητήθηκε η μεθοδολογία ανάγνωσής του. Ειδικότερα, τα μέλη της Λέσχης διάβαζαν 3-4 κεφάλαια τη φορά και αναλάμβαναν να παρουσιάσουν κάποιες εργασίες, ατομικές ή ομαδικές (ανά δύο άτομα). Κατ αυτόν τον τρόπο το άτομο που έχει αναλάβει να παρουσιάσει κάποιο υλικό στη λέσχη, μπαίνει σε μια διαδικασία έρευνας και αναζήτησης, πράγμα που ξεφεύγει από τη διαδικασία απλής ανάγνωσης ενός βιβλίου. Επίσης, να σημειώσουμε ότι τη χρονιά αυτή επιχειρήσαμε να εντάξουμε στις δραστηριότητες της Λέσχης μια εκπαιδευτική στρατηγική που εφαρμόζεται ευρέως στο εξωτερικό. Συγκεκριμένα, εκεί η πρακτική των «λογοτεχνικών κύκλων» εφαρμόζεται στο πλαίσιο του αναλυτικού προγράμματος, κυρίως στο μάθημα της λογοτεχνίας, και σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Οι συμμετέχοντες μαθητές αναλαμβάνουν ρόλους, οι οποίοι τους βοηθούν να επικεντρωθούν στο επιλεγμένο κείμενο από διαφορετικές οπτικές γωνίες και να αναπτύξουν διάφορες δεξιότητες. Συνήθως οι ρόλοι αυτοί είναι οι παρακάτω: 3 Ο μάγος των λέξεων / Εξερευνητής περίεργων λέξεων Λογοτεχνικός υπεύθυνος / Υπεύθυνος επιλογής (αποσπάσματος για ανάγνωση) Καλλιτεχνικός υπεύθυνος (ζωγραφική αναπαράσταση εικόνας - σκηνής) Ο ικανός σύνδεσμος (σύνδεση στοιχείων με την πραγματική ζωή) Υπεύθυνος σύνοψης (περίληψη) Η θεματική των εργασιών παρουσιάσεων περιελάμβανε ακόμη γνωστούς ή άγνωστους (στα μέλη) μαθηματικούς και τα θεωρήματά τους, φιλοσόφους και τις θεωρίες τους, λογοτέχνες και τα έργα τους, ρεύματα, απόψεις, κρίσεις, παιχνίδια, μνημεία, που όλα αναφέρονται στις σελίδες του μυθιστορήματος. Με την ολοκλήρωση της χρονικής περιόδου της Λέσχης τα μέλη της αποφάσισαν να προχωρήσουν στη δραματοποίηση ενός κεφαλαίου και τη μαγνητοσκόπησή του, 3 http://web.archive.org/web/20011110094331/http://www.chimacum.wednet.edu/m ultiage/geistreading.html.
9 αφού πρώτα ένας μαθητής ανέλαβε την απαραίτητη διασκευή. Διανεμήθηκαν οι ρόλοι και πραγματοποιήθηκε η μαγνητοσκόπηση σε φυσικούς χώρους. Το τελικό προϊόν είναι το τρέιλερ που θα παρακολουθήσετε. Οι δραστηριότητες της φετινής Λέσχης θα ολοκληρωθούν με την προβολή της κινηματογραφικής ταινίας και τη συζήτηση που θα ακολουθήσει σχετικά με τη μεταφορά λογοτεχνικών έργων στη μεγάλη οθόνη και τη σχέση των δύο τεχνών. ΣΤ. ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ Οι μαθητές: -Πλουτίζουν το λεξιλόγιό τους. -Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν το λεξικό. -Αναπτύσσουν κριτήρια επιλογής των βιβλίων που διαβάζουν (π.χ. θέμα, δυσκολία, βιβλιοκριτικές). -Παρακολουθούν την εξέλιξη μιας ιστορίας και ανιχνεύουν τα στοιχεία που την καθορίζουν (π.χ. πράξεις και συμπεριφορές των ηρώων, κίνητρά τους, περιβάλλον τους). -Συνειδητοποιούν πόσο καθοριστική είναι η ιστορική περίοδος στην οποία γράφτηκε το κείμενο για τις αρχές που διέπουν τη συμπεριφορά των ηρώων. -Μαθαίνουν να χρησιμοποιούν λογοτεχνικούς όρους. -Συνειδητοποιούν πόσο συμβάλλουν στην ποιότητα του έργου οι γλωσσικές και υφολογικές επιλογές του συγγραφέα. -Μαθαίνουν να ακούν τους άλλους που μιλούν και να διαχειρίζονται ορθότερα τον χρόνο τους. -Ασκούνται στο να θέτουν κατάλληλες ερωτήσεις, να κάνουν σχόλια και παρατηρήσεις, να αντλούν συμπεράσματα, να συνοψίζουν. -Εφαρμόζουν στρατηγικές συζήτησης, αναλαμβάνοντας ποικίλους ρόλους. Γενικότερα, από τη διεθνή πρακτική διαπιστώνεται ότι βελτιώνεται αισθητά τόσο η αναγνωστική ηλικία των μαθητών που συμμετέχουν σε μια Λέσχη Ανάγνωσης (κατά 11 μήνες έως 4 χρόνια), όσο και η αφοσίωσή τους στο σχολείο, ενώ παράλληλα φαίνεται να ενισχύεται σημαντικά η αυτοεκτίμησή τους. Προϋποθέσεις εγγραμματοσύνης 4 1) Αναγνώριση της απόλαυσης που προσφέρει η ανάγνωση. 2) Επιλογή των αναγνωσμάτων. Όλα τα αναγνώσματα δεν είναι κατάλληλα για όλους. 3) Συνειδητοποίηση των διαφορετικών στρατηγικών ανάγνωσης ανάλογα με τη φύση του κειμένου και το σκοπό της ανάγνωσης. 4) Ικανότητα παραγωγής νοήματος από το κείμενο και αναγνώριση των διαφορετικών νοημάτων που παράγουν άλλοι αναγνώστες. 5) Επίγνωση του γεγονότος ότι ο έντυπος λόγος είναι φορέας αξιών, οι οποίες δεν εκπροσωπούν μόνο τον συγγραφέα του κειμένου, αλλά σχετίζονται με ευρύτερες ιδεολογικές δομές. Ικανότητα ανίχνευσης αυτών των αξιών και συσχετισμού τους με το ιστορικό και πολιτισμικό περιβάλλον. 4 Βενετία Αποστολίδου, Η Συμβολή του Μαθήματος της Λογοτεχνίας στην Προώθηση της Δημιουργικής Ανάγνωσης, στο: Ανάγνωση και Σχολείο. Διημερίδα για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, 21-22 Φεβρουαρίου 1997, σσ. 60-61.
10 6) Συνειδητοποίηση της προσωπικής αναγνωστικής ιστορίας. Η ιστορία ενός αναγνώστη δεν είναι απλώς και μόνον ο κατάλογος αυτών που έχει διαβάσει και πότε τα έχει διαβάσει. Είναι ένα σύνθετο πλέγμα εμπειριών που συνθέτουν την αναγνωστική του μνήμη. 7) Ικανότητα σύνδεσης των αναγνωσμάτων με τις αξίες και εμπειρίες του αναγνώστη όχι μέσω της πλήρους ταύτισης αλλά της συνομιλίας δύο διαφορετικών φωνών. 8) Τελικά, μια αίσθηση δύναμης και ελέγχου της διαδικασίας της ανάγνωσης. Ο εγγράμματος άνθρωπος καταλαβαίνει ότι η ανάγνωση δεν είναι κατανάλωση των προϊόντων κάποιων τρίτων, αλλά μια διαδικασία που αυξάνει απεριόριστα τις κριτικές και δημιουργικές του ικανότητες Ζ. ΔΙΑΧΥΣΗ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ 1. Γνωστοποίηση των εργασιών της Λέσχης στη σχολική κοινότητα 2. Παρουσίαση της Λέσχης στο Φεστιβάλ Παιδείας του Δήμου Νεάπολης 3. Παρουσίαση της Λέσχης σε σχετική εκδήλωση για τα πολιτιστικά προγράμματα της Δ/νσης Δ/θμιας Εκπ/σης Δυτικής Θεσ/νίκης 4. Παρουσίαση της Λέσχης στην ιστοσελίδα της ομάδας ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ (http://www.thalesandfriends.org ) 5. Παρουσίαση της Λέσχης στην εκδήλωση της ομάδας ΘΑΛΗΣ+ΦΙΛΟΙ με τίτλο «ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ». ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ 1. Cavalli Guglielmo & Chartier, Roger. (επιμ.)(2006). Ιστορία της Ανάγνωσης στο Δυτικό κόσμο, μτφρ. Α. Θεοδωρακάκου κ.άλ., Αθήνα: Μεταίχμιο. 2. Αποστολίδου, Βενετία (1997). Η Συμβολή του Μαθήματος της Λογοτεχνίας στην Προώθηση της Δημιουργικής Ανάγνωσης, στο: Ανάγνωση και Σχολείο. Διημερίδα για τους εκπαιδευτικούς της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, 21-22 Φεβρουαρίου 1997 3. Ζημαρίτου, Έλκα (1994). Η Αναγνωσιμότητα στην Εκπαίδευση, στο: Εθνική Πολιτική Βιβλίου, Υπουργείο Πολιτισμού, Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων, Αθήνα, Ιανουάριος- Οκτώβριος 1994 4. Μιχαηλίδης, Τεύκρος (2004). Μαθηματικές Μυθοπλασίες: Μια προσπάθεια ταξινομίας στη λογοτεχνία των μαθηματικών, εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (Επτά μέρες), 10-11/4/2004 5. Μιχαηλίδης, Τεύκρος (2007). Λέσχες Ανάγνωσης μαθηματικού βιβλίου: μια εναλλακτική συμπληρωματική διδακτική πρόταση στο Χασάπης Δημ. (επιμ.) Μαθηματικά και Λογοτεχνία, 6 ο Διήμερο Διαλόγου για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών, Θεσσαλονίκη 17&18 Μαρτίου 2006, σσ. 3-14. 6. Μιχαηλίδης, Τεύκρος. Από τον Αισχύλο στους μεταμοντέρνους: μαθηματική λογοτεχνία, στη http://www.thalesandfriends.org 7. Σέλλα, Όλγα (2008). Λογοτεχνία με μαθηματική ακρίβεια, εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 24/2/2008 8. Φραγκουδάκη, Άννα (1994). Βιβλίο και Εκπαίδευση, στο: Εθνική Πολιτική Βιβλίου, Υπουργείο Πολιτισμού, Στέγη Καλών Τεχνών και Γραμμάτων, Αθήνα, Ιανουάριος- Οκτώβριος 1994 9. Χασάπης, Δημήτρης (2007). Μαθηματικά και Λογοτεχνία, στο Χασάπης Δημ. (επιμ.) Μαθηματικά και Λογοτεχνία, 6 ο Διήμερο Διαλόγου για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών, Θεσσαλονίκη 17&18 Μαρτίου 2006, σσ. 3-14. 10. www.ekebi.gr