Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τρόφιμα και Ζωοτροφές (RASFF) της Ευρωπαϊκής Ένωσης

2009 2008 2007 2006 2005 2004 Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τρόφιμα και Ζωοτροφές 1980 1981 (RASFF) της Ευρωπαϊκής Ένωσης 1979 30 Ασφαλείς καταναλωτές εδώ και 30 χρόνια

photos: www.123rf.com Η Άμεση Ευρώπη είναι μια υπηρεσία που σας βοηθά να βρείτε απαντήσεις στα ερωτήματά σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Ορισμένες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν επιτρέπουν την πρόσβαση στους αριθμούς 00 800, ή οι κλήσεις αυτές μπορεί να χρεώνονται. Περισσότερες πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση παρέχονται από το Διαδίκτυο μέσω του εξυπηρετητή Europa (http://europa.eu). Βιβλιογραφικό δελτίο υπάρχει στο τέλος του τεύχους. Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Επισήμων Εκδόσεων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2009 ISBN: 978-92-79-12223-1 DOI: 10.2772/10445 Ευρωπαϊκές Κοινότητες, 2009 Επιτρέπεται η αναπαραγωγή με αναφορά της πηγής. Printed in BELGIUM Tυπωμενο σε χαρτι λευκασμενο χωρις χλωριο

Ασφαλείς καταναλωτές εδώ και 30 χρόνια Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τρόφιμα και Ζωοτροφές (RASFF) της Ευρωπαϊκής Ένωσης

1 ΠΡΟΟΙΜΙΟ Είναι μεγάλη μου ευχαρίστηση να σας καλωσορίσω σ αυτή την έκδοση που γιορτάζει τα 30 χρόνια του Συστήματος Ταχείας Ενημέρωσης για τα Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές - ή RASFF. Η ασφάλεια των τροφίμων αποτελεί θέμα εθνικής και διεθνούς σημασίας. Είναι ένα ζήτημα που επηρεάζει όλες τις χώρες και έχει σημαντικό αντίκτυπο τόσο στη δημόσια υγεία όσο και στην οικονομική δραστηριότητα. Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές προσβλέπουν στο ανώτατο επίπεδο ασφάλειας όταν πρόκειται για τα τρόφιμα που καταναλώνουν - και με το δίκιο τους. Εν ενεργεία από το 1979, το RASFF αποτελεί μία μεγάλη επιτυχία της ΕΕ για την ολοκληρωμένη προσέγγιση στην ασφάλεια των τροφίμων, φανερώνοντας τη δύναμη της επικοινωνίας και της συνεργασίας. Με την παροχή ενός συστήματος για την ταχεία ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των κρατών μελών και το συντονισμό των ενεργειών απόκρισης σε απειλές κατά της ασφάλειας των τροφίμων, έχει καταστεί απαραίτητο εργαλείο προστασίας και καθησύχασης των Ευρωπαίων καταναλωτών. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή - από κοινού με τις χώρες και τους οργανισμούς που ανήκουν στο RASFF - εξακολουθούν να εργάζονται σκληρά για την περαιτέρω διαμόρφωση αυτού του απαραίτητου εργαλείου που συνεισφέρει στα υψηλά πρότυπα ασφάλειας τροφίμων στην ΕΕ, εμποδίζοντας επικίνδυνα τρόφιμα ή ζωοτροφές να φθάνουν στον καταναλωτή και επιτρέποντας να ληφθούν ταχείες ενέργειες προκειμένου να αποσυρθούν αυτά τα προϊόντα από την αγορά. Το RASFF έχει διανύσει πολύ δρόμο από τη δημιουργία 2

του το 1979. Κοιτάζοντας προς το μέλλον, ο αριθμός των κοινοποιήσεων συνεχίζει να αυξάνεται και το σύστημα προσανατολίζεται σε νέες περιοχές και χώρες του κόσμου. Η διεθνής συνεργασία πιθανώς να είναι ένας πρωταρχικός τομέας δράσης, για παράδειγμα με άλλα συστήματα όπως το Διεθνές Δίκτυο Αρχών για την Ασφάλεια των Τροφίμων (INFOSAN) της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Επιπλέον, τα επόμενα χρόνια το RASFF και το έργο του θα γίνουν περισσότερο τυποποιημένα καθώς οι πρακτικές και οι κανονισμοί του θα διέπονται από νόμους, δίνοντας στο σύστημα μεγαλύτερη διαφάνεια. Στο πιο άμεσο μέλλον, θα αποκτήσουμε την ολοκαίνουργη Πύλη του RASFF, όπου θα μπορούν οι πολίτες να έχουν πρόσβαση σε μία βάση δεδομένων του RASFF με δυνατότητα αναζήτησης. Με αυτή την ευκαιρία θα ήθελα να ευχαριστήσω τις χώρες μέλη του RASFF που βοήθησαν το RASFF να γίνει το αποτελεσματικό εργαλείο που είναι σήμερα. Επίσης εκφράζω την ευγνωμοσύνη μου στις αντιπροσωπείες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παγκοσμίως οι οποίες διευκολύνουν τη μετάδοση των κοινοποιήσεων σε τρίτες χώρες, ώστε τα προβλήματα που προέρχονται από εκεί να λύνονται. Το σύστημα RASFF έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί σωστά μόνο με τη συνεχιζόμενη και άψογη συνεργασία μεταξύ των δημόσιων αρχών, των καταναλωτών και των υπεύθυνων των επιχειρήσεων. Η αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά μας εργαλεία ενάντια στους κινδύνους για την ασφάλεια των τροφίμων. Κατ αυτόν τον τρόπο το RASFF υπογραμμίζει πώς μπορούμε να εργαστούμε πιο αποτελεσματικά για να μοιραστούμε τις πληροφορίες ώστε να καταπολεμήσουμε τις προκλήσεις της ασφάλειας των τροφίμων και να προστατέψουμε τους καταναλωτές. Προσβλέπω στην περαιτέρω ανάπτυξη και ενδυνάμωση του RASFF στα επόμενα 30 χρόνια. Androulla Vassiliou Ευρωπαϊκή Επίτροπος για τη Υγεία 3

2 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ RASFF Είναι φυσικό οι καταναλωτές θέλουν να γνωρίζουν ότι τα τρόφιμα που καταναλώνουν είναι ασφαλή. Η ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών αποτελεί θέμα δημόσιου ενδιαφέροντος. Οι αποκαλούμενες, ωστόσο «διατροφικές κρίσεις», όπως για παράδειγμα η κρίση με τη μελαμίνη και τις διοξίνες, τείνει να αποδυναμώσει την εμπιστοσύνη των Ευρωπαίων πολιτών στην ικανότητα της βιομηχανίας των τροφίμων να προσφέρει ασφαλή τρόφιμα. Επιπλέον, το εμπόριο και η διανομή των τροφίμων και ζωοτροφών έχουν γίνει περισσότερο από ποτέ διεθνής υπόθεση και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αποτελεί πλέον το μεγαλύτερο εισαγωγέα παγκοσμίως και έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς τροφίμων. Οι εξελίξεις αυτές εγείρουν νέες προκλήσεις σε ό,τι αφορά την προσπάθειά της να εγγυηθεί την ασφάλεια των τροφίμων για τους καταναλωτές της ΕΕ. 4

«Κύριος σκοπός της RASFF είναι η ασφάλεια των πολιτών. Αυτή είναι πάντα η υπ αριθμόν ένα προτεραιότητά μας όταν αντιμετωπίζουμε κρίσεις σχετ κές με τα τρόφιμα και τις ζωοτροφές» José Luis De Felipe Gardón, Επικεφαλής του Τομέα RASFF, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1997 σήμερα). Ωστόσο, η ΕΕ διαθέτει ένα από τα υψηλότερα επίπεδα ασφάλειας των τροφίμων στον κόσμο - κυρίως χάρη στο συμπαγές πλαίσιο της ισχύουσας νομοθεσίας της, η οποία εγγυάται την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών. Συγκεκριμένα, η στρατηγική της ΕΕ στηρίζεται στην ιδέα ότι η ασφάλεια των τροφίμων ξεκινάει από το αγρόκτημα. Οι κανόνες που διέπουν όλη τη διαδικασία από το αγρόκτημα στο τραπέζι ισχύουν, είτε τα τρόφιμα παράγονται εντός της ΕΕ είτε εισάγονται από κάπου αλλού στον κόσμο. Δεν υπάρχει αυτό που λέμε μηδενικός κίνδυνος, αλλά η ΕΕ κάνει ό, τι είναι ανθρωπίνως δυνατό, μέσα από μια εκτενή στρατηγική για την ασφάλεια των τροφίμων, προκειμένου να περιορίσει τους κινδύνους στο ελάχιστο με τη βοήθεια των σύγχρονων προτύπων τροφίμων και υγιεινής που καταρτίζονται έτσι ώστε να απηχούν την πιο προηγμένη επιστημονική γνώση. Επομένως, ο πρωταρχικός στόχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και των Κρατών Μελών έγκειται στη διατήρηση του υψηλού επιπέδου ασφάλειας και στη διασφάλιση της άμεσης αντιμετώπισης των τυχόν προβλήματα. Ένα βασικό εργαλείο που χρησιμοποιείται για τη γρήγορη αντιμετώπιση των κρίσεων και των διατροφικών απειλών είναι το RASFF - Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης για Τρόφιμα και Ζωοτροφές. Το RASFF επιτρέπει τη γρήγορη και αποτελεσματική αποστολή των πληροφοριών μεταξύ των ελεγκτικών αρχών ζωοτροφών και τροφίμων των Κρατών Μελών και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όταν και εφόσον έχει εντοπιστεί κάποιος κίνδυνος για τη δημόσια υγεία. Με αυτόν τον τρόπο, οι χώρες μπορούν να δράσουν γρήγορα και συντονισμένα, προκειμένου να αποτρέψουν τους διατροφικούς κινδύνους πριν αυτοί βλάψουν τους καταναλωτές. Και τα 27 Κράτη Μέλη της ΕΕ είναι μέλη του RASFF, μαζί με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (ΕΕΑΤ). Η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και η Νορβηγία είναι επίσης τακτικά μέλη του RASFF, στο πλαίσιο της Συμφωνίας για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο (ΕΟΧ). Η Ελβετία, έχοντας εφαρμόσει, το 2009, τους κτηνιατρικούς συνοριακούς ελέγχους της ΕΕ, συγκαταλέγεται στο RASFF σε ό,τι αφορά τους συνοριακούς ελέγχους των προϊόντων ζωικής προέλευσης. 5

Το 2009 σηματοδοτεί την 30η επέτειο του RASFF. Το φυλλάδιο αυτό αποτελεί έναν εορτασμό της επετείου τονίζοντας τα επιτεύγματά του RASFF και τον τρόπο με τον οποίο αυτό επιδρά στην καθημερινότητα των πολιτών της ΕΕ. Περιγράφει την ιστορία του συστήματος από την αρχή μέχρι σήμερα και κάνει μια πρόβλεψη για το πως αυτό μπορεί να εξελιχθεί στο μέλλον. Το σύστημα στην πράξη Όταν κάποιο μέλος του RASFF έχει μία πληροφορία για ένα σοβαρό κίνδυνο για την υγεία που προέρχεται από τα τρόφιμα ή τις ζωοτροφές, θα πρέπει να ειδοποιήσει αμέσως την Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνοντας χρήση του RASFF. Συγκεκριμένα, τα μέλη του RASFF οφείλουν να ειδοποιήσουν την Επιτροπή σε περίπτωση που λάβουν κάποια μέτρα, όπως για παράδειγμα την απόσυρση ή ανάκληση τροφίμων ή ζωοτροφών από την αγορά με σκοπό την προστασία της υγείας των καταναλωτών και σε περίπτωση που απαιτείται άμεση δράση. Πρέπει ακόμα να κοινοποιήσουν αν εξασφάλισαν σε συνεργασία με τον αρμόδιο φορέα ότι τα τρόφιμα ή οι ζωοτροφές δεν πρέπει να τοποθετηθούν στην αγορά σε περίπτωση που το μέτρο έχει ληφθεί εξαιτίας σοβαρού κινδύνου για τη δημόσια υγεία. Το ίδιο ισχύει και όταν το εν λόγω προϊόν τοποθετείται στην αγορά υπό προϋποθέσεις. Μέλη του RASFF Επιμέρους μέλη του RASFF 6

Είδη κοινοποίησης Οι κοινοποιήσεις του RASFF ταξινομούνται σε τέσσερα είδη. Οι κοινοποιήσεις προειδοποιήσεις αποστέλλονται όταν κάποιο τρόφιμο ή ζωοτροφή που παρουσιάζει σοβαρή απειλή RASFF ALERT Οι ενημερωτικές ειδοποιήσεις χρησιμοποιούνται όταν έχει προσδιοριστεί κάποιος κίνδυνος σχετικός με ένα τρόφιμο ή ζωοτροφή που έχει τοποθετηθεί RASFF INFOR- MATION για την υγεία βρίσκεται στην στην αγορά, αλλά τα υπόλοιπα μέλη αγορά και όταν απαιτείται του συστήματος δεν χρειάζεται να προβούν σε άμεση δράση. Το μέλος του RASFF που διαπιστώνει κάποια άμεση ενέργεια. Αυτό οφείλεται στο ότι το πρόβλημα και προβαίνει στις σχετικές ενέργειες το προϊόν δεν έχει φθάσει στην αγορά τους ή (π.χ. απόσυρση του προϊόντος) ενεργοποιεί το συνα- δεν υπάρχει πλέον στην αγορά τους ή επειδή η γερμό. Σκοπός της ειδοποίησης είναι να προσφέρει φύση του κινδύνου δεν απαιτεί άμεση δράση. σε όλα τα μέλη του RASFF τις πληροφορίες ώστε Το μέλος που γνωστοποιεί την πληροφορία χρησιμο- να επιβεβαιώσουν αν το εν λόγω προϊόν βρίσκεται ποιεί ένα συγκεκριμένο, τυποποιημένο έντυπο ώστε στην αγορά, έτσι ώστε να μπορέσουν να λάβουν τα να παράσχει όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες των ευρημάτων και των μέτρων που έχουν ληφθεί και προσθέτει όλα τα σχετικά έγγραφα όπως τιμολόγια, κατάλογοι εταιρειών που έχουν λάβει τα προϊόντα, απαραίτητα μέτρα. Οι συνοριακές απορρίψεις αφορούν τα φορτία τροφίμων και Κάθε πληροφορία σχετική με την ασφάλεια των τροφίμων και των προϊόντων ζωοτροφών η οποία δεν έχει RASFF NEWS αναλυτικές αναφορές κτλ. Η Επιτροπή επαληθεύει ζωοτροφών που έχουν μεταδοθεί σαν κοινοποίηση προειδο- αυτές τις πληροφορίες, τις συντάσσει και τις ανακοινώ- ελεγχθεί και απορριφθεί ποίησης ή ενημερωτική ειδοποίηση, νει απευθείας σε όλα τα μέλη του RASFF. στα εξωτερικά σύνορα της αλλά που κρίνεται ενδιαφέρουσα για ΕΕ (και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου τις ελεγκτικές αρχές, μεταδίδεται στα μέλη υπό ΕΟΧ) όταν έχει βρεθεί κάποιος κίνδυνος για τον τίτλο «Ειδήσεις». την υγεία. Οι κοινοποιήσεις αποστέλλονται σε όλους τους συνοριακούς σταθμούς διέλευσης του ΕΟΧ προκειμένου να ενταθούν οι έλεγχοι και να διασφαλιστεί ότι το απορριφθέν προϊόν δεν θα επανεισαχθεί στην ΕΕ μέσω ενός άλλου συνοριακού σταθμού διέλευσης. 7

Η Επιτροπή οφείλει να ενημερώσει κάποιο μη-μέλος του RASFF (τρίτες χώρες) αν κάποιο προϊόν υποκείμενο σε καθεστώς ειδοποίησης έχει εξαχθεί σε αυτή τη χώρα ή όταν ένα προϊόν που προέρχεται από αυτή τη χώρα έχει αποτελέσει αντικείμενο κάποιας ειδοποίησης. Με αυτόν τον τρόπο, η χώρα είναι σε θέση να λάβει διορθωτικά μέτρα και συνεπώς να αποφύγει το ίδιο πρόβλημα στο μέλλον. Η δομή του συστήματος περιλαμβάνει ένα δίκτυο από σαφώς προσδιορισμένα σημεία επαφής στην Επιτροπή και σε όλους τους οργανισμούς των μελών 8

του RASFF, τα οποία ανταλλάσσουν πληροφορίες με σαφήνεια και ταχύτητα. Τα μέλη του RASFF διαθέτουν μια υπηρεσία που λειτουργεί σε 24ώρη βάση για να διασφαλιστεί ότι οι επείγουσες κοινοποιήσεις αποστέλλονται, παραλαμβάνονται και απαντώνται στο συντομότερο δυνατόν χρόνο. Το σύστημα δεν αποσκοπεί στο να «κατονομάσει και να εκθέσει» τις επιχειρήσεις, αλλά στο να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στην διαφάνεια και την προστασίας των εμπορικών πληροφοριών. Επομένως, ενώ ενημερώνεται η αρμόδια αρχή για τις εταιρικές επωνυμίες και την ταυτότητα των μεμονωμένων εταιρειών, η πληροφορία αυτή δεν αποκαλύπτεται στο ευρύ κοινό. Παρ όλ αυτά, μια κοινοποίηση του RASFF σημαίνει ότι κάποια μέτρα έχουν ληφθεί, ή λαμβάνονται και συνεπώς ότι οι καταναλωτές προστατεύονται από την ενδεχόμενη απειλή. Όπου για λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας απαιτείται μεγαλύτερη διαφάνεια, τα Κράτη Μέλη και η Επιτροπή αναλαμβάνουν να κοινοποιήσουν τις απαραίτητες κατά περίπτωση πληροφορίες στον καταναλωτή. 9

3 ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ 1979 1994 Νέα μέλη του RASFF 1979: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιρλανδία, Ιταλία, Κάτω Χώρες και το Λουξεμβούργο 1981: Ελλάδα 1986: Ισπανία και Πορτογαλία 1979 1984 Αυτό που παρακίνησε τα Κράτη Μέλη της ΕΕ να δημιουργήσουν ένα σύστημα για να ενημερώνονται μεταξύ τους σε περιπτώσεις διατροφικών απειλών, ήταν ένα περιστατικό που αφορούσε πορτοκάλια. Το συμβάν πυροδότησε γενικό πανικό σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν, καθώς ανακαλύφθηκε ότι ήταν το αποτέλεσμα πολιτικής τρομοκρατίας. 10

F, «Στην αρχή, το σύστημα ήταν πραγματικά περιορισμένο. Υπήρχαν μόνο ένα ή δύο άτομα από τα Κράτη Μέλη και τρία από την Επιτροπή. Ήμασταν μια αποτελεσματική ομάδα.» Olga Demine, πρώην μέλος της ομάδας RASFF, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1979 1996) 1994 Η τρομοκρατία των πορτοκαλιών Ήταν το 1978 στο Μάαστριχτ (Ολλανδία) όταν ανακαλύφθηκαν κάποια μικρά ασημί σφαιρίδια - τα οποία αργότερα αναγνωρίστηκαν ως υδράργυρος - σε πορτοκάλια από το Ισραήλ. Οι Ολλανδοί αξιωματούχοι για τα θέματα υγείας ξεκίνησαν μια πανεθνική έρευνα και μία εβδομάδα αργότερα, ανακαλύφθηκε ότι είχε γίνει έγχυση υδραργύρου σε 25 πορτοκάλια από το Ισραήλ. Περισσότερα ακόμα βρέθηκαν σε εννιά ακόμη πόλεις της τότε Δυτικής Γερμανίας. Μια ομάδα εξτρεμιστών που αυτοαποκαλούνταν Αραβικός Επαναστατικός Στρατός - Διοίκηση της Παλαιστίνης ισχυρίστηκε ότι είχε προσθέσει την επιβλαβή ουσία στα πορτοκάλια για να διαταράξει την οικονομία του Ισραήλ. Ο οικονομικός αντίκτυπος του περιστατικού ήταν σαφής στη Δυτική Γερμανία, η οποία εισήγαγε ετησίως 140 εκατομμύρια τόνους εσπεριδοειδών προϊόντων από το Ισραήλ, διακόπτοντας όλες τις πωλήσεις των πορτοκαλιών ενώ ταυτόχρονα γινόταν έλεγχος των φρούτων. Επιπροσθέτως, το γεγονός αυτό προκάλεσε ανησυχίες ευρείας κλίμακας στο ευρύ κοινό σχετικά με την ασφάλεια των τροφίμων. Λόγω αυτού του περιστατικού, οι αρχές ελέγχου τροφίμων των Κρατών Μελών συναντήθηκαν στις 13 Φεβρουαρίου 1979 και πρότειναν τη δημιουργία ενός συστήματος άμεσου συναγερμού. Οι αρχές δεν ήθελαν να χάσουν χρόνο και έτσι το Βέλγιο, η Δανία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιρλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο κατέληξαν σε μία «συμφωνία κυρίων» για τον καθορισμό ενός συστήματος. Ο σκοπός αυτού του εργαλείου ήταν να ενημερώνονται μεταξύ τους σε περιπτώσεις κατά τις οποίες υπήρχε κίνδυνος για την ανθρώπινη υγεία εξαιτίας κάποιου προβλήματος σχετικού με τα τρόφιμα. Η ιδέα ήταν να επικεντρωθούν σε περιπτώσεις όπου υπήρχε πραγματική και βάσιμη ανησυχία για την υγεία των καταναλωτών. Οι ιδρυτές του RASFF επιθυμούσαν το σύστημα να έχει τη δυνατότητα να επιλύει κάθε ζήτημα που προέκυπτε και να διαθέτει ένα επίπεδο ευελιξίας και ελευθερίας από τυποποιημένους κανόνες. 11

Δημιουργία του συστήματος Τι σήμαινε αυτό στην πράξη; Για τα μέλη του νέου συστήματος, σήμαινε ότι είχαν ανάγκη από μια εθνική αρχή αρμόδια για την ασφάλεια των τροφίμων. Συγκεκριμένοι κανόνες και πρότυπα που θα καλύπτουν τα διατροφικά προϊόντα ήταν επίσης μια απαραίτητη προϋπόθεση του συστήματος. Πώς θα μπορούσε κάποιος να γνωρίζει ποιό θα είναι το αντικείμενο μιας ειδοποίησης αν δεν γνώριζε τι είναι ασφαλές και τι όχι; Αυτό επίσης προϋπέθετε τη δημιουργία εργαστηρίων για τη ανάλυση και τον έλεγχο των διατροφικών προϊόντων. Επιπλέον, χρειάστηκε να καθοριστούν σημεία επαφής τόσο σε εθνικό επίπεδο στα Κράτη Μέλη όσο και στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που θα ήταν αρμόδια για τη μετάδοση και παραλαβή των κοινοποιήσεων από και προς την Επιτροπή. 12

Πριν από 30 χρόνια, όταν ένας επιθεωρητής έπαιρνε δείγματα προς ανάλυση και αποκαλυπτόταν κάποιος κίνδυνος για την υγεία, τότε ο εν λόγω επιθεωρητής μπορούσε εθελοντικά να επιλέξει τη λήψη μέτρων. Οι ενέργειές του ήταν ανεξάρτητες και μεμονωμένες. Οι πληροφορίες δεν αποστέλλονταν πάντα στους συναδέλφους του ή σε κάποια κεντρική διοίκηση για τη λήψη ευρύτερων μέτρων. Επομένως, προκειμένου να τεθεί σε λειτουργία το RASFF, τα Κράτη Μέλη όφειλαν να ορίσουν γρήγορα ένα τέτοιο σύστημα που να συλλέγει ad hoc πληροφορίες και να τις κοινοποιούν μεταξύ τους. Ορισμένες χώρες είχαν πρόσθετες εσωτερικές προκλήσεις να αντιμετωπίσουν στην προσπάθεια να καθιερωθεί ένα λειτουργικό σύστημα. Για παράδειγμα, σε ορισμένα Κράτη Μέλη λειτουργεί μια σειρά διοικητικών επιπέδων από εθνικό μέχρι ομοσπονδιακό επίπεδο και ούτω καθεξής, με περιοχές στις οποίες έχουν χορηγηθεί διάφορα επίπεδα αρμοδιότητας και αυτονομίας. Ως αποτέλεσμα, έπρεπε να υπάρξει μια εναρμόνιση που να καλύπτει όλα τα επίπεδα. Το 1979, κάποια αλλοιωμένα καλαμάρια ενεργοποίησαν την πρώτη κοινοποίηση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τα σημεία επαφής κάθε Κράτους Μέλους να την ενημερώσουν σχετικά με το ζήτημα καθώς και για τα μέτρα που θα λάμβαναν για την προστασία των καταναλωτών. Καθώς όλες οι ανακοινώσεις έγιναν μέσω τηλεφώνου, δεν διασώθηκαν γραπτά αρχεία που να προσφέρουν περισσότερες πληροφορίες. Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Το 1979 έγινε το πρώτο βήμα προς την θέσπιση νομικής βάσης για το RASFF μέσω της Πρότασης για Απόφαση του Συμβουλίου (COM/79/725 ΤΕΛΙΚΟ) που εισήγαγε ένα κοινοτικό σύστημα για τη γρήγορη ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με κινδύνους που προκύπτουν από τη χρήση καταναλωτικών προϊόντων συμπεριλαμβανομένων και των τροφίμων. Τότε, διατροφικά και μη προϊόντα, τέθηκαν κάτω από την ίδια ομπρέλα. Σήμερα υπάρχει ένα άλλο σύστημα το RAPEX, που είναι το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της ΕΕ για όλα τα επικίνδυνα καταναλωτικά προϊόντα, με εξαίρεση τα τρόφιμα, και τις φαρμακευτικές και ιατρικές συσκευές. Η Πρόταση ακολουθήθηκε από μια Τροποποιημένη πρόταση το 1982 (O.J. C 321, 22.12.1979, σ.7) και την Απόφαση του Συμβουλίου 84/133/ΕΕΚ δύο χρόνια αργότερα. 13

Το RASFF στα πρώτα του βήματα Στην αρχή το RASFF λειτουργούσε ως ένα σύστημα παρακολούθησης και προειδοποίησης για την αντιμετώπιση των σοβαρών και άμεσων κινδύνων - με άλλα λόγια, κάλυπτε μόνο τα προϊόντα που προορίζονταν για καταναλωτές και αποτελούσαν μια σοβαρή και άμεση απειλή για την υγεία τους. Ο ορισμός του τι είναι «σοβαρός και άμεσος κίνδυνος» δεν καλυπτόταν από τη νομοθεσία και σκοπίμως είχε παραμείνει ελαστικός. Με αυτόν τον τρόπο, το σύστημα ήταν έτοιμο να αντιμετωπίσει κάθε ζήτημα που προέκυπτε. Εκείνη την περίοδο, ο βασικός σκοπός του συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης ήταν να ενημερώνει τις αρμόδιες αρχές προκειμένου αφενός να διασφαλίζεται ο καταναλωτής, και αφετέρου να περιορίζεται η χωρίς λόγο εμπορική ζημία μιας εταιρίας ή οι αδικαιολόγητοι φραγμοί στο εμπόριο. Αυτό θα πρέπει να γίνει κατανοητό μέσα στο πλαίσιο του πώς ήταν οργανωμένη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκείνη την περίοδο: μία Γενική Διεύθυνση αφιερωμένη στην υγεία και τους καταναλωτές επρόκειτο να δημιουργηθεί και οι προετοιμασίες για τη δημιουργία μιας εσωτερικής αγοράς ήταν σε εξέλιξη. wikipedia.com 14

Η ασφάλεια των τροφίμων σε καλό δρόμο Ένα παράδειγμα της πρακτικής του RASFF τις πρώτες μέρες της λειτουργίας του: στις 15 Ιουνίου 1981 στις 16:34 το Υπουργείο Υγείας του ΗΒ κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να ανακοινώσει ότι είχε ενημερωθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας πως οι Ελβετικές υγειονομικές αρχές είχαν ανακαλύψει το βακτήριο Clostridium botulinum τύπου Ε σε γυάλινα βαζάκια με βιδωτό καπάκι που περιείχαν άσπρη πάστα κυάμων σόγιας (τόφου) με τσίλι, τα οποία είχαν κατασκευαστεί στο Χονγκ Κονγκ. Το Clostridium botulinum παράγει τη νευροτοξίνη βοτουλίνη, η οποία προκαλεί μυϊκή παράλυση. Οι Ελβετικές αρχές διέταξαν την απόσυρση του προϊόντος αυτού από την εγχώρια αγορά τους. Από τις 17:10 της ίδιας μέρας, είχαν ενημερωθεί τα σημεία επαφής στην Ολλανδία, Γαλλία, Λουξεμβούργο και Ιρλανδία. Ωστόσο, καθώς όλες οι επικοινωνίες έγιναν μέσω τηλεφώνου, οι πληροφορίες μπορούσαν να μεταδοθούν μόνο αν βρισκόταν κάποιος στο γραφείο να απαντήσει στο τηλεφώνημα. Συνεπώς, η επικοινωνία με τα σημεία επαφής των υπολοίπων χωρών μπόρεσε να γίνει μόνο την επόμενη ημέρα. Πρώτες κοινοποιήσεις Ένα «κόκκινο τηλέφωνο»- δηλαδή μια απευθείας γραμμή εγκατεστημένη στην αρμόδια υπηρεσία «Διατροφικών προϊόντων» της Επιτροπής καθώς επίσης και ο «πρόγονος» του φαξ, το τέλεξ, χρησιμοποιούνταν από το σημείο επαφής σε κάθε Κράτος Μέλος για την αποστολή πληροφοριών απευθείας στην Επιτροπή. Η Επιτροπή στην συνέχεια αξιολογούσε τις πληροφορίες που λάμβανε και ήταν σε θέση να μεταδώσει άμεσα το μήνυμα και στα υπόλοιπα σημεία επαφής. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζονταν οι κοινοποιήσεις διέφερε σημαντικά στα Κράτη Μέλη, εξαιτίας των διαφορών στις ευθύνες, εξουσίες και τις δομές των αρμόδιων εθνικών αρχών. Το 1980, το τέλεξ άρχισε να χρησιμοποιείται ως κύρια μέθοδος επικοινωνίας. Αργότερα κατέστη δυνατόν να γίνεται ηλεκτρονική αποθήκευση των τέλεξ, κάτι το οποίο τελικά μετατράπηκε σε μια βάση δεδομένων μειώνοντας το χρόνο για την επαναπληκτρολόγηση των μηνυμάτων και την αποστολή και παραλαβή των πληροφοριών. Χρησιμοποιούνταν τυποποιημένες φόρμες ως μοντέλα για τη μετάδοση των δεδομένων, διευκολύνοντας έτσι την ανταλλαγή πληροφοριών. 15

Νοθεία στο κρασί Το 1985, η οργανική ένωση διαιθυλενογλυκόλη (DEG) γνωστή ως «αντιψυκτικό» - προστέθηκε στο κρασί από μερικούς Αυστριακούς παραγωγούς λευκών οίνων για να βελτιώσει την «επίγευσή» του το δεύτερο γευστικό αποτέλεσμα. Οι γλυκόλες απαντώνται φυσικά στο κρασί και συντελούν στη μεστότητά του καθώς επίσης συντελούν ώστε τα σταγονίδια να ανεβαίνουν προς τα πάνω στο ποτήρι. Η διαιθυλενογλυκόλη (DEG) φαίνεται ότι προστέθηκε για να κάνει το κρασί πιο γλυκό, αναβαθμίζοντας τα ξηρά κρασιά σε γλυκά - καθώς είναι πιο δαπανηρή η παραγωγή γλυκών κρασιών ενώ η προσθήκη ζάχαρης που απαγορεύεται είναι εύκολο να ανιχνευτεί. Ευτυχώς, τελικά αποδείχτηκε ότι η άμεση τοξικότητα της ουσίας είναι μάλλον χαμηλή. Η νοθεία αυτή προκάλεσε σοβαρή οικονομική ζημιά που έπληξε για αρκετά χρόνια όλους τους Αυστριακούς οινοπαραγωγούς τόσο αυτούς που νόθευαν το κρασί όσο και τους υπόλοιπους. Οι Αυστριακές αρχές, μολονότι η Αυστρία δεν ήταν ακόμα μέλος της ΕΕ, συνεργάστηκαν ενεργά προκειμένου να προσδιορίσουν και να εντοπίσουν την προέλευση των διαφόρων ετικετών κρασιού. Η υπόθεση αφορούσε εκατομμύρια λίτρα κρασιού. Το θέμα της πληροφόρησης-διαχείρισης της κρίσης ήταν πολύ σημαντικό και είχε βελτιωθεί σημαντικά μέσω του RASFF. Σχεδόν 10.000 διαφορετικές ετικέτες εντοπίστηκαν και καθώς τα στοιχεία κάθε παρτίδας είχαν σταλεί στις Βρυξέλες, έπρεπε στη συνέχεια να αναμεταδοθούν πάλι στα Κράτη Μέλη. Αυτό οδήγησε σε σημαντική βελτίωση του συστήματος αναμετάδοσης των δεδομένων μέσω τέλεξ. Τα εισερχόμενα τέλεξ αποθηκεύονταν σε μια διάτρητη ταινία ώστε να είναι δυνατή η αναμετάδοσή τους σε μια αυτόματη βάση, έπειτα από την εξακρίβωση των στοιχείων. Μια ακόμα πιο σοβαρή περίπτωση νοθείας του κρασιού συνέβη το 1986 όταν 23 άτομα πέθαναν στην Ιταλία εξαιτίας της νοθείας από έναν Ιταλό οινοπαραγωγό ο οποίος προσέθεσε την τοξική μεθανόλη στο κρασί του προκειμένου να αυξήσει την περιεκτικότητά του σε αλκοόλ. Η περίπτωση αναφέρθηκε αργά το απόγευμα και η άμεση αναμετάδοση μέσω του συστήματος έγκαιρης ειδοποίησης επέτρεψε στις Γαλλικές αρχές να κατάσχουν την επόμενη μέρα ποσότητες αυτού του κρασιού αποφεύγοντας έτσι περαιτέρω θανάτους. 16

Μετριάζοντας τις συνέπειες του Τσερνομπίλ Στις 26 Απριλίου 1986 συνέβη το ατύχημα στο πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας του Τσερνομπίλ στην Ουκρανία, τότε τμήματος της Σοβιετικής Ένωσης, με αποτέλεσμα την απελευθέρωση σημαντικής ποσότητας ραδιενέργειας στο περιβάλλον. Δύο άνθρωποι σκοτώθηκαν στην αρχική έκρηξη, αλλά υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 4.000 θανάτους από το ατύχημα οφείλονταν στην ακτινοβολία. Στις 30 Απριλίου, το σημείο επαφής της Δανίας έστειλε ένα τέλεξ κάνοντας χρήση του RASFF στο οποίο έλεγε ότι οι σοδειές είχαν μολυνθεί από ένα ραδιενεργό σύννεφο που είχε εξαπλωθεί από το Τσερνομπίλ. Την ίδια ημέρα, ο αξιωματούχος του RASFF στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενημέρωσε για την ύπαρξη κινδύνου και κάλεσε όλους τους εμπειρογνώμονες των Κρατών Μελών στις Βρυξέλες σε συνάντηση στις 5 Μαΐου. Προκειμένου να αναλάβει τον έλεγχο της κατάστασης και να παράσχει τη νομική βάση για δράση, η Επιτροπή κατήρτισε μια πρόταση για προσωρινή απαγόρευση των εισαγωγών τροφίμων από την Ανατολική Ευρώπη που είχε επηρεαστεί άμεσα από την καταστροφή, η οποία συμφωνήθηκε στις 12 Μαΐου από το Συμβούλιο. Η συνέχεια δόθηκε με μια κανονιστική ρύθμιση των ορίων για τη ραδιενεργή μόλυνση των τροφίμων ώστε να επιτραπεί η λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και ο εντοπισμός του προβλήματος για την συνέχιση των εισαγωγών. Η εισαγωγή των βελτιωμένων συστημάτων μετάδοσης των δεδομένων το 1985 ήταν απολύτως χρήσιμη για τον χειρισμό των κοινοποιήσεων έπειτα από το ατύχημα του Τσερνομπίλ. Σε αυτήν την περίπτωση το σύστημα λειτουργούσε σε συνεχή βάση καθιστώντας δυνατή την κυκλοφορία των μέχρι στιγμής δεδομένων μεταξύ των Κρατών Μελών. Ανταλλάσσονταν επίσης πληροφορίες και με χώρες του πρώην Ανατολικού Μπλοκ καθώς και με χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ). Στη συλλογή των πληροφοριών ενέχονταν πολλά άτομα από ολόκληρη την Ευρώπη. 17

Ένα ευέλικτο σύστημα που αναπτύσσεται δυναμικά Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Στα τέλη της δεκαετίας του 80, το διατροφικό δίκτυο εξακολουθούσε να χαρακτηρίζεται από την εξαιρετική προσαρμοστικότητά του. Με τα χρόνια αναπτύχθηκε η συνοχή μεταξύ των διαφορετικών σημείων επαφής και ένα αίσθημα ευθύνης, το οποίο τελικά θα είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των πληροφοριών. Τα σημεία επαφής χρησιμοποιούνταν επίσης για τις διμερείς ανταλλαγές στοιχείων και όταν δεν υπήρχε ανάγκη για μια επίσημη ανακοίνωση από το RASFF. Το δίκτυο κατέστησε δυνατή τη συλλογική συνεργασία, κάτι το οποίο λειτούργησε καλά και πέρα από την αυστηρή εφαρμογή της νομικής πράξης και προσέφερε ευκαιρίες για αμοιβαία βοήθεια. Έπειτα από τέσσερα χρόνια εφαρμογής της Απόφασης 84/133/ΕΟΚ του Συμβουλίου, η Επιτροπή υπέβαλλε μια έκθεση σχετικά με τη λειτουργία του συστήματος στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αποφασίστηκε να συνεχιστεί η χρήση του, οδηγώντας έτσι στην Απόφαση του Συμβουλίου 89/45/ΕΟΚ στις 21 Δεκεμβρίου 1988 για ένα Κοινοτικό σύστημα για τη γρήγορη ανταλλαγή σχετικά με τους κινδύνους που προκύπτουν από τη χρήση των καταναλωτικών προϊόντων. GENERAL INFORMATION: 1 Notification type: 2 Notifying country: 3 Contact point reference n : 4 Basis for the notification: 5 Related RASFF notification n : 6 Date of notification: 7 Countries flagged for action: HAZARDS: 8 Hazard category: RAPID ALERT SYSTEM FOR FOOD AND FEED REGULATION (EC) N : 178/2002 Art. 50 MARKET NOTIFICATION other: 9 Hazards found: 10 Results of the tests: / / / / / analytical units 11 Counter analysis: : / / analytical units 12 Sampling dates: / / / / / 13 n of samples: 14 method: 15 16 Laboratory: place: 17 Analysis sample treatment/ analytical matrix: 18 19 Persons affected: method of analysis: 20 Type of illness/symptoms: other/name: Ο αριθμός των κοινοποιήσεων αυξήθηκε σιγά-σιγά καθώς η επαγρύπνηση και η κατανόηση της διαδικασίας ενισχύθηκε μεταξύ των αξιωματούχων στα διάφορα Υπουργεία. Παρόλα αυτά, το 1992 οι κοινοποιήσεις βρίσκονταν ακόμα σε χαμηλά επίπεδα ανά έτος και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε να ενθαρρύνει τα Κράτη Μέλη να ενημερώνουν για όλα τα ζητήματα σχετικά με τα τρόφιμα. Το 1992 δημιουργήθηκε η εσωτερική αγορά της ΕΕ. Προηγουμένως, αν κάποιο πρόβλημα στη διατροφική αλυσίδα ήταν τοπικό, δεν θεωρούνταν ότι υπήρχε ανάγκη κοινοποίησης. Ωστόσο, με τη νέα εσωτερική αγορά, έπρεπε να μοιραστούν οι πληροφορίες έτσι ώστε να είναι δυνατό να αναλάβουν δράση και οι άλλες εθνικές υπηρεσίες ελέγχου. Έντυπο κοινοποίησης, σελίδα 1 18 PRODUCT: 21 Product category: other: 22 Product relation to the product notified in linked notification: other/more info: 23 Product name (on label):

«Η εισαγωγή του τέλεξ ήταν μια σημαντική καινοτομία και προετοίμασε το πεδίο για το φαξ και το δίκτυο φαξ, κάτι το οποίο έκανε την εργασία μας ευκολότερη.» Paul Gray, πρώην Επικεφαλής της Μονάδας - RASFF, Ευρωπαϊκή Επιτροπή (1982-1995). Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ Εισαγωγή του φαξ Το 1992, το φαξ αντικατέστησε το τέλεξ ως πηγή αναμετάδοσης πληροφοριών. Αυτό είχε σημαντική επίδραση στην αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα του συστήματος. Πλέον, όταν εντοπίζονται προϊόντα με πιθανό κίνδυνο για την υγεία, η δυνατότητα περιγραφής και εντοπισμού της συγκεκριμένης επισήμανσης είναι κρίσιμη. Στην προ του φαξ εποχή, οι χρήστες έπρεπε να γράφουν μακροσκελείς περιγραφές των συσκευασιών και ετικετών. Η εισαγωγή του φαξ, αντιθέτως, σήμαινε ότι ήταν δυνατόν να αποσταλεί η οπτική εικόνα της ετικέτας, διευκολύνοντας την αναγνώριση. Το 1992, το σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης για τα τρόφιμα συμπεριλήφθηκε για πρώτη φορά στην Οδηγία σχετικά με τη Γενική Ασφάλεια των Προϊόντων (Οδηγία του Συμβουλίου 92/59/ΕΟΚ) - μαζί με το σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης για τα μη διατροφικά προϊόντα (αποκαλούμενο τώρα RAPEX). Ωστόσο, δεν γινόταν αναφορά στις ειδικές παραμέτρους που σχετιζόταν με τα τρόφιμα. Συγκεκριμένα, εστίαζε μόνο στην παρασκευή ενός προϊόντος, μολονότι τα τρόφιμα μπορούν να «αλλοιωθούν» σε οποιοδήποτε στάδιο από την παραγωγή, την επεξεργασία μέχρι την παράδοση. Υπήρχαν ενδοιασμοί σχετικά με την τυποποίηση των κανόνων για τα τρόφιμα με την εφαρμογή πολύ αυστηρής νομοθεσίας, καθώς υπήρχε ο φόβος ότι αν εναρμονίζονταν ο τομέας των τροφίμων, θα χανόταν η ποικιλομορφία - ένα ζωτικό χαρακτηριστικό της ΕΕ. 19

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ RASFF: ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΕΣ 41995 2001 Νέα μέλη του RASFF 1994: Η Ισλανδία, η Νορβηγία και το Λιχτενστάιν έγιναν μέλη του RASFF μέσα στα πλαίσια του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου 1995: Αυστρία, Φινλανδία και Σουηδία 1995 1998 Πολλά περιστατικά επηρέασαν την ανάπτυξη και εξέλιξη του RASFF στα μέσα της δεκαετίας του 90. Η ΕΕ αντιμετώπισε αρκετές κρίσεις, οι οποίες διαμόρφωσαν και τροποποίησαν τη λειτουργία όχι μόνο του RASFF αλλά και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι εξελίξεις αυτές συνέβαλαν στην ενδυνάμωση του RASFF, μετατρέποντάς το σε ένα ακόμα πιο ισχυρό εργαλείο για την ασφάλεια των καταναλωτών. 20