Τα λιποδιαλυτικά σκευάσματα

Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής κι Αθλητισμού. Αλκμήνη Πιστικοπούλου, ΑΕΜ: 14500 Ειδικότητα: Αθλητικές Δραστηριότητες Κλειστού Χώρου Καθηγητής: Κος Π. Παπαδόπουλος Θέμα πτυχιακής εργασίας: Τα λιποδιαλυτικά σκευάσματα

Περιεχόμενα: Εισαγωγή 2 Τι είναι τα λιποδιαλυτικά προϊόντα; 4 Αιτίες που οδηγούν στα λιποδιαλυτικά σκευάσματα. 6 Κατηγορίες και τρόπος δράσης των λιποδιαλυτικών ουσιών. 8 Υπό ποιες προϋποθέσεις χρησιμοποιούνται; 19 Βοηθούν στη μείωση λίπους; 22 Παρενέργειες 24 Επίλογος - συμβουλές για απώλεια λίπους. 26 Βιβλιογραφία 29 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διανύουμε μια εποχή όπου οι κοινωνικές επιταγές μας ωθούν στη διατήρηση ενός λεπτού κορμιού, καλλίγραμμου κι αθλητικού όπου τα περιττά κιλά δεν έχουν θέση κι αποτελούν παράγοντα ακόμα και στιγματισμού. Πολλές έρευνες κοινωνιολογικού περιεχομένου έχουν καταδείξει την αξία της ελκυστικής εμφάνισης η οποία μπορεί να ευνοήσει το άτομο στον επαγγελματικό στίβο, προδιαθέτοντας θετικά τους εργοδότες. Δυστυχώς, για πολλούς ανθρώπους η απόκτηση του ιδανικού σώματος αποτελεί ένα ολοένα και πιο απρόσιτο κατόρθωμα, καθώς ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός διακρίνεται για την αφθονία και την υπερκατανάλωση σε πολλούς τομείς που περιλαμβάνουν την τροφή, ενώ ο καθιστικός τρόπος ζωής και εργασίας είναι κυρίαρχος. Η προσεγμένη διατροφή σε συνδυασμό με τη σωματική δραστηριότητα δεν αποτελεί πλέον μονόδρομο ως λύση στο πρόβλημα των περιττών κιλών. Ο άνθρωπος του σήμερα συχνά δεν μπορεί να διαθέσει τον απαραίτητο χρόνο ή πειθαρχία σε μια τέτοια προσέγγιση και καταφεύγει σε άλλες λύσεις που παρέχονται από τα διάφορα φαρμακευτικά εργαστήρια. Ο λόγος για τα διάφορα σκευάσματα που εδώ και λίγες δεκαετίες αποκτούν δημοτικότητα με ραγδαίους ρυθμούς ενώ υπόσχονται θεαματικά, γρήγορα και ασφαλή αποτελέσματα. Η ουσίες στις οποίες οφείλουν τα δράση τους τα λιποδιαλυτικά σκευάσματα διαφέρουν, καθώς και ο τρόπος 2

λειτουργίας τους. Επιπρόσθετα κατά καιρούς έχουν αποτελέσει στόχο για υποψίες που αφορούν σε παρενέργειες ή ακόμη και θανάτους. Αυτά είναι κάποια από τα ζητήματα που θα αναλυθούν στην παρούσα εργασία. «Για τη φροντίδα του σώματός τους,δυο επιστήμες βρήκαν οι άνθρωποι,την ιατρική και τη γυμναστική.τη μια για να φυλάει γερό το κορμί και την άλλη για να του δίνει δύναμη.» Πλούταρχος «Όπως το λάθος και το σωστό,έτσι ακριβώς και η χρήση κι η κατάχρηση απέχουν όσο τα μάτια απ τα αυτιά» Διογένης 3

Τι είναι τα λιποδιαλυτικά προϊόντα Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται άνθιση στο εμπόριο σκευασμάτων και συμπληρωμάτων που προορίζονται για αδυνάτισμα. Τα φαρμακεία και τα καταστήματα «αθλητικών» συμπληρωμάτων έχουν προσκομίσει μεγάλα κέρδη από τις πωλήσεις των προϊόντων αυτών. Τα λιποδιαλυτικά (ή λιποδιασπαστικά ή λιποτροπικά) συμπληρώματα είναι σκευάσματα που περιέχουν διάφορες ουσίες και συστατικά, τα οποία έχουν σαν στόχο τη μεγαλύτερη κινητοποίηση του λίπους (λιπαρών οξέων) για ενεργειακούς σκοπούς και τη μείωση της εναπόθεσής του στα λιποκύτταρα. Ορισμένα από αυτά είναι εντελώς αναποτελεσματικά, άλλα επικίνδυνα για την υγεία κι ορισμένα από αυτά μπορούν να βοηθήσουν, λιγότερο ή περισσότερο, κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Ο πρώτος διαχωρισμός στον οποίο έγκεινται τα προϊόντα αυτά, είναι τα συνταγογραφούμενα σκευάσματα, που συνήθως είναι σε μορφή χαπιών, και τα μησυνταγογραφούμενα, που μπορούν να εντοπιστούν στα ράφια διαφόρων καταστημάτων. Η πρώτη περίπτωση αφορά σε φάρμακα των οποίων τα συστατικά, οι δόσεις και η διάθεση ρυθμίζονται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων 4

(FDA), ενώ οι όποιες παρενέργειες είναι ελεγχόμενες. Κατά κύριο λόγο απευθύνονται σε συγκεκριμένες καταστάσεις όπως η παθολογική παχυσαρκία. Η δεύτερη περίπτωση αντίθετα αποτελείται από συμπληρώματα, που δεν περνούν οπωσδήποτε από απαραίτητους ελέγχους ώστε να φέρουν εγκρίσεις ασφάλειας και αποτελεσματικότητας. Συχνά οι δόσεις χορήγησης είναι αυθαίρετες και μη συνετές. Οι εκστρατείες μάρκετινγκ στις περισσότερες περιπτώσεις τα προωθούν ως μια γρήγορη λύση που δεν απαιτεί κόπο για την απώλεια βάρους εκ μέρους του καταναλωτή, με συνέπεια τη δημιουργία μη ρεαλιστικών στόχων. 5

Αιτίες που οδηγούν στα λιποδιαλυτικά σκευάσματα. Για κάποιους ανθρώπους ο έλεγχος του βάρους τους, δηλαδή η διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ της ενέργειας που προσλαμβάνεται και της ενέργειας που δαπανάται, αποτελεί μια ιδιαίτερα δύσκολη υπόθεση. Πολλές φορές το άτομο, για διάφορους λόγους, δυσκολεύεται να ελέγξει το βάρος του ή αποτυγχάνει στην προσπάθεια του να το ελέγξει με αποτέλεσμα την μη φυσιολογική αύξηση και στην συνέχεια την ανάγκη για απώλεια του. Οι διαδικασίες απώλειας και διατήρησης του νέου βάρους επηρεάζονται και από ψυχολογικούς παράγοντες, οι οποίοι, τις περισσότερες φορές είτε βοηθούν είτε δυσκολεύουν τις διαδικασίες αυτές. Είναι γεγονός ότι ο κάθε άνθρωπος έχει διαφορετική προσωπικότητα, κι ο τρόπος ζωής του διαφέρει, όπως διαφέρει και η αιτία αύξησης του βάρους του (διατροφικές συνήθειες, λήψη κάποιας φαρμακευτικής αγωγής, εμπειρία συναισθηματικής διαταραχής κ.α.). Η σχέση του καθενός με το φαγητό είναι ξεχωριστή (ικανοποίηση της αίσθησης πείνας, το φαγητό ως «αγχολυτικό», ως «τρόπος ξεκούρασης», ως κάλυψη συναισθηματικών αναγκών κ.α.), όπως επίσης διαφέρει η αιτία που διατηρούσε το αυξημένο βάρος του για ένα χρονικό διάστημα καθώς και ο λόγος για τον οποίο επιθυμεί να χάσει βάρος. Πέρα από τον κοινωνικό, αισθητικό, και ψυχολογικό τομέα, η περίσσεια βάρους πλήττει και την υγεία του ατόμου, καθώς η παχυσαρκία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με δυνητικά θανατηφόρες παθήσεις. Περισσότερα από τα δύο τρίτα των παχύσαρκων ανθρώπων έχουν διάφορους παράγοντες κινδύνου για παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, όπως υψηλά επίπεδα λιπιδίων στο αίμα τους, χαμηλή «καλή» 6

χοληστερίνη, υψηλή πίεση, ινσουλινο-αντίσταση και μεγάλη περιφέρεια μέσης (όλα αυτά από κοινού θεωρούνται σημάδια του λεγόμενου «μεταβολικού συνδρόμου»). Ας μην παραβλέπεται το γεγονός πως στον χώρο του αθλητισμού συχνά απαιτείται χαμηλότερο σωματικό βάρος ή συγκεκριμένα μικρότερο ποσοστό σωματικού λίπους, προκειμένου να διεκδικηθεί κάποιος τίτλος (Bodybuilding), ή να προσεγγιστεί μια πιο επιθυμητή κατηγορία κατάταξης με γνώμονα το βάρος. Επομένως βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι διαφημίσεις, οι φανταχτερές συσκευασίες και οι «αόριστες και δυσαπόδεικτες» υποσχέσεις που συχνά (αν όχι πάντα) εμπερικλείουν που είναι ένας ύπουλος τρόπος «προσηλυτισμού» υπέρ ενός προϊόντος. Και μόνο αν ληφθούν υπ όψιν τα ποσά που σπαταλούνται για τη διαφήμιση ενός προϊόντος και το ποσοστό των εξόδων για το σκοπό αυτό που μεταπηδά στον τελικό καταναλωτή, εξάγεται αμέσως το συμπέρασμα ότι ένα διαφημιζόμενο προϊόν έχει πιο μεγάλη τελική τιμή απ αυτή που κανονικά του «αξίζει». 7

Κατηγορίες και τρόπος δράσης των λιποδιαλυτικών ουσιών. Οι συνηθέστερες ουσίες που διατίθενται σε σκευάσματα μόνες ή σε συνδυασμό είναι: Η εφεδρίνη. Προέρχεται από το κινέζικο βότανο Εφέδρα (Ma Huang) και η δράση της θεωρείται διεγερτική. Μελέτες έδειξαν πως η χρήση της για βραχυπρόθεσμο διάστημα, μικρότερο των 6 μηνών, μπορεί να επιφέρει απώλεια βάρους, ενώ ο συνδυασμός της με καφεΐνη έχει θεαματικότερα αποτελέσματα. Η εφεδρίνη δεν φαίνεται να έχει από μόνη της επίδραση στις αθλητικές επιδόσεις, αλλά σε συνδυασμό με την καφεΐνη φαίνεται πως μπορεί να τις αυξήσει 20-30%. Καθώς έχει την ιδιότητα να ενεργεί στο κεντρικό νευρικό σύστημα, η εφεδρίνη προκαλεί νευρικότητα, τρόμο και αϋπνία, ενώ η παρατεταμένη λήψη της μπορεί να επιφέρει ταχυκαρδία, υπέρταση κι έμφραγμα. Επίσης είναι εθιστική και μπορεί να προκαλέσει κατάρρευση του νευρικού συστήματος, και προβλήματα σε νεφρά, αγγεία και καρδιά. Καθώς προκαλεί αύξηση της σωματικής θερμοκρασίας, τους θερινούς μήνες τα προβλήματα εντείνονται με αποτέλεσμα να προκληθούν επεισόδια θερμοπληξίας ακόμα και θανατηφόρα. 8

Στις αρχές της δεκαετίας του 80, η Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων Αμερικής (FDA) απαγόρευσε την κυκλοφορία χαπιών που περιέχουν εφεδρίνη με καφείνη, αλλά το 1994 ένας νόμος απέσυρε τα διατροφικά συμπληρώματα από τον έλεγχο του FDA. Τελικά τον Ιούνιο του 1997, ο FDA απαίτησε τη μείωση των σκευασμάτων στις ουσίες αυτές και να αναγράφονται οι ποσότητες τους στην ετικέτα του προιόντος καθώς και οι κίνδυνοι που εγκυμονούν. Παρόλο που απαγορεύτηκαν από την Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή καθώς και την Παγκόσμια Υπηρεσία Antidoping (WADA), τα σκευάσματα εφεδρίνης εξακολουθούν να κυκλοφορούν χωρίς λογοκρισία και πολλοί είναι αυτοί που τα θεωρούν «μαγικά φίλτρα». Ψευδοεφεδρίνη: Το δεύτερο από τα δύο αλκαλοειδή της Εφέδρας (εφεδρίνη και ψευδοεφεδρίνη), είναι μια αποσυμφορητική ουσία κι έχει λιγότερο διεγερτικά αποτελέσματα στην καρδιά και στην πίεση του αίματος. Χρησιμοποιείται από θεραπευτές σε περιπτώσεις βρογχικού άσθματος, βρογχίτιδας, εμφυσήματος, επίμονο βήχα κι αναπνευστική ανεπάρκεια. Στις παρενέργειες της ψευδοεφεδρίνης περιλαμβάνονται η υπέρταση, νευρικότητα, αϋπνία, ευερεθιστότητα, δυσχέρεια της ούρησης, απώλεια της όρεξης. Αντενδείκνυται η χορήγησή της σε ασθενείς με υπέρταση. Η Παγκόσμια Υπηρεσία Αντιντόπινγ απαγόρευσε την λήψη ψευδοεφεδρίνης εντός αθλητικού συναγωνισμού, με μέγιστο όριο παρουσίας της στα ούρα τα 150mg/ml. Συνιστά 9

επίσης στους αθλητές να έχουν σταματήσει την όποια αγωγή τουλάχιστον 24 ώρες πριν τους αγώνες και πως το ελάχιστο κατώφλι συγκέντρωσης της στον οργανισμό προσεγγίζεται ακόμη και μέσα σε 6-20 ώρες θεραπευτικής αγωγής. Ucinic Acid: Εξάγεται από την λειχήνα Usnea και θεωρείται ισχυρό αντιβακτηριδιακό και τονωτικό του ανοσοποιητικού συστήματος. Χρησιμοποιείται σε σκόνες και αλοιφές για την αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων, και σε καθαρή μορφή σε κρέμες, αποσμητικά, αντηλιακά, οδοντόκρεμες και στοματικά διαλείμματα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις προστίθεται ως συντηρητικό. Το ucinic acid δεν έχει πρακτική χρήση στο bodybuilding, και η συνήθης χρήση του είναι να εξομοιώνει την φαρμακευτική ουσία 2,4 Dinitrophenol (DNP) που συναντάται και σε εντομοκτόνα. Το DNP είναι γνωστό για τον αποδεσμευτικό του ρόλο στην οξειδωτική φωσφοριλίωση. Το σώμα διαθέτει πολλή ενέργεια στην μετατροπή της ADP σε ΑΤΡ, και από την ενέργεια αυτή μόνο το 60% αξιοποείται στο έργο αυτό, καθώς η υπόλοιπη δαπανάται σε σωματική θερμότητα. Το DNP μειώνει το ποσοστό ενέργειας που ξοδεύεται σε αυτήν την διαδικασία στο 40%, αυξάνοντας τα ποσά που φεύγουν στην παραγωγή θερμότητας. Δυστυχώς η απαιτούμενη δόση που θα φέρει το παραπάνω αποτέλεσμα είναι πολύ κοντά στη «μοιραία» δόση καθώς αποδείχτηκε πως είναι ηπατοτοξική. Επιφέρει ηπατική ανεπάρκεια, οδηγεί σε πρόωρο καρκίνο του ήπατος και βλάβες από τεράστιες ποσότητες ελευθέρων ριζών. Επίσης αναφέρθηκαν: 10

Πονοκέφαλοι, Δερματικά προβλήματα, αυξημένη σωματική θερμοκρασία, αυξημένες τιμές ενζύμων, κοιλιακό άλγος κα. Αναβολικά στεροειδή: Είναι συνθετική εκδοχή της τεστοστερόνης, που προκαλεί αύξηση στο μέγεθος των ιστών και των οστών αφού προάγει την κυτταρική ανάπτυξη και διαίρεση καθώς και την πρωτεινική σύνθεση. Ανακαλύφθηκαν το 1930 και χορηγούνταν για ιατρικούς λόγους που αφορούσαν στην ανάπτυξη του σκελετού, την ανάκτηση της όρεξης, την έλευση της ήβης και την μυϊκή ανάπτυξη. Επιπλέον μειώνουν τον καταβολισμό και τον χρόνο αποκατάστασης με το να μπλοκάρουν την παραγωγή κορτιζόλης (γνωστής ως ορμόνη του στρες). Έχουν όμως πληθώρα παρενεργειών, όπως αύξηση της LDL χοληστερίνης, υπατική ανεπάρκεια, υψηλή πίεση αίματος, ανδρογενετική δράση στις γυναίκες, ακμή και τριχόπτωση. Prohormones: Ουσίες-πρόδρομοι ορμονών που λαμβάνονται εξωγενώς, αναστέλλουν την παραγωγή αυτογενούς ορμόνης (πχ τεστοστερόνης) και ο οργανισμός τις επεξεργάζεται με ένζυμα στο συκώτι όπου παράγονται ισχυρότερες ορμόνες με στεροειδή δράση. Προσφέρουν αύξηση στην μυϊκή δύναμη και όγκο. Έχουν χρησιμοποιηθεί σε θεραπεία ορμονικής αποκατάστασης σε ηλικιωμένους άνδρες. Σε νεαρότερες ηλικίες έχουν αναφερθεί όμως προβλήματα στο 11

αναπαραγωγικό σύστημα, στυτική δυσλειτουργία, συρρίκνωση εσωτερικών και εξωτερικών αδένων του γενετικού συστήματος, και άλλα. Παρόλο που δεν γίνεται απ ευθείας λήψη στεροειδών ουσιών, η λήψη τους είναι απαγορευμένη στις περισσότερες ομοσπονδίες bodybuilding και στις αθλητικές διοργανώσεις γενικότερα. Καφεΐνη: Πρόκειται για μια από τις πιο δημοφιλείς και πιο συχνά χρησιμοποιημένες διεγερτικές ουσίες στον κόσμο. Το επιτρεπτό όριο σύμφωνα με τα δεδομένα του 2004 στις αθλητικές διοργανώσεις ήταν μέχρι 12mg/ml methylxanthine στα ούρα(~ 8 ποτήρια καφέ). Λήψη από 3 έως 9 mg μια ώρα πριν από την άσκηση προσφέρουν αύξηση στις επιδόσεις και βελτίωση περισσότερο σε αθλήματα μακράς διάρκειας. Τα αποτελέσματα είναι λιγότερο αισθητά στα άτομα που συνηθίζουν τη λήψη καφέ και για αυτό συνίσταται αποχή 1-2 μέρες πριν τα αγωνίσματα. Η καφεΐνη δομικά μοιάζει με την αδενοσίνη κι έτσι μπορεί να μπλοκάρει διάφορες δράσεις της όπως λήθαργος, χαμηλοί καρδιακοί σφυγμοί, χαμηλή πίεση και θερμοκρασία. Σε μεγάλες δόσεις, μπορεί επίσης να αυξήσει το ασβέστιο στα κύτταρα και να αυξήσει την δύναμη και καρδίας και των μυών (κίνηση του ενδοκυτταρικού ασβεστίου). Επιπλέον αυξάνει το κυκλικό αδενοσινομονοφωσφορικό οξύ (camp), ορμόνης που εμπλέκεται στον έλεγχο του μεταβολισμού της γλυκόζης και της λιποδιάλυσης. Εμποδίζει επίσης τη κατάλυση της camp και με αυτόν τον τρόπο αυξάνει χρησιμοποίηση λίπους 12

(αυξημένης λιποδιάλυσης) σαν αρχική πηγή ενέργειας, φυλάγοντας τη γλυκόζη για τα μετέπειτα στάδια. Guarana: Το guarana είναι το ιερό φυτό των Ινδιάνων της Αμαζονίου που το χρησιμοποιούσαν για τροφή, φάρμακο, αλλά και σαν αναψυκτικό. Οι ινδιάνοι παρασκεύαζαν και έπιναν το guarana για να αντιμετωπίσουν τη φοβερή ζέστη, την υγρασία, τη σωματική κόπωση, τους πόνους, τον πυρετό ενώ στη Βραζιλία είναι γνωστό ως το ελιξίριο της νιότης, αφού οι κάτοικοι πιστεύουν ότι χαρίζει ψυχοσωματική ευεξία και μακροζωία. Το Guarana είναι ένα είδος καφεΐνης, που σήμερα βρίσκεται συχνά σε συμπληρώματα διατροφής και βοτάνων. Αναφέρεται ότι το Guarana περιέχει έως και 5% καφεΐνη, ενώ άλλες πηγές καφεΐνης, όπως ο καφές, το τσάι και η σοκολάτα περιέχουν περίπου 1-4%. Περιέχει τετραμεθιλξανθίν, μία ουσία παρόμοια με την καφεΐνη η οποία είναι πολύ πλούσια σε σαπωνίνες. Παρόλο που μοιάζει με την καφεΐνη το GUARANA έχει κάποια αξιοπρόσεκτα πλεονεκτήματα ειδικά στην λιποδιάλυση. Επειδή οι σπόροι guarana είναι εξαιρετικά λιπαροί ακόμα και όταν γίνουν σκόνη ή μπουν σε κάψουλα τα ενεργά συστατικά απελευθερώνονται αργά έχοντας μεγαλύτερη διάρκεια απόδοσης. Τα αποτελέσματα διέγερσης από το Guarana δεν είναι τα ίδια όπως με την καφεΐνη η οποία ενεργεί γρήγορα αλλά πέφτει ακόμα πιο γρήγορα. Αντιθέτως η ενέργεια του guarana διαρκεί πολύ περισσότερο έχοντας σαν αποτέλεσμα 13

την μείωση της όρεξης. Επιπλέον το guarana περιέχει θεοβρωμίνη μία ουσία που υπάρχει στη σοκολάτα και θεωρείται άριστο αντιοξειδωτικό. Πράσινο τσάι: Θεωρείται πως συμβάλει στην αύξηση του μεταβολισμού χάρη στις κατεχίνες που περιέχει. Οι κατεχίνες είναι μία ομάδα εξαιρετικά δραστικών ενώσεων οι οποίες ανήκουν στην οικογένεια των φλαβονοειδών. Η κύρια διατροφική πηγή κατεχινών είναι το τσάι, καθώς οι κατεχίνες απαντώνται φυσικά στα φύλλα του. Ένα φλιτζάνι πράσινου τσαγιού (200ml) περιέχει περιέχει περίπου 90 mg κατεχινών αν και σήμερα μπορεί κανείς να βρει πράσινο τσάι πλούσιο σε κατεχίνες, το οποίο περιέχει 230 mg κατεχινών ανά φλιτζάνι (200 ml). Οι ευεργετικές για την υγεία επιπτώσεις των κατεχινών του τσαγιού φαίνεται ότι επιτυγχάνονται με τους εξής τρόπους: προστασία της καρδιάς και των αγγείων και προστασία των λιποπρωτεϊνών από υπεροξείδωση ρύθμιση του λιπιδαιμικού προφίλ ενίσχυση των αντιοξειδωτικών αμυντικών μηχανισμών του σώματος, ιδιαίτερα των βιταμινών E και C αντιφλεγμονώδης και νευροπροστατευτική δράση κατά της εγκεφαλικής ισχαιμίας διέγερση της θερμογένεσης, της οξείδωσης του λίπους και των καύσεων (παραγωγή ενέργειας). βελτίωση της ευαισθησίας (ανταπόκρισης) στην ινσουλίνη 14

Μελέτες σε ανθρώπους επιβεβαιώνουν ότι οι θερμογενετικές ιδιότητες του τσαγιού και η ικανότητα του να διεγείρει τις καύσεις και την οξείδωση του λίπους οφείλονται όχι μόνον στην περιεχόμενη καφεΐνη αλλά, κυρίως, στις κατεχίνες. Στα υπέρβαρα άτομα που μελετήθηκαν και τα οποία κατανάλωναν καθημερινά εκχύλισμα πράσινου τσαγιού πλούσιου σε κατεχίνες, το σωματικό βάρος και η περίμετρος της μέσης μειώθηκαν κατά περίπου 5%. Ο σχετικός μηχανισμός συνίσταται στην αύξηση της θερμογένεσης και την αναστολή της παγκρεατικής γαστρικής λιπάσης. Η κατανάλωση πράσινου τσαγιού επιτυγχάνει επίσης να περιορίσει το βάρος που πιθανόν επανακτά κανείς μετά το τέλος μιας δίαιτας. L-Καρνιτίνη: Η L-Καρνιτίνη είναι ένα αμινοξύ με ισχυρή λιποδιαλυτική δράση το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στη χρησιμοποίηση του υποστρώματος των λιπιδίων. Βοηθά στη μεταφορά των λιπαρών οξέων από τις λιποαποθήκες στα μιτοχόνδρια, στη μεταφορά των αμινοξέων στα μυϊκά κύτταρα, στην αύξηση της αντοχής και στη μυϊκή αποκατάσταση. Η λήψη της πρέπει να είναι διακοπτόμενη και περιοδική και να μην υπερβαίνει τον ένα μήνα τη φορά. Αντενδεικνύεται σε περιπτώσεις υπερκατανάλωσης κρέατος (βασική πηγή καρνιτίνης). Η χορήγηση συμπληρωματικής καρνιτίνης στα πλαίσια ενός σωστού προγράμματος διατροφής και του κατάλληλου προγράμματος προπόνησης, μπορεί να βοηθήσει στη μεγαλύτερη κατανάλωση λίπους κατά τις αερόβιες προσπάθειες, στην αύξηση της αντοχής και στη μείωση του απαιτούμενου χρόνου ανάνηψης. 15

Η χρήση καρνιτίνης της μορφής L- θεωρείται γενικά ασφαλής στις συνήθεις ποσότητες και με το συνήθη τρόπο χρήσης (ως 1000 mg την ημέρα, διαιρεμένο σε δύο δόσεις και λαμβανόμενη πάντα με άδειο στομάχι) γιατί η τυχόν περίσσεια ποσότητα καρνιτίνης αποβάλλεται με τα ούρα CLA Τα τελευταία χρόνια το CLA (Conjugates Linoleic Acid = Συζευγμένο Λινολεϊκό οξύ) μελετάται από πλήθος εργαστηρίων με έμφαση στην επίδρασή του στη σύσταση του σώματος. Πιο συγκεκριμένα, «έχει υποτεθεί ότι η συμπληρωματική χορήγηση CLA μπορεί να συμβάλει στη μείωση του λιπώδους ιστού και στην αύξηση της άλιπης μάζας σώματος» υποδεικνύουν μελετητές. «Η μέση δίαιτα ενός Ευρωπαίου περιέχει περίπου 150-200mg CLA ημερησίως, ενώ μια δίαιτα πλούσια σε κόκκινο κρέας και γαλακτοκομικά υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος μπορεί να οδηγήσει σε πρόσληψη 650-750mg CLA. Αντιθέτως, τα συμπληρώματα CLA, με σκοπό τη μείωση του λιπώδους ιστού και τη μείωση του σωματικού βάρους, προτείνουν πρόσληψη 3-4g CLA ημερησίως» συνεχίζει ο ειδικός. Λεκιθίνη περιέχει μεγάλες ποσότητες των βιταμινών ινοσιτόλη και χολίνη που θεωρούνται απαραίτητες για το μεταβολισμό του λίπους. Αυτό όμως απέχει πολύ από το να πιστεύουμε ότι η λεκιθίνη «αδυνατίζει». Η λεκιθίνη μπορεί να βοηθήσει στην 16

«ρευστοποίηση» του λίπους και στην αύξηση της διούρησης. Σε μεγάλες δόσεις αυξάνει τη θερμιδική πρόσληψη (45 θερμίδες ανά κουταλάκι), ενώ η χρόνια λήψη της έχει κατηγορηθεί ότι μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Συνένζυμο Q10: Είναι υπεύθυνο για μία σειρά βιοχημικών αντιδράσεων που γίνονται για την καύση του λίπους και οι οποίες είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν χωρίς την παρουσία του. Η συμπληρωματική του χρήση μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά όταν υπάρχει έλλειψή του, όμως σε περίπτωση κατάχρησης και υπέρβασης της συνιστώμενης δοσολογίας για μεγάλο χρονικό διάστημα μπορεί να προκαλέσει καρδιαγγειακά προβλήματα. Διουρητικά: Πρόκειται για ουσίες που προκαλούν την αφαίρεση υγρών από το σώμα μέσω της διούρησης. Χρησιμοποιούνται φαρμακευτικά από ανθρώπους που πάσχουν από οίδημα ώστε να καταπολεμήσουν την κατακράτηση ύδατος, από τους υπερτασικούς ή πάσχοντες άλλων καρδιακών παθήσεων. Η αποβολή των υγρών επίσης βοηθά στην μείωση των επιπέδων νατρίου. Επίσης διουρητική δράση έχουν ορισμένα βότανα και τρόφιμα, όπως τα κράνμπρερυ και ο χυμός τους, το καρπούζι, ο καφές και άλλα καφεϊνούχα ροφήματα, το μυλόξυδο και άλλα. 17

Ορισμένα άτομα χρησιμοποιούν τα φάρμακα αυτά θέλοντας να επιτύχουν απώλεια βάρους, όταν η περίσσεια των κιλών είναι μεγάλη και επιθυμούν να τα χάσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτός ο τρόπος χρήσης δεν είναι ενδεδειγμένος για απώλεια λίπους, γιατί δυνατή είναι μόνο η απώλεια υγρών και η όποια αλλαγή στο βάρος είναι προσωρινή. Η κατάχρηση των διουρητικών μπορεί να επιφέρει αφυδάτωση, σοβαρή διαταραχή στα επίπεδα καλίου και μείωση του όγκου του αίματος. 18

Υπό ποιες προϋποθέσεις χρησιμοποιούνται; Ο πρώτος και κύριος κανόνας που διέπει τη λήψη οποιουδήποτε συμπληρώματος διατροφής, είναι πως δε μπορεί να αποτελέσει υποκατάστατο μιας ισορροπημένης διατροφής και τρόπου ζωής. Επίσης απαραίτητη προϋπόθεση είναι η μη ύπαρξη κάποιας ψυχιατρικής νόσου. Η τήρηση των ενδεδειγμένων δοσολογιών είναι θέμα ύψιστης σημασίας. Φυσικά δε θα πρέπει να χορηγούνται σε ανήλικους, εγκύους και θηλάζουσες και σε άτομα ειδικών ομάδων. Η λήψη λιποδιαλυτικών σκευασμάτων από άτομο με οποιοδήποτε ιστορικό υπέρτασης, καρδιοπάθειας ή εμφράγματος, καθώς και κληρονομική προδιάθεση για τις καταστάσεις αυτές, επαυξάνει τον κίνδυνο για την εκδήλωσή τους. Προαπαιτούμενο επίσης για να προβεί κανείς σε λήψη λιποδιαλυτικών σκευασμάτων είναι το να ακολουθεί σωστή, «ισορροπημένη» και σχετικά υποθερμιδική διατροφή με μικρά και συχνά γεύματα. Για μέγιστη ασφάλεια και αποτελεσματικότητα συστήνεται εξειδικευμένη προπόνηση με έμφαση στις αερόβιες δραστηριότητες, κατάλληλη επιλογή προϊόντος και, κυρίως, σωστή κι εξατομικευμένη λήψη μέσα στα όρια της δοσολογίας που συνιστά ο κατασκευαστής. Οπωσδήποτε θα πρέπει να υπάρχει συμβουλή από τον ιατρό και κατά προτίμηση παρακολούθηση από διαιτολόγο ώστε να αποκλειστεί η οποιαδήποτε ευαισθησία στις ουσίες που περιέχει το συμπλήρωμα ή τυχόν προβλήματα στο νευρικό σύστημα, στο στομάχι, τα νεφρά ή στην καρδιά. Τα 19

προϊόντα που περιέχουν εφεδρίνη, καφεΐνη, μα-χουάνγκ, DHEA, ασπιρίνη και διουρητικά βότανα μπορούν να αποδειχτούν εξαιρετικά επικίνδυνα. Η εφεδρίνη και η ψευδοεφεδρίνη είναι απαγορευμένες ουσίες και συγκαταλέγονται στις ουσίες ντόπινγκ (όπως και η καφεΐνη όταν ξεπερνά κάποια όρια). Σε κάθε περίπτωση, προτού καταφύγει κανείς σε αγορά κάποιου συμπληρώματος πρέπει να βεβαιωθεί ότι : -Του είναι απόλυτα απαραίτητο (πολλά ζητήματα μπορούν, ίσως να ρυθμιστούν με μικρές αλλαγές στη διατροφή). -Δεν περιέχει απαγορευμένες ουσίες ή/και συντηρητικά. -Είναι προϊόν γνωστής εταιρίας κατασκευής συμπληρωμάτων. -Περιέχει στην ετικέτα του ή σε συνοδευτικό έντυπο πλήρη ανάλυση των συστατικών του και του τρόπου χρήσης του (δοσολογία). -Έχει υψηλό συντελεστή αποδοτικότητας σε σχέση με το κόστος του. Επιπρόσθετα σε κάθε περίπτωση πρέπει να ελέγχονται 7 βασικές πα ραμετροι για κάθε συμπλήρωμα, δηλαδή: -Σύνθεση -Αντενδείξεις -Προφυλάξεις -Παρενέργειες -Δοσολογία -Μορφή Για την ελαχιστοποίηση των πιθανοτήτων παρενεργειών, συστήνεται να μη λαμβάνονται σε καμία περίπτωση πάνω από 2-3 διαφορετικές μάρκες ή διαφορετικά συμπληρώματα γιατί ενδέχεται να έχουν ανταγωνιστική ή/και συνεργητική δράση. 20

Διαφορετικά σκευάσματα της ίδιας συμπληρωματικής ουσίας, βιταμίνης κτλ. ενδέχεται να προκαλούν προβλήματα απορρόφησης ή δυσανεξίας. Καλό επίσης είναι να λαμβάνονται οι κατά το δυνατόν μικρότερες δόσεις από το προϊόν που έχει επιλεγεί. Να ακολουθούνται πάντα οι οδηγίες του προς αποφυγή πρόκλησης πιθανών ανεπιθύμητων παρενεργειών. Προσοχή πάντα απαιτείται τόσο την ημερομηνία λήξης του συμπληρώματος, όσο και το χρονικό διάστημα που έχει περάσει από τον καιρό που ανοίχτηκε. Συμπληρώματα που δεν είναι συσκευασμένα σε κενό αέρος κι εκτίθενται στη ζέστη, στον αέρα και στο ήλιο έχουν μικρή διάρκεια ζωής από την ώρα που θα ανοιχτούν. 21

Βοηθούν πράγματι στη μείωση λίπους; Τα συμπληρώματα που περιέχουν φαρμακευτικές ουσίες έχουν άμεση επίδραση στη μείωση του σωματικού λίπους αλλά το «κόστος» των παρενεργειών τους είναι μεγαλύτερο από την τυχόν ωφέλεια τους. Αντίθετα τα απλά λιποδιαλυτικά συμπληρώματα που περιέχουν γνωστές και μη θεωρούμενες φαρμακευτικές ουσίες (βιταμίνες, αμινοξέα, κλπ) βοηθούν μόνον με την προϋπόθεση ότι ο οργανισμός έχει αυξημένες ανάγκες ή «έλλειψη» αυτών των στοιχείων που βοηθούν στο μεταβολισμό του λίπους. Για να «δράσουν» χρειάζεται σωστή διατροφή και κατάλληλη προπόνηση. Επομένως η δράση τους είναι συνεργική ή επικουρική. Κι ενώ στόχος όλων των σκευασμάτων είναι η μεγαλύτερη κινητοποίηση του λίπους (λιπαρών οξέων) για ενεργειακούς σκοπούς και τη μείωση της εναπόθεσής του στα λιποκύτταρα, πολλά από αυτά είναι εντελώς αναποτελεσματικά, κάποια άλλα επικίνδυνα για την υγεία, κι ορισμένα από αυτά μπορούν να βοηθήσουν, λιγότερο ή περισσότερο, κάτω από προϋποθέσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως αν δεν λαμβάνονται σε συνδυασμό με ισορροπημένη ελαφρά υποθερμιδική δίαιτα και σωματική άσκηση, ή αν οι απαραίτητοι αυτοί παράγοντες παύσουν να υφίστανται στη συνέχεια, το αποτέλεσμα στη μείωση βάρους που τυχόν επέφερε η λήψη των σκευασμάτων είναι πολύ πιθανό να αναστραφεί (παροδικότητα). 22

Από εκτιμήσεις του FDA στην αμερικανική αγορά προκύπτει πως είναι διαθέσιμα περισσότερα από 29.000 διαφορετικά συμπληρώματα διατροφής, ενώ οι Αμερικανοί ξοδεύουν σχεδόν 700 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για την αγορά τους. Σύμφωνα με νομοθεσία του 1994, οι κατασκευαστές συμπληρωμάτων διατροφής δεν είναι υποχρεωμένοι να αποδείξουν ότι τα συμπληρώματα είναι ασφαλή, προτού αυτά κυκλοφορήσουν στην αγορά, ενώ για να αποσυρθεί ένα τέτοιο προϊόν από την αγορά θα πρέπει το FDA να αποδείξει ότι δεν είναι ασφαλές. Επιπρόσθετα αντίστοιχα με την ασφάλεια, έτσι και η αποτελεσματικότητα είναι κάτι για το οποίο δεν υπάρχει κάποια υποχρέωση εγγύησης απέναντι στον καταναλωτή. 23

Παρενέργειες Ένα συμπλήρωμα μπορεί να προκαλεί ή να μην προκαλεί ανεπιθύμητες ενέργειες (παρενέργειες). Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που τυχόν προκαλεί διακρίνονται σε ήπιες ή ελαφρές («επουσιώδεις») και σε σοβαρές («ουσιώδεις»). Αυτή η διάκριση γίνεται με βάση τις ανεπιθύμητες ενέργειες πάνω στη δομή ή/και στη λειτουργία διαφόρων οργάνων, τη χρονική τους διάρκεια και την τυχόν καταλειπόμενη χρόνια βλάβη. Σοβαρές θεωρούνται όλες όσες προκαλούν δυσλειτουργία οργάνων ή παροδική ανωμαλία που μπορεί να αφήσει υπολείμματα στον οργανισμό (όπως π.χ. η χρήση μεγάλων ποσοτήτων ιωδίου πάνω στο θυρεοειδή) ή η λήψη υπερποσοτήτων λιποδιαλυτών βιταμινών που οδηγούν σε υπερβιταμινώσεις και βλάβες ζωτικών οργάνων. Ελαφρές ή ήπιες θεωρούνται αυτές που προκαλούν παροδικές διαταραχές χωρίς σημαντικές ενοχλήσεις κι άμεσες ή απώτερες επιπτώσεις κι υπολείμματα, όπως είναι η λήψη υδατοδιαλυτών βιταμινών που, για τους περισσότερους, έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της συχνότητας ούρησης κι αποβολής τους από τα νεφρά. Δυστυχώς για την εκδήλωση παρενεργειών, δεν χρειάζεται να γίνεται χρόνια λήψη ενός σκευάσματος. Σημειώθηκαν περιπτώσεις κατά τις οποίες άνθρωποι εμφάνισαν επικίνδυνα για τη ζωή τους συμπτώματα μόλις μία με δύο βδομάδες χρήσης του προϊόντος. Ενδεικτικά, ο FDA συνέδεσε με την εφέδρα 80 θανάτους και 800 περιστατικά δυσμενών συμπτωμάτων από τη λήψη της. Το σύστημα υγείας στον Καναδά ανακοίνωσε απόσυρση 24

των σκευασμάτων εφεδρίνης, όσων συνοδεύονται με ισχυρισμούς για καταστολή της όρεξης και αυτών που υπόσχονται αύξηση του μεταβολικού ρυθμού, λόγω των κινδύνων που ενέχουν. Η ενδεχόμενη τοξικότητα των συμπληρωμάτων εξαρτάται επίσης από : 1.Τη δοσολογία. 2.Τη χρονική διάρκεια πρόσληψης της αυξημένης ποσότητας. 3.Τις ιδιαίτερες χημικές ιδιότητες των συμπληρωματικών ουσιών. 4.Το σωματικό βάρος του ατόμου. 5.Την ηλικία. 6.Τη λειτουργική κατάσταση του οργανισμού. 7.Την ατομικότητα. 8.Την ποσότητα λήψης σε σχέση με το σωματικό βάρος. 25

Επίλογος συμβουλές για απώλεια βάρους Με ή χωρίς χρήση λιποδιαλυτικών σκευασμάτων, ένα υπέρβαρο έως παχύσαρκο άτομο είναι αναγκαίο να μεταβάλει τις διατροφικές του συνήθειες και τον γενικότερο τρόπο ζωής, προκειμένου να χάσει αποτελεσματικά βάρος και να το διατηρήσει στα νέα χαμηλότερα επίπεδα. Λαμβάνοντας ένα αμφίβολο σκεύασμα για μεγιστοποίηση της προσπάθειας, μπορεί να σημειωθεί σημαντικότερη πρόοδος, ενέχοντας όμως σοβαρούς πιθανούς κινδύνους για την υγεία του ιδιαίτερα δε αν γίνει μακροπρόθεσμη λήψη. Απαραίτητη κρίνεται η επίβλεψη από ιατρό/διατροφολόγο τόσο για την εξασφάλιση της ασφάλειας του ενδιαφερόμενου, όσο για να στηριχτεί εμπεριστατωμένα η προσπάθεια για την απώλεια του βάρους. Ακολουθούν ορισμένες συμβουλές-κατευθυντήριες γραμμές, για την απώλεια βάρους και διαφύλαξη της υγείας. Καθημερινή άσκηση Κάποιος που καθημερινά γυμνάζεται, έστω και 30 λεπτά, ωφελεί μέγιστα τον οργανισμό του σε ποικίλους τομείς της υγείας, ενώ ταυτόχρονα θέτει τις βάσεις για τη διατήρηση ενός επιθυμητού σωματικού βάρους. Τακτά και συχνά γεύματα Ένα ημερήσιο σιτηρέσιο με θερμιδική απόδοση 2.000 θερμίδων για παράδειγμα, είτε χωριστεί σε 3 είτε σε 5-6 26

γεύματα, αποδίδει τις ίδιες θερμίδες. Όταν όμως υπάρχει καταμερισμός σε 5-6 μικρότερα γεύματα καθημερινά (π.χ. πρωινό, δεκατιανό, μεσημεριανό, απογευματινό, βραδινό) τότε υπάρχουν μικρές (και όχι μεγάλες) διαβαθμίσεις στα επίπεδα του σακχάρου του οργανισμού και κυρίως της ινσουλίνης, πράγμα σημαντικό για τη μεταβολική μας πορεία και τις αυξημένες καύσεις. Ποτέ παράληψη του πρωινού Αναμφίβολα αποτελεί το σημαντικότερο γεύμα της ημέρας, καθώς ενεργοποιεί το βασικό μεταβολικό ρυθμό, και αναπληρώνει τα χαμηλά επίπεδα γλυκόζης στο αίμα μετά από την πολύωρη αποχή από το φαγητό λόγω νυχτερινής κατάκλισης. Προσφέρει αίσθημα κορεσμού που βοηθά στην πιο συγκρατημένη μετέπειτα πρόσληψη θερμίδων στο υπόλοιπο της ημέρας. Προσοχή στα τρόφιμα που διαφημίζονται ως άπαχα Άπαχο τρόφιμο δεν σημαίνει τρόφιμο χωρίς θερμιδική απόδοση. Πολλά άπαχα προϊόντα εμπεριέχουν μεγάλη ποσότητα απλών σακχάρων προκειμένου να κερδίσουν τη χαμένη τους γεύση. Αυτό τους προσδίδει άμεσα θερμιδικό περιεχόμενο, που όμως συχνά είναι λιγότερο επιβαρυντικό από το αν το προϊόν εμπεριείχε λίπος. Όχι στην πρόσληψη υγρών θερμίδων Με την κατανάλωση αλκοόλ και αναψυκτικών προσλαμβάνονται πολλές θερμίδες που δε συνοδεύονται από 27

διατροφική αξία, ενώ είναι επίσης εύκολο να χαθεί το μέτρο αφού δεν επιφέρουν κορεσμό. Επίσης προτιμότερα των χυμών είναι ολόκληρα τα φρούτα, που περιέχουν τις φυτικές τους ίνες, για μεγαλύτερη αίσθηση πληρότητας. Προσοχή στις εξαντλητικές δίαιτες Όταν τίθενται μη ρεαλιστικοί στόχοι ως προς το μέγεθος της απώλειας βάρους και πόσο σύντομα θα επιτευχτεί αυτό, έχουμε σαν αποτέλεσμα την μείωση της άλιπης μάζας (μύες, υγρά), και την εξασθένηση του οργανισμού. Επιπρόσθετα, η μείωση του μυικού ιστόυ, «ρίχνει» τις καύσεις του μεταβολισμού, με αποτέλεσμα την γρήγορη ανάκτηση των χαμένων κιλών αφού το λίπος πλέον αποθηκεύεται ταχύτερα (φαινόμενο «γιο-γιο»). Επαρκής ύπνος: Ο ύπνος αποτελεί ρυθμιστή ορισμένων ορμονών που θεωρούνται κρίσιμες για τον μεταβολισμό των λιπαρών οξέων που προσλαμβάνονται με τη διατροφή. Συγκεκριμένα προάγει την επαρκή έκκριση της λεπτίνης, ορμόνης που καταστέλλει την επιθυμία για φαγητό και κινητοποιεί το μεταβολισμό των αποθεμάτων λίπους ώστε να αποτελέσουν πηγή ενέργειας. Αντίθετα ο οργανισμός σε κατάσταση εξάντλησης, παράγει ανεπαρκείς ποσότητες λεπτίνης, και περισσότερες γρελίνης που προωθεί την αποθήκευση λίπους στον οργανισμό, και αυξημένη όρεξη. Συστήνονται λοιπόν 7-8 ώρες αδιάκοπου νυχτερινού ύπνου για την εξισορρόπηση των ορμονών αυτών. 28