ΤΜΗΜΑ ΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΓΙΑ ΣΤΕΛΕΧΗ

ΤΜΗΜΑ ΙΕΘΝΩΝ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΣΠΟΥ ΕΣ ΓΙΑ ΣΤΕΛΕΧΗ Μάθηµα: ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ Ε.Ε. ιδάσκων: Σαράντης Καλυβίτης 2η ενότητα: H ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ Ε.Ε. ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΙΑΦΑΝΕΙΕΣ Ιανούαριος 2007 1

Ο Ρόλος της Γνώσης: Μερικές γενικές παρατηρήσεις Εργασία και Κεφάλαιο παράγοντες οικονοµικής ανάπτυξης και µεγέθυνσης (Solow, 1956, Barro & Sala-i-Martin, 1995, Romer, 1996) Γνώση: τρίτος θεµελιώδης παράγοντας παραγωγικής διαδικασίας (Romer, 1986, 1990, Lucas, 1988) Εµπειρικά δεδοµένα: Το προϊόν και η απασχόληση αυξάνονται ταχύτερα στις βιοµηχανίες υψηλής τεχνολογίας Περισσότερο από το 50% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος στις κύριες χώρες του ΟΟΣΑ βασίζεται στη γνώση Ανεργία για άτοµα µε χαµηλότερη µόρφωσης 10.5%, ενώ µε πανεπιστηµιακή 3.8% 2

Η θετική επίδραση της τεχνολογικής προόδου (Tondl, ch. 7) Συσσώρευση φυσικού κεφαλαίου (Solow, 1960; Romer, 1986) Καινοτοµική δραστηριότητα (Romer, 1990; Grossman/Helpman, 1991; Aghion/Howitt, 1992) Προσαρµογή στις νέες τεχνολογίες του εξωτερικού (Abramowitz 1989; Acemoglu/Zilibotti, 1999) Ανθρώπινο κεφάλαιο (Lucas, 1988) Το µέγεθος της οικονοµίας, του πληθυσµού, αλλά και της αγοράς λόγω της αύξησης των κερδών, είναι σηµαντικοί παράγοντες για την προώθηση της τεχνολογικής προόδου 3

Καινοτοµία - Γνώση Καινοτοµία: η χρήση νέας γνώσης για τη δηµιουργία νέων ή/και βελτιωµένων προϊόντων, υπηρεσιών, τεχνολογίας παραγωγής, διοικητικής διαδικασίας, οργανωτικής δοµής. Τι διαµορφώνει το επίπεδο καινοτοµίας στο µακροοικονοµικό πλαίσιο µιας οικονοµίας; οι επενδύσεις σε έρευνα (βασική και εφαρµοσµένη), κρατικές πολιτικές υποστήριξηςχρηµατοδότησης της έρευνας, φορολόγηση κεφαλαίων σε Ε&Α σηµαντική η συνεισφορά των δηµόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων η διαθεσιµότητα κεφαλαίων υψηλού επιχειρηµατικού κινδύνου (venture capital) µόνο ένα µικρό ποσοστό καινοτοµικών προσπαθειών έχει επιτυχή αποτελέσµατα το µέγεθος και η ποιότητα του εξειδικευµένου ανθρώπινου δυναµικού, το επίπεδο της εκπαίδευσης σε τεχνολογία, οργάνωση κλπ. η υποδοµή σε τεχνολογίες πληροφόρησης και επικοινωνίας (ICT) το θεσµικό πλαίσιο (προστασία πνευµατικών δικαιωµάτων, οργάνωση αγοράς κλπ) έκθεση στο διεθνή ανταγωνισµό και η ικανότητα προσέλκυσης επενδύσεων εγχώρια ζήτηση για καινοτοµικά προϊόντα 4

Μέσο επίπεδο clusters Άλλα επίπεδα διαµόρφωσης καινοτοµίας ιαθεσιµότητα και ποιότητα εισροών: ανθρώπινο κεφάλαιο, έρευνα, σύστηµα µεταφοράς γνώσης Ύπαρξη σχετιζόµενων κλάδων, ύπαρξη δικτύων Υγιές ανταγωνιστικό πλαίσιο Σύνδεσµοι έρευνας µε παραγωγή Μίκρο επίπεδο επιχείρηση Ύπαρξη και αξιοποίηση πνευµατικού κεφαλαίου Ε&Α, ύπαρξη τµήµατος Ε&Α Στρατηγικές συµµαχίες δικτύωση επιχειρήσεων Πρόσβαση σε χρηµατοδοτικά κεφάλαια 5

4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 0,6 απάνες για Ε&Α (%ΑΕΠ) στην ΕΕ (2003) 4,3 3,4 2,5 2,5 2,2 2,2 2,2 1,9 1,9 1,7 0,9 1 1,1 1,2 1,9 2 ΕΕ15 6 Πoρτογαλία Ισπανία Ιταλία Ιρλανδία Λουξεµβούργο Ολλανδία ΗΒ Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερµανία ανία Φινλανδία Σουηδία ΕΕ25 Πηγή: Eurostat, ΥΠΑΝ (2005). Ελλάδα

Ευρωπαϊκός Πίνακας για την Καινοτοµία Οι ΗΠΑ προηγούνται της ΕΕ σε επτά από τους δέκα συγκρίσιµους δείκτες ενώ η Ιαπωνία προηγείται της ΕΕ σε οκτώ Προβάδισµα ΗΠΑ ιπλώµατα ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας USPTO 640% % προστιθέµενης αξίας στη βιοµηχανία υψηλής τεχνολογίας 155% ιπλώµατα ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας EPO/πληθυσµό 78% % πληθυσµού σε ηλικία εργασίας µε τριτοβάθµια εκπαίδευση 72% 7

Πληθυσµός µε τριτοβάθµια εκπαίδευση (% 25-64 ετών) Αιτήσεις για ιπλώµατα Ευρεσιτεχνίας Υψηλής Τεχνολογίας ΕPO 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 ηµόσιες απάνες για Ε&Α (% ΑΕΠ) Επιχειρηµατικές απάνες για Ε&Α (% ΑΕΠ) 8 FIN S UK B DK NL DK E FIN IR L EL A IR P EU US J LT EE CY BG LV SI HU PL CZ SK RO MT 1,2 3 1 2,5 0,8 2 0,6 1,5 0,4 1 0,2 0,5 0 0 S FIN D B F DK UK A NL IRL I E EL P EU USA J SI CZ SK HU RO PL LV EE BG LT CY S FIN DK NL D UK F B A IRL L I E EL P EU USA J MT CZ LT SI HU SK BG PL RO FIN S NL F DK D UK A P B I EL E IRL EU USA J SI CZ LT EE PL HU BG LV SK CY RO

Γιατί χρειάζεται πολιτική για την Ε&Α; (ή γιατί δεν αφήνεται η αγορά να καθορίσει το επιθυµητό επίπεδο Ε&Α;) Υπάρχουν τριών ειδών οικονοµικά προβλήµατα, τα οποία συνιστούν την κρατική επέµβαση στη διάθεση των πόρων για Ε&Α (Arrow, 1972): - αβεβαιότητα (uncertainty) το αποτέλεσµα της διάθεσης πόρων για Ε&Α είναι συχνά εξαιρετικά αβέβαιο, ενώ υπάρχει και ο κίνδυνος διάχυσης των αποτελεσµάτων οι επιχειρήσεις συχνά διστάζουν να προβούν στις αναγκαίες επενδύσεις, οι οποίες αποφέρουν κέρδη µόνο σε µακροχρόνιο ορίζοντα - µη διαιρεσιµότητα των αγαθών (indivisibility) η κλίµακα παραγωγής για Ε&Α είναι συχνά πολύ µεγάλη (πχ πρόγραµµα έρευνας για την υγεία στο δηµόσιο ή ιδιωτικό τοµέα) και απαιτείται η αποτύπωση της ζήτησης και η εξασφάλιση της πληρωµής σε κρατικό επίπεδο µεµονωµένα άτοµα ή επιχειρήσεις θα επιλέξουν να µην καταβάλλουν το κόστος (free rider) - µη δυνατότητα εξασφάλισης ιδιοκτησίας (inappropriability) τα αποτελέσµατα της Ε&Α συχνά αφορούν ιδέες, εφευρέσεις κλπ, για τις οποίες είναι δυσχερής η εξασφάλιση της εκµετάλλευσης από τον παραγωγό τους εκλείπουν τα κίνητρα για την παραγωγή τους 9

και µερικά ανοιχτά ερωτήµατα που προκύπτουν από την εµπειρική παρατήρηση Γιατί ορισµένες χώρες παρουσιάζουν συστηµατικά καλύτερες συγκριτικές επιδόσεις σε ανακάλυψη καινοτοµιών; Γιατί ενώ η τεχνολογική πρόοδος δεν περιορίζεται από σύνορα και βρίσκεται διασπαρµένη, η ένταση της παραγωγής καινοτοµίας εστιάζεται σε ένα µικρό αριθµό χωρών; Ποιοι παράγοντες βρίσκονται πίσω από τη θετική επίδραση της καινοτοµίας στην ανάπτυξη και την οικονοµική µεγέθυνση; Πώς πρέπει να σχεδιάζονται οι πολιτικές για την Ε&Α σε εθνικό, αλλά και υπερ-εθνικό (πχ Ε.Ε.) επίπεδο; 10

Το Ανθρώπινο Κεφάλαιο ως Πηγή Ενδογενούς Ανάπτυξης ιαχωρισµός Φυσικού Κεφαλαίου και Ανθρώπινου Κεφαλαίου: Συνάρτηση Παργωγής Cobb-Douglas Υ = Α Κ α Η 1-α Το προϊόν δαπανάται στην κατανάλωση ή σε επενδύσεις φυσικού ή/και ανθρώπινου κεφαλαίου: Υ = Α Κ α Η 1-α = C + I K + I H Η µεταβολή στο απόθεµα κεφαλαίου είναι (κοινός ρυθµός απόσβεσης): Κ t+1 K t = I K δκ Η t+1 Η t = I Η δη 11

Στην ισορροπία, το οριακό προϊόν του φυσικού κεφαλαίου πρέπει να ισούται µε το οριακό προϊόν του ανθρώπινου κεφαλαίου: Αα (Κ/Η) -(1-α) δ = Α(1-α) (Κ/Η) α δ ο λόγος φυσικού προς ανθρώπινο κεφάλαιο είναι: K H a = 1 a διαφορετικές συναρτήσεις παραγωγής για φυσικό κεφάλαιο και ανθρώπινο κεφάλαιο πιο πολύπλοκο υπόδειγµα (Barro and Sala-i-Martin 1995; Rebelo 1991) 12

Η Τεχνολογική Πρόοδος ως Πηγή Ενδογενούς Ανάπτυξης Πώς καθορίζεται η τεχνολογική πρόοδος; Solow: η τεχνολογική πρόοδος είναι εξωγενής (το τµήµα της µεγέθυνσης που δεν µπορεί να αποδοθεί στις παραγωγικές εισροές κεφάλαιο, εργασία-, πρέπει να αποδοθεί στην εξωγενή τεχνολογική πρόοδο.) κάτι τέτοιο ίσως ίσχυε στο παρελθόν, οπότε η τεχνολογική πρόοδος ήταν αποτέλεσµα ατοµικών πρωτοβουλιών και οι ανακαλύψεις προέκυπταν µε τυχαίο (µη-συστηµατικό) ρυθµό. Σήµερα όµως, η τεχνολογική πρόοδος είναι αποτέλεσµα οργανωµένης κοινωνικής προσπάθειας και προκύπτει σχεδόν αποκλειστικά µετά από διάθεση αντίστοιχων οικονοµικών πόρων: κυρίως, µέσω της δαπάνης για Ε&Α (R&D) των επιχειρήσεων. Ορισµένα στοιχεία (Blanchard, 2000): - οι πέντε πλουσιότερες χώρες δαπανούν 2-3% του ΑΕΠ για Ε&Α - περίπου 75% των επιστηµόνων στις ΗΠΑ (που ανέρχονται σε 1 εκατ.) απασχολούνται σε επιχειρήσεις - η δαπάνη των επιχειρήσεων για Ε&Α ανέρχεται σε 20% της ακαθάριστης επένδυσης και 60% της καθαρής επένδυσης οι επιχειρήσεις επενδύουν µεγάλα ποσά σε Ε&Α. Γιατί; 13

Κίνητρο της επιχείρησης: µεγιστοποίηση του (ιδιωτικού) κέρδους η επιχείρηση επενδύει σε Ε&Α, ώστε να µεγιστοποιήσει την πιθανότητα να ανακαλύψει ένα νέο προϊόν και να επωφεληθεί από τη διάθεσή του στην αγορά. ιαφορά µεταξύ επένδυσης σε φυσικό κεφάλαιο και επένδυσης σε Ε&Α: Η επένδυση σε φυσικό κεφάλαιο αφορά την παραγωγή ενός αγαθού που δεν θα χρησιµοποιηθεί για καταναλωτικούς σκοπούς, αλλά για την παραγωγή άλλων αγαθών. Η επένδυση σε Ε&Α αφορά κυρίως την παραγωγή ιδεών. οι ιδέες µπορούν να χρησιµοποιηθούν από όλες τις επιχειρήσεις, όταν παραχθούν Ερώτηµα: - Ποια επιχείρηση έχει κίνητρο να δαπανήσει πόρους (και να µειώσει τα τρέχοντα κέρδη), ώστε να παράγει ιδέες, οι οποίες θα χρησιµοποιηθούν από όλες και θα εξαλείψουν τα µελλοντικά της ( υπερ -) κέρδη; Απάντηση: Καµία, εκτός εάν λάµβανε κάποια εξωτερική ενίσχυση για τη δαπάνη σε Ε&Α Ερώτηµα: - Ποιος έχει κίνητρο να πληρώσει (επιχορηγήσει) την επιχείρηση, ώστε να δαπανήσει σε Ε&Α; Απάντηση: Όλο το κοινωνικό σύνολο, γιατί τα οφέλη θα µοιραστούν σε όλους. 14

Ιδιωτικό και κοινωνικό όφελος της τεχνολογίας και ο ρόλος του κράτους Υπάρχουν κατηγορίες αγαθών, των οποίων οι επιδράσεις δεν περιορίζονται στο χρήστη Παράδειγµα: επιστηµονικό βιβλίο ατοµικό όφελος: αύξηση γνώσεων του αναγνώστη αύξηση µισθού στην αγορά εργασίας ο αναγνώστης είναι διατεθειµένος να καταβάλλει τίµηµα για την απόκτησή του µέχρι του σηµείου όπου το ατοµικό οριακό όφελος (απόδοση) ισούται µε το ατοµικό οριακό κόστος (τιµή) συνολικό ή κοινωνικό όφελος: αύξηση γνώσεων του αναγνώστη περισσότερο παραγωγικά όλα τα µέλη της κοινωνίας (που δεν το έχουν διαβάσει!) Όµως η τιµή που καταβάλλεται για την απόκτησή του βιβλίου προσδιορίζεται µόνο από το ατοµικό όφελος. Το βιβλίο παρουσιάζει θετικές εξωτερικές οικονοµίες (positive externalities) το κράτος πρέπει να επιδοτεί την τιµή του βιβλίου, γιατί η τιµή, που είναι διατεθειµένος να πληρώσει καθένας ατοµικά, είναι χαµηλότερη από την κοινωνικά άριστη τιµή του. 15

Συνάρτηση παραγωγής µε εξωτερικές οικονοµίες Συνάρτηση παραγωγής ατοµικής επιχείρησης i: Υ i = F(K i,κl i ) (εκµάθηση, τεχνογνωσία κλπ) Παράδειγµα: συνάρτηση Cobb-Douglas Υ i = K i a (ΚL i ) 1-a Φθίνοντα θετικά οριακά προϊόντα ατοµικών συντελεστών παραγωγής K i,l i οριακό προϊόν ιδιωτικού κεφαλαίου: Yi a 1 a = aki ( KL 1 i) Ki οριακό προϊόν ιδιωτικού κεφαλαίου για το σύνολο της οικονοµίας: Y 1 a K private = al Σταθερό οριακό προϊόν συνολικού κεφαλαίου (που προκύπτει από Υ = K L 1-a ) οριακό προϊόν συνολικού κεφαλαίου: Y a 1 1 a a = ak ( KLi ) = L 1 social K 16

Γενικό συµπέρασµα: Όταν υπάρχουν εξωτερικές οικονοµίες, το κοινωνικό όφελος είναι µεγαλύτερο από το ατοµικό όφελος. Ο ιδιωτικός τοµέας δεν έχει κίνητρο να παράγει το αγαθό στο βαθµό εκείνο, που θα επιθυµούσε η κοινωνία, η οποία εκµεταλλεύεται το αγαθό, αλλά δεν καταβάλλει το άµεσο τίµηµα για την παραγωγή του. Συµπέρασµα για τη µακροοικονοµική πολιτική: Όταν υπάρχουν εξωτερικές οικονοµίες, το κράτος, εκφράζοντας το συµφέρον του κοινωνικού συνόλου σε οικονοµικό επίπεδο, πρέπει να παρεµβαίνει στο βαθµό που απαιτείται για να καλύψει τη διαφορά µεταξύ κοινωνικής και ιδιωτικής απόδοσης. 17

Εµπειρικές Μελέτες Mankiw/Romer/Weil (1992): και οι δύο παράγοντες κεφαλαίου (φυσικού και ανθρώπινου) έχουν την ίδια βαρύτητα. Οι επενδύσεις σε κάθε τύπο κεφαλαίου έχουν ελαστικότητα περίπου 1/3 απόρριψη ενδογενούς µηχανισµού ανάπτυξης µέσω ανθρωπίνου κεφαλαίου Gundlach (1995): επιβεβαίωση ενδογενούς µηχανισµού Benhabib and Spiegel (1994), Gundlach (1995): το ανθρώπινο κεφάλαιο µπορεί να εξηγήσει το εισόδηµα, αλλά οι µεταβολές στο ανθρώπινο κεφάλαιο δεν µπορεί να εξηγήσουν το ρυθµό ανάπτυξης Η εµπειρική βιβλιογραφία αναγνωρίζει θετικό αντίκτυπο των καινοτοµικών δραστηριοτήτων σε χώρες υψηλού εισοδήµατος Romer (1989): αριθµός επιστηµόνων και αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήµατος για 22 χώρες υψηλού εισοδήµατος 1960-1985. Fegerberg (1987): αριθµός πατεντών και αύξηση εισοδήµατος de la Fuente (1995): θετική συσχέτιση µεταξύ δαπανών για Ε&Α και οικονοµική ανάπτυξη στις πλούσιες χώρες 18

Ο ρόλος της Καινοτοµίας και του Ανθρώπινου Κεφαλαίου στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Οι καινοτοµικές δραστηριότητες έχουν συχνά µεγαλύτερη αξία σε επίπεδο περιφέρειας, γιατί πολλές πολιτικές καινοτοµίας εφαρµόζονται σε τοπικό επίπεδο Οι καινοτοµικές δραστηριότητες αναπτύσσονται σε επίπεδο εταιρειών ή πανεπιστηµιακών ιδρυµάτων σε συγκεκριµένες περιοχές Οι πολιτικές για την καινοτοµία πρέπει ανάλογα µε το στόχο- να στοχεύουν συχνά στην υιοθέτηση υπάρχουσας τεχνολογίας και όχι στη δηµιουργία νέας Εµπειρικές Μελέτες για το ρόλο της Καινοτοµίας και του Ανθρώπινου Κεφαλαίου στην ανάπτυξη των Ευρωπαϊκών Περιφερειών: Οι περισσότερες µελέτες θεωρούν το ανθρώπινο κεφάλαιο ως παραγωγικό συντελεστή Άλλες µελέτες εξετάζουν τα κανάλια µέσα από τα οποία το ανθρώπινο κεφάλαιο καθορίζει το ρυθµό ανάπτυξης αν το ανθρώπινο κεφάλαιο εξηγεί την καινοτοµική δραστηριότητα σε µια οικονοµία ή την έκταση της διάχυσης της γνώσης 19

Περιφέρειες µε καινοτοµική δραστηριότητα παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (Rodriguez-Pose 1999): Υψηλότερο ποσοστό συµµετοχής στην εργασία Μικρά προβλήµατα λόγω ανεργίας Υψηλό επίπεδο προσόντων του εργατικού δυναµικού Τοπικά πανεπιστήµια και κολέγια Μικρά κοινωνικά προβλήµατα Ενθαρρυντικά αποτελέσµατα τάσεων στις περιφερειακές οικονοµίες: Πορτογαλία και Ελλάδα: ταχύτερη βελτίωση στην επιχειρηµατική και δηµόσια Ε&Α από τον κοινοτικό Μ.Ο. Ισπανία: τάση απασχόλησης στις υπηρεσίες υψηλής τεχνολογίας και αιτήσεων για τη χορήγηση διπλωµάτων ευρεσιτεχνίας υψηλής τεχνολογίας σηµαντικά άνω του κοινοτικού Μ.Ο. Βουλγαρία, Κύπρος, Εσθονία, Λιθουανία: - τριτοβάθµια εκπαίδευση Τσεχία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβενία: απασχόληση στη βιοµηχανία υψηλής τεχνολογίας Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Σλοβακία: επενδύσεις ΤΠΕ Τσεχία, Εσθονία, Ουγγαρία, Μάλτα: Άµεσες Ξένες Επενδύσεις 20

H Πολιτική για την Έρευνα και Καινοτοµία στην Ε.Ε. (www.gsrt.gr) Για µία κοινή στρατηγική της επιστήµης και της τεχνολογίας στην υπηρεσία της κοινωνίας Η ιδέα του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ΕΧΕ), διαµορφώθηκε µε πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και υιοθετήθηκε στη ιάσκεψη Κορυφής της Λισσαβόνας τον Μάρτιο του 2000, για να συµβάλλει στην αντιµετώπιση των βασικών αδυναµιών του Ευρωπαϊκού ερευνητικού συστήµατος που συνοψίζονται σε: ανεπαρκείς επενδύσεις απουσία ευνοϊκού περιβάλλοντος για την έρευνα και την αξιοποίηση των αποτελεσµάτων της κατακερµατισµός των ερευνητικών δραστηριοτήτων διασπορά των πόρων 21

Στόχοι του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας ηµιουργία «εσωτερικής αγοράς» για την έρευνα ελεύθερη διακίνηση της γνώσης, των ερευνητών και της τεχνολογίας προώθηση των συνεργασιών, αύξηση της ανταγωνιστικότητας του ευρωπαϊκού ερευνητικού συστήµατος και επίτευξη καλύτερης συνέργειας και αξιοποίησης των διατιθέµενων πόρων. Αναδιάρθρωση του ερευνητικού συστήµατος, της ΕΕ και καλύτερος συντονισµός εθνικών ερευνητικών δραστηριοτήτων και πολιτικών, τόσο µεταξύ τους όσο και µε εκείνες της Ένωσης. Ανάπτυξη Ευρωπαϊκής ερευνητικής πολιτικής, που δε θα περιορίζεται µόνο στη χρηµατοδότηση ερευνητικών δραστηριοτήτων, αλλά θα λαµβάνει υπόψη τις εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές. 22

Βασικό Εργαλείο 6ο Πρόγραµµα Πλαίσιο για την Έρευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και Επίδειξη (2002-2006) - Συνολικός προϋπολογισµός 17,5 δισ. Ευρώ διαµόρφωση ευρύτερων συνεργασιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο συντονισµός των εθνικών ερευνητικών δραστηριοτήτων Στόχος 2010: 3% του ΑΕΠ για Ε&Α (Μάρτιος 2002, Βαρκελώνη) 23

6ο Πρόγραµµα Πλαίσιο: Περιγραφή 1. Πρόγραµµα Πλαίσιο για την Έρευνα, την Τεχνολογική Ανάπτυξη και Επίδειξη Κύριο µέσο χρηµατοδότησης της έρευνας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Στόχοι: αύξηση της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής βιοµηχανίας υποστήριξη των πολιτικών της ΕΕ δηµιουργία του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας και Καινοτοµίας ανάπτυξη της επιστηµονικής και τεχνολογικής αριστείας ολοκλήρωση και συντονισµός της ερευνητικής και τεχνολογικής προσπάθειας στην Ευρώπη 24

3 Άξονες 1ος Άξονας / Εστίαση και ολοκλήρωση της κοινοτικής έρευνας Προϋπολ.(εκ. ) 1.1. Θεµατικές Προτεραιότητες 1.1.1 Επιστήµες ζωής, Γονιδιωµατική και Βιοτεχνολογίας στην υπηρεσία της υγείας 2,255 1.1.2 Τεχνολογίες της Κοινωνίας της Πληροφορίας 3,625 1.1.3 Νανοτεχνολογίες, νανοεπιστήµες, πολυλειτουργικά υλικά 1,300 1.1.4 Αεροναυτική και διάστηµα 1,075 1.1.5 Ποιότητα και ασφάλεια τροφίµων 685 1.1.6 Βιώσιµη ανάπτυξη, παγκόσµια µεταβολή και οικοσυστήµατα 2,120 1.1.7 Πολίτες και διακυβέρνηση στην Κοινωνία της Γνώσης 225 1.2. Ειδικές δραστηριότητες που καλύπτουν ένα ευρύτερο πεδίο έρευνας 1.2.1 Υποστήριξη πολιτικών και πρόβλεψη επιστηµονικών και τεχνολογικών αναγκών 555 1.2.2 Οριζόντιες ερευνητικές δραστηριότητες µε συµµετοχή ΜΜΕ (µικροµεσαίων 430 επιχειρήσεων) 1.2.3 Ειδικά µέτρα στήριξης της διεθνούς συνεργασίας 315 1.3. Μη πυρηνικές δραστηριότητες του Κοινού Κέντρου Ερευνών 760 2ος Άξονας / όµηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας 2.1 Έρευνα και καινοτοµία 290 2.2 Ανθρώπινοι πόροι και κινητικότητα 1,580 2.3 Ερευνητικές υποδοµές 655 2.4 Επιστήµη και Κοινωνία 80 3ος Άξονας / Ενίσχυση των θεµελίων του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας 3.1Υποστήριξη του συντονισµού των δραστηριοτήτων 270 3.2 Υποστήριξη της συνεκτικής ανάπτυξης των πολιτικών έρευνας και καινοτοµίας 50 25

Ευρωπαϊκή στρατηγική για την ΚτΠ: πρωτοβουλία «eeurope» (Λισσαβόνα, 1999). Το 2000 στη Φέιρα, η πρωτοβουλία αυτή αντικαθίσταται από το Σχέδιο ράσης «eeurope 2002», το οποίο εστιάζεται στην επέκταση των δυνατοτήτων σύνδεσης στο διαδίκτυο, Το 2002 υιοθετείται το Σχέδιο ράσης «eeurope 2005» (Σεβίλλη), που αποσκοπεί στη βελτίωση της ποιότητας και της προσπέλασης των υπηρεσιών µε βάση µια ασφαλή υποδοµή ευρυζωνικών επικοινωνιών. Η διεύρυνση της ΕΕ οδήγησε στην έναρξη της διαδικασίας διαµόρφωσης µιας νέας ευρωπαϊκής στρατηγικής για την ΚτΠ µε τίτλο «i2010», η οποία θέτει ως στόχους τη δηµιουργία µιας εσωτερικής αγοράς για τις υπηρεσίες πληροφορίας, την ενίσχυση των επενδύσεων σε Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) και σε καινοτοµία και τη δηµιουργία συνθηκών που θα επιτρέψουν την ισότιµη συµµετοχή των πολιτών στα οφέλη της ΚτΠ. 26

ΚτΠ και Στρατηγική της Λισαβόνας Η νέα ευρωπαϊκή στρατηγική για την ΚτΠ βρίσκεται στο κέντρο της ανανεωµένης ΣτΛ, η οποία επικεντρώνεται περισσότερο στη γνώση, στην έρευνα και την καινοτοµία, καθώς και στο ανθρώπινο κεφάλαιο και διαµορφώνεται σύµφωνα µε τα προγραµµατικά κείµενα της Επιτροπής, κυρίως την Τρίτη Έκθεση για τη Συνοχή και τις Στρατηγικές Κατευθυντήριες Γραµµές 2007-2013. Οι ΟΚΓ 7, 8 και 9 αναφέρονται στην αύξηση και βελτίωση των επενδύσεων στην Ε&Α, στη διευκόλυνση κάθε µορφής καινοτοµίας και ΤΠΕ, καθώς και στη διευκόλυνση της διάδοσης και πραγµατικής χρήσης των ΤΠΕ, για µια ΚτΠ χωρίς αποκλεισµούς. 27

ΕΛΛΑ Α Πίνακας 3.1: Στόχοι της Λισσαβόνας για την Ε&Α Στόχοι Λισσαβόνας για την Ε&Α (2010) Ελλάδα 2000 2004 απάνες για Ε&Α (% ΑΕΠ) 3 0,67 0,58 Επιχειρηµατικές δαπάνες για Ε&Α (% συνολικών δαπανών) Πηγές: ΕΣΣΑ (2005) και ΓΓΕΤ. 67 25-28

Επιχειρησιακό Πρόγραµµα "Ανταγωνιστικότητα" Ε.Π.ΑΝ. 2000-2006 Άξονες Προτεραιότητας & Σύντοµη περιγραφή Μέτρων Άξονας Προτεραιότητας 1: Βελτίωση του Επιχειρηµατικού Περιβάλλοντος Άξονας Προτεραιότητας 2: Στήριξη και Ενθάρρυνση της Επιχειρηµατικότητας Άξονας Προτεραιότητας 3: Προώθηση Επιχειρηµατικής Αριστείας Άξονας Προτεραιότητας 4: Τεχνολογική Καινοτοµία και Έρευνα Άξονας Προτεραιότητας 5: ιαφοροποίηση του Τουριστικού Προϊόντος - Προβολή της Ελλάδας ως Τουριστικού Προορισµού Άξονας Προτεραιότητας 6: Ασφάλεια Ενεργειακού Εφοδιασµού και Προώθηση της Απελευθέρωσης της Αγοράς Ενέργειας Άξονας Προτεραιότητας 7: Ενέργεια και Αειφόρος Ανάπτυξη Άξονας Προτεραιότητας 8: Ανθρώπινοι Πόροι Άξονας Προτεραιότητας 9: Τεχνική Βοήθεια 29

ράσεις Έρευνας και Τεχνολογίας στο Ε.Π.ΑΝ Αύξηση της ζήτησης για νέα γνώση και ερευνητικά αποτελέσµατα στην Ελλάδα Αναδιοργάνωση του ερευνητικού συστήµατος και της προσφοράς γνώσης στην Ελλάδα «Απεγκλωβισµός» του ελληνικού ερευνητικού συστήµατος και περαιτέρω άνοιγµα στο διεθνή χώρο Ανάπτυξη των τεχνολογικών υποδοµών της επιστηµονικής και τεχνολογικής υποδοµής Επικέντρωση των δηµόσιων και ιδιωτικών ερευνητικών και τεχνολογικών επενδύσεων σε επιλεγµένες προτεραιότητες Ποια είναι τα εργαλεία της Ε&Τ πολιτικής 30

Επιχειρησιακό Πρόγραµµα "Κοινωνία της Πληροφορίας" (Ε.Π.ΚτΠ) Επιχειρησιακό Πρόγραµµα για την ΚτΠ (ΕΠΚτΠ) στο 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης καινοτόµος και οριζόντιος χαρακτήρας Σύνολο ολοκληρωµένων και συµπληρωµατικών παρεµβάσεων σε διάφορους τοµείς της οικονοµικής και κοινωνικής ζωής έτσι ώστε να µπορέσουν να λειτουργήσουν καταλυτικά για την ανάπτυξη της ΚτΠ στην Ελλάδα. Στόχος εφαρµογή σηµαντικότερων σηµείων Λευκής Βίβλου της ελληνικής κυβέρνησης µε τίτλο «Η Ελλάδα στην Κοινωνία της Πληροφορίας: Στρατηγική και ράσεις» του 1999 επίτευξη στόχων που τέθηκαν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας eeurope και του Σχεδίου ράσης eeurope 2002 που εγκρίθηκε στο Συµβούλιο Κορυφής της Ε.Ε. στο Φέϊρε τον Ιούνιο 2000. 31

7 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο για την Έρευνα 2007-2013 Προώθηση Αριστείας της Επιστηµονικής και Τεχνολογικής Έρευνας: ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ: διακρατική συνεργασία επί θεµατικών τοµέων που έχουν καθορισθεί µε γνώµονα τις πολιτικές ανάγκες Ι ΕΕΣ: έρευνα που αναπτύσσεται κατ έµπνευση των ίδιων των ερευνητών (ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ) ΆΝΘΡΩΠΟΙ: Ποσοτική και Ποιοτική ενίσχυση του Ανθρώπινου υναµικού στην Ευρώπη ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ: Ενίσχυση των Ευρωπαϊκών Ικανοτήτων 32

7 ο Πρόγραµµα Πλαίσιο: Βασικά χαρακτηριστικά Ανάπτυξη µιας Γνωσιοκεντρικής Οικονοµίας & Κοινωνίας στην Ευρώπη Στόχοι Λισαβώνας Ενίσχυση της Βιοµηχανικής Ανταγωνιστικότητας Ικανοποίηση των Ερευνητικών Αναγκών της ΕΕ Ενίσχυση ιακρατικών Συνεργασιών στη ΕΕ Προώθηση Αριστείας της Ε&Τ Έρευνας Ποιοτική και Ποσοτική ενίσχυση του Ανθρώπινου υναµικού στο χώρο Ε&Τ στην Ευρώπη Βελτίωση της Κατάρτισης και Επαγγελµατικής εξέλιξης των Ερευνητών Οικοδόµηση του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας της Γνώσης στην Υπηρεσία της Ανάπτυξης 33

Στόχοι 7 ου ΠΠ Αύξηση των απανών για Έρευνα & Ανάπτυξη µε στόχο το 3% το 2010 Ελκυστικές συνθήκες για Αγορά Καινοτόµων Προϊόντων και Υπηρεσιών Ενιαία, Ανοικτή και Ανταγωνιστική Ευρωπαϊκή Αγορά Ερευνητών Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Βελτιωµένη Χρήση της Πνευµατικής Ιδιοκτησίας Χρήση ηµοσίων Συµβάσεων για την ενίσχυση της Ε&Κ Καλύτερη και ευρύτερη χρήση των φορολογικών µέτρων 34

ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΤΟΜΕΙΣ 7 ου ΠΠ 1. ΥΓΕΙΑ 2. ΤΡΟΦΙΜΑ,, ΓΕΩΡΓΙΑ & ΑΛΙΕΙΑ, ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 3. ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ 4. ΝΑΝΟΕΠΙΣΤΗΜΕΣ, ΝΑΝΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ 5. ΕΝΕΡΓΕΙΑ 6. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ + ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ 7. ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ + ΑΕΡΟΝΑΥΠΗΓΙΚΗ 8. ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ -ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ 9. ΙΑΣΤΗΜΑ 1Ο. ΑΣΦΑΛΕΙΑ 35

ράσεις Συνεργατικής Έρευνας - Μηχανισµοί Υποστήριξης Συνεργατική έρευνα Κοινές Τεχνολογικές Πρωτοβουλίες (JTIs) Συντονισµός µη κοινοτικών Ερευνητικών προγραµµάτων ERA -NET ERA -NET+ Article 169, 171 ιεθνής Συνεργασία 36

Ι ΕΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΑΡΙΣΤΕΙΑΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ «ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΙΧΜΗΣ» ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΡΕΥΝΑΣ (ERC) ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΙ ΙΚΗ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΗ ΟΜΗ 100% ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΟΜΑ ΩΝ 37

ΑΝΘΡΩΠΟΙ Αρχική κατάρτιση ερευνητών ια βίου κατάρτιση και επαγγελµατική εξέλιξη Εταιρικές σχέσεις και οδοί µεταξύ πανεπιστηµίων και επιχειρήσεων ιεθνής διάσταση ΙΚΤΥΑ MARIE CURIE ΑΤΟΜΙΚΕΣ ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ ΜΕ ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΙΕΘΝΕΙΣ ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ /ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ ΒΡΑΒΕΙΑ MARIE CURIE 38

ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΕΣ ΓΝΩΣΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΙΕΘΝΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΣΥΝΟΧΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ 39

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟ ΟΜΕΣ Βελτιστοποίηση της Χρήσης και Αναβάθµιση των Σηµαντικότερων Υποδοµών Έρευνας ηµιουργία Νέων Πανευρωπαϊκών Υποδοµών Έρευνας Ευρωπαϊκός Οδικός Χάρτης Ερευνητικών Υποδοµών ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ: - 7Ο ΠΠ - ΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΤΑΜΕΙΑ - ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ - ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ 40

ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΤΩΝ ΜΜΕ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΜΜΕ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΚΑΙ ΑΓΟΡΩΝ ΝΕΑΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΜΜΕ - Υποστήριξη µικρών Καινοτόµων ΜΜΕ EΡΕΥΝΑ ΠΡΟΣ ΟΦΕΛΟΣ ΕΝΩΣΕΩΝ ΜΜΕ - Υποστήριξη Ενώσεων ή Οµίλων ΜΜΕ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΕΘΝΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΓΙΑ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΜΜΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ & ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ (CIP) 41

ΚΟΙΝΟ ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ (JRC) Πυρηνικές δραστηριότητες Μη Πυρηνικές δραστηριότητες ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ EURATOM (2007-2011) 2.751 + 1.310 billion (2011-13)) - Ενέργειας Σύντηξη (Κατασκευή ITER) - Πυρηνική Σχάση και Ακτινοπροστασία 42

ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 7ου ΠΠ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ 50.521 billion (ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ 6ο ΠΠ: 3%) Αύξηση Εθνικών απανών για την Έρευνα Αύξηση Προϋπολογισµού 7ου ΠΠ 60% Υιοθέτηση Πλειοψηφίας Ελληνικών Θέσεων ΣΤΟΧΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΟ 7 Ο 5% ( 2,7 billion) ΠΠ: 43

Ο Ρόλος των Πανεπιστήµιων στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας Τα Ευρωπαϊκά Πανεπιστήµια έχουν τεράστιες δυνατότητες οι οποίες δεν αξιοποιούνται όπως θα έπρεπε για την επίτευξη των στόχων της Ανάπτυξης και της Απασχόλησης. Τα κράτη µέλη,,πρέπει να δηµιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες οποίες θα επιτρέψουν στα πανεπιστήµια: να βελτιώσουν την απόδοσή τους να εκσυγχρονιστούν να γίνουν ανταγωνιστικότερα στα πλαίσια υλοποίησης της στρατηγικής της Λισσαβώνας. 44

Τα Πανεπιστήµια στον Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας: Στόχοι Να ξεπεραστούν εµπόδια στα ευρωπαϊκά πανεπιστήµια και να αυξηθεί ουσιαστικά η γεωγραφική και διατοµεακή κινητικότητα. Παροχή κινήτρων για δοµηµένες συνεργασίες µε την Επιχειρηµατική κοινότητα Ανταµοιβή της Αριστείας στο υψηλότερο επίπεδο Ενεργοποίηση της Γνώσης µέσω αλληλεπίδρασης µε την Κοινωνία Μείωση του χάσµατος της χρηµατοδότησης και να γίνει η χρηµατοδοτούµενη εργασία περισσότερο αποτελεσµατική στην Εκπαίδευση και στην Έρευνα 45

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Μεταπτυχιακή εκπαίδευση, Έρευνα, Καινοτοµία Ανάπτυξη δεξιοτήτων διαχείρισης της έρευνας και καινοτοµίας Προσέλκυση καλύτερων ερευνητών, σπουδαστών, διδασκόντων ιάδοση νέων µοντέλων διακυβέρνησης Νοµική οντότητα ιοικητικό Συµβούλιο Κοινότητες Γνώσης Κοινότητα Γνώσης: θα µπορεί να περιλαµβάνει επιστηµονικές οµάδες από ΑΕΙ ή ερευνητικά κέντρα, βιοµηχανικά cluster, τµήµατα ΑΕΙ, Ινστιτούτα, δηµόσιους φορείς, τράπεζες, άλλους ιδιωτικούς φορείς. 6 Κοινότητες Γνώσης σε όλη την Ευρώπη 2000 υποψήφιους διδάκτορες και 3000 µεταπτυχιακούς φοιτητές 2500 διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό. 46