ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεταξύ των περιβαλλοντικών προβλημάτων, που ο ίδιος ο άνθρωπος προκάλεσε και τώρα πια καλείται να δώσει λύσεις, εντάσσεται

ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μεταξύ των περιβαλλοντικών προβλημάτων, που ο ίδιος ο άνθρωπος προκάλεσε και τώρα πια καλείται να δώσει λύσεις, εντάσσεται και το πρόβλημα της διαχείρησης των απορριμμάτων. Ένα πρόβλημα που απασχολεί ιδιαίτερα έντονα τον τελευταίο καιρό, πολίτες και πολιτεία. Ο προβληματισμός γύρω από το ζήτημα της διαχείρησης των απορριμμάτων ξεκίνησε όταν ο όγκος τους άρχισε να αυξάνεται επικίνδυνα και οι επιπτώσεις της συσσώρευσής τους να διαφαίνονται στο φυσικό περιβάλλον. Δεν είναι μακριά η εποχή που ο άνθρωπος δεν παρήγαγε τόσα άχρηστα υλικά. Δυο τρεις γενιές πριν από εμάς η έννοια σκουπίδια δεν χρησιμοποιούνταν τόσο συχνά όσο σήμερα. Επειδή το λεξιλόγιο συνδέεται άμεσα με τις συνθήκες και τις αντιλήψεις μιας εποχής, αυτό δείχνει ότι οι προηγούμενες γενιές δεν αντιμετώπιζαν πολλά υλικά ως άχρηστα, ώστε να τα αποκαλούν σκουπίδια. Για τα υπολείμματα τροφών τους και τις οποιεσδήποτε συσκευασίες χρησιμοποιούσαν ένα τελείως διαφορετικό τρόπο διαχείρησης. Ο τρόπος αυτός είχε άμεση σχέση με τις τότε συνθήκες ζωής, όπως η ανέχεια και η στέρηση, αλλά και με τη σοφία της επαναχρησιμοποίησης υλικών ή επιδιόρθωσης και μετατροπής άλλων σε χρήσιμα. Βέβαια από χθες μέχρι σήμερα μεσολάβησε η τεχνολογική εξέλιξη η οποία διαφοροποίησε αρκετά τον τρόπο ζωής μας, τις ανάγκες μας καθώς και τα μέσα που επιλέγουμε για να τις ικανοποιήσουμε. Οι ανάγκες και η ικανοποίησή τους συνδέονται άμεσα με τα απορρίμματα, επειδή αφορούν το στάδιο παραγωγής τους. Το στάδιο αυτό αξίζει να το προσέξουμε γιατί οποιοσδήποτε τρόπος διαχείρησης των απορριμμάτων κι αν εφαρμοστεί θα δυσλειτουργεί, όσο ο όγκος τους αυξάνει. Εδώ πια υπάρχει ανάγκη να γίνει μια επανεκτίμηση των αναγκών μας καθώς και μια ιεράρχησή τους, πράγμα που θα συμβάλλει σημαντικά στη μείωση του όγκου των απορριμμάτων. Ας δούμε τα καταναλωτικά αγαθά που διακινούνται. Τα πολυκαταστήματα κατακλύζονται από προϊόντα μιας ή περιορισμένων χρήσεων για να εξυπηρετήσουν διατροφικές ή άλλες ανάγκες. Στην πλειοψηφία τους οι συσκευασίες τους προέρχονται από υλικά που, αφ ενός είναι επικίνδυνα για το περιβάλλον (δε διασπώνται ή είναι τοξικά) και από την άλλη διογκώνουν το πρόβλημα των απορριμμάτων. Για να παραχθούν τα καταναλωτικά αυτά αγαθά απαιτούνται μια σειρά από δαπάνες. Δεν θα σταθούμε στα χρηματικά ποσά που απαιτούνται για την παραγωγή τους. Είναι πιο σημαντικό να λάβουμε υπ όψη μας τις

πρώτες ύλες και την ενέργεια που σπαταλάται γι αυτά. Υλικά που μας παρέχει η φύση και τα οποία όπως καταλαβαίνουμε υπάρχουν σε πεπερασμένες ποσότητες (νερό, πετρέλαιο, διάφορα ορυκτά). Μέσα από την ορθολογική διαχείριση των απορριμμάτων, μπορούμε ν αποφύγουμε αρκετά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που είναι δυνατόν να προκύψουν (δημόσια υγεία, χώροι ταφής των απορριμμάτων και προδιαγραφές των χώρων αυτών). Απ όσα έχουν αναφερθεί (αιτίες-συνέπειες) για το πρόβλημα της διαχείρησης των απορριμμάτων, διαφαίνεται η ανάγκη της προσωπικής συμβολής του καθενός μας στην επίλυσή του. Είναι πολύ σημαντικό να ξεκινήσομε από την προσωπική μας ευθύνη αφού όλοι παράγουμε απορρίμματα ως καταναλωτές προϊόντων. Η αλλαγή στάσης απέναντι στα καταναλωτικά πρότυπα είναι μια διαδικασία η οποία ξεκινά από το επίπεδο της προσωπικής συνειδητοποίησης και καταλήγει στη συλλογική. Σ αυτό ακριβώς το σημείο έρχεται να παίξει καθοριστικό ρόλο η εκπαίδευση και ειδικότερα η περιβαλλοντική εκπαίδευση. Μέσα απ αυτήν είναι δυνατόν να γίνουν κατανοητές από τους μαθητές οι πραγματικές αιτίες του προβλήματος και οι συνέπειές τους για το φυσικό περιβάλλον αλλά και για τον ίδιο τον άνθρωπο. Για να είναι όμως αυτή η διαδικασία αποτελεσματική, θα πρέπει οι μαθητές και οι εκπαιδευτικοί να λειτουργήσουν ως πολλαπλασιαστές ιδεών, ώστε οι πολίτες να αποκτήσουν γνώσεις, να ευαισθητοποιηθούν και να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στα περιβαλλοντικά προβλήματα. Ι. Γνωστικοί ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Κατανόηση και χρήση των εννοιών που συνδέονται με τα απορρίμματα και τη διαχείριση τους. Να γνωρίσουν τους τρόπους διαχείρησης που επικρατούν σήμερα στον τόπο μας καθώς και τις αρνητικές τους συνέπειες. Να γνωρίσουν τους τρόπους ορθολογικής διαχείρησης απορριμμάτων και τα οφέλη που μπορούμε να αποκομίσουμε από αυτούς. Να επανακαθορίσουν τις σχέσεις τους με όλα αυτά που αποκαλούνται σκουπίδια, να μάθουν να τα διαχωρίζουν και

να τα επαναχρησιμοποιούν. Να γνωρίσουν τους φυσικούς πόρους διαχείρησης των απορριμμάτων, εκείνους που η φύση εδώ και αιώνες, μέσα από τους δικούς της κύκλους υποδεικνύει. ΙΙ. Συναισθηματικοί Εφ όσον έχουν γνωρίσει τα στοιχεία που συνθέτουν το πρόβλημα, οι μαθητές μπορούν να κατανοήσουν την έκταση του προβλήματος και ν ανησυχήσουν. Να αλληλοσυσχετίσουν το πρόβλημα με άλλα κοινωνικά προβλήματα. Να συνειδητοποιήσουν το ρόλο της προσωπικής και συλλογικής ευθύνης. Να συνειδητοποιήσουν τις υλικές τους ανάγκες και να σταθούν κριτικά απέναντι στα καταναλωτικά πρότυπα ζωής. Να ευαισθητοποιηθούν γενικότερα στα περιβαλλοντικά προβλήματα έτσι ώστε να επιτελεσθεί μια αλλαγή στη στάση και στη συμπεριφορά τους. Ψυχοκινητικοί Να αναλάβουν δράση για την επίλυση του προβλήματος των απορριμμάτων, μέσα από την προσωπική συμμετοχή αλλά και την κινητοποίηση των άλλων. Να ενημερώσουν μέσω των δικών τους ερευνών για τις αιτίες και τις συνέπειες του προβλήματος το σχολείο και την τοπική κοινωνία. Να προτείνουν λύσεις και να αναλάβουν πρωτοβουλία για την υλοποίηση προτάσεων που αφορούν τη μείωση των απορριμμάτων. Μέσα από τις δραστηριότητές τους να γνωστοποιήσουν τις ευεργετικές επιδράσεις της αξιοποίησης και επαναχρησιμοποίησης υλικών και των προγραμμάτων ανακύκλωσης. Να εκφράσουν τις δεξιότητές τους και τις ιδιαίτερες ικανότητές τους μέσα από τις εικαστικές δημιουργίες, τη σύνταξη κειμένων, ερωτηματολογίων κτλ.

Να συμπεριφερθούν ως ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες μέσα από τη συμμετοχή τους στα κοινά, να γνωρίσουν τους αρμόδιους φορείς και τον τρόπο που παίρνονται οι αποφάσεις για το σύνολο μιας κοινωνίας. Πρώτο στάδιο: ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Τα παιδιά της ΣΤ τάξης του 37ου Δημοτικού σχολείου Ηρακλείου επέλεξαν το θέμα «η επίλυση του προβλήματος των σκουπιδιών» για να το ερευνήσουν. Ερέθισμα γι αυτό ήταν ένα εγκαταλειμμένο οικόπεδο πολύ κοντά στο σχολείο, γεμάτο σκουπίδια. Έγινε συζήτηση μέσα στην τάξη, εκφράστηκαν διάφορες απόψεις και εμπειρίες από τους μαθητές κι έτσι αναπτύχθηκε ενδιαφέρον και ευαισθησία στο συγκεκριμένο περιβαλλοντικό πρόβλημα, πράγμα που αποτελεί και τον πρώτο στόχο της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Δεύτερο στάδιο: ΕΡΕΥΝΑ Στο δεύτερο στάδιο, οι μαθητές τοποθετήθηκαν απέναντι στο πρόβλημα των απορριμμάτων και προσπάθησαν να το συλλάβουν σφαιρικά σε όλες του τις διαστάσεις, κινητοποιώντας όλες τις ψυχοσωματικές τους ικανότητες,εμπειρίες, γνώσεις. Έγινε ένας πρώτος κατάλογος με τα ερωτήματα και τα ενδιαφέροντα του καθενός, τις πηγές και μεθόδους αναζήτησης των πληροφοριών και τις επιστήμες που έχουν σχέση με το πρόβλημα. Όλα αυτά καταγράφηκαν στον παρακάτω πίνακα: Θέματα που συνδέονται με το πρόβλημα των απορριμμάτων Επιστήμες που σχετίζονται Πηγές πληροφόρηση ς Μέθοδοι εξεύρεσης πληροφοριών 1. Φυσικοί πόροι Γεωλογία Οικονομία Γεωγραφία Κοινωνιολογί α Ψυχολογία Περιβάλλον Σχολείο Σπίτι Δρόμοι Πλατεία Χωματερές Φορείς Άμεση παρατήρηση Μελέτη πεδίου Ερωτηματολόγι α Συνεντεύξεις Βιβλιογραφική έρευνα

2. Κατανα λωτική νοοτροπ ία Στατιστική Υδρογεωλογία Ιατρική Χημεία Γεωλογία Δασολογία Οικονομία Υπουργεία Δήμος Πανεπιστήμιο Κοινωνικοί φορείς Οικολογικές οργανώσεις Βιβλία Τύπος Δίκτυα Η/Υ Οπτικ/ουστικό υλικό 3. Διαχείρι ση απορριμ μάτων 4. Προβλή ματα ρύπανσ ης Ο δάσκαλος διευκόλυνε το έργο των μαθητών, θέτοντας την προσωπική εμπειρία και γνώση του στη διάθεσή τους, όταν του το ζητούσαν. Πριν ξεκινήσουν οι μαθητές τη συλλογή πληροφοριών, χωρίστηκαν σε ομάδες έρευνας ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. Κάθε ομάδα όρισε τους σκοπούς και τις δραστηριότητες της ερευνητικής της δουλειάς. Η έρευνα πάνω στο πρόβλημα των σκουπιδιών ξεκίνησε από το σχολείο και το σπίτι, χώροι όπου οι μαθητές αντλούν κυρίως τα βιώματά τους και συνεχίστηκε στο σουπερμάρκετ που είναι πολύ κοντά στο σχολείο τους. Α) Μελέτη στο σχολικό χώρο Σκοποί: Να εκτιμηθεί από τους μαθητές: Η ποσότητα και το είδος των απορριμμάτων. Οι δυνατότητες μείωσης, επαναχρησιμοποίησης, ανακύκλωσης και μετατροπής των απορριμμάτων σε κάτι

χρήσιμο. Απαραίτητος εξοπλισμός: μια ζυγαριά, φύλλα εφημερίδας, πλαστικά γάντια, κάποια κενά δοχεία. Δραστηριότητες: Καθημερινά και για μια εβδομάδα οι μαθητές ζύγιζαν το περιεχόμενο του κάδου απορριμμάτων της τάξης και της σχολικής αυλής. Υπολογίστηκε έτσι κατά μέσο όρο το ημερήσιο βάρος των σκουπιδιών της τάξης και του σχολείου. Έγινε διαλογή των σκουπιδιών σε πλαστικά, χαρτιά, αλουμίνιο, γυαλιά κτλ. Υπολογίστηκε έτσι το ποσοστό συμμετοχής του κάθε είδους στο σύνολο των σκουπιδιών που παράγονται καθημερινά στην τάξη και στο σχολείο. Ελέγχθηκε αν κάποιο απ αυτά τα άχρηστα υλικά μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί ή να μετατραπεί σε κάτι χρήσιμο μειώνοντας έτσι την ποσότητα των απορριμμάτων. Διαπιστώσεις: Τα απορρίμματα του καλαθιού της τάξης είναι κυρίως χαρτί, σελίδες από τα τετράδια των μαθητών, συχνά λευκές ή ελάχιστα γραμμένες. Στους κάδους της σχολικής αυλής υπάρχουν συνήθως συσκευασίες χάρτινες ή πλαστικές από τα προϊόντα του κυλικείου, αλουμινένια κουτιά αναψυκτικών, πλαστικά μπουκάλια νερού, υπολείμματα τροφών, αλουμινόχαρτο ή χαρτί περιτυλίγματος φαγητού κ.α. Από το σύνολο των σκουπιδιών το χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο και οι οργανικές ύλες μπορούν να αξιοποιηθούν (ανακύκλωση, λιπασματοποίηση). Έτσι, απομένουν πολύ λιγότερα απορρίμματα. Δράσεις: Τα παιδιά έλεγξαν τα προϊόντα του κυλικείου και αφού ενημέρωσαν τους συμμαθητές τους και τον υπεύθυνο, συζήτησαν τις αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν, ώστε τα προϊόντα να είναι πιο κατάλληλα τόσο από διατροφική άποψη, όσο κι από τη δυνατότητα επιστροφής ή ανακύκλωσης των συσκευασιών τους. Β) Μελέτη στον οικογενειακό χώρο. Οι σκοποί και ο εξοπλισμός είναι ίδιοι με την προηγούμενη μελέτη στο σχολικό χώρο. Δραστηριότητες: Καθημερινά και για μια εβδομάδα οι μαθητές ζύγιζαν τα σκουπίδια στα σπιτια τους συνολικά. Ο μέσος όρος ήταν τα σκουπίδια που παράγονται καθημερινά από την οικογένεια. Ταξινομήθηκαν σε κατηγορίες τα σκουπίδια, όπως πλαστικά, γυαλιά, χαρτιά, αλουμίνιο, υπολείμματα τροφών και διάφορα άλλα. Υπολογίστηκε έτσι το ποσοστό συμμετοχής του κάθε είδους στο σύνολο των σκουπιδιών που παράγονται καθημερινά από την οικογένεια. Από τα παραπάνω στοιχεία υπολογίστηκε η ποσότητα των απορριμμάτων

που παράγεται από ένα άτομο, από τους πολίτες του Ηρακλείου καθώς και απ όλους τους πολίτες της χώρας ανά ημέρα ή ετήσια. Ο κάθε μαθητής παρατήρησε και κατέγραψε τα προϊόντα μιας χρήσης που χρησιμοποιεί η οικογένειά του τις συσκευασίες από τα ψώνια της οικογένειάς του την ποσότητα των τροφών που πετάγονται. Κατέγραψε επίσης αν κάποιο είδος σκουπιδιών συγκεντρώνεται ξεχωριστά με σκοπό να επαναχρησιμοποιηθεί ή να ανακυκλωθεί καθώς και τι κάνει η οικογένεια τα παλιά αντικείμενα (ρούχα, έπιπλα κτλ.) που δεν χρειάζεται. Διαπιστώσεις: Τα υπολείμματα τροφών αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των σκουπιδιών μιας οικογένειας, περίπου τα 2/3 των παραγόμενων απορριμμάτων. Οι συσκευασίες (πλαστικού, χαρτιού, πλαστικοποιημένου χαρτιού και αλουμινίου κτλ.) αποτελούν το 1/3 των παραγόμενων απορριμμάτων. Οι γυάλινες συσκευασίες είναι πολύ λιγότερες και πετιούνται μαζί με τις άλλες στα απορρίμματα. Τα προϊόντα μιας χρήσης (χαρτοπετσέτες, χαρτί κουζίνας, αλουμινόχαρτο), εφημερίδες, περιοδικά, έντυπα και γενικά χαρτικά αποτελούν σημαντικό μέρος των σκουπιδιών. Αν και υπάρχουν χρήσιμα υλικά που μπορούν να ξαναχρησιμοποιηθούν ή να ανακυκλωθούν, εν τούτοις καταλήγουν στα σκουπίδια. Παλιά έπιπλα, ρούχα, παιχνίδια, καταλήγουν επίσης στα σκουπίδια. Γ) Μελέτη στο χώρο του σουπερμάρκετ. Σκοποί: Οι μαθητές: Να δουν με κριτικό μάτι τις επιλογές που κάνουμε Να μάθουν να επιλέγουν συνειδητά προϊόντα που δημιουργούν λιγότερα απορρίμματα και επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον Να αντιληφθούν το ρόλο της συσκευασίας αλλά και της

διαφήμισης στην παραγωγή απορριμμάτων. Δραστηριότητες: Καταγράφτηκαν τα διαφορετικά υλικά συσκευασίας που χρησιμοποιούνται για προϊόντα του μαγαζιού. Παρατηρήθηκαν και καταγράφτηκαν τα διαφορετικά είδη συσκευασίας για το ίδιο προϊόν της ίδιας ή άλλης εταιρείας (αναψυκτικά, σαπούνια απορρυπαντικά κτλ.). Επισημάνθηκαν και καταγράφτηκαν οι υπερβολικές για εντυπωσιασμό συσκευασίες. Επισημάνθηκαν και καταγράφτηκαν οι συσκευασίες μιας χρήσης, οι συσκευασίες που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν, να ανακυκλωθούν κι αυτές που προέρχονται από ανακύκλωση. Καταγράφτηκαν προϊόντα μιας χρήσης αλλά και προϊόντα που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν. Καταγράφτηκε ο τρόπος μεταφοράς των προϊόντων τόσο από τις εταιρίες τροφοδοσίας του καταστήματος όσο κι από τους καταναλωτές. Έγινε συζήτηση για τα προϊόντα που θα μπορούσαν να κυκλοφορούν σε επιστρεφόμενη συσκευασία ή σε συσκευασία από ανακυκλώσιμα ή ανακυκλωμένα υλικά. Δράσεις: Οι μαθητές επανήλθαν στο χώρο του σουπερμάρκετ, συζήτησαν με εργαζόμενους και καταναλωτές, έκαναν ένα ρεπορτάζ για τις προτιμήσεις τους και μια καμπάνια υπερ των υφασμάτινων τσαντών έναντι των πλαστικών μιας χρήσης. Συνέλεξαν διάφορες άχρηστες συσκευασίες και δημιούργησαν κατασκευές με σκοπό την αξιοποίηση υλικών που διαφορετικά θα κατέληγαν στα σκουπίδια. Έτσι κατασκεύασαν αυτοσχέδια μουσικά όργανα, κούκλες, ζωάκια, μάσκες, τα σκηνικά ενός θεατρικού έργου και τη μακέτα μιας φανταστικής οικό-πολης. Υλικά βρήκαν εύκολα και άφθονα: χαρτοκιβώτια, άδειοι τενεκέδες, αποκόμματα χαρτιού, κομμάτια από πλαστικές σακούλες, τενεκεδάκια αναψυκτικών ή γάλακτος, χάρτινα κουτιά από γάλα, εφημερίδες και περιοδικά, κομμάτια από ένα εγκαταλειμένο αυτοκίνητο, μια άχρηστη τηλεόραση, ένα πεταμένο έπιπλο. Μετά την έρευνα στο σχολείο, στο σπίτι και στο σουπερμάρκετ, οι μαθητές αντάλλαξαν σκέψεις, εμπειρίες πληροφορίες. Έφτιαξαν ένα πίνακα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των υπόλοιπων μαθητών του

σχολείου. Εκεί τοποθέτησαν τα σημαντικότερα στοιχεία από το υλικό που μάζεψαν, συμπεράσματα, αφίσες, φωτογραφίες και ότι σχετικό με το θέμα. Ήρθαν επίσης σε επαφή με ειδικούς φορείς και περιβαλλοντικές οργανώσεις για να ζητήσουν πληροφορίες και κατάλληλο οπτικοακουστικό υλικό. Οι φορείς που απευθύνθηκαν ήταν: Η Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς (Τμήμα Οικολογίας). Το ΥΠΕΧΩΔΕ/ΠΕΡΠΑ, Τμήμα Στερεών Αποβλήτων. Η Ελληνική Ένωση Αλουμινίου Η Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης Η Ελληνική Ένωση Ανακύκλωσης Πλαστικών Το Υπουργείο Εσωτερικών, Δ/νση Τεχνικών Έργων Η όλη ερευνητική πορεία και η πρόοδος των εμπειριών και γνώσεων για τον συνεχώς αυξανόμενο όγκο των σκουπιδιών, τα είδη και τις αιτίες που τον δημιουργούν, προκάλεσαν ένα νέο ερώτημα στους μαθητές: Πού πηγαίνουν όλα αυτά τα σκουπίδια; Με ποιους τρόπους γίνεται η διαχείρησή τους; Έτσι μια ομάδα μαθητών συνέχισε την έρευνα. Δ) Μελέτη για την αποκομιδή των απορριμμάτων Στόχοι: Γνωστικοί: Να γνωρίσουν οι μαθητές τη διαδικασία αποκομιδής των απορριμμάτων (προσωρινή αποθήκευση, συλλογή, μεταφορά, τελική διάθεση) καθώς και τα προβλήματα (περιβαλλοντικά, κοινωνικά, αισθητικά, οικονομικά) που προκύπτουν από την πορεία των σκουπιδιών μέχρι την τελική διάθεσή τους. Συναισθηματικοί: Να ευαισθητοποιηθούν και να νιώσουν ότι και οι ίδιοι θα μπορούσαν να κάνουν κάτι στο σύνθετο αυτό πρόβλημα των σκουπιδιών. Ψυχικινητικοί: Να επιθυμήσουν τη δράση για την επίλυσή του. Δραστηριότητες: Καταγράφτηκαν στον τοπογραφικό χάρτη της περιοχής τα σημεία που υπάρχουν κάδοι απορριμμάτων. Καταγράφτηκαν και φωτογραφήθηκαν τα σημεία όπου υπήρχαν σωροί σκουπιδιών (σακούλες με σκουπίδια ή πεταμένα σκουπίδια και άλλα ογκώδη αντικείμενα). Παρατηρήθηκε ο τρόπος συλλογής και μεταφοράς απορριμμάτων: απορριμματοφόρα, εργάτες καθαριότητας, μέσα προστασίας και ασφάλειας. Σχεδιάστηκε πάνω σε χάρτη η διαδρομή που ακολουθούν τα απορριμματοφόρα μέχρι την τελική απόθεση. Διαπιστώσεις:

Οι κάδοι ξεχειλίζουν με όλων των ειδών τα σκουπίδια ανακατεμένα. Σ ένα κάδο τοποθετούνται τόσο χρήσιμα υλικά (χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, οργανικά), όσο και επικίνδυνα (μπαταρίες, χρώματα,φάρμακα, εντομοκτόνα). Υπάρχουν σωροί σκουπιδιών στα πεζοδρόμια από έλλειψη κάδων ή λάθος υπολογισμό στην αναμενόμενη ποσότητα. Υπάρχει υγειονομική και αισθητική υποβάθμιση από την εγκατάλειψη σκουπιδιών σε σακούλες. Υπάρχουν κίνδυνοι για την υγεία των εργατών καθαριότητας από τα σκόρπια απορρίμματα που συχνά αναγκάζονται να μαζεύουν με το χέρι. Υπάρχει κίνδυνος ασθενειών σε περιπτώσεις απεργειών των εργατών καθαριότητας με ευθύνη και των πολιτών που κατεβάζουν τα σκουπίδια τους αδιαφορώντας για την υπερσυσσώρευσή τους. Ε) Μελέτη τελικής διάθεσης των απορριμμάτων Η ομάδα που ανέλαβε την έρευνα για την τελική διάθεση των απορριμμάτων πληροφορήθηκε από το Δήμο τη θέση της χωματερής της πόλης που είναι στους Πέρα Γαληνούς κοντά στο Φόδελε και πραγματοποίησε επίσκεψη στη συγκεκριμένη περιοχή. Στόχοι: Γνωστικοί: Να γνωρίσουν οι μαθητές το χώρο όπου καταλήγουν τα σκουπίδια της περιοχής τους, τα προβλήματα υποβάθμισης του περιβάλλοντος και τις συνθήκες εργασιας των εργαζομένων. Συναισθηματικοί: Να συνειδητοποιήσουν τη σοβαρότητα του προβλήματος του όγκου των απορριμμάτων. Ψυχικινητικοί: Να δράσουν ατομικά και ομαδικά για την επίλυσή του. Δραστηριότητες: Έγινε αισθητηριακή προσέγγιση του χώρου (όραση, όσφρηση κ.ά.). Μελετήθηκε ο χάρτης της περιοχής, η απόσταση της χωματερής από κατοικημένες περιοχές, από τη θάλασσα, από γεωργικές δραστηριότητες κ.ά Παρατηρήθηκε και καταγράφτηκε η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής. Παρατηρήθηκε ο τρόπος τελικής διάθεσης, τα μέτρα που έχουν παρθεί για αποφυγή ή μείωση της ρύπανσης και τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται. Καταγράφτηκαν τα προβλήματα της χωματερής όπως τα ένιωσαν οι μαθητές με τις αισθήσεις τους: ύπαρξη σκόνης, έντονη δυσοσμία, βιοαέριο, ύπαρξη υγρών αποβλήτων, σαθρότητα εδάφους, κορεσμός χώρου, ακάλυπτα σκουπίδια, παρουσία ζώων μέσα στο χώρο, περίφραξη χώρου κτλ. Καταγράφτηκε η ποσότητα απορριμμάτων που δέχεται η χωματερή καθημερινά, το ιστορικό λειτουργίας της και προβλήματα ρύπανσης του

περιβάλλοντος που έχουν πιθανά παρατηρηθεί. Τραβήχτηκαν χαρακτηριστικές φωτογραφίες. Έγινε σχετική συζήτηση με τον υπεύθυνο της χωματερής. Η ερευνητική διαδικασία συμπληρώθηκε, οι ομάδες συγκεντρώθηκαν στο σχολείο και έκαναν μια συνολική συζήτηση πάνω στο πρόβλημα των σκουπιδιών ξαναβλέποντας τις παρατηρήσεις και τα συμπεράσματά τους σε όλα τα στάδια της έρευνάς τους. Επίσης, βρήκαν απάντηση σε ειδικά ερωτήματα με κατάλληλη βιβλιογραφία και με τη βοήθεια του δασκάλου που συντόνιζε τη συζήτηση. Η ταξινόμηση των πληροφοριών ανέδειξε και τον αλληλοσυσχετισμό του προβλήματος των απορριμμάτων με τα ποικίλα κοινωνικά οικολογικά προβλήματα και στο επίπεδο των αιτιών και στο επίπεδο των συνεπειών. Αυτά τα κατέγραψαν οι μαθητές στον παρακάτω πίνακα: Η σύνδεση του προβλήματος των σκουπιδιών με άλλα προβλήματα ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ - Σπατάλη πρώτων υλών - Κατανάλωση ενέργειας - Κατανάλωση νερού - Ρύπανση του περιβάλλοντος κατά την παραγωγή των προϊόντων που καταλήγουν αργότερα στα σκουπίδια. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ - Εξαφάνιση επαγγελμάτων που επιδιόρθωναν προϊόντα (ράφτης, τσαγκάρης) - Διαμόρφωση πιο ανεύθυνης συμπεριφοράς από τους πολίτες που δεν ενδιαφέρονται για το που πηγαίνουν τα σκουπίδια τους ή πιο υπεύθυνης συμπεριφοράς από τους πολίτες που αναζητούν λύσεις και συμμετέχουν στην επίλυση του προβλήματος. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ - Πόσο μας κοστίζουν τα σκουπίδια; Ποιες λύσεις σημαίνουν γενικότερη οικονομία; - Τι όφελος έχουμε από τη μείωση των απορριμμάτων σε επίπεδο καταναλωτή, Δήμου, χώρας;

- Έχουμε οικονομικά οφέλη από την εξοικονόμηση πρώτων υλών μέσω της ανακύκλωσης; ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ - Ο τρόπος αντιμετώπισης των σκουπιδιών αντανακλουν και το επίπεδο αισθητικής των πολιτών. - Η ρύπανση με απορρίμματα αλλοιώνει την αισθητική εικόνα ακόμα και ειδυλιακών τοπίων. - Αρχαιολογικοί και οικολογικά σημαντικοί χώροι απειλούνται από αισθητική και περιβαλλοντική υποβάθμιση εξ αιτίας της απόρριψης απορριμμάτων. Τρίτο στάδιο: ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΛΥΣΕΩΝ Μετά από όλη την παραπάνω έρευνα και τις σχετικές δραστηριότητες, άρχισε η αναζήτηση λύσεων. Έγινε αναδρομή στο παρελθόν, στο τι έκαναν οι προηγούμενες γενιές (βλ. εισαγωγή). Στη συζήτηση που ακολούθησε, οι μαθητές πρότειναν λύσεις και τις συνέπειές τους και τις κατέγραψαν στον παρακάτω πίνακα: ΛΥΣΕΙΣ Επαναχρησιμοποίηση υλικών Ανακύκλωση Δημιουργία κομπόστ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ Εξοικονόμηση ενέργειας Εξοικονόμηση πρώτων υλών Μείωση ρύπανσης Οικονομία υλικών Υπευθυνότητα καταναλωτή Συζήτησαν έπειτα για τη δική τους στάση απέναντι στο πρόβλημα και πρότειναν: Την επαναχρησιμοποίηση των βιβλίων τους στο σχολείο. Τις κατασκευές, στα καλλιτεχνικά μαθήματα, από άχρηστα υλικά. Την ανακύκλωση των απορριμμάτων του σχολείου με τη βοήθεια του Δήμου. Τέταρτο στάδιο: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Η παρουσίαση του προγράμματος περιελάμβανε:

Συζήτηση με όλους τους τους μαθητές και τους δασκάλους του σχολείου. Παρουσίαση όλου του οπτικοακουστικού υλικού που είχαν στη διάθεσή τους οι μαθητές. Διακόσμηση του σχολικού χώρου με εικαστικές παρεμβάσεις από άχρηστα υλικά. Πίνακες με αφίσες σχετικές με την ανακύκλωση και την προστασία του περιβάλλοντος,με φωτογραφίες από τις έρευνες των μαθητών,με άρθρα από εφημερίδες και περιοδικά σχετικά με το θέμα, με ζωγραφιές και σκίτσα, με διαγράμματα κτλ. Βασικός σκοπός της παρουσίασης δεν ήταν μόνο να δείξει η ΣΤ τάξη τη δουλειά της, αλλά κυρίως να ευαισθητοποιήσει όλους τους μαθητές και να περάσει στην πράξη ξεκινώντας την εφαρμογή ενός προγράμματος ανακύκλωσης στο χώρο του σχολείου. Έτσι τοποθετήθηκαν μεγάλα χαρτοκιβώτια,βρέθηκε αποθηκευτικός χώρος και εξασφαλίστηκε η μεταφορά των υλικών στις αντίστοιχες βιομηχανίες ανακύκλωσης με τη βοήθεια του Συλλόγου Γονέων και Κηδεμόνων. Ακόμα παρακινήθηκαν γονείς και άλλοι δημότες της περιοχής να μεταφέρουν στο σχολείο υλικά για ανακύκλωση, πράγμα που δημιούργησε άλλη μια γέφυρα ανάμεσα στη σχολική και την κοινωνική ζωή. Επίσης, εκδόθηκε σχολική εφημερίδα με ειδήσεις για την ανακύκλωση και άλλα περιβαλλοντικά, εκπαιδευτικά και κοινωνικά θέματα. Τέλος, οργανώθηκε και πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στο Θεατρικό Σταθμό Ηρακλείου με σκοπό την προώθηση προγραμμάτων προστασίας του περιβάλλοντος. Πέμπτο στάδιο: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η όλη πορεία του προγράμματος και οι συζητήσεις των ομάδων μετά από τις έρευνες που έκαναν ήταν θαυμάσιες ευκαιρίες για αξιολόγηση. Επίσης, η παρουσίαση της τελικής εργασίας των μαθητών ήταν μια μορφή αξιολόγησης. Η αξιολόγηση όμως έγινε και μέσα από τις ποικίλες οικολογικές δραστηριότητες που προσέφερε η ενασχόληση με το πρόβλημα των απορριμμάτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε: Η πραγματοποίηση προγράμματος ανακύκλωσης στο χώρο του σχολείου έδωσαν την ευκαιρία να αξιολογηθούν: Οι καινούριες στάσεις και συμπεριφορές για τη διαχείρηση των απορριμμάτων, που αποκτήθηκαν κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Η ικανότητα των μαθητών να προτείνουν λύσεις και να

δραστηριοποιούνται για την εφαρμογή τους. Η προσωπική και συλλογική ευαισθητοποίηση για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Η μελέτη σχεδίου πρότασης των μαθητών για επέκταση της ανακύκλωσης των απορριμμάτων και στην περιοχή γύρω από το σχολείο έδωσε τη δυνατότητα να αξιολογηθεί ένας από τους βασικούς στόχους της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που είναι η σύνδεση του σχολείου με τη ζωή και τα προβλήματα της ευρύτερης κοινωνίας. Μέσα από τις εικαστικές δημιουργίες από άχρηστα υλικά, αξιολογήθηκε εκτος από την ικανότητα που απόκτησαν οι μαθητές να βλέπουν τα σκουπίδια διαφορετικά και ένας ακόμη από τους βασικούς στόχους της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Αυτός είναι η έκφραση όλων των ταλέντων και επιδεξιοτήτων των μαθητών προκειμένου να αναπτύξουν μια ολόπλευρη προσωπικότητα