8. Οι άριστες νομισματικές περιοχές και η ευρωπαϊκή εμπειρία 1. Ευρωπαϊκή ενοποίηση: Ιστορική αναδρομή 2. Η θεωρία των άριστων νομισματικών περιοχών 3. Είναι η ΕΕ μία άριστη νομισματική περιοχή;
Εισαγωγή Η υιοθέτηση του ευρώ από τις χώρες της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) ή Ευρωζώνης στην ουσία ήταν υιοθέτηση ενός καθεστώτος σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών από τις χώρες αυτές, αλλά και παραχώρησης του ελέγχου της νομισματικής πολιτικής τους σε μια κοινή κεντρική τράπεζα, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ). Επομένως, το ευρώ αποτελεί μια ακραία λύση του νομισματικού τριλήμματος: απόλυτη σταθερότητα συναλλαγματικών ισοτιμιών, απόλυτο άνοιγμα στην κίνηση χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων, και απολύτως καμία νομισματική αυτονομία. Στη διάλεξη αυτή, βασιζόμενοι στην ευρωπαϊκή εμπειρία, θα μελετήσουμε τα οφέλη και κόστη των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών, καθώς και των περισσότερο ολοκληρωμένων σχημάτων νομισματικής ενοποίησης. 2
1. Ευρωπαϊκή ενοποίηση: Ιστορική αναδρομή 1.1 ΕΕ, ΕΝΣ, είσοδος στην ΕΕ και στην Ευρωζώνη Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι ένα σύστημα από θεσμούς. Ο θεμέλιος λίθος της ΕΕ είναι η Συνθήκη Της Ρώμης (1957: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο). Η Συνθήκη Της Ρώμης δημιούργησε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), που ήταν μια τελωνειακή ένωση. Τώρα, η ΕΕ αντιπροσωπεύει 28 ευρωπαϊκές χώρες μέσω των: - Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: εκλέγεται από τους πολίτες των χωρών-μελών, - Συμβούλιο της ΕΕ: ανάλογα με τη φύση του εξεταζόμενου ζητήματος, το Συμβούλιο της ΕΕ αποτελείται από τους αρμόδιους υπουργούς των χωρών-μελών (στα οικονομικά ζητήματα των 28: υπουργοί οικονομικών των 28 Ecofin, στα οικονομικά ζητήματα της Ευρωζώνης: υπουργοί οικονομικών των 19 Eurogroup), - Ευρωπαϊκή Επιτροπή: εκτελεστικό σώμα (οι Επίτροποι διορίζονται από τις χώρες-μέλη), - Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: οι αρχηγοί των χωρών-μελών, - Ευρωπαϊκό Δικαστήριο: ερμηνεύει τους νόμους της ΕΕ, - Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ): ασκεί τη νομισματική πολιτική μέσω του Ευρωσυστήματος, που περιλαμβάνει την ΕΚΤ και τις κεντρικές τράπεζες (ΚΤ) των 19 χωρών-μελών της Ευρωζώνης. 3
1.1 (συνέχεια) Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (ΕΝΣ) αρχικά ήταν ένα σύστημα σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών (με προαποφασισμένες μικρές αποκλίσεις μεταξύ ισοτιμιών). Το ΕΝΣ εφαρμόστηκε το 1979, με κύρια συστατικά στοιχεία του τον Μηχανισμό Συναλλαγματικών Ισοτιμιών ΜΣΙ (Exchange Rate Mechanism ERM) και το ECU (European Currency Unit). - Το ECU ήταν ένα εικονικό (virtual) νόμισμα και προέκυπτε ως ένας σταθμικός μέσος όρος των νομισμάτων των χωρώνμελών της ΕΕ. Έπαψε να υπάρχει με τη δημιουργία του ευρώ την 01/01/1999. - Το ΕΝΣ έχει μετεξελιχθεί στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) ή Ευρωζώνη, ένα πιο ευρύ σύστημα συντονισμού των οικονομικών και νομισματικών πολιτικών. 4
1.1 (συνέχεια) Για να γίνει μια χώρα μέλος της ΕΕ, πρέπει, μεταξύ άλλων: - να μην επιβάλλει σημαντικούς περιορισμούς στο εμπόριο και τις χρηματοοικονομικές ροές, - να υιοθετήσει κοινούς κανόνες για τη μετανάστευση που διευκολύνουν την ελεύθερη μετακίνηση των πολιτών, - να υιοθετήσει κοινούς κανόνες για την εργατική ασφάλεια και την προστασία των καταναλωτών, - να υιοθετήσει συγκεκριμένους πολιτικούς και νομικούς θεσμούς, που είναι σύμφωνοι με τον ορισμό της ΕΕ για τη φιλελεύθερη δημοκρατία. 5
1.1 (συνέχεια) Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, για να ενταχθεί στην Ευρωζώνη μια χώρα-μέλος της ΕΕ, πρέπει να ικανοποιεί τα ακόλουθα μακροοικονομικά κριτήρια σύγκλισης: 1. Ο πληθωρισμός της να μην υπερβαίνει περισσότερο από 1,5% τον μέσο όρο του πληθωρισμού των τριών χωρών-μελών της Ευρωζώνης με τον χαμηλότερο πληθωρισμό. 2. Το ετήσιο επιτόκιο του δεκαετούς ομολόγου της να μην υπερβαίνει περισσότερο από 2% τον μέσο όρο του αντίστοιχου επιτοκίου των τριών χωρών-μελών της Ευρωζώνης με τον χαμηλότερο πληθωρισμό. 3. Το δημοσιονομικό έλλειμμα (G T) να μην υπερβαίνει το 3% του ΑΕΠ της. 4. Το δημόσιο χρέος της (ο συσσωρευμένος δανεισμός της) να μην υπερβαίνει το 60% του ΑΕΠ της. 5. Να παραμείνει στα στενά όρια κύμανσης του ΜΣΙ (κύμανση ± 2,25% της ισοτιμίας του νομίσματός της έναντι του ευρώ) για τουλάχιστον δύο έτη πριν την ένταξή της στην Ευρωζώνη. 6. Να θεσμοθετήσει την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζάς της. Σημείωση: Η απαίτηση να ανέρχεται το δημόσιο χρέος έως το 60% του ΑΕΠ έχει αντικατασταθεί ανεπίσημα από την απαίτηση να παρουσιάζεται συστηματική μείωση του χρέους έως ότου αυτό να φτάσει το 60% του ΑΕΠ. 6
1.1 (συνέχεια) Οι χώρες-μέλη της ΕΕ και της Ευρωζώνης: - Την 1η Ιανουαρίου 1999, 11 χώρες-μέλη της ΕΕ υιοθέτησαν ως κοινό νόμισμα το ευρώ (σε υλική μορφή, το ευρώ μπήκε σε κυκλοφορία την 1 η Ιανουαρίου 2002). Από τότε έως και σήμερα, οκτώ επιπλέον χώρες προσχώρησαν στο ευρώ. - Την 1η Οκτωβρίου 2016, οι χώρες-μέλη της Ευρωζώνης ήταν 19: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Εσθονία, Ιρλανδία, Ιταλία, Ισπανία, Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Λουξεμβούργο, Μάλτα, Ολλανδία, Πορτογαλία, Σλοβακία, Σλοβενία, και Φινλανδία. - Την 1η Οκτωβρίου 2016, οι χώρες-μέλη της ΕΕ ήταν 28: Βουλγαρία, Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Κροατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σουηδία, Τσεχία, και οι 19 χώρες-μέλη της Ευρωζώνης. 7
1.2 Οι βασικοί λόγοι της ευρωπαϊκής ενοποίησης Η εμπειρία των 2 Παγκοσμίων Πολέμων: ελπίδα ότι η οικονομική συνεργασία και ενοποίηση θα εμπεδώσει στο μέλλον την πολιτική σταθερότητα και την ειρηνική συνύπαρξη των ευρωπαϊκών λαών Με την κατάρρευση του Bretton Woods και τις ΗΠΑ να μην ανταποκρίνονται πλέον στις διεθνείς νομισματικές τους υποχρεώσεις, οι Ευρωπαίοι επιδίωξαν τη διαμόρφωση κοινής άποψης για τα νομισματικά ζητήματα ώστε να αυξήσουν τη διεθνή οικονομική και πολιτική δύναμή τους. Η δημιουργία μια μεγάλης ενοποιημένης αγοράς αναμενόταν ότι θα απομάκρυνε τα εμπόδια στη διακίνηση εμπορευμάτων, συντελεστών παραγωγής και χρηματοοικονομικών ροών, θα αύξανε την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων (π.χ. μεγαλύτερος ανταγωνισμός και καταμερισμός εργασίας) και θα επιτάχυνε την οικονομική ανάπτυξη της γηραιάς ηπείρου. 8
1.3 Το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα 1. Το ΕΝΣ: Βασικά ιστορικά στοιχεία Το ΕΝΣ αρχίζει το 1979 και τελειώνει 1998. Όλα τα μέλη της ΕΕ ήταν και μέλη του ΕΝΣ, αλλά η καρδιά του ΕΝΣ ήταν τα μέλη που συμμετέχουν στον ΜΣΙ. ΜΣΙ, 1979-1993: σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες των εθνικών νομισμάτων με το ECU, με δυνατότητα διακυμάνσεων ±2,25% γύρω από τις συναλλαγματικές ισοτιμίες-στόχους. Οι ευρύτερες ζώνες διακύμανσης είχαν ως στόχο τον περιορισμό της κερδοσκοπίας, που προκαλούσαν οι διαφορετικές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές των χωρών. Ο ΜΣΙ επέτρεπε υψηλότερες διακυμάνσεις (± 6%) για Πορτογαλία, Iσπανία, Μ. Βρετανία (μέχρι το 1992) και Ιταλία (μέχρι το 1990). Αυτές οι χώρες ήθελαν η νομισματική πολιτική τους να έχει μεγαλύτερη ευελιξία. Σημείωση: Η Ελλάδα μπήκε στον ΜΣΙ τον Μάρτιο 1998 (ως προθάλαμος για την ένταξη στο ευρώ). 9
1.3 (συνέχεια) 2. Κρίση και αναπροσαρμογή του ΕΝΣ 1992: Υψηλός πληθωρισμός στη Γερμανία (5,07%) λόγω της ενσωμάτωσης της Ανατολικής. Η Γερμανία ακολούθησε περιοριστική νομισματική πολιτική: μείωση προσφοράς χρήματος, μεγάλη αύξηση επιτοκίων, και ανατίμηση του μάρκου έναντι του ECU. Οι υπόλοιπες χώρες, για να διατηρήσουν σταθερή την ισοτιμία των νομισμάτων τους έναντι του ECU (και, επομένως, έναντι του μάρκου) έπρεπε να αυξήσουν τα επιτόκιά τους στο επίπεδο των γερμανικών, οδηγώντας όμως έτσι τις οικονομίες τους σε ύφεση. Εξαιτίας διαφορών στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική ανάμεσα στα μέλη του ΕΝΣ, οι επενδυτές άρχισαν να αγοράζουν γερμανικά περιουσιακά στοιχεία (λόγω των υψηλών επιτοκίων της Γερμανίας) και να πωλούν περιουσιακά στοιχεία άλλων χωρών του ΕΝΣ: μπαράζ κερδοσκοπικών επιθέσεων από τον Σεπτέμβριο του 1992. 10
1.3 (συνέχεια) 2. Κρίση και αναπροσαρμογή του ΕΝΣ (συνέχεια) Ως αποτέλεσμα, το Ηνωμένο Βασίλειο εγκατέλειψε τον ΜΣΙ και το ΕΝΣ το 1992 και επέτρεψε την ελεύθερη διακύμανση της λίρας σε σχέση με τα άλλα ευρωπαϊκά νομίσματα. Έτσι, ο ΜΣΙ αναθεωρήθηκε τον Αύγουστο του 1993, επιτρέποντας ζώνες κύμανσης ±15% σε σχέση με την ισοτιμία-στόχο, προκειμένου πολλά νομίσματα να μπορέσουν να υποτιμηθούν έναντι του γερμανικού μάρκου. Τελικά, όλα τα μέλη του ΕΝΣ υιοθέτησαν παρόμοιες περιοριστικές δημοσιονομικές και νομισματικές πολιτικές => σύγκλιση πληθωρισμών στο ΕΝΣ, μετριασμός ή σταμάτημα της κερδοσκοπίας. 11
1.3 (συνέχεια) 3. Η γερμανική νομισματική κυριαρχία και η θεωρία αξιοπιστίας του ΕΝΣ Στην πράξη, υπήρξε πρόσδεση στο γερμανικό μάρκο (στα γερμανικά επιτόκια), και τα μέλη του ΕΝΣ ακολούθησαν την περιοριστική νομισματική πολιτική της Γερμανίας, η οποία παραδοσιακά στοχεύει σε χαμηλό πληθωρισμό. Τη δεκαετία του 70, οι ευρωπαϊκές χώρες βίωσαν υψηλό πληθωρισμό. Στο πλαίσιο του ΜΣΙ των σταθερών ζωνών, οι χώρες του ΕΝΣ κρατούσαν σταθερές ΣΙ έναντι του γερμανικού μάρκου, και έτσι οι χώρες του ΕΝΣ «εισήγαγαν» την γερμανική αντιπληθωριστική νομισματική πολιτική. Ακολουθώντας την αντιπληθωριστική πολιτική της Bundesbank (τράπεζα-κέντρο του συστήματος), οι χώρες που ήταν επιρρεπείς στη δημιουργία πληθωρισμού κέρδισαν σε αξιοπιστία σχετικά με την καταπολέμηση του πληθωρισμού, και η καταπολέμηση του πληθωρισμού στις επιρρεπείς χώρες επετεύχθη (βλ. Σχήμα 21.2). 12
1.3 (συνέχεια) Σχήμα 21.2: Σύγκλιση πληθωρισμού σε έξι αρχικά μέλη του ΕΝΣ, 1978-2012 13
1.4 Η μετατροπή του ΕΝΣ σε μια οικονομική και ευρωπαϊκή ένωση (ΟΝΕ ή Ευρωζώνη) Η Συνθήκη του Μάαστριχτ προτάθηκε στις 10/12/1991 και προβλέπει τη δημιουργία του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) (από 01/01/1999). Στην ουσία, η συνθήκη του Μάαστριχτ θέτει τις προϋποθέσεις για την μετατροπή του ΕΝΣ σε μια οικονομική και ευρωπαϊκή ένωση (την ΟΝΕ ή Ευρωζώνη). Σύμφωνα με την Συνθήκη του Μάαστριχτ, για να γίνει δεκτή στην Ευρωζώνη μια χώρα-μέλος της ΕΕ, πρέπει να ικανοποιεί τα έξι κριτήρια σύγκλισης που παρουσιάστηκαν στην σελ. 6 της παρούσας Διάλεξης. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ προβλέπει επίσης εποπτεία και ποινές για τις χώρες που δεν τηρούν τα κριτήρια σύγκλισης 3 και 4 (για το ύψος του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, αντίστοιχα) μετά την ένταξή τους στην Ευρωζώνη: η εποπτεία και οι ποινές επιβάλλουν στις κυβερνήσεις περιορισμούς στην άσκηση της δημοσιονομικής πολιτικής. 1997: συμφωνήθηκε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ), μετά από πιέσεις των Γερμανών ψηφοφόρων και πολιτικών, το οποίο θέτει ως μεσοπρόθεσμο στόχο μηδενικό έλλειμμα (αν όχι πλεόνασμα) και προβλέπει πολύ αυστηρότερες κυρώσεις. [στην πράξη, δεν εφαρμόστηκε ποτέ] 14
1.4 (συνέχεια) 01/01/1999: υιοθετείται το ευρώ. Το ευρώ σε υλική μορφή μπήκε σε κυκλοφορία την 01/01/2002, μέχρι τέλη Φεβρουαρίου 2002 ήταν σε κυκλοφορία και το ευρώ και τα εθνικά νομίσματα, και από 01/03/2002 τα εθνικά νομίσματα αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία. 01/01/1999: τίθεται επίσημα σε λειτουργία η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) με έδρα την Φρανκφούρτη. - Η ΕΚΤ και οι εθνικές ΚΤ των 19 χωρών της Ευρωζώνης αποτελούν το Ευρωσύστημα. - Η ΕΚΤ και οι εθνικές ΚΤ των 28 χωρών της ΕΕ αποτελούν το Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών. - Η Συνθήκη του Μάαστριχτ προβλέπει για την ΕΚΤ ότι: είναι ανεξάρτητη από πολιτικές επιρροές (καμία κυβέρνηση δεν έχει πρόσβαση στη λειτουργία της), έχει κύριο καθήκον την επιδίωξη της σταθερότητας των τιμών (πληθωρισμός στην Ευρωζώνη έως 2%) και ασκεί νομισματική πολιτική ανεξάρτητη από πολιτικές επιρροές. Αλλαγή του καταστατικού της ΕΚΤ θα απαιτούσε τροποποίηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ. 15
1.4 (συνέχεια) 01/01/1999: με την υιοθέτηση του ευρώ, ο ΜΣΙ δεν έχει πλέον νόημα (αφορούσε στη σχέση των εθνικών νομισμάτων με το ECU). Τίθεται σε λειτουργία ο ΜΣΙ ΙΙ, που αφορά σε χώρες-μέλη της ΕΕ που δεν είναι στην Ευρωζώνη και τη σχέση των νομισμάτων τους με το ευρώ. - Ο ΜΣΙ ΙΙ ορίζει ότι οι χώρες της ΕΕ που θέλουν να μπουν μελλοντικά στην Ευρωζώνη πρέπει να διατηρούν σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες έναντι του ευρώ για τουλάχιστον 2 έτη πριν την είσοδό τους, με όρια κύμανσης ±15%. 01/01/20013: λόγω της κρίσης, τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη Δημοσιονομικής Σταθερότητας (ή Δημοσιονομικό Σύμφωνο), η οποία περιορίζει ακόμα περισσότερο τις δυνατότητες του κρατικού προϋπολογισμού. - Η Συνθήκη αυτή αναφέρει ρητά ότι μια χώρα-μέλος της Ευρωζώνης δεν πρέπει να παρουσιάζει διαρθρωτικό έλλειμμα (δηλ. δημοσιονομικό έλλειμμα στο οποίο δεν περιλαμβάνονται οι επιπτώσεις του οικονομικού κύκλου και τα εφάπαξ μέτρα) μεγαλύτερο από 0,5% του ΑΕΠ. Παράλληλα, οι χώρες-μέλη που έχουν δημόσιο χρέος πάνω από 60% του ΑΕΠ πρέπει να μειώνουν το υπερβάλλον χρέος κατά 5% ετησίως. 16
2. Η θεωρία των άριστων νομισματικών περιοχών Ποια είναι τα οφέλη και κόστη από την ένταξη μιας χώρας σε μια περιοχή σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών (ΣΣΙ) όπως το ΕΝΣ; Αυτά τα οφέλη και κόστη εξαρτώνται από τον βαθμό ολοκλήρωσης της οικονομίας αυτής της χώρας με τις οικονομίες των δυνητικών εταίρων της. Η θεωρία των άριστων νομισματικών περιοχών υποστηρίζει ότι η άριστη περιοχή για ένα σύστημα ΣΣΙ, ή ένα κοινό νόμισμα, είναι αυτή που έχει υψηλή οικονομική ολοκλήρωση. Οικονομική ολοκλήρωση σημαίνει ελεύθερες-ανεπτυγμένες ροές - αγαθών και υπηρεσιών (εμπόριο), - χρηματοοικονομικού κεφαλαίου (περιουσιακά στοιχεία) και φυσικού κεφαλαίου, - εργασίας (μετανάστευση). Η θεωρία αναπτύχθηκε από τον Robert Mundell το 1961. Οι ΣΣΙ έχουν κόστος και όφελος για τις χώρες που αποφασίζουν να τις υιοθετήσουν. Παρακάτω, θα εξετάσουμε αυτές τις έννοιες του οφέλους και κόστους. 17
2.1 Όφελος υιοθέτησης ΣΣΙ: Το όφελος της νομισματικής αποτελεσματικότητας Το όφελος (Gain) από την ένταξη μιας χώρας σε ένα σύστημα ΣΣΙ είναι ότι αποφεύγεται η αβεβαιότητα και το κόστος των διεθνών συναλλαγών που υπάρχουν στις κυμαινόμενες συναλλαγματικές ισοτιμίες (ΚΣΙ). Το προαναφερθέν όφελος μιας χώρας από την ένταξή της σε ένα σύστημα ΣΣΙ ονομάζεται όφελος νομισματικής αποτελεσματικότητας. Το όφελος νομισματικής αποτελεσματικότητας που αποκομίζει μια χώρα από την ένταξή της σε ένα σύστημα ΣΣΙ εξαρτάται από τον βαθμό της οικονομικής ολοκλήρωσης της χώρας με τις άλλες χώρες του συστήματος. Γενικά, καθώς αυξάνεται ο βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης, το όφελος από τη νομισματική αποτελεσματικότητα αυξάνεται. Η καμπύλη GG (Σχήμα 21.3) εκφράζει το όφελος νομισματικής αποτελεσματικότητας από την ένταξη μιας χώρας σε μια περιοχή ΣΣΙ, ως συνάρτηση του βαθμού οικονομικής ολοκλήρωσης. 18
2.1 (συνέχεια) Σχήμα 21.3: Η καμπύλη GG 19
2.1 (συνέχεια) Η συμμετοχή μιας χώρας σε ένα σύστημα ΣΣΙ θα είναι επωφελής για αυτήν όταν: 1. έχει εκτεταμένες εμπορικές σχέσεις με τις άλλες χώρες-μέλη, διότι θα μειωθεί σημαντικά το κόστος συναλλαγών, 2. έχει ελεύθερη ροή χρηματοοικονομικών στοιχείων και φυσικού κεφαλαίου με τις άλλες χώρες-μέλη, διότι θα μειωθεί σημαντικά η αβεβαιότητα για την απόδοση των επενδύσεων, 3. υπάρχει ελεύθερη μετακίνηση της εργασίας με τις άλλες χώρεςμέλη, διότι θα μειωθεί σημαντικά η αβεβαιότητα για την αγοραστική δύναμη των μισθών. Υποθέσεις που κάνουμε κατά την εξέταση του οφέλους νομισματικής αποτελεσματικότητας : - τα μέλη του συστήματος ΣΣΙ διατηρούν τις τιμές σταθερές, - η πρόθεση της υποψήφιας χώρας-μέλους του συστήματος ΣΣΙ να διατηρήσει τη συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματός της σταθερή και να παραμείνει στο σύστημα γίνεται πιστευτή από τις αγορές. 20
2.2 Κόστος υιοθέτησης ΣΣΙ: Απώλεια οικονομικής σταθερότητας Το κόστος (Loss) από την ένταξη μιας χώρας σε ένα σύστημα ΣΣΙ είναι ότι, σε μεταβολές της συνολικής ζήτησης (μετατοπίσεις της καμπύλης DD), η χώρα έχει απολέσει την αυτόματη προσαρμογή των ΚΣΙ, καθώς και τη νομισματική πολιτική, που σταθεροποιούν το προϊόν και την απασχόληση. Αυτή η απώλεια από τη συμμετοχή μιας χώρας σε ένα σύστημα ΣΣΙ ονομάζεται απώλεια οικονομικής σταθερότητας Η απώλεια οικονομικής σταθερότητας που υφίσταται μια χώρα από την ένταξή της σε ένα σύστημα ΣΣΙ είναι αντιστρόφως ανάλογη του βαθμού οικονομικής ολοκλήρωσης της χώρας με τις άλλες χώρες του συστήματος. Γενικά, καθώς αυξάνεται ο βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης, η απώλεια οικονομικής σταθερότητας μειώνεται. Η καμπύλη LL (Σχήμα 21.4) εκφράζει την απώλεια οικονομικής σταθερότητας από την ένταξη μιας χώρας σε μια περιοχή ΣΣΙ, ως συνάρτηση του βαθμού οικονομικής ολοκλήρωσης. 21
2.2 (συνέχεια) Σχήμα 21.4: Η καμπύλη LL 22
2.2 (συνέχεια) Αν μια χώρα-μέλος ενός συστήματος ΣΣΙ αντιμετωπίσει μια μείωση της συνολικής ζήτησης, τότε: - Οι σχετικές τιμές εγχώριων/ξένων αγαθών και υπηρεσιών της χώρας θα τείνουν να μειώνονται. Εφόσον η οικονομική ολοκλήρωση είναι εκτεταμένη, θα προκληθεί στις άλλες χώρεςμέλη μια σημαντική αύξηση της ζήτησης για τα προϊόντα της χώρας => η οικονομική απώλεια της χώρας δεν θα είναι τόσο μεγάλη. - Θα υπάρχει υποαπασχόληση των συντελεστών παραγωγής λόγω μείωσης του παραγόμενου προϊόντος. Εφόσον η οικονομική ολοκλήρωση είναι εκτεταμένη, το πλεόνασμα εργασίας και κεφαλαίου μπορεί να μεταναστεύσει στα μέλη με υψηλότερες αποδόσεις ή μισθούς => η οικονομική απώλεια της χώρας δεν θα είναι τόσο μεγάλη. Αν μια χώρα-μέλος ενός συστήματος ΣΣΙ αντιμετωπίσει μια αύξηση της συνολικής ζήτησης, τότε: άνοδος εγχώριων τιμών και εισροή ξένων συντελεστών παραγωγής => εξάλειψη της υπερβάλλουσας ζήτησης για τα εγχώρια προϊόντα. 23
2.3 Η απόφαση ένταξης σε μια περιοχή ΣΣΙ Σχήμα 21.5: Αποφασίζοντας την ένταξη σε μια περιοχή ΣΣΙ Για μια χώρα που εξετάζει αν θα πρέπει να συμμετέχει σε μια περιοχή ΣΣΙ ή όχι: Αν ο βαθμός οικονομικής ολοκλήρωσης της χώρας με την περιοχή ΣΣΙ είναι μεγαλύτερος (μικρότερος) του επιπέδου θ 1, τότε το όφελος νομισματικής αποτελεσματικότητας θα είναι μεγαλύτερο (μικρότερο) από την απώλεια οικονομικής σταθερότητας => η χώρα θα συμμετέχει (δεν θα συμμετέχει). 24
3. Είναι η ΕΕ μία άριστη νομισματική περιοχή; Υπενθύμιση: Μία άριστη νομισματική περιοχή προϋποθέτει στενά συνδεδεμένες αγορές αγαθών και υπηρεσιών, καθώς και παραγωγικών συντελεστών και χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Επομένως, για να είναι η ΕΕ επωφελής για τα μέλη της θα πρέπει ο βαθμός της οικονομικής ολοκλήρωσης μεταξύ τους να είναι υψηλός: υψηλός όγκος εμπορίου ως ποσοστό του ΑΕΠ, υψηλές ξένες χρηματοοικονομικές επενδύσεις και άμεσες ξένες επενδύσεις ως ποσοστό των συνολικών επενδύσεων, υψηλή μετανάστευση ως ποσοστό του συνολικού εργατικού δυναμικού. 25
3. (συνέχεια) Βάσει της εξέλιξης των τιμών και του όγκου του ενδοευρωπαϊκού εμπορίου, η Ευρωζώνη δεν φαίνεται να αποτελεί μια άριστη νομισματική περιοχή. Σύμφωνα με μια μελέτη, το ευρώ αύξησε το εμπόριο των χωρών που το υιοθέτησαν μόνο κατά 9% περίπου, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της αύξησης συντελέστηκε το πρώτο έτος εισαγωγής του ευρώ (1999). Παρά τη σημαντική σύγκλιση τιμών για κάποια αγαθά στις χώρες της ΕΕ, υπάρχουν αποκλίσεις από τον νόμο της μίας τιμής για πολλά αγαθά (π.χ. αυτοκίνητα). Αν οι αγορές της ΕΕ είχαν υψηλή ολοκλήρωση, τότε οι τιμές αγαθών και υπηρεσιών θα ήταν σχεδόν οι ίδιες στις διάφορες αγορές. Δεν υπάρχει υψηλή μετανάστευση μεταξύ των χωρών της ΕΕ. Οι γλωσσικές και πολιτισμικές διαφορές, καθώς και οι κρατικές ρυθμίσεις, αποθαρρύνουν τη μετανάστευση και την κινητικότητα της εργασίας. 26
3. (συνέχεια) Σχήμα 21.7: Ποσοστά ανεργίας σε επιλεγμένες χώρες της Ε.Ε. 27
3. (συνέχεια) Τα στοιχεία δείχνουν ότι η κίνηση των χρηματοοικονομικών στοιχείων ήταν πιο ελεύθερη στην ΕΕ μετά το 1999. Αλλά η κινητικότητα του κεφαλαίου, όταν δεν υπάρχει κινητικότητα της εργασίας, μπορεί να αυξήσει την απώλεια οικονομικής σταθερότητας. - Μετά από μια μείωση της συνολικής ζήτησης σε μια χώρα της ΕΕ, τα χρηματοοικονομικά στοιχεία μπορούν εύκολα να μεταφερθούν αλλού, όχι όμως και η εργασία. - Η απώλεια των χρηματοοικονομικών στοιχείων μπορεί να μειώσει ακόμα περισσότερο την παραγωγή και την απασχόληση. 28
3.1 Μερικές ακόμη ενδιαφέρουσες σκέψεις για την ΟΝΕ Η δομή των οικονομιών της ΕΕ είναι σημαντική για να προσδιορίσουμε την αντίδραση των χωρών-μελών σε διαταραχές της συνολικής ζήτησης. Οι οικονομίες των μελών της ΕΕ έχουν ομοιότητες, με την έννοια ότι ο όγκος του ενδοκλαδικού εμπορίου (δηλ. το εμπόριο παρόμοιων προϊόντων) μέσα στην ΕΕ είναι υψηλός σε σύγκριση με τον όγκο του συνολικού εμπορίου. Είναι διαφορετικές με την έννοια ότι οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης έχουν υψηλότερο φυσικό κεφάλαιο ανά εργαζόμενο και περισσότερη ειδικευμένη εργασία σε σύγκριση με τις χώρες της Νότιας Ευρώπης. Η αντίδραση ενός μέλους της ΕΕ στις διαταραχές της συνολικής ζήτησης μπορεί να εξαρτάται από τη δομή της οικονομίας του σε σύγκριση με τη δομή της οικονομίας των άλλων χωρών μελών. Για παράδειγμα, οι επιπτώσεις μιας μείωσης της συνολικής ζήτησης στον κλάδο παραγωγής λογισμικού εξαρτώνται από τον αριθμό των εργαζόμενων στο συγκεκριμένο κλάδο μιας χώρας σε σχέση με τον αριθμό των εργαζόμενων στον ίδιο κλάδο στις άλλες χώρες μέλη. 29
3.1 (συνέχεια) Η ικανότητα της ΕΕ να μεταβιβάζει οικονομικούς πόρους από τις χώρες-μέλη με υγιείς οικονομίες προς τις χώρες-μέλη που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα μπορεί επίσης να επηρεάσει την αντίδραση των οικονομιών της ΕΕ στις διαταραχές της συνολικής ζήτησης. Οι δημοσιονομικές μεταβιβαστικές πληρωμές μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ, δηλαδή ένα ομοσπονδιακό δημοσιονομικό σύστημα όπως αυτό των ΗΠΑ, θα μπορούσαν να περιορίσουν την απώλεια οικονομικής σταθερότητας από τη συμμετοχή στην οικονομική και νομισματική ένωση. Αλλά σε σύγκριση με τις μεταβιβαστικές πληρωμές μεταξύ των πολιτειών των ΗΠΑ, οι μεταβιβαστικές πληρωμές μεταξύ των χωρών-μελών της ΕΕ είναι περιορισμένες. 30