«γώνες λόγου» ισαγωγή στην επιχειρηµατολογία οµή και µορφές επιχειρήµατος Λογικά σφάλµατα Άννα Ντιντή Το έργο «ΚΗΙ ΠΛΤΩΝ - ΝΠΤΞΗ ΤΗ ΓΝΩΗ ΚΙ ΚΙΝΤΩΝ ΙΩΝ υλοποιείται µέσω του πιχειρησιακού Προγράµµατος «κπαίδευση και ιά Βίου άθηση» και συγχρηµατοδοτείται από την υρωπαϊκή Ένωση (υρωπαϊκό Κοινωνικό Ταµείο) και από εθνικούς πόρους (Π 2007-2015).
Aγώνες λόγου ι γώνες Λόγου (ή αγώνες επιχειρηµατολογίας/αντιλογίας) συνίστανται στην δηµόσια αντιπαράθεση επιχειρηµάτων υπέρ και εναντίον µιας δεδοµένης θέσης µέσα σε συγκεκριµένα πλαίσια κανόνων. Πρόκειται για ένα εργαλείο ανάπτυξης της κριτικής σκέψης, της ελεύθερης έκφρασης ιδεών, της οµαδικής συνεργασίας και της συγκροτηµένης λεκτικής επικοινωνίας, ένα εργαλείο εποµένως πολύτιµο για τη σχολική πράξη. Ένας τυπικός σχολικός αγώνας λόγου περιλαµβάνει καταρχήν δύο αντιτιθέµενες οµάδες (Λόγου και ντιλόγου) και µία επιπρόσθετη οµάδα που αναλαµβάνει το ρόλο των Κριτών. Η σύσταση των οµάδων θα πρέπει να γίνεται µε τέτοιο τρόπο ώστε να ανατρέπονται οι ήδη υπάρχουσες κατηγοριοποιήσεις φύλου, καταγωγής, σχολικής επίδοσης ή/και προσωπικής συµπάθειας και αντιπάθειας. Καθώς η βασική µονάδα λόγου στην αντιπαράθεση είναι το επιχείρηµα, κρίνεται σκόπιµη η άσκηση των µαθητών στη συλλογιστική διαδικασία συναγωγής συµπερασµάτων. Η εξοικείωση µε τους κανόνες της λογικής θα βοηθήσει τους µαθητές να κατασκευάζουν ορθά επιχειρήµατα, να εντοπίζουν τα σφάλµατα των αντιπάλων τους και να αξιολογούν µε αντικειµενικό τρόπο τις θέσεις των άλλων. Το θέµα του αγώνα λόγου έχει τη µορφή πρότασης, υπέρ ή κατά της οποίας καλούνται να επιχειρηµατολογήσουν οι δύο οµάδες µετά από κλήρωση. ι µαθητές γνωρίζουν το θέµα του αγώνα λίγο πριν την έναρξη (10'-20') και συζητούν µεταξύ τους ανά οµάδα για να αποφασίσουν τις κύριες θέσεις και τη σειρά των οµιλητών. Το πρώτο µέλος της οµάδας του Λόγου (Λ1) ξεκινά τον αγώνα µε ορισµό του θέµατος και παρουσίαση των πρώτων επιχειρηµάτων. κολουθεί το πρώτο µέλος της οµάδας του ντιλόγου (1), το οποίο προσπαθεί να αντικρούσει τα προηγούµενα επιχειρήµατα και παράλληλα να προβάλει νέα επιχειρήµατα υπέρ της θέσης της δικής του οµάδας. Η αντιπαράθεση εξελίσσεται κατά τον ίδιο τρόπο, ενώ οι τελευταίοι οµιλητές των δύο οµάδων καλούνται επιπλέον να συνοψίσουν το σύνολο των επιχειρηµάτων της οµάδας τους χωρίς αυτή τη φορά να προσθέσουν νέα επιχειρήµατα. ι οµιλίες είναι χρονοµετρηµένες (3'-5'), ενώ συγκεκριµένος χρόνος δίνεται και στους Κριτές για να συµπληρώσουν το έντυπο αξιολόγησης και να βαθµολογήσουν τις δύο οµάδες. Η αξιολόγηση αφορά κυρίως την ποιότητα των επιχειρηµάτων Λόγου και ντιλόγου (έγκυρα, ορθά, πειστικά -ή µη), αλλά κρίνονται επίσης η µεθοδολογία (τήρηση των κανόνων του αγώνα), η δοµή της συνολικής επιχειρηµατολογίας, το ύφος, η οµαδικότητα και η συµµετοχή. 1
ΛΓ ΝΤΙΛΓ γώνας Λόγου Λ1 1 Λ1 Λ2 Λ3 1 2 3 Λ =λόγος / = αντίλογος Κριτές Χρονοµέτρης πόπτης 2
Το επιχείρηµα ΠΡΚΙΝ Π 1 Π 2 είκτες Π1, Π2 Πx: επειδή, εξαιτίας, διότι, αφού, εφόσον, µε δεδοµένο, προκύπτει από, εάν, στο βαθµό που, αν ισχύει ότι, κλπ. ΠΡ είκτες : άρα, εποµένως, συνεπώς, τότε, λοιπόν, συµπεραίνουµε ότι, έτσι, προκύπτει ότι, καταλαβαίνουµε ότι, ως εκ τούτου, κλπ. Έγκυρο odus ponens A B ν βρέχει, τότε έχει σύννεφα A Βρέχει B Έχει σύννεφα odus tollens A B ν βρέχει, τότε έχει σύννεφα Β εν έχει σύννεφα ε βρέχει ν βρέχει, τότε έχει σύννεφα Έχει σύννεφα Βρέχει ν βρέχει, τότε έχει σύννεφα ε βρέχει εν έχει σύννεφα Άκυρο ποθετικός συλλογισµός A Β B Γ ν βρέχει, τότε έχει σύννεφα ν έχει σύννεφα, τότε έχει υγρασία Γ ν βρέχει, τότε έχει υγρασία ιάζευξη A B Ή βρέχει ή θα φάµε έξω A ε βρέχει B Θα φάµε έξω ν βρέχει, τότε έχει σύννεφα ν έχει σύννεφα, τότε έχει υγρασία ν έχει υγρασία, τότε βρέχει Ή βρέχει ή θα φάµε έξω Βρέχει Θα φάµε έξω ναλογία παγωγή Παράδειγµα Λανθάνουσες Προκείµενες 3
Λογικά σφάλµατα (πλάνες) Mπ = χ σ = χ Mπ = σ µφισηµία A Λήψη ζητουµένου B O A είναι ανόητος, άρα το Χ είναι λάθος. X A B d hominem =?! d ignorantiam Ψευδής διάζευξη 4
Έντυπο βαθµολόγησης εθοδολογία - πιχειρηµατολογία - οµή - µαδικότητα - Ύφος - υµµετοχή - ντίλογος Θέµα: ΛΓ ΝΤΙΛΓ x 2 Βαθµολογία οµάδας: Βαθµολογία οµάδας: 5
νδεικτική βιβλιογραφία και δικτυογραφία: ισαγωγή στη Λογική και την πιχειρηµατολογία: ριστοτέλης Κατηγορίαι - Περί ερµηνείας. ειρά: «ριστοτέλης - Έργα». ετάφραση - εισαγωγή - επιµέλεια: Π. Καλλιγάς. θήνα: Νήσος 2011. Πορτίδης,. - Ψύλλος,. - ναπολιτάνος,. Λογική. Η δοµή του επιχειρήµατος. θήνα: Νεφέλη 2007. Καργόπουλος, Φ. ισαγωγή στη συµβολική λογική. Θεσσαλονίκη : Βάνιας, 2008. Toulmin, S. The Uses of Argument, Cambridge: Cambridge University Press 2003 (2η έκδ.). Kuhn, D. The Skills of Argument. Cambridge: Cambridge University Press 1991. Shand, J. Arguing Well. London: Routledge 2000. ιαδραστικό σχολικό βιβλίο Γ Λυκείου Λογική: Θεωρία και Πρακτική (µάθηµα επιλογής): http://ebooks.edu.gr/2013/course-main.php?course=dsgl-c121 Άρθρα: Groarke, L. "Informal Logic", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (2013), Edward N. Zalta (ed.) http://plato.stanford.edu/archives/spr2013/entries/logic-informal/ Πολίτης, Π. Γένη και ίδη του Λόγου - πιχειρηµατολογία, Πύλη για την ελληνική γλώσσα (2006) http://www.greek-language.gr/greeklang/studies/discourse/2_1_4/index.html McKeon,. Argument, Internet Encyclopedia of Philosophy (2013) http://www.iep.utm.edu/argument/ ισαγωγικά µαθήµατα Λογικής: The Logic Classroom: http://www.logic-classroom.info/ Logic Tutor: http://www.wwnorton.com/college/phil/logic3/ Oxford s Introduction to Logic: http://logic.philosophy.ox.ac.uk/main.htm Logic study: http://www.philosophypages.com/lg/ Encyclopedia of Errors of Reasoning: http://www.logicalfallacies.info/ 6