Η κρίση της Κούβας του Οκτωβρίου του 1952 είναι ένα μοναδικό γεγονός καθώς για πρώτη φορά οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ βρέθηκαν τόσο κοντά στο ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου που θα κόστιζε τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων σ όλο τον κόσμο. Παρόλο που η κρίση έχει αναλυθεί διεξοδικά βασικά ερωτήματα δεν έχουν ακόμη πλήρως διευκρινιστεί,όπως: 1. Ποιοι ήταν οι λόγοι που η ΕΣΣΔ αποφάσισε να τοποθετήσει επιθετικούς πυραύλους στην Κούβα επίσης 2. Γιατί επελέγη από τις ΗΠΑ να απαντήσουν με ναυτικό αποκλεισμό της σοβιετ. αποστολής στην Κούβα ακόμη 3. Ποιος ήταν ο λόγος για τον οποίο τελικά οι πύραυλοι απομακρύνθηκαν και τελικά 4. Τι μας διδάσκει αυτή η κρίση. Για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα πρέπει να έχουμε υπόψην ότι η λήψη των αποφάσεων δεν λαμβάνεται από ένα άτομο έστω και αν βρίσκεται στη κορυφή, αλλά από ένα συνδυασμό πολιτικών δρώντων και οργανισμών. Παρακάτω παρατίθεται το γενικό επιχείρημα του βιβλίου όπως αυτό συνοψίζεται σε 3 βασικές προτάσεις 1 ον. Οι επαγγελματίες αναλυτές των διεθνών σχέσεων και οι διαμορφωτές της πολιτικής αναλύουν τα ζητήματα της διεθνούς και στρατιωτικής πολιτικής με όρους σε πολύ μεγάλο βαθμό νοητών μοντέλων που έχουν σημαντικές επιπτώσεις στο περιεχόμενο της σκέψης τους. 2 ον. Οι περισσότεροι αναλυτές εξηγούν και προβλέπουν τη συμπεριφορά των εθνικών κυβερνήσεων με όρους ενός βασικού ιδεατού μοντέλου που εδώ τιτλοφορείται Μοντέλο του Ορθολογικού Δρώντος, στο οποίο η κυβέρνηση είναι αυτή που με τις επιλογές της, που λαμβάνονται κατά τεκμήριο με ορθολογικό τρόπο αποφασίζει την πολιτική. 3 ον. Δυο εναλλακτικά μοντέλα σκέψης που εδώ χαρακτηρίζονται ως Οργανωσιακός Συμπεριφορισμός και το Μοντέλο Κυβερνητικής πολιτικής προσφέρουν μια βάση βελτιωμένων εξηγήσεων και προβλέψεων. Σύμφωνα με το Μοντέλο του Ορθ. Δρώντος, το πρώτο δηλ., τα σημαντικά γεγονότα έχουν σημαντικούς λόγους που συμβαίνουν. Τα κράτη που τα περιγράφει ως μονόλιθους 1. είναι μαύρα κουτιά που καλύπτουν διάφορους μοχλούς πίεσης μέσα σε μια ποικιίλη δομή λήψης αποφάσεων και 2. οι μεγάλες δράσεις τους είναι αποτέλεσμα αναρίθμητων και συχνά αλληλοσυγκρουόμενων μικρότερων δράσεων ατόμων ποικίλων οργανισμών στην υπηρεσία στόχων εθνικών, υπηρεσιακών και πολιτικών. Η οργανωσιακή θεωρία προσφέρει τη βάση για το 2 ο μοντέλο το οποίο δίνει έμφαση στην οργανωσιακή κουλτούρα, τις διαδικασίες και τις γραφειοκρατικές δομές ενός τεράστιου μηχανισμού που αποτελεί το κράτος. Σύνολο δηλαδή πολλών αλληλοσυνδεδεμένων οργανισμών. Το τρίτο μοντέλο εμβαθύνει στις πολιτικές της Κυβέρνησης. Σύμφωνα με αυτό η εξωτερική πολιτική της Κυβέρνησης δεν χαράσσεται ούτε επιλέγεται από έναν φορέα ούτε είναι οργανωσιακό αποτέλεσμα, αλλά πρέπει να κατανοηθεί ως αποτέλεσμα διαπραγματεύσεων μεταξύ παικτών στην εθνική κυβέρνηση. Το ζήτημα συνίσταται στον καθορισμό του παιχνιδιού και έπειτα στη δύναμη και ικανότητα των παικτών που θα διαπραγματευτούν. Για να έχουμε ορθή αντίληψη για τις αποφάσεις που λαμβάνονται, είναι απαραίτητη η κατανόηση και η εμπειρία και των 3 μοντέλων σκέψης οι οποίες
αναλύουν σε μια περιπτωσιολογική μελέτη την ερμηνεία τους για την κρίση της Κούβας. Ορθολογικός Παράγοντας-Δρώντας Το μοντέλο του Ορθ. Δρώντος εξηγεί τα διεθνή γεγονότα με βάση τους στόχους και τους υπολογισμούς των κυβερνήσεων. Στη συνέχεια γίνεται ανάλυση της έννοιας της λογικής δράσης. Λογική η οποία σημαίνει συμπεριφορά που συγκεκριμενοποιεί τους στόχους στο πλαίσιο της υπάρχουσας κατάστασης. Στη σύγχρονη θεωρία λήψης αποφάσεων το πρόβλημα της λογικής απόφασης περιορίζεται στο ζήτημα της επιλογής ανάμεσα σε διαφορετικές εναλλακτικές προτάσεις, η καθεμία εκ των οποίων έχει τις συνέπειές της. Ο πυρήνας της έννοιας της λογικής δράσης έχει 4 φάσεις: 1. Οι στόχοι οι οποίοι αρχικά πρέπει να θέτονται με βάση τις αντικειμενικές συνθήκες και είναι στην ουσία η χρηστική λειτουργία που λαμβάνει υπόψην της όλες τις πιθανές συνέπειες των συγκεκριμένων στόχων. 2. Εναλλακτικές επιλογές που έχει στη διάθεση ο δρων και οι επιλογές των οποίων πιθανώς να τον οδηγήσουν σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση μεταξύ τους. 3. Κάθε εναλλακτική επιλογή επιφέρει διαφορετικές συνέπειες που πρέπει να υπολογιστούν και τέλος 4. Η επιλογή. Η λογική επιλογής σημαίνει απλά την επιλογή εκείνης της εναλλακτικής της οποίας οι συνέπειες έχουν τη μεγαλύτερη σημασία για τον αποφασίζοντα. Ο δρων έχει υπόψην του πολλές συνιστώσες οι οποίες καθορίζουν την επιλογή και εξαρτώνται από τη θέση που τους βάζει στην ιεράρχηση των προτεραιοτήτων του. Στο παράδειγμα του ορθ. δρώντος 1 ον. Βασική μονάδα ανάλυσης είναι η κυβερνητική πράξη ως αποτέλεσμα επιλογής. Οι κυβερνήσεις επιλέγουν τη δράση που θα μεγιστοποιήσει τους στρατηγικούς στόχους. 2 ον. Βασικές οργανωτικές έννοιες που διέπουν το παράδειγμα είναι αρχικά ότι ο δρων θεωρείται ενιαίο σύνολο που προσωποποιείται συχνά και καλείται να διαχειριστεί το πρόβλημα και να χαράξει την πολιτική του με βάση τους στόχους, την εκτίμηση της κατάστασης, τις πιθανές του επιλογές και τις συνέπειές τους και να καταλήξει στην επιλογή. Περιγραφή του κλασικού μοντέλου 1 ον : Στο σκληρό πυρήνα του κλασικού ρεαλισμού βρίσκονται δυο βασικές αρχές του ορθ. δρώντος: 1oν. Ότι τα κράτη είναι οι κύριοι δρώντες στις Δ. Σ. και 2 ον. Ότι τα κράτη δρουν με βάση τη λογική υπολογίζοντας τα κόστη και τα οφέλη και επιλέγοντας τη δράση που μεγιστοποιεί το όφελος. 2ον: Επίσης μια γενιά νεορεαλιστών μοιράζονται ένα σύνολο υποθέσεων με τον ορθ. δρώντα. Αρχικά ότι οι πράξεις του ορθ. δρώντος που είναι τα εθνικά κράτη βασίζονται στη λογική. Επίσης μοιράζονται την επιπλέον υπόθεση για το περιεχόμενο των στόχων των ορθολογικών δρώντων στο σύστημα που καθιστά στην επιβίωση τον βασικότερο στόχο. 3 ον : Η ιστορία του δ. διεθνισμού συγκλίνει με τον ορθολογικό δρώντα ότι τα κράτη είναι οι κύριοι δρώντες στην παγκόσμια πολιτική και ότι συμπεριφέρονται με βάση την έννοια του εθν. Συμφέροντος υποστηρίζοντας επιπλέον ότι περεταίρω διάδοση των δ. θεσμών είναι απαραίτητη για να εξηγηθεί η κρατική δράση.
4 ον. Η σύγκλιση των φιλελευθέρων ιδεών με το πρώτο μοντέλο μπορεί αρχικά να προκαλεί έκπληξη, καθώς οι θεωρητικοί εστιάζουν βασικά στις φιλελεύθερες δημοκρατίες και δέχονται τον πλουραλισμό στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Συνεπώς, το κράτος βάση αυτής της προσέγγισης αναλύεται ως ένας ενιαίος ορθολ. δρων που επιλέγει τον πόλεμο ή την ειρήνη και διαθέτει ορισμένα χαρακτηριστικά. Πολλοί φιλελεύθεροι θεωρητικοί διαφωνούν σχετικά με το αν το κράτος που προασπίζει τον πολιτικό πλουραλισμό και τη συνεργασία στη διακυβέρνησή του, αντανακλά αυτές τις αξίες στην εξωτερική του συμπεριφορά, επιδεικνύοντας σεβασμό για το Διεθνές Δίκαιο. Ο Shelling στη «στρατηγική της σύγκρουσης» επανέρχεται στην ουσιαστική βάση του ορθ. δρώντος και μιλώντας για προσεκτικό υπολογισμό των πλεονεκτημάτων διευκρινίζει τη σημασία της πληροφορίας και της αλληλεξάρτησης στη διαδικασία τελικής επιλογής δράσης. Επίσης, σημειώνει ότι η ορθολογική πρέπει να διέπει τον δρώντα. Η κρίση της Κούβας Σχετικά με τους λόγους που οδήγησαν την ΕΣΣΔ να εγκαταστήσει επιθετικούς πυραύλους στην κούβα υπάρχουν αρκετές υποθέσεις. Πρώτη εξετάζεται η υπόθεση της άμυνας της Κούβας. 1 ον. Οι Σοβιετικοί ηγέτες αποφάσισαν να εγκαταστήσουν βαλλιστικούς πυραύλους στην Κούβα προκειμένου να εμποδίσουν κάθε ενέργεια των ΗΠΑ να ανατρέψουν το καθεστώς του Κάστρο. Οι Σοβιετικοί θεωρούσαν την Κούβα το προκεχωρημένο κομουνιστικό φυλάκιο στη Δύση. Ανατροπή συνεπώς του καθεστώτος θα σήμαινε καταβαράθρωση του σοβιετικού γοήτρου, κάτι που δεν φαινόταν απίθανο μετά την εισβολή του Απριλίου του 61 στην Κούβα από Κουβανούς αντιφρονούντες. Η υπόθεση αυτή έχει αρκετές ενστάσεις που αμφισβητούν ότι αποδίδουν την πραγματική αιτία της εγκατάστασης των πυραύλων. Καταρχάς οι Σοβιετικοί θα μπορούσαν να τοποθετήσουν τακτικά πυρηνικά όπλα που θα εγκαθίσταντο πιο γρήγορα με λιγότερο κόστος και θα ανακαλύπτονταν στην πορεία εάν θα ήταν έτοιμα. Επίσης, αν ο αντικειμενικός στόχος των σοβιετικών ήταν η προστασία από αμερικανική εισβολή, δεν ήταν απαραίτητη η αποστολή βαλλιστικών πυραύλων καθώς ο εξοπλισμός που προμήθευαν την Κούβα απέκλειε το ενδεχόμενο αμερικανικής εισβολής χωρίς κύρια επίθεση. Εάν πάλι προσπαθούσαν να αποτρέψουν κάποιο χτύπημα η παρουσία σοβιετικών στρατευμάτων ήταν η καλύτερη λύση. Ακολουθεί λοιπόν η υπόθεση των γενικότερων πολιτικών του Ψυχρο θ Πολέμου. 2. Ψυχρός Πόλεμος Το καθοριστικό στοιχείο του Ψυχρού πολέμου ήταν ο παγωμένος ανταγωνισμός μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, κάθε νίκη της μιας πλευράς μεταφραζόταν σε ήττα της άλλης στην προσπάθεια απόκτησης παγκόσμιας ισχύος. Το σχέδιο του Χρουστσόφ αποσκοπούσε στο να αντιδράσουν οι ΗΠΑ με αποφασιστικότητα, ώστε να προβληθεί στον κόσμο η εικόνα μιας Αμερικής ανίκανης να τηρήσει τις δεσμεύσεις προς τα άλλα κράτη. Επιδίωξή της ήταν να αλλάξει τις ισορροπίες ισχύος. Παρά την πειστικότητά του αυτή η υπόθεση αγνοεί κάποια βασικά στοιχεία της κατάστασης όπως ότι δεν υπήρχε λόγος να υποβληθούν οι ΗΠΑ σε μια δεύτερη
δοκιμασία από την ΕΣΣΔ μετά τη δυναμική αντίδραση στην κρίση του Βερολίνου και ότι δεν ήταν κατάλληλη η συγκεκριμένη χρονική στιγμή. 3 ον. Η Τρίτη υπόθεση αναφέρεται στο ότι με τους Σοβιετικούς Πυραύλους στην Κούβα θα ανατρεπόταν η στρατηγική υπεροχή των ΗΠΑ έναντι της ΕΣΣΔ. Υπάρχει μια βασική ένσταση σε αυτή την υπόθεση. Για ποιο λόγο ο Χρουστσόφ ένιωσε τόσο πιεσμένος να ανατρέψει τη στρατηγική ισορροπία και δεν περίμενε να καταστεί η σοβιετική πυραυλική δύναμη σε 3-4 χρόνια. Δεν υπήρχε λόγος να αναλάβει τόσο μεγάλα ρίσκα προκειμένου να ανατρέψει το στρατηγικό του πρόβλημα. 4 ον. Η επόμενη υπόθεση αφορά έναν υποκρυπτόμενο στόχο. Ο πρόεδρος Kennedy παρά τις διαβεβαιώσεις του Υπουργού Αμύνης MacNamara, ότι η τοποθέτηση σοβιετικών πυραύλων στην Κούβα δεν ανέτρεπε τη στρατηγική ισορροπία δεν επείθετο, καθώς φοβόταν ότι ο Χρουστσόφ έπαιρνε τόσο σημαντικό ρίσκο με σκοπό να χρησιμοποιήσει τους πυραύλους ώστε να πιέσει τις ΗΠΑ και να πετύχει διευθέτηση του καθεστώτος του Βερολίνου όπως είχε διαμορφωθεί αυτό μετά την κρίση του 61 με τους δικούς του όρους. Προτού επιλεγεί ο αποκλεισμός ως απάντηση στη σοβιετική απειλή εξετάστηκαν και απορρίφθηκαν άλλες 5 εναλλακτικές. Ο αποκλεισμός που τελικά επελέγη αποτελούσε ένα μεσαίου μεγέθους χτύπημα, όχι τόσο καταστρεπτικό όσο μια επιδρομή αλλά αρκετά ισχυρό ώστε να δείξει στους σοβιετικούς την αποφασιστικότητα των προθέσεων των ΗΠΑ. Επίσης, δέσμευε τον Χρουστσόφ ως προς την επιλογή της κίνησης. Μπορούσε δηλ. να αποφύγει μια απευθείας αντιπαράθεση κρατώντας τα πλοία του μακρυά. Ενώ ήταν ένα είδος προειδοποίησης που εμπεριείχε την απειλή στρατιωτικής επέμβασης. Στην πραγματικότητα δεν ήταν ο αποκλεισμός αυτός καθαυτός, αλλά η απειλή περαιτέρω δράσης. Στις 27 Οκτωβρίου ο Ρ. Κέννεντι έκανε στον πρέσβη Νεομπρίνιν την απιλή στρατιωτικής δράσης πιθανή διαβεβαιώνοντάς τον παράλληλα ότι οι πύραυλοι Τζούπιτερ θα αποσύρονταν εντός 4-5 μηνών. Οπότε, η μεσαία οδός σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι ΗΠΑ υποστήριζαν δυναμικά το ενδεχόμενο επίθεσης βεβαίωσαν τον Χρουστσόφ ότι αντιμετώπιζε έναν ξεκάθαρο κίνδυνο και τον ώθησαν να αποσύρει τους πυραύλους. 2 ο Μοντέλο Οργανωτικός Συμπεριφορισμός Μπορεί να προσδιοριστεί ως η δράση που κατευθύνεται από έναν ενιαίο ορθολογικό αποφασίζοντα, κεντρικά ελεγχόμενο και πλήρως πληροφορημένο και εμφορούμενο αξιών. Η κυβερνητική συμπεριφορά μπορεί να προσδιοριστεί βάση ενός 2 ου αφηρημένου μοντέλου ως το αποτέλεσμα μεγάλων οργανισμών που λειτουργούν σύμφωνα με συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς. Είναι δηλ. η ανεξάρτητη απόδοση ορισμένων οργανισμών κάτω από συντονισμό. Στο 2 ο μοντέλο τα θέματα ποτέ δεν εξατομικεύονται και οι εξηγήσεις αφορούν οργανισμούς. Οι οργανισμοί αναπτύσσουν ικανότητες για την επίτευξη ανθρώπινων σκοπών και δεξιότητες που διαφορετικά θα ήταν αδύνατες. Οι οργανισμοί και τα προγράμματά τους εξαναγκάζουν τα μέλη τους σε μια συμπεριφορά προσανατολισμένη εκ των προτέρων σε οτιδήποτε έχουν αποφασίσει να κάνουν. Η κουλτούρα που αναπτύσσουν οι οργανισμοί, επιβάλλει να διαμορφωθεί η συμπεριφορά των ατόμων μέσα στον οργανισμό με τρόπο τέτοιο που να συμφωνεί με επίσημες νόρμες και ανεπίσημες με αποτέλεσμα μια διακριτή οντότητα με τη δική της ταυτότητα. Οι επιλογές των ηγετών περιορίζονται από τα μέσα και τις δυνατότητες
των οργανισμών οι οποίοι θέτουν τα θέματα και διαμορφώνουν τις προτεινόμενες αποφάσεις. Το 1 ο μοντέλο περιλαμβάνει δράσεις που επελέγησαν με κριτήριο τις πιθανές συνέπειές τους, ενώ το δεύτερο μοντέλο αναφέρεται σε δράσεις που επελέγησαν με το κριτήριο της αναγνώρισης μιας κατάστασης οικείας και συνδυάζοντας την αναγνωρισμένη κατάσταση μέσα σε ένα σύνολο κανόνων. Ο οργανισμός αναπτύσσει μια δική του κουλτούρα. 1ον. Οργανωτική λογική: Aποτελεσματικότητα κουλτούρα. Η οργανωσιακή κουλτούρα είναι το σύνολο των πεποιθήσεων των μελών του οργανισμού. Πρόκειται για μια προσέγγιση για την κατανόηση της λειτουργικής συμπεριφοράς που αντιμετωπίζει τους οργανισμούς και τους γραφειοκράτες ως πιο αυτόνομους. Η κουλτούρα ως παράγωγο του οργανισμού ενδυναμώνεται από τον επαγγελματισμό των ατόμων με θέσεις-κλειδιά στο μηχανισμό. Παρότι τα αποτελέσματα μπορεί να είναι τα ίδια υπάρχει διάκριση μεταξύ του αν η συμπεριφορά ενός οργανισμού διαμορφώνεται με όρους αποτελεσματικότητας ή κουλτούρας. 2ον. Διαδραστική περιπλοκή. Οι οργανισμοί διακρίνονται από συνεχή αλληλεπίδραση. Οι αλληλεπιδράσεις προγραμμάτων και συνηθειών των οργανισμών ποικίλουν. Έτσι, διαφορετικοί οργανισμοί αναμεμιγμένοι σε δημόσιες δραστηριότητες αλληλεπιδρούν, δημιουργούν νέα επίπεδα περιπλοκής και πραγματοποιούν το έργο τους. 3 ον. NASA-παράδειγμα οργανισμού. 4 ον. Οργανωτικός συμπεριφορισμός-παράδειγμα. Σ αυτό το σημείο προσφέρεται ένα διάγραμμα μέσω του οποίου μπορεί να κατανοηθεί ένα παράδειγμα Οργανωτικού Συμπεριφορισμού σε σχέση με τη δ. πολιτική και ειδικότερα σε σχέση με τα όρια που θέτει η συμπεριφορά των οργανισμών στις εθνικές κυβερνήσεις. Έτσι αναλύεται: 1oν, αρχικά η κυβερνητική δράση ως οργανωτική 2 ον, σε δεύτερη φάση η οργάνωση των εννοιών. Αναλύονται δηλ. οι οργανωτικοί δρώντες οι οποίοι εκλαμβάνονται όχι ως έθνη-κράτη ή κυβερνήσεις, αλλά ως ενιαία μονάδα χαλαρών συνδεδεμένων οργανισμών στην κορυφή των οποίων στέκεται ο ηγέτης και 3 ον, γενικές ρυθμίσεις σε σχέση με προγράμμτα και 4 ον, ειδικές ρυθμίσεις (π.χ σε σχέση με την αποτροπή ενεργειών που καθορίζουν τη λειτουργία του οργανισμού).