Μαρίνα Τζακώστα Επίκουρη Καθηγήτρια Π.Τ.Π.Ε., Πανεπιστήμιο Κρήτης

Κοινά Γλωσσικά Μονοπάτια στη Διαχρονία και τη Συγχρονία της Ελληνικής: Πως η Γλωσσική Αλλαγή και η Γλώσσα των Παιδιών Δείχνουν το Δρόμο για μια Ορθή Γλωσσική Διδασκαλία Μαρίνα Τζακώστα Επίκουρη Καθηγήτρια Π.Τ.Π.Ε., Πανεπιστήμιο Κρήτης martzak74@gmail.com Περίληψη Στόχος της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ συγχρονίας και διαχρονίας μιας γλώσσας εν προκειμένω της ελληνικής - και της καθολικής ισχύος των γλωσσικών κανόνων. Αντλώντας δεδομένα από νεοελληνικές διαλέκτους και από τον λόγο παιδιών που κατακτούν την ελληνική ως μητρική και ως δεύτερη γλώσσα υποστηρίζουμε ότι οι ίδιες θεμελιώδεις αρχές διέπουν τόσο τη διαχρονική όσο και τη συγχρονική διάσταση μιας γλώσσας. Τα μορφοφωνολογικά φαινόμενα τα οποία θα συζητήσουμε φωτίζουν όψεις της γλώσσας οι οποίες ως σταθερές και καθολικές αρχές διευκολύνουν, αφενός, την γλωσσική αλλαγή και, αφετέρου, τη γλωσσική ανάπτυξη. Τέτοια φαινόμενα μπορούν να λειτουργούν ως άξονες γλωσσικής διδασκαλίας. Περίληψη στην αγγλική Aim of the present study is to investigate the relationship between the synchrony and diachrony of a language in our case, Greek - and the universal power of different language laws/ rules. We argue that the same fundamental principles govern both the diachronic and synchronic dimension of a language drawing on data from Modern Greek dialects and the speech of children who acquire Greek as a first and second language. We further support the view that the same fundamental principles govern the diachrony and synchrony of a language. The discussed morphophonological phenomena shed light on several aspects of the language which serve as universal axes facilitating, on the one hand, language change and, on the other hand, language development. Such phenomena could also be the major axes of language teaching. Εισαγωγή Η διαχωρισμένη μελέτη της διαχρονικής και συγχρονικής διάστασης των γλωσσών είναι συνήθης στους γλωσσολογικούς κύκλους. Το σκεπτικό πίσω από μια τέτοια στάση είναι ότι η διαχρονία είναι περισσότερο δυναμική και αναδεικνύει τις μεταβολές που συντελούνται σε μια γλώσσα, αντιθέτως, η συγχρονία είναι περισσότερο στατική χωρίς να λαμβάνει υπόψη της τη σχέση μεταξύ των γλωσσικών αλλαγών (για συζήτηση των τάσεων σχετικά με αυτό το θέμα, βλ. Μπαμπινιώτης 2010). Ένας από τους βασικούς εισηγητές και υποστηρικτές της συγκεκριμένης θέσης είναι ο Saussure ([1916] 1979). Ο Saussure αναγνωρίζει την αλληλεξάρτηση διαχρονίας και συγχρονίας, ωστόσο, προκρίνει τη χωριστή μελέτη τους βάσει ορισμένων κριτηρίων. Ένα πρώτο κριτήριο είναι ότι οι μεταβολές της γλώσσας σε διαχρονικό επίπεδο είναι α-συστηματικές, δηλαδή δεν αφορούν τη μεταβολή της γλώσσας στο σύνολό της, αλλά συμβαίνουν ξεχωριστά και μεμονωμένα σε κάθε επίπεδο γραμματικής ανάλυσης (φωνολογία, μορφολογία, σύνταξη, σημασιολογία). Ένα δεύτερο κριτήριο αφορά την έννοια του γλωσσικού νόμου η οποία είναι σημαντική στην ιστορική γλωσσολογία. Ο Saussure υποστηρίζει ότι η ισχύς ενός γλωσσικού νόμου είναι γενική και υποχρεωτική,

ωστόσο στο επίπεδο της διαχρονίας οι νόμοι είναι μόνο υποχρεωτικοί, εφαρμόζονται δηλαδή χωρίς εξαίρεση, ενώ στο επίπεδο της συγχρονίας υπάρχουν μόνο κανόνες με γενική ισχύ. Αυτό σημαίνει ότι στη γλώσσα δεν υπάρχουν παγχρονικά φαινόμενα τα οποία ισχύουν τόσο στο επίπεδο της διαχρονίας όσο και στο επίπεδο της συγχρονίας. Στην παρούσα εργασία, στόχος μας είναι να δείξουμε την σχέση ανάμεσα στη διαχρονική και τη συγχρονική διάσταση μιας γλώσσας εν προκειμένω της ελληνικής - στην οποία οι γλωσσικοί κανόνες/ νόμοι έχουν ταυτοχρόνως γενική και υποχρεωτική ισχύ. Με άλλα λόγια, θεωρούμε ότι οι ίδιοι κανόνες ισχύουν και εφαρμόζονται σε μια γλώσσα τόσο στη διαχρονική όσο και στη συγχρονική διάστασή της. Για να υποστηρίξουμε αυτήν την άποψη αντλούμε δεδομένα από τις νεοελληνικές διαλέκτους - οι τελευταίες διατηρούν και αρχαϊκότερους σχηματισμούς της ελληνικής - και από τον παιδικό λόγο παιδιών που είτε κατακτούν την ελληνική ως μητρική είτε τη μαθαίνουν ως δεύτερη γλώσσα. Τα μορφοφωνολογικά δεδομένα τα οποία θα συζητήσουμε, όπως, αφενός, φωνολογικές διαδικασίες και το πώς αυτές επηρεάζουν την προσωδιακή δομή και, αφετέρου, μορφολογικές διαδικασίες σχηματισμού λέξεων, όπως η σύνθεση λέξεων, φωτίζουν όψεις της γλώσσας οι οποίες ως σταθερές και καθολικές αρχές διευκολύνουν, αφενός, την αλλαγή και, αφετέρου, τη γλωσσική ανάπτυξη. Συνάγουμε ότι τέτοια φαινόμενα, διαδικασίες, αρχές και παράμετροι μπορούν να λειτουργούν ως άξονες γλωσσικής διδασκαλίας. Διαχρονική και συγχρονική μελέτη της γλώσσας Υπάρχουν διάφορες μελέτες της διαχρονικής διάστασης και της ιστορικής πορείας της ελληνικής καθώς και της τυπολογικής συγγένειας της ελληνικής με άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες (Αλεξίου 1981, Ανδριώτης 1992, Browning 1969, Chantraine 1990, Hoffmann και συν. 1994, Μπαμπινιώτης 1985, 1986, 2002, Χατζηδάκις 1915), λίγες όμως εστιάζουν σε μια ταυτόχρονη ιστορική/ διαχρονική και συγχρονική μελέτη της γλώσσας μας (για σχετική συζήτηση βλ. Μπαμπινιώτης 2010). Μια θεωρία η οποία επιχειρεί να γεφυρώσει το κενό μεταξύ συγχρονίας και διαχρονίας της γλώσσας είναι η Θεωρία του Βέλτιστου (Optimality Theory, στο εξής ΘΒ) (Prince and Smolensky 2004), σύμφωνα με την οποία η γραμματική μιας γλώσσας αποτυπώνεται στην ιεράρχηση - κατά σειρά σημαντικότητας - ενός συνόλου περιορισμών. Με άλλα λόγια, οι γραμματικές των γλωσσών διαφοροποιούνται και αλλάζουν διαχρονικά ως προς την ιεράρχηση των περιορισμών (βλ. ενδεικτικά Prince & Smolensky 2004). Αυτό σημαίνει ότι ένας κανόνας μπορεί να είναι σημαντικός σε μια γλώσσα, οπότε συγκεκριμένες δομές είναι συχνότερα εμφανιζόμενες σε αυτή τη γλώσσα, και λιγότερο σημαντικός σε άλλες. Στο επίπεδο της ιστορικής εξέλιξης μιας γλώσσας αυτό σημαίνει ότι κάποιοι περιορισμοί είναι υψηλά ιεραρχημένοι στο γραμματικό σύστημα, επομένως είναι ανθεκτικοί και επηρεάζουν τόσο την βαθεία όσο και την επιφανειακή μορφή της γλώσσας. Ταυτοχρόνως, είναι δυνατόν να εμφανίζονται σε πολλές φάσεις της ιστορίας της γλώσσας. Επίσης, η γλωσσική αλλαγή ερμηνεύεται βάσει της διαφορετικής θέσης στην ιεραρχία που καταλαμβάνει ένας κανόνας/ περιορισμός κατά την ιστορική εξέλιξη της γλώσσας. Με άλλα λόγια, η ιστορική αλλαγή αποτυπώνεται στην επανιεράρχηση και επαναξιολόγηση των κανόνων/ περιορισμών μιας γραμματικής. Η McMahon (2000) αναπτύσσει μια αξιόλογη συζήτηση σχετική με το πώς οι περιορισμοί της ΘΒ είναι κατά κάποιον τρόπο μετασχηματισμένοι κανόνες και νόμοι οι οποίοι ισχύουν τόσο στη συγχρονία όσο και στη διαχρονία μια γλώσσας. Εδώ, θα υιοθετήσουμε την άποψη της McMahon (2003: 29, βλ. και Campbell 2004) ότι ένα συγχρονικό θεωρητικό μοντέλο είναι ολοκληρωμένο μόνο όταν προβλέπει την ενσωμάτωση της μεταβολής στη γραμματική. Όταν δηλαδή μπορεί να ερμηνεύσει το

γιατί και το πώς συμβαίνει μια αλλαγή στην ιστορία μιας γλώσσας. Yποστηρίζουμε ότι μια τέτοια άποψη εντάσσεται στο πλαίσιο της Θεωρίας της Γενετικής/ Καθολικής Γραμματικής (βλ. ενδεικτικά Chomsky 1988) σύμφωνα με την οποία οι πρωτογενείς, πυρηνικοί και θεμελιώδεις γλωσσικοί κανόνες και αρχές διέπουν τις γραμματικές όλων των γλωσσών του κόσμου. Αν ισχύει αυτό, τότε οι πρωτογενείς και θεμελιώδεις κανόνες της Γενετικής/ Καθολικής Γραμματικής αναμένονται να επιβιώσουν ανάλογα πάντα με τη σημαντικότητά τους - στη διαχρονική πορεία της γλώσσας. Γλωσσικά δεδομένα Τα δεδομένα τα οποία ενισχύουν τη θέση μας περί της καθολικής και διαχρονικής ισχύος συγκεκριμένων νόμων ή κανόνων προέρχονται από τα γραμματικά επίπεδα της φωνολογίας και της μορφολογίας, πιο συγκεκριμένα, από την τεμαχιακή και προσωδιακή φωνολογία και τη σύνθεση λέξεων. Να σημειώσουμε ότι η εργασία μας δεν είναι θεωρητική, δεν παρέχουμε δηλαδή θεωρητικές αναλύσεις των φαινομένων. Στόχος μας είναι να περιγράψουμε και να αναδείξουμε φαινόμενα τα οποία είναι ανθεκτικά στη γλωσσική αλλαγή και απαντώνται με (σχεδόν) αναλλοίωτα χαρακτηριστικά σε διαφορετικές όψεις της ιστορίας της γλώσσας. Πρέπει να τονίσουμε ότι η εργασία μας δεν είναι εξαντλητική με την έννοια ότι παρουσιάζουμε ενδεικτικές μορφοφωνολογικές διαδικασίες οι οποίες ενισχύουν την άποψη περί καθολικής ισχύος των κανόνων/ νόμων. Φωνολογικές διαδικασίες Μια φωνολογική διαδικασία η οποία απαντάται ευρέως τόσο στην Κοινή Νεοελληνική όσο και σε διαλεκτικά δεδομένα και σε δεδομένα παιδικού λόγου είναι η αφομοίωση κατά την οποία ένα σύμφωνο ομοιάζει ως προς κάποιο ή κάποια διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά (τόπος άρθρωσης, τρόπος άρθρωσης, ηχηρότητα) (βλ. παραδείγματα στο (1) με κάποιο άλλο σύμφωνο. Η προσομοίωση αφορά γειτονικά και συνήθως ταυτοσυλλαβκά σύμφωνα (βλ. Spencer 1996). H αφομοίωση είναι μερική, αν ικανοποιεί ένα ή δύο από τα προαναφερθέντα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά και πλήρης, αν ικανοποιεί όλα τα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά. Στα δεδομένα που εμφανίζονται στο (1), η αφομοίωση είναι μερική και αφορά στον τόπο και τρόπο άρθρωσης. Πιο συγκεκριμένα το στιγμικό τ τρέπεται σε θ και χ. Και εναρμονιστής και εναρμονιζόμενο τεμάχιο είναι άηχα ως προς τη διάσταση της ηχηρότητας. (1) α. τέτοια τέθχια β. σπίτια σπίθχια γ. χριστιανός χρισχιανός δ. αρρώστια αρρώσχια ε. μάτια μάθχια (Κρήτη, Κοντοσόπουλος 1994) Η αφομοίωση μη γειτονικών ετεροσυλλαβικών συμφώνων, γνωστή ως συμφωνική αρμονία (στο εξής ΣΑ), συναντάται ευρέως σε δεδομένα παιδικού λόγου τόσο στα ελληνικά όσο και διαγλωσσικά (βλ. Tzakosta 2007) (βλ. δεδομένα στο (2) όπου εναρμονιστές και εναρμονιζόμενα τεμάχια μαρκάρονται με πιο έντονα γράμματα), όχι όμως στο λόγο των ενηλίκων ή σε διαλεκτικά δεδομένα. Παρόλ αυτά, η ΣΑ παραμένει μια διαδικασία συγγενής της αφομοίωσης. Η ΣΑ, όπως και η αφομοίωση, μπορεί να είναι μερική και/ η πλήρης. Για παράδειγμα, στα (2α)-(2ε), (2θ) η ΣΑ είναι μερική και αφορά τον τόπο άρθρωσης, στα (2στ)-(2η) είναι μερική και αφορά τον τρόπο άρθρωσης, το (2ι) συνιστά περίπτωση μερικής ΣΑ ως προς τον τρόπο και τόπο

άρθρωσης και το (2ζ) είναι περίπτωση ΣΑ ως προς τον τρόπο άρθρωσης και την ηχηρότητα. (2) α. / / [ ] φιλάκια (B.M: 2;02.12) 1 β. / / [ ] κιθάρα (I: 3;02.13) γ. / / [ ] δασκάλα (Kon: 2;0.22) δ. / / [ ] table (Me: 2;0.06) ε. / / [ ] αρκουδάκι (Stef: 2;03.29) στ. / / [ ] γάτα (B.M: 2;05.21) ζ. / / [ ] φεγγάρι (D: 2;03) η. / / [ ] τρίγωνο (I: 3;04.26) θ. / / [ ] σταυρός (B.M: 1;10.18) ι. / / [ ] δαγκώνει (B.M: 2;05.07) Μια ακόμη συχνότατη φωνολογική διαδικασία είναι η απλοποίηση συμφωνικών συμπλεγμάτων, δηλαδή ταυτοσυλλαβικών συνήθως - ακολουθιών συμφώνων, η οποία είναι δυνατό να πάρει τη μορφή είτε απαλοιφής/ αποβολής/ αποκοπής ενός από τα δύο μέλη ενός συμφωνικού συμπλέγματος (ή περισσότερων στην περίπτωση τριμελών συμφωνικών συμπλεγμάτων), είτε επένθεσης/ ανάπτυξης φωνήεντος. Ενδεικτικά διαλεκτικά δεδομένα απλοποίησης μέσω αποβολής παρουσιάζονται στα (3στ)-(3η) και απλοποίησης μέσω επένθεσης παρουσιάζονται στα (3α)-(3ε). Τα (3ζ), (3η) συνιστούν περιπτώσεις απλοποίησης ετεροσυλλαβικών ακολουθιών συμφώνων. (3) α. καπνός καπινός β. σταθμός σταθιμός γ. φρέσκος φρέσικος δ. πνίγω πινίγω ε. πριόνι πιριόνι στ. στιγμή στιøμή (Πελοπόννησος, Παντελίδης 2001) ζ. ανθός αøθός η. άνθρωπος άøθρωπος (Κρήτη, Kappa 2001) Στον παιδικό λόγο, η απλοποίηση μέσω αποβολής είναι ο στατιστικώς συχνότερα εμφανιζόμενος μηχανισμός απλοποίησης (βλ. Tzakosta 2006, για σχετική συζήτηση). Περιπτώσεις απλοποίησης μέσω αποβολής εμφανίζονται στα (4β)-(4ε), (4ζ) και (4η) από δεδομένα παιδιών που κατακτούν την ελληνική ως μητρική και στο (5α) από δεδομένα παιδιών που μαθαίνουν την ελληνική ως δεύτερη. Περιπτώσεις απλοποίησης μέσω επένθεσης φωνήεντος εμφανίζονται στα (4α), (4στ) και (4η) και (5β)-(5δ), αντιστοίχως. (4) α. / / [ ] κλειδιά (Me: 2;03.14) β. / / [ ] ομπρέλα (D: 2;03.21) γ. / / [ ] φρούτα (BT:1;10) δ. / / [ ] χτένα (B.T.: 1;11.10) ε. / / [ ] φτερά (D:2;02.24) στ. / / [ ] χτυπάει (Me: 2;00.26) 1 Τα αναπτυξιακά δεδομένα είναι μεταγραμμένα στο Διεθνές Φωνητικό Αλφάβητο.

ζ. / / [ ] οκτώ (B.M.: 2;06.19) η. / / [ ], [ ] πέφτει (B.M.: 2;07.09) (5) α. / / ετοιμάστηκε (Ξαμντί, 2 η δημ.) β. / /. ] μαύρα (Εσρά, 5 η δημ.) γ. / /. χοντρή (Εσρά, 5 η δημ.) δ. / / δέντρα (Χατίς, 6 η δημ.) Τόσο η αφομοίωση και ΣΑ όσο και η απλοποίηση συμφωνικών συμπλεγμάτων συνιστούν στην πραγματικότητα διορθωτικούς μηχανισμούς οι οποίοι διευκολύνουν τη γλωσσική πραγμάτωση και προωθούν την παραγωγή των θεωρητικά και αρθρωτικά ευκολότερων φωνημάτων αλλά και των συχνότερα εμφανιζόμενων δομών, γενικότερα. Σε αυτό οφείλεται και η διαχρονική ανθεκτικότητα των διαδικασιών τόσο σε διαλεκτικά δεδομένα όσο και σε δεδομένα γλωσσικής ανάπτυξης. Μορφολογικές διαδικασίες Ο σχηματισμός μονολεκτικών σύνθετων είναι μια εξαιρετικά παραγωγική διαδικασία στα ελληνικά σε διαχρονικό επίπεδο ήδη από τα κλασικά χρόνια (βλ. Manolessou & Tsolakidis 2009, όπου και περισσότερες παραπομπές) (δεδομένα στα (5α-γ)) αλλά και στις νεοελληνικές διαλέκτους (Ralli 2009) (δεδομένα στα (6δ-στ). Η σύνθεση έχει κάποια χαρακτηριστικά τα οποία λειτουργούν ως αντιληπτικοί δείκτες και ταυτοχρόνως διευκολύνουν τη διαδικασία σχηματισμού λέξεων. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι α) η χρήση του συνδετικού φωνήεντος το συνδετικό φωνήεν μαρκάρεται με έντονα γράμματα στα παραδείγματα στο (6) όταν το δεύτερο συστατικό της σύνθεσης αρχίζει από σύμφωνο, β) η τοποθέτηση της κεφαλής της σύνθετης λέξης στο δεύτερο συνθετικό συστατικό, γ) ο αναβιβασμός/ μετακίνηση του τόνου όπου απαιτείται, δ) οι δύο βασικές δομές σύνθετων λέξεων, δηλαδή η δομή [θέμα + [θέμα + παραγωγ. κατάλ.]] (βλ. 6β-ε) και η δομή [θέμα + λέξη] (βλ. 6α, στ). (6) α. ιππαλεκτρυών άλογο + κόκορας β. κλαυσίγελως κλάμα + γέλιο γ. ιατρόμαντις ιατρός + μάντης (Manolessou & Tsolakidis 2009) δ. σόασπρος ολόασπρος ε. σόντρετα ολόισια στ. σογερνώ γερνώ πολύ (Κρήτη, Ralli 2009) Στο επίπεδο της γλωσσικής ανάπτυξης, με πειράματα που έχουν γίνει σε διαφορετικούς πειραματικούς πληθυσμούς, έχει δειχθεί ότι τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά της σύνθεσης διευκολύνουν την διαδικασία κατάκτησης και εκμάθησης της σύνθεσης. Διάφορες μελέτες αναδεικνύουν το γεγονός ότι τόσο φυσικοί ομιλητές της ελληνικής, παιδιά και ενήλικες, όσο και αλλόγλωσσοι ομιλητές της ελληνικής, παιδιά και ενήλικες, με μητρικές την Ολλανδική, την Τουρκική, την Ρουμανική, την Βουλγαρική, τη Σουηδική, τη Ρωσική, την Αλβανική χρησιμοποιούν τα χαρακτηριστικά της σύνθεσης ως στρατηγικές κατάκτησης και εκμάθησης της σύνθεσης. Είναι αξιοσημείωτο ότι τόσο φυσικοί όσο και αλλόγλωσσοι ομιλητές της Ελληνικής κάνουν παρόμοια λάθη και έχουν παρόμοια ποσοστά επιτυχίας στις προσπάθειές τους να σχηματίσουν υπαρκτές και μη υπαρκτές σύνθετες λέξεις της ελληνικής (για αναλυτική συζήτηση βλ. Kalligiannaki & Tzakosta 2013, Tzakosta 2009, Tzakosta 2010, Tzakosta 2011a, b, Tzakosta & Mamadaki 2013, Τζακώστα & Μανωλά 2012).

Συνοψίζοντας, η παρουσίαση των παραπάνω δεδομένων υπογραμμίζει το γεγονός ότι συγκεκριμένες φωνολογικές και μορφολογικές διαδικασίες εμφανίζονται με σχεδόν αναλλοίωτα χαρακτηριστικά κατά την ιστορική εξέλιξη της ελληνικής. Θεωρούμε ότι η ανθεκτικότητα τέτοιων διαδικασιών οφείλεται στο ότι προωθούν την εμφάνιση των πλέον εύκολων να παραχθούν γλωσσικών δομών, γεγονός που διευκολύνει τη γλωσσική διδασκαλία. Αν αυτή η άποψη όντως ισχύει, η χρήση μηχανισμών όπως αυτών που συζητήθηκαν παραπάνω, ως αξόνων και οδηγών κατά τη γλωσσική διδασκαλία μέσω της δημιουργίας κατάλληλων δραστηριοτήτων - θα ήταν επιτυχής και αποτελεσματική για την ομαλή μορφοφωνολογική ανάπτυξη του παιδιού. Επίσης, η ανθεκτικότητα των ίδιων διαδικασιών υποδεικνύουν και τη σειρά διδασκαλίας των γραμματικών φαινομένων της ελληνικής από τα ευκολότερα και πιο δημοφιλή στα δυσκολότερα και λιγότερο συχνά εμφανιζόμενα. Συμπεράσματα Στην παρούσα εργασία αναδείξαμε την ισχύ συγκεκριμένων κανόνων και αρχών οι οποίοι ισχύουν τόσο στη διαχρονική όσο και τη συγχρονική διάσταση της ελληνικής. Στηρίξαμε τις απόψεις μας χρησιμοποιώντας μορφοφωνολογικά αναπτυξιακά δεδομένα και δεδομένα από τις νεοελληνικές διαλέκτους. Τα δεδομένα υπογραμμίζουν το γεγονός ότι η Καθολική Γραμματική συνίσταται από αρχές οι οποίες διέπουν τη γλωσσική αλλαγή σε διαχρονικό επίπεδο αλλά και τη γλωσσική ανάπτυξη σε συγχρονικό επίπεδο και παραμέτρους οι οποίες διαφοροποιούνται ανά γλώσσα ή ανά επίπεδο γλώσσας (διαχρονικό ή/ και συγχρονικό) (βλ. Chomsky 1988, McMahon 2000). Μια τέτοια άποψη εντάσσεται στη συζήτηση η οποία αφορά την γένεση και εξέλιξη των γλωσσών και συμβάλλει στην ανάδειξη συγκεκριμένων γλωσσικών αρχών, κανόνων ή νόμων ως αξόνων γλωσσικής διδασκαλίας. Βιβλιογραφία Αλεξίου, Σ. (1981). Γλωσσικά Μελετήματα. Αθήνα. Ανδριώτης, Ν. (1992). Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Τέσσερις Μελέτες. Θεσσαλονίκη: ΙΝΣ. Browning, R.T. (1969). Medieval and Modern Greek. Cambridge: C.U.P. Bynon, T. (1999). Historical Linguistics. Cambridge: C.U.P. Campbell, L. (2004). Historical Linguistics. Cambridge: MIT Press. Chantraine, P. (1990). Ιστορική Μορφολογία της Ελληνικής Γλώσσας. Μτφρ. Ν.Κ. Aγκαβανάκης. Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου Μ. Καρδαμίτσα. Chomsky, N. (1988). Language and Problems of Knowledge: the Managua Lectures. Cambridge, MA: MIT Press. Hoffmann, O., Debrunner A. & Α. Scherer (1994). Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Τόμοι Α-Β. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη. Kalligiannaki, S. & M. Tzakosta (2013). Common Characteristics in Compound Formation: Evidence from Bilingual Acquisition and L2 Language Learning. Στo N. Lavidas, Th. Alexiou & A.-M. Sougari (επιμ.), Major Trends in Theoretical and Applied Linguistics: Selected Papers from the 20 th International Symposium from Theoretical and Applied Linguistics. 219-232. London: Versita. Kappa, I. (2001). An Optimality Theoretic Account of the (west) Cretan Dialect. Στο Α. Ralli, B. Joseph & M. Janse (επιμ.), Proceedings of the 1st Conference of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory, 105-116. Patra: Patras University Press. Κοντοσόπουλος, Ν. (1997). Θέματα Κρητικής Διαλεκτολογίας. Αναδημοσίευση μελετών. Αθήνα: Βιβλιοεκδοτική Αναστασάκη.

Manolessou, I. & S. Tsolakidis (2009). Greek Coordinated Compounds: Synchony and Diachrony. Patras Working Papers on Linguistics 1. Ανακτήθηκε από http://academia.lis.upatras.gr/index.php/pwpl/article/view/14 McMahon, A. (2000). Change, Chance and Optimality. Oxford: O.U.P. McMahon, A. (2003). Ιστορική Γλωσσολογία. Η Θεωρία της Γλωσσικής Μεταβολής. Μτφρ. Μ. Μητσιάκη & Α. Φλιάτουρας. Αθήνα: Μεταίχμιο. Μπαμπινιώτης, Γ. (1985). Ιστορικής Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Ι. Φωνολογία. Αθήνα. Μπαμπινιώτης, Γ. (1986). Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Αθήνα. Μπαμπινιώτης, Γ. (2002). Συνοπτική Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας με Εισαγωγή στην Ιστορικοσυγκριτική Γλωσσολογία. Αθήνα. Μπαμπινιώτης, Γ. (2010). Διαχρονία και δυναμική συγχρονία: Αφιέρωμα στον Andre Martinet. Γλωσσολογία 18. 1-9. Παντελίδης, Ν. (2001). Πελοποννησιακός Ιδιωματικός Λόγος και Κοινή Νεοελληνική. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 21: 550-561. Θεσσαλονίκη. Prince, A. & P. Smolensky (2004). Optimality Theory: Constraint Interaction in Generative Grammar. Oxford: Blackwell. Ralli, A. (2009). Morphology Meets Dialectology: Insights from Modern Greek Dialects. Morphology 19: 87-105. Saussure, F. De. ([1916] 1979). Μαθήματα Γενικής Γλωσσολογίας. Μτφρ. Φ. Αποστολόπουλος. Αθήνα: Παπαζήσης. Spencer, A. (1996). Phonology. Oxford: Blackwell. Tzakosta, M. (2006). Cluster Phonotactics in Greek L1 and L2. Πρακτικά της 26 ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας του τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτέλειου Παν/μιου Θεσσαλονίκης. 452-463. Tzakosta, M. (2007). Genetic and Environmental Effects in L1 Phonological Acquisition: The Case of Consonant Harmony in Greek Child Speech. J. of Greek Linguistics 8: 5-30. Tzakosta, M. (2009). Perceptual Ambiguities in the Formation of Greek Compounds by Native Speakers. Στο Γ.Κ. Γιαννάκης, Μ. Μπαλταζάνη, Γ.Ι. Ξυδόπουλος & Τ. Τσαγγαλίδης (επιμ.), Ηλεκτρονικά Πρακτικά του 8 ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας (8ICGL). 545-557. Ιωάννινα, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, Παν/μιο Ιωαννίνων. Ανακτήθηκε από http://www.linguist-uoi.gr/cd_web/arxiki_en.htm) Tzakosta, M. (2010). External and internal factors affecting compound formation in L2: the case of Dutch learners of Greek. Πρακτικά της 30 ης Ετήσιας Συνάντησης το Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Γλωσσολογίας του Αριστοτέλειου Παν/μιου Θεσσαλονίκης. Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ. 589-601. Tzakosta, M. (2011β). L1 Transfer in L2 Word Formation. Ηλεκτρονικά Πρακτικά του 9oυ Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας (9 th International Conference of Greek Linguistics, 9ICGL). Σικάγο, Παν/μιο Σικάγου. 416-427 (http://www.ling.ohio-state.edu/icgl/proceedings/). Tzakosta, M. (2011α). L1 Transfer in L2 Learning: Compound Forms in the Speech of Turkish Learners of Greek. Στο E. Kitis, N. Lavidas, N. Topintzi & T. Tsangalidis (επιμ.), Selected papers from the 19 th International Symposium on Theoretical and Applied Linguistics (19 th ISTAL). 459-468. Θεσσαλονίκη, Τμήμα Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Αριστοτέλειο Παν/μιο Θεσσαλονίκης. Μονοχρωμία.

Tzakosta, M. & M. Mamadaki (2013). Compound Formation in L2 Learning: The Case of Bulgarian, Romanian and Russian Learners of Greek. Ηλεκτρονικά Πρακτικά του 10 ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας (International Conference of Greek Linguistics, 10ICGL). Κομοτηνή, Τμήμα Ελληνικής Φιλολογίας, Δημοκρίτειο Παν/μιο Θράκης. 578-583. http://www.icgl.gr/el/papers-in-english.html. Τζακώστα, Μ. & Δ. Μανωλά (2012). Κατανόηση και Παραγωγή Συνθέτων από Παιδιά Προσχολικής Ηλικίας: Διδακτικές Προεκτάσεις. Στο Κ.Δ. Μαλαφάντης, N. Ανδρεαδάκης, Δ. Καραγιώργος, Γ. Μανωλίτσης, & Β. Οικονομίδης (επιμ.), ρακτικά του 7 ου Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρίας Ελλάδας Ελληνική Παιδαγωγική και Εκπαιδευτική Έρευνα. Τόμος Β. 1119-1130. Αθήνα: Διάδραση. Χατζηδάκις, Γ.Ν. (1915). Ακαδημέικα Αναγνώσματα. Τόμος Γ. Γενική Γλωσσική. Αθήνα: Σακελλαρίου.