ΣΧΟΛΙΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΜΠΕ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ

ΣΧΟΛΙΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΣΜΠΕ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα σχόλια επί του κειμένου της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) του σχεδίου ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ που ακολουθούν αποσκοπούν στο να συμβάλουν στη διαδικασία της διαβούλευσης η οποία διενεργείται από την Περιφέρεια Κρήτης. Ένα πρώτο σημείο το οποίο πρέπει να τονισθεί είναι το εξαιρετικά βραχύ διάστημα το οποίο διατέθηκε για τη διενέργεια της διαβούλευσης με το κοινό όπως προβλέπει η κείμενη νομοθεσία περί ΣΜΠΕ. Η διαβούλευση άρχισε 21 Φεβρουαρίου 2014 και καταληκτική ημερομηνία για υποβολή σχολίων είναι η 10 η Μαρτίου 2014, ένα διάστημα, δηλαδή, 17 ημερών που συμπεριλαμβάνει Σαββατοκύριακα και αργίες! Ένα δεύτερο συναφές σημείο αφορά στον τρόπο διενέργειας της διαβούλευσης μέσω του διαδικτύου, όπου διατίθεται το σύνολο της μελέτης, και ο οποίος περιορίζει ποικιλοτρόπως, και συνδυασμό με το βραχύ διάστημα, το εύρος των ενδιαφερομένων που επιθυμούν και έχουν τη δυνατότητα να εμπλακούν. Τα παραπάνω σημεία επισημαίνονται για να ληφθούν υπόψη από τη διοίκηση ώστε να βελτιώσει τις διαδικασίες διαβούλευσης στο μέλλον. Τονίζεται ότι, ιδιαίτερα στα πλαίσια της ΣΜΠΕ, λόγω του στρατηγικού της χαρακτήρα, η διαβούλευση αποκτά μεγαλύτερη βαρύτητα συγκριτικά με άλλες διαδικασίες και αποτελεί ένα ασθενές της σημείο ακριβώς λόγω των χρονικών και άλλων περιοριστικών συνθηκών υπό τις οποίες διενεργείται. Οι ενότητες που ακολουθούν παραθέτουν (α) γενικά σχόλια, (β) σχόλια επί της περιγραφής του έργου, (γ) σχόλια επί της περιγραφής των εναλλακτικών λύσεων, (δ) σχόλια επί της περιγραφής της περιοχής, (ε) σχόλια επί της εκτίμησης και αξιολόγησης των επιπτώσεων του έργου και (στ) συμπερασματικές παρατηρήσεις. Πλήθος άλλων σχολίων επί συγκεκριμένων ασθενών και προβληματικών σημείων της ΣΜΠΕ, παρ όλον ότι είναι πολύ σημαντικά, παραλείπονται για να περιοριστεί η έκταση του παρόντος κειμένου. 2. ΓΕΝΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ 2.1. Η εμπειρία περί τις ΣΜΠΕ Η δημόσια συζήτηση για τη Στρατηγική Εκτίμηση (Περιβαλλοντικών) Επιπτώσεων άρχισε στη δεκαετία του 1970, στα πλαίσια της γενικότερης συζήτησης και θεσμοθέτησης της Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Έκτοτε, πλήθος επιστημονικών άρθρων, βιβλίων και εγχειριδίων καθώς και εφαρμογών σε προτεινόμενα σχέδια, προγράμματα, πολιτικές, κ.ά. έχουν δημοσιευθεί στον επιστημονικό και γενικό τύπο, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων: την αναγκαιότητα της στα πλαίσια του στρατηγικού σχεδιασμού χώρου και περιβάλλοντος, το ρόλο της στην περιβαλλοντική ενσωμάτωση, τις διαθέσιμες μεθοδολογίες εκπόνησης ΣΜΠΕ, τις τεχνικές εκτίμησης περιβαλλοντικών και κοινωνικο-οικονομικών επιπτώσεων, το σημαντικό ρόλο της δημόσιας διαβούλευσης καθώς και διάφορα ζητήματα που έχουν παρατηρηθεί σε θεσμικό και εμπειρικό επίπεδο. Έτσι, είναι απορίας άξιο που στο Κεφ. 9 (ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΕΚΠΟΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΜΠΕ) της ΣΜΠΕ δηλώνεται ότι «οι δυσκολίες που αντιμετωπίσθηκαν εντοπίζονται κυρίως στην έλλειψη εκτεταμένης βάσης δεδομένων και πρακτικής εκπόνησης παρομοίων μελετών για αντίστοιχου είδους και έκτασης Σχέδια, ενταγμένα σε προστατευόμενες περιοχές, δεδομένου ότι η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων αποτελεί μια σχετικά νέα μορφή περιβαλλοντικής μελέτης/διαδικασίας που εντάχθηκε στην ελληνική νομοθεσία με την ΚΥΑ 107017/2006 (ΦΕΚ 1225/Β/05.09.2006).» Παρ όλον ότι τέτοιου είδους δηλώσεις έχουν γίνει από Έλληνες μελετητές στα πλαίσια άλλων ΣΜΠΕ στο παρελθόν, είναι αδιανόητο να περιορίζεται η εκπόνηση μιας ΣΜΠΕ στην ύπαρξη αντίστοιχων μελετών μόνο στη χώρα και να μην στηρίζεται και να αντλεί γνώση από τη διεθνή βιβλιογραφία και εμπειρία. Οι μεθοδολογίες και οι τεχνικές εκτίμησης επιπτώσεων δεν έχουν εθνικά σύνορα. 1

2.2. Στρατηγικός σχεδιασμός και Στρατηγική Εκτίμηση Επιπτώσεων Η Στρατηγική Εκτίμηση Επιπτώσεων (ΣΕΕ) αντλεί το νόημα, το περιεχόμενο και τις διαδικασίες της από την ευρύτερη θεματική περιοχή του Στρατηγικού Σχεδιασμού ο οποίος έχει τρία μείζονα χαρακτηριστικά: (α) τη στοχοθεσία όσον αφορά τους κρίσιμους (περιοριστικούς) παράγοντες του σχεδιαζόμενου συστήματος, (β) τη μεγάλη χωρική κλίμακα αναφοράς και (γ) τον μακρύ χρονικό ορίζοντα αναφοράς. Ο στρατηγικός σχεδιασμός αποσκοπεί στο να διαπιστώσει εκείνες τις εναλλακτικές πορείες δράσης σε ανώτερο χωρικό και μακροπρόθεσμο χρονικό επίπεδο που μπορεί να ακολουθηθούν για να επιτευχθούν οι στρατηγικοί στόχοι, να τις αξιολογήσει και να επιλέξει μια από αυτές αρχικά. Η σημασία των στρατηγικών στόχων είναι βαρύνουσα. Παρ όλον ότι oι στόχοι προσδιορίζονται σε πολιτικό επίπεδο και συχνά είναι συγκρουόμενοι, δεν μπορούν να αγνοήσουν τον μη-διαπραγματεύσιμο ανώτατο στόχο, αυτόν της επιβίωσης του κοινωνικο-περιβαλλοντικού συστήματος, που απαιτεί τη μακροπρόθεσμη προστασία κρίσιμων περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών πόρων (ή κεφαλαίων όπως είθισται να λέγονται τελευταία) μέσα από βραχυπρόθεσμες δράσεις. Η μεγάλη πρόκληση του στρατηγικού σχεδιασμού και της ΣΕΕ είναι η αντιμετώπιση της αβεβαιότητας του μέλλοντος η οποία πηγάζει από το περιβάλλον (π.χ. κλιματική αλλαγή, ξηρασία), την οικονομία (π.χ. οικονομικές κρίσεις, μεταβολές ζήτησης, ανταγωνισμός) και την κοινωνία (π.χ. αλλαγές αξιών, τρόπου ζωής), μεταβάλλεται διαρκώς και συχνά. Για τον σκοπό αυτό έχουν αναπτυχθεί συστηματικές μεθοδολογίες οι οποίες παράγουν, στη βάση ποιοτικών και ποσοτικών τεχνικών εκτίμησης, τεκμηριωμένες εκτιμήσεις επιπτώσεων έργων, σχεδίων, προγραμμάτων και πολιτικών υπό διαφορετικά μελλοντικά σενάρια. Η μέθοδος ανάλυσης σεναρίων (scenario analysis), και οι σχετικές τεχνικές εκτίμησης και αξιολόγησης επιπτώσεων, είναι πλέον αναπόσπαστο κομμάτι τόσο του στρατηγικού σχεδιασμού όσο και της διαδικασίας ΣΕΕ και της εκπόνησης ΣΜΠΕ. Εγείρεται, έτσι, το ερώτημα γιατί δεν γίνεται η παραμικρή μνεία για το μέλλον της περιοχής του έργου στη ΣΜΠΕ του έργου ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ, τόσο από άποψη προβολής βασικών περιβαλλοντικών, πληθυσμιακών, οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων της καθώς και των υπερκείμενων επιπέδων όσο και από άποψη εξέτασης των επιπτώσεων του έργου υπό διαφορετικά μελλοντικά σενάρια. Το μόνο σενάριο που σιωπηλά λαμβάνεται υπόψη είναι το υπερ-αισιόδοξο σενάριο όπου όλες οι μακρο-συνθήκες περιβάλλοντος, οικονομίας και κοινωνίας είναι ιδανικές και ευνοϊκές τόσο για τη βιωσιμότητα και κερδοφορία της επένδυσης όσο και για την επιτυχή και αποτελεσματική εφαρμογή του Σχεδίου Αειφορικής Διαχείρισης των σχεδιαζόμενων έργων. Οι τρέχουσες συνθήκες, τουλάχιστον, όπως και αρκετές του παρελθόντος, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας και καθιστούν επιτακτική την εκτίμηση επιπτώσεων υπό διάφορα σενάρια «χειρίστης κατάστασης» (worst case scenario) ώστε να αποκαλυφθούν οι κρίσιμοι παράγοντες της περιοχής στους οποίους θα πρέπει να εστιάσει η διαχείριση ώστε να διασφαλισθεί η επίτευξη των στρατηγικών στόχων και να αποφασισθεί, αν είναι τελικά εφικτή η επίτευξη τους με το υπό αξιολόγηση έργο. 2.3. Η ιδιαιτερότητα της ΣΜΠΕ του ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ Η ιδιαίτερη σημασία της παρούσας διαβούλευσης βρίσκεται στο ότι αφορά μια περίπτωση έργου σε προστατευόμενη περιοχή του δικτύου Φύση 2000 το οποίο έχει προεγκριθεί με απόφαση ΔΕΣΕ χωρίς να έχει προηγηθεί συστηματική αξιολόγηση εναλλακτικών λύσεων για την περιοχή του έργου τόσο στα πλαίσια του υπό αναθεώρηση Χωροταξικού Σχεδίου της Κρήτης και του ΣΧΟΟΑΠ του Δ. Ιτάνου όσο και υπό το πρίσμα εναλλακτικών μελλοντικών σεναρίων. Όπως αναφέρεται στη σελ. 2 της Μη Τεχνικής Περίληψης «Το Σχέδιο χωροθετείται στο ΒΑ Άκρο Κρήτης στη χερσόνησο Σίδερο που ανήκει διοικητικά στο Δήμο Σητείας και εντάσσεται στο δίκτυο NATURA και ειδικότερα στην Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) GR 4320006 ενώ σημαντικό τμήμα της εντάσσεται στη Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖEΠ)GR 4320009.» Από μια άποψη, και δεδομένης της εξαιρετικής οικολογικής και αρχαιολογικής σημασίας της περιοχής του έργου, η πρόταση για ανάπτυξη θερέτρου γκολφ δυναμικότητας 2000 κλινών (1936 για την ακρίβεια), συνοδευόμενου από ένα γήπεδο γκολφ και έργα ενεργειακής υποδομής (ΑΠΕ), αφαλάτωσης, επεξεργασίας λυμάτων και οδικού δικτύου, δημιουργεί το ερώτημα του αν μια 2

τέτοιου μεγέθους και χαρακτήρα επέμβαση δεν αναιρεί το χαρακτήρα της περιοχής ως προστατευόμενης. Λαμβάνοντας, δε υπόψη, τη σχεδιαζόμενη μεγαλύτερη τουριστική επένδυση (2500 κλινών) στη γειτνιάζουσα, επίσης προστατευόμενη και μείζονος σημασίας, περιοχή Κάβο Πλάκο, το ερώτημα της αναίρεσης του ρόλου της προστασίας του περιβάλλοντος και της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας αυτής της περιοχής της Ανατολικής Κρήτης, λόγω της αστικοποίησης της ουσιαστικά, γίνεται εντονότερο. Ο χαρακτηρισμός του προτεινόμενου έργου ως «πρότυπης σειφορικής τουριστικής επένδυσης» δεν μειώνει το μέγεθος της επέμβασης και των αναμενόμενων επιπτώσεων της με δεδομένο ότι οι βασικές συνιστώσες του έργου προκαλούν σημαντικές επιπτώσεις και από μόνες τους και στο συνδυασμό τους, με βάση ευρήματα παλαιότερης και πρόσφατης επιστημονικής βιβλιογραφίας, παρά τις προόδους στην εξέλιξη της τεχνολογίας. 3. ΤΟ ΕΡΓΟ (Κεφ. 3: ΕΣΧΑΣΕ) Το προτεινόμενο έργο, όπως περιγράφεται στο ΕΣΧΑΣΕ, αποτελεί τροποποίηση (σμίκρυνση) της αρχικής πρότασης, ΚΑΒΟ ΣΙΔΕΡΟ, θερέτρου γκολφ 7000 κλινών και τριών γηπέδων γκολφ με συνοδά έργα αφαλάτωσης, επεξεργασίας λυμάτων και (πιθανώς) παραγωγής ενέργειας. Η περιγραφή του πολυσύνθετου προτεινόμενου έργου δεν είναι πλήρης και επαρκής για τις ανάγκες εκπόνησης ΣΜΠΕ, και περιέχει πολλές περιττές, γενικές, μη τεχνικές περιγραφές και κουραστικές, μακροσκελείς επαναλήψεις, κάτι που δεν χαρακτηρίζει τεχνικά κείμενα όπως οι ΣΜΠΕ. Σημαντικές συνιστώσες όπως το γήπεδο γκολφ, οι εγκαταστάσεις αφαλάτωσης και επεξεργασίας λυμάτων καθώς και οι νέες μονάδες ΑΠΕ (ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά) και τα συνδετήρια δίκτυα ΔΕΝ περιγράφονται με σαφήνεια, αν και αυτό είναι εφικτό και προφανώς θα είναι γνωστό στον φορέα έργου. Ο ισχυρισμός ότι αυτά θα περιγραφούν πληρέστερα στο στάδιο της ΜΠΕ που θα ακολουθήσει, οι δεσμεύσεις ότι το γήπεδο γκολφ θα χωροθετηθεί εκτός ΖΕΠ (αλλά πάντως εντός ΕΖΠ!) και ο σταθμός αφαλάτωσης θα χωροθετηθεί σε κατάλληλη τοποθεσία, κ. ά. δεν επαρκούν για να υποστηρίξουν μια τεκμηριωμένη στρατηγική εκτίμηση επιπτώσεων σε μακρο-επίπεδο. Η περιγραφή του έργου περιορίζεται μόνο στο γενικό προσδιορισμό των εκτάσεων που θα καταλάβουν οι δομημένες επιφάνειες ως εάν η δομημένη έκταση που καταλαμβάνει μια δραστηριότητα επαρκεί για την περιγραφή της έντασης λειτουργίας της και της έντασης χρήσης φυσικών και υλικοτεχνικών πόρων που συνεπάγεται και ως εάν δραστηριότητες που δεν συνεπάγονται δόμηση δεν προκαλούν επιπτώσεις. Κανένα άλλο μέτρο, πλην εμβαδού, και ύψους σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν χρησιμοποιείται, για την περιγραφή των εγκαταστάσεων, των τεχνικών υποδομών και των χρήσεων γης στο ΕΣΧΑΣΕ. Επιπλέον, οι μη δομούμενες αλλά χρησιμοποιούμενες εκτάσεις δεν περιγράφονται ούτε λαμβάνονται υπόψη στην εκτίμηση επιπτώσεων. Η ενότητα «3.2.2. Κριτήρια σχεδιασμού» απαριθμεί μια σειρά κριτηρίων από τα οποία απουσιάζουν παντελώς κριτήρια που αφορούν ρητά στο μέλλον όταν η πεμπτουσία του σχεδιασμού γενικά είναι η εξασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών στο μέλλον (που θα υλοποιηθεί το σχεδιαζόμενο έργο). Η επαρκής περιγραφή του γηπέδου γκολφ, σημαντικής συνιστώσας με σημαντικές αναμενόμενες επιπτώσεις, παραλείπεται και υποκαθίσταται από τη δήλωση ότι θα χωροθετηθεί εκτός ΖΕΠ. Μόνη, πλην κρίσιμη, πληροφορία είναι ότι θα χρησιμοποιηθεί μη ενδημικό είδος χλοοτάπητα, που όμως δεν καθορίζεται αν και είναι γνωστά τα χρησιμοποιούμενα είδη. Η έκταση που θα καταλάβει αναφέρεται σε άλλο κεφάλαιο έμμεσα 80 εκτάρια (800 στρέμματα) το μέγιστο θα επηρεαστούν από την κατασκευή του, μέγεθος ουδόλως ευκαταφρόνητο (το ελάχιστο κατά τη νομοθεσία είναι 55 εκτάρια) με δεδομένες τις μη ευνοϊκές τοπικές συνθήκες υπό τις οποίες θα λειτουργήσει και τις επιπτώσεις από τη λειτουργία του. Ο γενικός ισχυρισμός ότι θα γίνει εφαρμογή καινοτόμων τεχνολογιών και σχεδίου αειφορικής διαχείρισης των πόρων δεν είναι επαρκής δικαιολογία για την παράληψη αδρομερούς ποσοτικής περιγραφής των τεχνικών έργων και επεμβάσεων στο έδαφος της περιοχής για τις ανάγκες εκτίμησης επιπτώσεων στα πλαίσια μιας ΣΜΠΕ. Τα τεχνικά έργα υφίστανται αστοχίες, η εφαρμογή 3

σχεδίων αποτυγχάνει λόγω έλλειψης πόρων και, κυρίως, έχουν επιπτώσεις κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους (αφαλάτωση, ΑΠΕ, επεξεργασία λυμάτων). Το σημαντικότερο είναι ότι το έργο προβλέπει ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΥΣ τεχνολογιών με σημαντικές επιπτώσεις γήπεδο γκολφ με νερό από αφαλάτωση που θα τροφοδοτείται με ρεύμα από φωτοβολταϊκά που επιδεινώνει την εικόνα λόγω της αλληλεπίδρασης των επιπτώσεων τους. Η περιγραφή του έργου ΔΕΝ περιλαμβάνει προβλέψεις εναλλακτικών για την ικανοποίηση των αναγκών του έργου σε περίπτωση αστοχίας των τεχνικών υποδομών ή άλλων συγκυριών. Π.χ. η χρήση επεξεργασμένων λυμάτων για άρδευση καθίσταται ανέφικτη αν δεν υπάρχει επαρκής αριθμός ατόμων λόγω μειωμένης ή μηδενικής τουριστικής ζήτησης. Τέλος, δεν γίνεται ουδεμία μνεία περί μελλοντικής επέκτασης της επένδυσης (κλίνες και γήπεδα γκολφ), σε περίπτωση που αποβεί κερδοφόρα (και αν η κεντρική διοίκηση χαλαρώσει περισσότερο τους περιορισμούς δόμησης σε προστατευόμενες περιοχές), με δεδομένο ότι πρόκειται περί σμίκρυνσης μιας πολύ μεγαλύτερης αρχικής πρότασης και επί του παρόντος πρόκειται να καταλάβει μόνο 108 από τα 524 επιτρεπόμενα στρέμματα δόμησης. Παρά τις δηλώσεις περί του βασικού χωρικού προορισμού της περιοχής (Ακινήτου) ως τουρισμούαναψυχής, οι προβλέψεις για καλλιέργειες και βοσκές εγείρουν ερωτήματα περί του τελικού χαρακτήρα της περιοχής, των εμπλεκομένων (ιδιοκτητών, χρηστών) σε αυτές τις ποικίλες δραστηριότητες, των αναγκών τους σε φυσικούς και υλικούς πόρους και περί του τρόπου και της αποτελεσματικότητας διαχείρισης και της βιωσιμότητας μιας τόσο πολυσύνθετης ιδιωτικής επένδυσης. Τελικά, όμως, επανέρχεται το ίδιο ερώτημα: αν καταργείται ο χαρακτήρας της περιοχής ως προστατευόμενης από ένα τόσο πολυσύνθετο και έντασης πόρων έργο. 4. ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ (Κεφ. 4) Δεν παρατίθενται ρητά διατυπωμένες και ΔΙΑΚΡΙΤΕΣ εναλλακτικές λύσεις, υπό τους περιορισμούς του βασικού χωρικού προσδιορισμού του έργου ως τουρισμός-αναψυχή, που θα μπορούσαν να υποβληθούν σε εκτίμηση και αξιολόγηση των επιπτώσεων τους. Αντίθετα, χρησιμοποιούνται ασαφής, ακατανόητη για τον μέσο πολίτη που διαβουλεύεται, φρασεολογία και συγκεχυμένες διατυπώσεις για να παρουσιαστεί μια ιδιόμορφη ερμηνεία της κείμενης νομοθεσίας στο θέμα των εναλλακτικών λύσεων. Τονίζεται, όμως, ότι η νομοθεσία ΔΕΝ παρέχει τις επιστημονικές λεπτομέρειες αλλά ορίζει τις ελάχιστες κατευθύνσεις και απαιτήσεις που πρέπει να πληρούνται. Η ΔΕΣΕ δρα πολύ δεσμευτικά για την ανάπτυξη ουσιαστικών εναλλακτικών λύσεων (πλην αυτών που σχετίζονται με τροποποιήσεις των βασικών μεγεθών του έργου) χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν ήταν εφικτό να διατυπωθούν τέτοιες λύσεις. Οι εναλλακτικές λύσεις που παρουσιάσθηκαν, αλλά δεν αναλύθηκαν, περιλαμβάνουν: (α) τη μηδενική λύση διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης, (β) το σενάριο ΣΧΟΟΑΠ ανάπτυξη ακινήτου με βάση το ΣΧΟΟΑΠ Ιτάνου, (γ) τον συνδυασμό του ΣΧΟΟΑΠ με τη Ζώνη Α του προτεινόμενου σχεδίου και (δ) το προτεινόμενο σχέδιο δημιουργία «οργανωμένου υποδοχέα τουριστικών δραστηριοτήτων με χρήση «Τουρισμός- Αναψυχή», σύμφωνα με το Ειδικό Χωροταξικό Τουρισμού με ειδικά επιλεγμένη την περίπτωση υποδοχέα τουριστικών δραστηριοτήτων πρότυπου χαρακτήρα με περιορισμό της δόμησης σε 108.000 τ.μ. Δεν είναι σαφές, ούτε τεκμαίρεται στη βάση ποιας τεχνικής διαδικασίας και ποιών κριτηρίων έγινε η αξιολόγηση των εναλλακτικών και η συγκεκριμένη επιλογή όταν αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός της ΣΜΠΕ και του σχεδιασμού γενικά. Προβάλλονται μόνο οι ισχυρισμοί ότι πρόκειται περί ήπιας ανάπτυξης, με αποκλειστικό κριτήριο ηπιότητας τη δομημένη έκταση, η οποία θα υπόκειται σε σχέδιο αειφορικής διαχείρισης, κ.λπ. Οι εναλλακτικές λύσεις που παρατίθενται ΔΕΝ εκτιμώνται (ποσοτικά) και ΔΕΝ αξιολογούνται ουσιαστικά παρ όλον ότι η μελέτη αναφέρει ότι αυτό έγινε με βάση τα ίδια περιβαλλοντικά κριτήρια της Ευρωπαϊκής Οδηγίας ΣΜΠΕ και της εναρμόνισης της στο ελληνικό δίκαιο (ΚΥΑ 107017/2006). Βασικός ισχυρισμός είναι (α) ότι η μόνη διαφοροποίηση μεταξύ των εναλλακτικών λύσεων που εξετάσθηκαν είναι η επιτρεπόμενη δόμηση, κάτι το οποίο ούτε τεκμηριώνεται ούτε 4

ευσταθεί, και (β) ότι η πρότυπη τουριστική ανάπτυξη που επιλέγεται είναι η επιθυμητή ως εθνική στρατηγική επιλογή για την ανατολική Κρήτη, κάτι το οποίο ΔΕΝ τεκμηριώνεται επίσης και δεν είναι σαφές αν έγινε με βάση συστηματική διαδικασία στρατηγικού σχεδιασμού και όχι πολιτικών αποφάσεων. Στα κριτήρια αξιολόγησης ΔΕΝ περιλαμβάνονται κριτήρια που αφορούν μελλοντικές καταστάσεις. Όσον αφορά στη μηδενική λύση, παρουσιάζεται μια λιτανεία προβλημάτων από τα οποία πάσχει η περιοχή, χωρίς να παρέχονται ποσοτικές εκτιμήσεις τους για να καταδειχθεί το μέγεθος και η σοβαρότητα τους, και αποσιωπάται το γεγονός ότι όλα αυτά τα προβλήματα μπορούν να αντιμετωπισθούν (όπως και θα έπρεπε να έχει γίνει ως τώρα από τους αρμόδιους δημόσιους φορείς) με σωστή εφαρμογή της κείμενης νομοθεσίας και εκπόνηση αντίστοιχων διαχειριστικών σχεδίων, κάτι το οποίο συνιστά ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΛΥΣΗ η οποία αγνοείται. Για τις προστατευόμενες περιοχές, η νομοθεσία προβλέπει τη σύσταση φορέα διαχείρισης ο οποίος αναλαμβάνει να εφαρμόσει (ή και να εκπονήσει αν αυτό δεν υπάρχει) το σχέδιο διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής για την αποτελεσματική προστασία και αξιοποίηση της. Η πρακτική αυτή έχει αποφέρει σημαντικά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο σε χώρες όπου έχει εφαρμοσθεί. Αποσιωπάται, επίσης, το γεγονός, ότι ακριβώς λόγω του μη ελέγχου των τωρινών προβλημάτων της περιοχής και της συστηματικά προβαλλόμενης προοπτικής εκμετάλλευσης της ως θερέτρου γκολφ, έχει αποθαρρυνθεί η ανάληψη πρωτοβουλιών για ανάπτυξη φυσιολατρικού τουρισμού (και υψηλού επιπέδου), σύμφωνα με μαρτυρίες ειδικών επαγγελματιών που δραστηριοποιούνται σ αυτόν τον τομέα, ή και άλλων μορφών ήπιας (και προσοδοφόρας) ανάπτυξης (π.χ. πρότυπο φυσικόαρχαιολογικό πάρκο). Η σιωπηλή, πλην σαφής, υπόθεση ότι η αντιμετώπιση των πληγών της περιοχής γίνεται με μια ιδιωτική τουριστική επένδυση, η οποία σιωπηλά αλλά και φανερά διατρέχει τις εκτιμήσεις των ομάδων μελέτης της ΣΜΠΕ, προσδίδει χαρακτήρα νομιμοποίησης στις παραλείψεις και αστοχίες της διοίκησης προσφέροντας διέξοδο στην πλημμελή διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών που είναι «κοινές» κτήσεις (commons)ανεξάρτητα από το ιδιοκτησιακό καθεστώς τους μέσω ιδιωτικοποίησης τους, γεγονός που αντίκειται στις επιταγές του άρθρου 24 του Συντάγματος. Εν κατακλείδι, η παρουσίαση και αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων είναι πλημμελής διότι (α) αγνοεί, ή/και δέχεται ως σωστά, πολλά προβλήματα του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου, (β) δεν εφαρμόζει συστηματικές και διαφανείς εκτιμήσεις και αξιολόγηση επιπτώσεων, (γ) η όποια αξιολόγηση γίνεται με βάση ΜΟΝΟ, τη μη τεκμηριωμένη επιλογή ως κριτηρίου, τη δομημένη έκταση και τον συντελεστή δόμησης (αγνοώντας τα περιβαλλοντικά κριτήρια που η έκθεση αναφέρει ότι θα χρησιμοποιήσει και τα οποία τα χρησιμοποιεί εκ των υστέρων για να υποστηρίξει την επιλογή!). Η αξιολόγηση του προτεινόμενου σχεδίου, που προκρίνεται ως η βέλτιστη εναλλακτική, και γίνεται με βάση τα κριτήρια της νομοθεσίας, καταλήγει, χωρίς να κάνει φανερή τη διαδικασία εκτίμησης και αξιολόγησης των πολύ περιορισμένων εναλλακτικών καθώς και με πλημμελή τεκμηρίωση, σε συμπεράσματα θετικών επιπτώσεων του προτεινόμενου σχεδίου αναφορικά με όλα τα περιβαλλοντικά κριτήρια, και σε σύγκριση με τις εναλλακτικές που εξετάσθηκαν, με μόνη δικαιολογία ότι πρόκειται περί πρότυπης αειφορικής τουριστικής επένδυσης, η οποία συνεπάγεται ήπια ανάπτυξη, που θα υπόκειται σε Σχέδιο Αειφορικής Διαχείρισης, αναιρώντας έτσι επί της ουσίας την αναγκαιότητα εκπόνησης ΣΜΠΕ. Όμως, (α) δεν λαμβάνεται υπόψη το σύνολο των τεχνικών εγκαταστάσεων του έργου (ΑΠΕ, αφαλάτωση, γήπεδο γκολφ, κ.λπ.) και (β) αποσιωπώνται σημαντικοί κίνδυνοι και άλλες επιπτώσεις. Σχετικά προβλήματα αναφέρονται παρακάτω. 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (Κεφ. 5) Ένα πρώτο βασικό πρόβλημα όσον αφορά στην περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης περιβάλλοντος στην περιοχή του έργου απορρέει από τη νομοθεσία η οποία δεν τονίζει ρητά την αναγκαιότητα περιγραφής όχι μόνο του παρόντος αλλά και την πρόβλεψη του μέλλοντος (που θα είναι το παρόν του έργου όταν θα εκτελεστεί/λειτουργήσει). Φυσικά, δεν εμποδίζει τίποτε τους 5

μελετητές να προσθέσουν την ουσιαστική πληροφορία (μελλοντικές προβλέψεις) που απαιτείται για μια πλήρη και επαρκή εκτίμηση μελλοντικών επιπτώσεων. Ένα δεύτερο ζήτημα, γενικότερης αλλά μείζονος σημασίας, είναι ότι η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης βασίζεται σε μελέτες ιδιωτικών και δημόσιων φορέων που χρηματοδοτεί ο φορέας του έργου ενώ θα έπρεπε να βασίζεται σε δημόσια δεδομένα τα οποία θα παρέχουν οι δημόσιες υπηρεσίες στους ενδιαφερόμενους ιδιώτες (έναντι αντιτίμου ίσως). Με τον τρόπο αυτό θα ήταν εφικτός και ο έλεγχος αξιοπιστίας των δεδομένων από τους ενδιαφερόμενους πολίτες με δεδομένο το δικαίωμα τους στην πρόσβαση στην περιβαλλοντική πληροφορία (Σύμβαση Άαρχους όπως κυρώθηκε στην Ελλάδα με το νόμο 3422/12-12-2005 (ΦΕΚ Α 303/13.12.2005). Η περιγραφή που παρουσιάζεται δεν καλύπτει επαρκώς το σημαντικό θέμα της ερημοποίησης με δεδομένο το γεγονός ότι η περιοχή έχει χαρακτηριστεί ως υψηλού κινδύνου στο Εθνικό Σχέδιο Καταπολέμησης της Ερημοποίησης (ΚΥΑ 99605/3719 του 2001) ήδη από τη δεκαετία του 1990. Όσον αφορά στην εκτίμηση των υδατικών πόρων, το σταθερό μέγεθος των 44 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού το έτος αναφέρεται στο παρόν και δεν λαμβάνει υπόψη τις μεταβολές του στο μέλλον τόσο λόγω αύξησης της θερμοκρασίας και μείωσης των βροχοπτώσεων που αποτελεί την τρέχουσα τάση όσο και λόγω αύξησης της ζήτησης από το οικοσύστημα και τις ανθρώπινες χρήσεις του. Η αξιολόγηση της βλάστησης και των οικοτόπων γίνεται με βάση το απλοϊκό κριτήριο του αν θα δομηθούν ή όχι, αγνοώντας το τι θα γίνει ακριβώς εκτός της δομημένης περιοχής καθώς και τις έμμεσες και παράγωγες, μελλοντικές επιπτώσεις των προβλεπόμενων δραστηριοτήτων, στηριζόμενη στην πλημμελή περιγραφή του συνόλου του έργου (όπως δηλώνεται ρητά), και με τη σιωπηλή υπόθεση ότι αν δεν είναι προτεραιότητας κάποιοι οικότοποι δεν προέχει η προστασία τους. Αγνοείται η δήλωση της ίδιας της έκθεσης ότι στο γήπεδο γκολφ θα χρησιμοποιηθεί μη ενδημικό είδος χλοοτάπητα όταν πρόκειται περί περιοχής υπό προστασία ακριβώς λόγω της οικολογικής της αξίας. Εγείρεται, έτσι, το ερώτημα αν αμφισβητείται εμμέσως ο αρχικός χαρακτηρισμός της περιοχής ως προστατευόμενης. Η περιγραφή του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της περιοχής του έργου είναι εξαιρετικά περιορισμένη, αφορά ανώτερα επίπεδα (Ελλάδα, Κρήτη, Λασίθι), και συχνά στηρίζεται σε δεδομένα του 2001 τα οποία πλέον είναι απαρχαιωμένα και μη έγκυρα ως βάση εξαγωγής συμπερασμάτων. Ούτως ή άλλως, τα συμπεράσματα που εξάγονται είναι γενικά και κοινότυπα, δεν αφορούν στην περιοχή, στηρίζονται σε χρήση γενικών και αμφισβητήσιμων μέτρων και, κυρίως, δεν αφορούν στο μέλλον για το οποίο χρειάζονται εκτιμήσεις επιπτώσεων. Στοιχειώδεις προβολές πληθυσμού, εργατικού δυναμικού, τουριστικής ζήτησης, κ.ά. θα μπορούσαν πολύ εύκολα να είχαν παρουσιασθεί. Στο θέμα της τουριστικής ανάπτυξης, η περιγραφή είναι γενικόλογη, με εκτενείς αναφορές σε ειλημμένες πολιτικές αποφάσεις χωρίς τεκμηρίωση, και αφορά ελάχιστα στην περιοχή μελέτης. Γενικά, η περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης είναι πλημμελής, συχνά στηρίζεται σε γενικές διαπιστώσεις και δεν παρέχει συγκεκριμένες, ποσοτικές εκτιμήσεις, βρίθει επαναλήψεων και δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη βάση για την εκτίμηση επιπτώσεων. 6. ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ (Κεφ. 6) 6.1. Γενικές παρατηρήσεις Το Κεφάλαιο 6 πάσχει από το κοινό πρόβλημα πολλών μελετών ΜΠΕ και ΣΜΠΕ: συγκεκριμένα, δεν είναι διακριτά τα δύο στάδια, πρώτα της εκτίμησης και κατόπιν της αξιολόγησης επιπτώσεων με συγκεκριμένα κριτήρια. Αντιθέτως, τα δύο στάδια παρουσιάζονται ταυτόχρονα, και συχνά σε συνδυασμό με προτεινόμενα μέτρα αειφορικής διαχείρισης, με αποτέλεσμα οι εκτιμήσεις και η αξιολόγηση τους να είναι ασαφείς και γενικόλογες. Οι εκτιμήσεις επιπτώσεων που παρουσιάζονται θα πρέπει να εκληφθούν ως άκρως ενδεικτικές δεδομένου ότι είναι ανεπαρκείς για μια σειρά από λόγους που συνοψίζονται παρακάτω. 1. Δεν λαμβάνουν υπόψη το σύνολο των συνιστωσών που απαρτίζουν το έργο (λόγω πλημμελούς ή μη περιγραφής τους), άρα δεν συνυπολογίζουν πλήθος άμεσων και έμμεσων επιπτώσεων 6

(π.χ. αριθμός εργαζομένων και οι ανάγκες τους σε πόρους, οι επιπτώσεις των ΑΠΕ, αφαλάτωσης, γηπέδου γκολφ, κ.ά.) και δεν λαμβάνουν υπόψη τη μη γραμμική συμπεριφορά του συστήματος υπό την επίδραση της σύνθετης δράσης των παρεμβάσεων αυτών στην περιοχή του έργου (και πέραν αυτής). 2. Ενώ οι αναμενόμενες επιπτώσεις ορθώς διακρίνονται, στην περιγραφή της μεθοδολογίας τουλάχιστον, σε διάφορες κατηγορίες, η κατηγορία της αμεσότητας της επίπτωσης (άμεσες, έμμεσες, παράγωγες) δεν αναφέρεται ρητά στη μεθοδολογία (παράλειψη;) αν και υπάρχει μνεία έμμεσων και άμεσων επιπτώσεων στις εκτιμήσεις. Οι έμμεσες και οι παράγωγες επιπτώσεις είναι ιδιαίτερα σημαντικές σε πολυσύνθετα έργα και συχνά είναι πολύ μεγαλύτερες των αναμενόμενων άμεσων επιπτώσεων. Η παράλειψη τους, σε συνδυασμό με την πλημμελή περιγραφή του έργου, οδηγεί σε υπο-εκτίμηση των αναμενόμενων επιπτώσεων του και ενισχύει την αναξιοπιστία των εκτιμήσεων που παρουσιάζονται. 3. Η εκτίμηση των επιπτώσεων δεν τεκμηριώνεται με σαφή αναφορά στις μεθοδολογίες και τις τεχνικές που χρησιμοποιήθηκαν, άρα δεν είναι επαληθεύσιμες. Πλήθος ποσοτικών και ποιοτικών δεικτών επιπτώσεων που χρησιμοποιούνται σε ΣΜΠΕ διεθνώς δεν χρησιμοποιήθηκαν, με εξαίρεση τη δομημένη (αλλά όχι και την μη δομημένη αλλά με άλλο τρόπο χρησιμοποιούμενη) έκταση. Το απλοϊκό κριτήριο του αν μια δραστηριότητα χωροθετείται εντός ή εκτός μιας περιοχής δεν μπορεί να εκληφθεί ως σοβαρός τρόπος εκτίμησης και αξιολόγησης επιπτώσεων. Ο Πίνακας 7.3-1 (Παραδείγματα δεικτών κλειδιά για την παρακολούθηση της Περιβαλλοντικής επίδοσης του ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ σχετικά με το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον) του Κεφ. 7 περιέχει δείκτες αρκετοί από τους οποίους θα μπορούσαν να είχαν υπολογισθεί στο στάδιο της ΣΜΠΕ. 4. Σε πολλές περιπτώσεις δεν πρόκειται περί (ποσοτικών) εκτιμήσεων αλλά περί ευχολογίων, υποκειμενικών απόψεων και διαβεβαιώσεων ότι δεν θα υπάρξουν αρνητικές επιπτώσεις, αλλά αντίθετα θα υπάρξουν θετικές επιπτώσεις, με δεδομένη την εφαρμογή ενός άψογου Σχεδίου Αειφορικής Διαχείρισης (ΣΑΔ). Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τη δήλωση στην αρχή του Κεφ. 6 ότι θα γίνουν προσεγγιστικές εκτιμήσεις με βάση ενδεικτικά σταθερότυπα (standards). Αυτό δεν γίνεται, ενώ θα ήταν δυνατό και επιθυμητό, με μόνη εξαίρεση την περίπτωση παραγωγής στερεών αποβλήτων. Αν οι εκτιμήσεις αντικαθίστανται με ευχολόγια, προς τι η συμμετοχή επιστημόνων στην εκπόνηση μιας ΣΜΠΕ ή προς τι η εκπόνηση μιας ΣΜΠΕ γενικότερα; 5. Οι εκτιμήσεις γίνονται χωρίς να έχει προβλεφθεί η μελλοντική περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση της περιοχής του έργου και των ανωτέρων επιπέδων (Λασίθι, Κρήτη, Ελλάδα, κόσμος) υπό διαφορετικά μελλοντικά σενάρια ώστε να ληφθεί υπόψη η αβεβαιότητα του μέλλοντος, που είναι η πεμπτουσία της εκπόνησης ΣΜΠΕ. Τα σενάρια αυτά αφορούν διάφορες υποθέσεις περί κλιματικής αλλαγής, ξηρασίας, ενεργειακών κρίσεων (πετρέλαιο και ΑΠΕ), μεταβολής της τουριστικής ζήτησης και της ζήτησης για γκολφ ιδιαίτερα, ανταγωνισμού από άλλους προορισμούς (συμπεριλαμβανομένου και της γειτονικής επένδυσης στο Κάβο Πλάκο), μεταβολών του γενικότερου μακρο-οικονομικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, κ.ά. Επιπροσθέτως, τα σενάρια θα πρέπει να λάβουν υπόψη την πιθανότητα επέκτασης της επένδυσης (ιδιαίτερα αν η κεντρική διοίκηση χαλαρώσει περισσότερο τους περιορισμούς δόμησης σε προστατευόμενες περιοχές), την ανάπτυξη οχλουσών δραστηριοτήτων στην γειτονία της περιοχής του έργου (βιομηχανικές ΑΠΕ, άναρχη ανάπτυξη), τις αστοχίες των τεχνικών υποδομών (άρα την ανάγκη πρόβλεψης εναλλακτικών και των επιπτώσεων τους, π.χ. πηγών νερού), αλλά και την πιθανότητα μη βιωσιμότητας της επένδυσης η οποία εν τω μεταξύ θα έχει προκαλέσει μη αναστρέψιμες μεταβολές σε μια προστατευόμενη περιοχή. 6. Το μόνο σενάριο το οποίο λαμβάνεται φανερά και σιωπηλά υπόψη είναι το υπερ-αισιόδοξο σενάριο της πλήρους, επιτυχούς και επικερδούς λειτουργίας αυτής της πολυσύνθετης επιχειρηματικής δράσης, της απρόσκοπτης εφαρμογής του ΣΑΔ, της μη ύπαρξης ανταγωνισμού, της σταθερής τουριστικής ζήτησης, της μη επιδείνωσης του κλίματος, κ.λπ. 7. Η υπόθεση περί άψογης και αποτελεσματικής εφαρμογής του ΣΑΔ, παρ όλον ότι δεν είναι απίθανη, συνεπάγεται μεγάλο κόστος λειτουργίας του έργου (η πλήρης προστασία του 7

περιβάλλοντος έχει δυσανάλογα μεγάλο κόστος), το οποίο προφανώς θα επηρεάσει τη βιωσιμότητα και ανταγωνιστικότητα του. Το ζήτημα αυτό θα έπρεπε να θίγεται, αλλά δεν συζητείται στην ΣΜΠΕ. 8. Τέλος, οι εκτιμήσεις δεν παρουσιάζονται αξιολογώντας τις μέσα στα πλαίσια των περιορισμών της διαδικασίας υπολογισμού τους (ελλείψεις δεδομένων, περιορισμοί των τεχνικών εκτίμησης, σιωπηλές υποθέσεις, κ.λπ.) όπως είθισται να γίνεται σε αντίστοιχες περιπτώσεις. 6.2. Παρατηρήσεις σε επιλεγμένες εκτιμήσεις επιπτώσεων 1. Όσον αφορά στις επιπτώσεις στο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον, ισχύει η γενική παρατήρηση ότι είναι γενικές, δεν αφορούν στην περιοχή του έργου, δεν είναι σαφής ο τρόπος που παρήχθησαν, δεν είναι τεκμηριωμένες, ενώ αρκετές από αυτές είναι ασαφείς δηλώσεις και ευχολόγια. 2. Ο προβλεπόμενος αριθμός 1200 θέσεων εργασίας που θα δημιουργηθούν δεν τεκμηριώνεται (πως εκτιμήθηκε; είναι άμεσες, έμμεσες, παράγωγες;) και αφορά πιθανά διάστημα 10 ετών, γεγονός που προσδίδει μεγάλη αβεβαιότητα στην εκτίμηση. Να αναφερθεί ότι στην προηγούμενη πρόταση του έργου Κάβο Σίδερο (7000 κλίνες και 3 γήπεδα γκολφ), ο προβλεπόμενος αριθμός θέσεων εργασίας (που δεν διευκρινιζόταν πως είχαν υπολογισθεί) ήταν 2300 άμεσες και 1000 έμμεσες (http://www.imis.gr/idryma/html/13-apanthseis.html). Η σημαντική μείωση του μεγέθους του έργου δεν θα δικαιολογούσε πάνω από 800-900 θέσεις εργασίας συνολικά. 3. Δεν εκτιμάται ποιες άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στους φυσικούς και υλικοτεχνικούς πόρους θα προκαλέσει αυτός ο αριθμός εργαζομένων με δεδομένο ότι η περιοχή έχει πολύ μικρό εργατικό δυναμικό (άρα θα εισαχθούν εργαζόμενοι) και ελάχιστη έως μηδενική ανεργία. Επίσης, δεν αναφέρεται πως θα καλυφθούν οι επιπλέον ανάγκες των εργαζομένων. 4. Οι επιπτώσεις στο τοπίο της περιοχής υποεκτιμώνται καθώς αποσιωπάται ο μοναδικός χαρακτήρας του ως απολίθωμα Βυζαντινής γεωργίας, μεταξύ άλλων, καθώς και ο εξαιρετικός, και ακόμα ανεξερεύνητος αρχαιολογικός του πλούτος. Η απαγόρευση δόμησης σε προσδιορισμένους αρχαιολογικούς χώρους δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την απουσία επιπτώσεων μιας έντονης ανάπτυξης στο τοπίο της περιοχής. 5. Οι ενότητες που αναφέρονται στις επιπτώσεις στη βιώσιμη ανάπτυξη σε διάφορα επίπεδα δεν ήταν απαραίτητες για την ΣΜΠΕ αφού δεν προσφέρουν καμιά εκτίμηση και αφορούν σε εκθέσεις πολύ γνωστών και συχνά επαναλαμβανόμενων ιδεών. 6.3. Παρατηρήσεις σχετικά με τις εκτιμήσεις για το γήπεδο γκολφ Ενώ το γήπεδο γκολφ αποτελεί σημαντική και χαρακτηριστική συνιστώσα το προτεινόμενου σχεδίου, η παρουσίαση και συζήτηση των επιπτώσεων του είναι πλημμελής και επιλεκτική και παραπέμπεται στο επόμενο στάδιο της εκπόνησης ΜΠΕ. Παρ όλα ταύτα ένα σύνολο πληροφοριών υπάρχουν διάσπαρτες στα διάφορα κεφάλαια της ΣΜΠΕ οι οποίες συνοψίζονται παρακάτω και δίνουν ικανή πληροφορία για μια πρώτη αποτίμηση της κατάστασης. Η έκταση του γηπέδου εμμέσως εκτιμάται ότι θα είναι μεγαλύτερη των 800 στρεμμάτων, δηλαδή θα πλησιάζει το μέγεθος ενός μεγάλου γηπέδου γκολφ 18 οπών (1000 στρέμματα), με βάση τη δήλωση ότι οι εκτάσεις της βλάστησης που θα επηρεαστούν από την κατασκευή του γηπέδου είναι 80 εκτάρια (800 στρέμματα). Συνεπώς, το γήπεδο γκολφ θα καταλάβει το 3.2 % της έκτασης της περιοχής (1000/25000) περίπου. Διαβεβαιώνεται ότι «σύμφωνα με τις ειδικές δεσμεύσεις της πρότασης του ΕΣΧΑΣΕ, η χωροθέτηση των αθλητικών εγκαταστάσεων του γηπέδου γκολφ, θα γίνει αποκλειστικά εντός του τμήματος της ζώνης Α εκτός, και στα νότια της ΖΕΠ.» αλλά δηλώνεται ότι ακόμα δεν έχει προσδιοριστεί η τοποθεσία του, κάτι που προσδίδει μεγάλη αβεβαιότητα στην εκτίμηση πολλών περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, το γήπεδο θα είναι εντός ΕΖΠ 8

Αναφέρεται επίσης ότι θα χρησιμοποιηθεί μη ενδημικό είδος χλοοτάπητα (αναμενόμενο) το οποίο δεν έχει ακόμα προσδιοριστεί αλλά διαβεβαιώνεται ότι «Η επιλογή κατάλληλου είδους γρασιδιού για τις ανάγκες του γηπέδου γκολφ θα περιορίσει τις ανάγκες χρήσης αγροχημικών. Η χρήση φυτοφαρμάκων θα ελαχιστοποιηθεί και θα υποκατασταθεί κατά το δυνατόν με κατάλληλα βιολογικά σκευάσματα. Η επίδραση από τη χρήση φυτοφαρμάκων αναμένεται να εμφανιστεί σε συγκεκριμένες περιοχές μικρής έκτασης σε σχέση με το σύνολο της περιοχής του Σχεδίου.» (σελ. 29). Να σημειωθεί ότι η προηγούμενη μελέτη του Κάβο Σίδερο ανέφερε το Seashore paspalum ως ενδεδειγμένο είδος χλοοτάπητα, χωρίς φυσικά να αναφέρεται στις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του. Οι ανάγκες άρδευσης του χλοοτάπητα διαβεβαιώνεται ότι «αναμένεται να είναι συστηματικά χαμηλότερες από τα προβλεπόμενα στην κείμενη νομοθεσία, που ανέρχονται σε 6.000-16.000 m3/εκτάριο/έτος.» Για μια έκταση 80 εκταρίων αυτό μεταφράζεται σε ανάγκη για 480.000 έως 1.280.000 κυβικών μέτρων νερού άρδευσης το έτος μόνο για το γήπεδο γκολφ. Με δεδομένο ότι η περιοχή είναι ξηροθερμική, άρα με πολύ μεγάλο δείκτη εξατμισοδιαπνοής, η εκτίμηση θα πρέπει να τείνει προς το άνω μέγεθος της κλίμακας, ιδιαίτερα στους θερινούς μήνες. Ενδεικτικά, υποθέτοντας μια μέση κατανάλωση ενός κατοίκου (όχι τουρίστα) τα 0,25 κ.μ. (250 λίτρα) την ημέρα, δηλ. περίπου 91 κυβικά μέτρα ανά έτος, μια ποσότητα 1.000.000 κυβικών μέτρων νερού ισοδυναμεί με νερό για 11.000 κατοίκους το έτος. Παρόμοιες εκτιμήσεις μπορούν να γίνουν για ισοδύναμα μεγέθη καλλιεργειών, κατάλληλων για την περιοχή (αν έχει νόημα η συζήτηση περί καλλιεργειών σε προστατευόμενη περιοχή). Διαβεβαιώνεται ότι «Σύμφωνα με την εφαρμοζόμενη Στρατηγική το σύνολο των απαιτήσεων νερού άρδευσης θα καλύπτεται από την αξιοποίηση των επεξεργασμένων υδάτων, νερό αφαλάτωσης, και αξιοποίησης όμβριων υδάτων» και συγκεκριμένα «η άρδευση εκτάσεων του γκολφ θα γίνεται με νερό που προέρχεται από τον Σταθμό Αφαλάτωσης» ο οποίος σταθμός αφαλάτωσης θα λαμβάνει ενέργεια αποκλειστικά από φωτοβολταϊκά συστήματα χωρίς να δίνεται περισσότερη πληροφορία για το που θα είναι ακριβώς ο σταθμός σε σχέση με το γήπεδο γκολφ και που θα εγκατασταθούν τα φωτοβολταϊκά. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, θα απαιτείται δίκτυο μεταφοράς του νερού από το σταθμό αφαλάτωσης στο γήπεδο γκολφ, άρα θα γίνουν κι άλλες επεμβάσεις στην περιοχή. Σχετικά με τις προδιαγραφές για τη λειτουργία του γηπέδου γκολφ, παρατίθεται ένας συνοπτικός κατάλογος καλών πρακτικών που αναμένεται να εξασφαλίσουν την άνευ προβλημάτων στο περιβάλλον λειτουργία του γηπέδου (πλην της αντικατάστασης της τοπικής χλωρίδας με μη ενδημικό είδος χλοοτάπητα και κατάληψη μιας συνολικής έκτασης 800 στρεμμάτων). Σημειώνεται ότι η κατασκευή ενός γηπέδου γκολφ περιλαμβάνει πλήθος τεχνικών και άλλων επεμβάσεων στην περιοχή (εκτενή χωματουργικά έργα και επεμβάσεις στο ανάγλυφο της περιοχής, μεταφορά κατάλληλου χώματος από άλλες περιοχές, συστήματα άρδευσης και στράγγισης, κ.ά.) τα οποία θα έπρεπε να αναφερθούν στο στάδιο της ΣΜΠΕ και όχι της ΜΠΕ, αν μη τι άλλο γιατί πρόκειται περί επεμβάσεων σε προστατευόμενη περιοχή που θα επηρεάσει μακροχρόνια τα χαρακτηριστικά της. Συμπερασματικά, προκύπτει ότι δημιουργείται το σύμπλεγμα: ΓΗΠΕΔΟ ΓΚΟΛΦ ΜΕ ΝΕΡΟ ΑΠΟ ΑΦΑΛΑΤΩΣΗ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΠΟ Φ/Β, ΦΥΤΕΥΜΕΝΟ ΜΕ ΜΗ ΕΝΔΗΜΙΚΟ ΕΙΔΟΣ ΣΕ ΜΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗ ΠΕΡΙΟΧΗ. Η κάθε συνιστώσα αυτού του συμπλέγματος από μόνη της έχει σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις οι οποίες για να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά, και με μικρό βαθμό αβεβαιότητας, θα αυξήσουν σημαντικά το κόστος λειτουργίας του γηπέδου γκολφ, άρα και την ανταγωνιστικότητα του ως οικονομικής μονάδας. Τα ζητήματα αυτά είναι γνωστά από την σύγχρονη εμπειρία των γηπέδων γκολφ και θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη στο στάδιο της ΣΜΠΕ όπου εξετάζονται ζητήματα στρατηγικού χαρακτήρα. Τα περιβαλλοντικά οφέλη της δημιουργίας γηπέδου γκολφ που εξαίρονται στη ΣΜΠΕ («δημιουργία ενδιαιτημάτων που σήμερα βρίσκονται σε ανεπάρκεια στην περιοχή. αποκαθιστώντας έτσι μια καλύτερη ισορροπία στα οικοσυστήματα. Τέτοια ενδιαιτήματα είναι οι υγρότοποι, οι συστάδες δέντρων και θάμνων τοπικής προέλευσης, οι λιβαδικές εκτάσεις αυτόχθονης ποώδους βλάστησης») δεν σχολιάζονται εδώ διότι βασίζονται σε βιβλιογραφία η οποία κυρίως αφορά σε βόρεια κλίματα και συνήθως αστικοποιημένες περιοχές και δεν είναι τεκμηριωμένα στη συγκεκριμένη περίπτωση η οποία, αν μη τι άλλο, είναι προστατευόμενη περιοχή στην οποία ο σκοπός της προστασίας είναι να διατηρήσει το οικοσύστημα στη φυσική του κατάσταση (όποιες κι αν είναι οι βουλές της Φύσης η 9

οποία αν αφεθεί ανενόχλητη δηλ. με εφαρμογή σωστού καθεστώτος προστασίας το αποκαθιστά σωστά.). 7. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Με δεδομένες τις βασικές αδυναμίες της ΣΜΠΕ που διαπιστώθηκαν στις προηγούμενες ενότητες, κρίνεται ότι η παρούσα ΣΜΠΕ αποτελεί ανεπαρκή βάση για δημόσια διαβούλευση και λήψη αποφάσεων σχετικά με το έργο ΙΤΑΝΟΣ ΓΑΙΑ. Αυτό θα καταστεί εφικτό αν αντιμετωπισθούν οι σημαντικές ελλείψεις της ΣΜΠΕ (ανεπαρκής περιγραφή του έργου, πλημμελής εκτίμηση επιπτώσεων, παράλειψη της πρώτης εναλλακτικής λύσης αποκατάσταση των πληγών της στη βάση Σχεδίου Διαχείρισης και δημιουργίας Φορέα Προστασίας της περιοχής που θα επιληφθεί της σωστής εφαρμογής του) και επανυποβληθεί ώστε οι διαβουλευόμενοι να έχουν μια πιστότερη εικόνα της πραγματικής κατάστασης της περιοχής με το έργο στο μέλλον και υπό διαφορετικά σενάρια, ιδιαίτερα γιατί πρόκειται για επιχειρηματικό σχέδιο υψηλού ρίσκου σε μια περιοχή υψηλής οικολογικής και αρχαιολογικής αξίας. Σε περίπτωση πιθανής αποτυχίας του επιχειρηματικού εγχειρήματος, οι όποιες μη αναστρέψιμες αλλοιώσεις δεν θα είναι εφικτό να αποκατασταθούν, ακυρώνοντας έτσι το σκοπό της προστασία της περιοχής. Ελένη Καπετανάκη-Μπριασούλη, καθηγήτρια Τμήμα Γεωγραφίας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου e.briassouli@aegean.gr 10