METAΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΑΣΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ METAΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ Τίτλος: «Ιδιοκτησιακό Καθεστώς και Περιφερειακή Ανάπτυξη. Η περίπτωση του ορεινού Ρεθύμνου» Μεταπτυχιακός Φοιτητής: Αντώνιος Γ. Κουριδάκης Επιβλέπων: Αναστάσιος Παπασταύρου, καθηγητής Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή : Α. Παπασταύρου, καθηγητής Κ. Δούκας, καθηγητής Π.Λεφάκης, επ. καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ... 2 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 4 1.1 ΓΕΝΙΚΑ...4 1.2 ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ...6 1.2.1 Ιδιοκτησιακό καθεστώς... 6 1.2.1.1 Περίοδος Οθωμανικής κατοχής... 6 1.2.1.2 Περίοδος Κρητικής Πολιτείας... 8 1.2.1.3 Περίοδος Ελληνικής Πολιτείας... 10 1.2.2 Διαμορφωμένα εως σήμερα γαιοκτητικά δικαιώματα Νήσου Κρήτης Κατηγορίες γαιών 16 1.2.3 Περιφερειακή ανάπτυξη ορεινών περιοχών νομού Ρεθύμνου... 19 1.3 ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ...30 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ... 31 2.1 ΥΛΙΚΑ - ΜΕΘΟΔΟΙ...31 2.1.1 Δεδομένα - Υλικά... 31 2.1.2 Μέθοδος... 31 2.2 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ...34 2.2.1 Τεχνικά χαρακτηριστικά εφαρμογής... 37 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ... 38 3.1 ΒΑΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ...38 3.2 ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΙΝΑΚΕΣ...43 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 49 4.1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...49 4.2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ...53 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 56 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 59-2 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Γράφημα 1. Συνοπτικός πίνακας είδους εκτάσεων Νομού Ρεθύμνης, ανά δήμο... 43 Γράφημα 2. Γεωργικές εκτάσεις Νομού Ρεθύμνης, ανά δήμο... 44 Γράφημα 3. Χορτολιβαδικές εκτάσεις Νομού Ρεθύμνης, ανά δήμο... 44 Γράφημα 4. Δάσος και δασικές εκτάσεις Νομού Ρεθύμνης, ανά δήμο... 45 Γράφημα 5. Μέσος όρος εμβαδού χαρακτηρισμένων εκτάσεων Ν. Ρεθύμνης, ανά δήμο... 45 Γράφημα 6. Εκατοστιαίο ποσοστό πράξεων χαρακτηρισμού ανά είδος σε επίπεδο νομού... 46 Γράφημα 7. Ελάχιστη και μέγιστη τιμή εμβαδού χαρακτηρισμένης έκτασης στο Ν. Ρεθύμνης... 46 ΕΙΚΟΝΕΣ Εικόνα 1. Δείγμα του πίνακα "ΠΡΑΞΕΙΣ_ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ"... 39 Εικόνα 2. Τύποι Δεδομένων του πίνακα "ΠΡΑΞΕΙΣ_ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ"... 39 Εικόνα 3. Φόρμα εισαγωγής δεδομένων στον πίνακα "ΠΡΑΞΕΙΣ_ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ"... 40 Εικόνα 4. Ερωτήματα στη βάση δεδομένων "ΠΡΑΞΕΙΣ_ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ"... 41 Εικόνα 5. Ερώτημα «ΑΘΡΟΙΣΜΑ_ΕΜΒΑΔΟΥ_ΑΝΑ_ΕΙΔΟΣ_ ΔΗΜΟ»... 41 Εικόνα 6. Μεταφορά των ερωτημάτων στο περιβάλλον του Microsoft Excel... 42 Εικόνα 7. Επεξεργασία ερωτημάτων με τη χρήση του Microsoft Excel... 42 ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας 1. Χρήσεις γης νήσου Κρήτης... 22 Πίνακας 2. Έκταση και πραγματικός πληθυσμός Ν. Ρεθύμνης... 22 Πίνακας 3. Σύγκριση ποσοστών Κρήτης - υπόλοιπης Ελλάδας... 23 ΣΧΗΜΑΤΑ Σχήμα 1. Διάγραμμα ροής εργασιών στη βάση δεδομένων... 37-3 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Γενικά 1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Τα τρία τέταρτα των ελληνικών εδαφών αποτελούνται από δάση και δασικές εκτάσεις. Παρόμοιο είναι και το ποσοστό που συναντάμε στη νήσο Κρήτη, όπου οι δασικές εκτάσεις καταλαμβάνουν περισσότερο από τη μισή της έκταση ως μορφή χρήσεως γης. Ο τεράστιος αυτός χώρος μπορεί να εξασφαλίσει πολύτιμες πρώτες ύλες για την οικονομία της χώρας μας, αλλά και πολλά άλλα μη υλικά αγαθά και υπηρεσίες, απαραίτητες για την ίδια τη ζωή του λαού μας. Ο τρόπος με τον οποίο ο χώρος αυτός σήμερα χρησιμοποιείται και εκμεταλλεύεται, όχι μόνο δεν εξασφαλίζει την παραγωγικότητα του τόπου, αλλά ισχυρά υποβαθμίζει το περιβάλλον και διαταράσσει τις υδρολογικές συνθήκες, με άμεσο αποτέλεσμα τις εκτεταμένες διαβρώσεις των εδαφών, τις συχνές καταστροφικές πλημμύρες των πεδινών περιοχών και τη σημαντική απώλεια πολύτιμου γλυκού νερού. Από τη μια μεριά τα δάση και το φυσικό περιβάλλον άρχισαν να θεωρούνται σαν εντελώς απαραίτητα και γι αυτή ακόμη την ύπαρξη των ανθρώπων και από την άλλη κακοποιούνται ή συχνά καταστρέφονται, χάριν της αναγκαίας «ανάπτυξης» του τόπου. Πρόσφατα είναι και τα παραδείγματα της πρωτοφανούς διακομματικής σύγκλισης στο αίτημα ορισμένων για την αναθεώρηση του άρθρου 24 του ν. 998/79, γεγονός που φανερώνει το διλημματικό χαρακτήρα που προσδίδεται στην ανάπτυξη για την αντιμετώπιση οικονομικών αναγκών ή στο δάσος για διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος. Τις περισσότερες φορές το δίλημμα αυτό είναι ανύπαρκτο και ουσιαστικά δημιουργείται από οικονομικά συμφέροντα μικρών ομάδων το λαού μας, την απληστία μας για υπερκατανάλωση σε βάρος των παιδιών μας και των μελλοντικών γενεών, την ανικανότητά μας να δούμε λίγο μακρύτερα ή να δημιουργήσουμε εναλλακτικές λύσεις και συχνότατα από τη μιζέρια μας. Οι περισσότεροι από εμάς εξακολουθούμε να βλέπουμε το δάσος και τις δασικές εκτάσεις ως πηγή υλικών αγαθών και σε αυτό να δίνουμε βαρύνουσα σημασία. Φαίνεται όμως ότι οι συνθήκες έχουν προ πολλού αλλάξει και η αξία σήμερα των μη υλικών αγαθών και υπηρεσιών που το δάσος μπορεί να προσφέρει στον σημερινό άνθρωπο να είναι πολλαπλάσια των υλικών αγαθών. Λόγω των ιδιαίτερων τοπογραφικών συνθηκών, του κλίματος και της ισχυρής υποβάθμισης των εδαφών στον ορεινό χώρο, τα δάση και οι δασικές εκτάσεις ασκούν στον τόπο μας έναν ιδιαίτερα έντονο προστατευτικό και περιβαλλοντικό ρόλο. Για χιλιετίες στην ορεινή Κρήτη, η διάβρωση έχει υποβαθμίσει και καταστρέψει τεράστιες εκτάσεις ορεινής - 4 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ - Γενικά γης και αυτό γιατί η γη δεν εκμεταλλεύονταν σωστά και τα δάση υπερεκμεταλλεύονταν και καταστρέφονταν χωρίς κανέναν περιορισμό. Δυστυχώς η καταστροφή αυτή των δασών και των εδαφών συνεχίζεται και σήμερα. Είναι πολύ δύσκολο να φανταστεί κανείς, έστω και μετά από μερικές χιλιάδες χρόνια, τα πυκνά και πανύψηλα δάση των πρώτων χρόνων της Μινωικής περιόδου, τα οποία και εξασφάλισαν τις συνθήκες για την ανάπτυξη του θαυμαστού εκείνου πολιτισμού. - 5 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης 1.2 Ανασκόπηση βιβλιογραφίας 1.2.1 Ιδιοκτησιακό καθεστώς Το σημαντικότερο πρόβλημα που πρέπει να αναλυθεί προκειμένου να μπορέσουμε να προσεγγίσουμε την έννοια της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος στη νήσο Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στο νομό Ρεθύμνου, είναι το ιδιοκτησιακό ζήτημα. Η θέσπιση ενός νομοθετικού πλαισίου επιβάλλεται κάθε φορά σε ένα σύγχρονο κράτος από την ανάγκη εξυπηρέτησης της πραγματικής κίνησης της κοινωνικοοικονομικής ζωής και των στόχων που μπαίνουν. Επίσης, η δημόσια διοίκηση είναι εντεταλμένη να εξυπηρετεί τις ανάγκες αυτές στα πλαίσια των νόμων, προστατεύοντας την πραγματικότητα μιας κατάστασης και την εξέλιξή της (Βαβούσκος, 1979). Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των διάφορων μορφών εκτάσεων αναφέρεται εκ των πραγμάτων σε μέγιστα προβλήματα που αγγίζουν τις σχέσεις κράτους πολίτη, δημοσίου ιδιώτη και κοινωνίας - περιβάλλοντος καθόσον αφορούν θέματα προστασίας της φύσης και οικονομίας δημοκρατίας (Παπασταύρου και Μακρής, 1986). Η κοινωνία και το κράτος, συνεπώς, υποχρεούται να διασφαλίσει τα δικαιώματα του δημοσίου ως ιδιοκτήτη και διαχειριστή του δασικού χώρου, ως απλού διαχειριστή, ως κυριότητα ή χρήση αυτού, ως δυνατότητα περιορισμού ιδιωτικού δικαιώματος επ αυτού και ως προστασία και ανάπτυξή του (Παπασταύρου και Μακρής, 1986). Το ιδιοκτησιακό πρόβλημα των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων στη χώρα μας και στην Κρήτη ειδικότερα, δεν είναι μόνο ένα νομοτεχνικό θέμα, αλλά σχεδόν η λύση του αγγίζει τα όρια ενός πολιτικού προγράμματος. Βιώνουμε αναπτυξιακά αδιέξοδα εξαιτίας της μη δεδομένης βούλησης όσων διαχειρίστηκαν τα θέματα αυτά από την απελευθέρωση και έπειτα, λαμβάνοντας υπόψη ότι το ιδιοκτησιακό καθεστώς μεταβάλλονταν συνεχώς λόγω επιδρομών, κατοχών επαναστάσεων κλπ. Λαμβάνοντας ως σημείο εκκίνησης το 1858, όπου εισήχθη και ίσχυσε και στην Κρήτη ο Κωδικοποιημένος Οθωμανικός Νόμος περί γαιών, μπορούμε να διακρίνουμε τις εξής ιστορικές περιόδους: 1. Περίοδος κατοχής της Κρήτης από Οθωμανούς μέχρι την ίδρυση της Κρητικής Πολιτείας. 2. Περίοδος Κρητικής Πολιτείας. 3. Περίοδος Ελληνικής Πολιτείας. 1.2.1.1 Περίοδος Οθωμανικής κατοχής Κατά την Οθωμανική αυτοκρατορία, η δημόσια ιδιοκτησία ήταν η κεντρική βάση της γαιοκτησίας. Η δημόσια ιδιοκτησία ιδεολογικά θεμελιωνόταν στο Κοράνι, όπου μόνο ο - 6 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης Σουλτάνος (απεσταλμένος του Θεού) είχε γαιοκτητικά δικαιώματα (καθώς η γη ανήκε στο Θεό). Μέχρι το 1858, οι βασικές μορφές ιδιοκτησίας που ίσχυαν ήταν: I. Δημόσια ιδιοκτησία γαιών με τη διφυή φύση τους ως «ψιλή» κυριότητα του κράτους και ωφέλιμη παραχώρηση σε ιδιώτες. II. Δημόσια ιδιοκτησία γαιών αποκλειστικής κοινής χρήσης (πολιτειακές γαίες). III. Ιδιόκτητες γαίες, με πηγή προέλευσης τους τα παλιά λάφυρα από τις καταλήψεις εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας τίτλους ιδιοκτησίας (MULK), παραχωρήσεις του Σουλτάνου (TEMLIK) με πλήρη κυριότητα από τους ιδιώτες, νεκρές γαίες που εκχερσώνονταν για καλλιέργεια και αφιερωμένες γαίες (βακούφια). Ο κωδικοποιημένος Οθωμανικός Νόμος του 1858 αποτελούσε συμπύκνωμα με λειτουργική σύνθεση και αποκρυστάλλωση όλων των μέχρι τότε νομικών και πραγματικών καταστάσεων που είχαν δημιουργηθεί. Οι νέες έννοιες περί της δημόσιας ιδιοκτησίας των γαιών και οι έννοιες περί αφιερωμένων, κοινωφελών κλπ. διαμορφώθηκαν με ουσιαστική διαφοροποίηση από πριν (Νάκος, 1984). Με την εισαγωγή του ως άνω κώδικα, η κατάσταση διαμορφώθηκε συνοπτικά ως εξής: Επήλθε σημαντικός περιορισμός στις ιδιόκτητες γαίες που πλέον θεωρούνταν ως τέτοιες μόνο οι των πόλεων και χωριών (κήποι, οικόπεδα) ή αυτές που θα γίνονταν ιδιόκτητες με ειδικό Σουλτανικό διάταγμα (TEMLIK NAME) Διευρύνθηκαν οι χαρακτηριζόμενες ως δημόσιες γαίες, στις οποίες συμπεριλήφθηκαν οι νεκρές, οι κοινής χρήσης, οι αφιερωμένες κτλ. Ο περιορισμός των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων με πλήρη κυριότητα αντισταθμίστηκε με την αύξηση των δικαιωμάτων εξουσιάσεως (TESSARUF), με καθιέρωση δαιδαλωδών ρυθμίσεων που αφορούσαν τον τρόπο κτήσεως, το είδος των γαιών, το χρόνο παραγραφής, τις μεταβιβάσεις πωλήσεις, ανεγέρσεις οικοδομών κ.ά. Έτσι θεσμοθετήθηκε η έννοια της χρησικτησίας με δεκαετή συνεχή νομή και κατοχή για κτήση δικαιώματος εξουσίασης. Το οθωμανικό γαιοκτητικό σύστημα διαφέρει από το Βυζαντινορωμαϊκό, αφού εισάγεται η έννοια της ατελούς ιδιοκτησίας. Η ατελής ιδιοκτησία απέβλεπε σε δημοσιονομικούς σκοπούς, στην άσκηση της κρατικής πολιτικής εξουσίας του Σουλτάνου και της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και στη διατήρηση της κυριότητας επί του βασικού παραγωγικού μέσου, δηλαδή της γης, στοιχείο απαραίτητο για τη διατήρηση της αυτοκρατορίας (Νάκος, 1986). Στην πράξη, ο ίδιος ο νόμος με τις ρυθμίσεις του, τις διαδικασίες του, τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόσθηκε, αλλά και από τα πραγματικά δεδομένα οδήγησε στη λειτουργία ενός γαιοκτητικού καθεστώτος που παγιοποιούσε πλέον μια κατάσταση στα ιδιοκτησιακά - 7 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης δικαιώματα και που επί της ουσίας ελάχιστα διέφερε από την προηγούμενη (Παπασταύρου και Μακρής, 1986). Τελικά διαμορφώθηκαν οι εξής κατηγορίες ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων (ειδικός Οθωμανικός νόμος περί Δασών το 1870): 1. Ιδιόκτητες γαίες πλήρους κυριότητας (MULK, ARAZI, I MEMLUKE). 2. Παραχωρημένες σε ιδιώτες δημόσιες γαίες (RAKABE) με δικαίωμα εξουσίασης για πρόσκαιρη ή διαρκή χρήση και κάρπωση (χορήγηση τίτλων ταπί). 3. Αφιερωμένες γαίες που αποτελούνταν από πρώην ιδιοκτήτες ή δημόσιες γαίες (βακούφια) 4. Μοναστηριακές γαίες που έλκουν την καταγωγή τους από προϊούσα προσάρτηση στα μοναστήρια και ανήκαν στις μονές με πλήρες δικαίωμα ιδιοκτησίας καθώς και οι παραχωρηθείσες στις μονές με τίτλο ταπί δημόσιες γαίες (Ν. 1858, άρθρο 122). 5. Καθιερωμένες σε κοινή χρήση γαίες (βοσκές, δάση, αλωνότοποι, πλατείες, δρόμοι, θέρετρα, χειμαδιά, αγορές, πανηγύρεις, χώροι προσευχής κλπ.) που δεν υπέκυπταν σε παραγραφή (Ν. 1858, άρθρο 1). 6. Νεκρές γαίες (χέρσες, έρημες, ορεινές, δασώδεις εκτάσεις) ως αποκλειστικά δημόσιες ή με δικαίωμα εξουσιάσεως από ιδιώτες όταν εκχερσώνονταν προς καλλιέργεια. 7. Δημόσιες κρατικές γαίες που ανήκαν στην άμεση διοίκηση του Οθωμανικού κράτους ως δημόσια ιδιοκτησία με τη σύγχρονη έννοια. Τις γαίες αυτές αποτελούσαν κυρίως οι δασικές εκτάσεις. Σε όλες τις ως άνω κατηγορίες ιδιοκτησίας γαιών περιλαμβάνονται καλλιεργημένες ή ακαλλιέργητες γαίες, δάση ή δασικές εκτάσεις, βοσκές, χορτολίβαδα, γυμνές, κήποι, οικόπεδα κτλ. Στην Κρήτη το καθεστώς αυτό ίσχυσε μέχρι την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα της Κρητικής Πολιτείας το 1904. Σήμερα, οι περισσότερες από τις ως άνω κατηγορίες ιδιοκτησίας γαιών συναντώνται ως αναφορές και ως πηγές έλξης δικαιωμάτων ιδιοκτησίας γης, συνήθως στα συμβόλαια που προσκομίζουν οι πολίτες κατά τις διεκδικήσεις τους. 1.2.1.2 Περίοδος Κρητικής Πολιτείας Κατά την περίοδο συστάσεως και λειτουργίας της Κρητικής πολιτείας διακρίνονται δύο υποπερίοδοι όσον αφορά το ισχύον καθεστώς στα γαιοκτητικά δικαιώματα. Κατά το χρονικό διάστημα από ιδρύσεως της Κρητικής Πολιτείας έως το 1904 (έτος εισαγωγής και ισχύος του Κρητικού Αστικού Κώδικα), ίσχυσαν ως είχαν και επί Οθωμανικής αυτοκρατορίας τα γαιοκτητικά δικαιώματα. Από το 1904 ίσχυσε ο Κρητικός Αστικός Κώδικας έως την 12-09- 1915, ημερομηνία κατά την οποία έπαψε να ισχύει, λόγω του διατάγματος έναρξης του 11/12- - 8 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης 09-1915 Βασιλικού Διατάγματος περί εκτελέσεως του Ν. ΔΞΗ/1912 περί λήξης παραγραφής δικαιωμάτων του δημοσίου. Στην περίοδο ισχύος του Κρητικού Αστικού Κώδικα έγιναν κάποιες τροποποιήσεις: Αναγνωρίσθηκε ο θεσμός της έκτακτης χρησικτησίας σύμφωνα με το άρθρο 295 του Κ.Α.Κ., που έδινε δικαιώματα απόκτησης πλήρους κυριότητας σε όποιον επί είκοσι χρόνια νεμήθηκε ακίνητο, σε συνδυασμό με το άρθρο 206 του Κ.Α.Κ. που δίνει την έννοια της νομής. Αναγνωρίσθηκε ο θεσμός της τακτικής χρησικτησίας σύμφωνα με το άρθρο 293 του Κ.Α.Κ. που έδινε δικαίωμα απόκτησης πλήρους κυριότητας σε όποιον με καλή πίστη απέκτησε τίτλο κυριότητας νομότυπα συνταγμένο και μεταγεγραμμένο σε δεκαετή συνεχή νομή από της μεταγραφής, σε συνδυασμό με το άρθρο 294 του Κ.Α.Κ. που δίνει την έννοια της νομής. Τα δημόσια κτήματα δεν εξαιρούνται του δικαιώματος της χρησικτησίας, σύμφωνα με το άρθρο 302 του Κ.Α.Κ. Προσμετρήθηκε ο χρόνος της έκτακτης χρησικτησίας και πριν το 1904, είτε συμπληρωμένος, είτε υπολειπόμενος σε χρονικό διάστημα μικρότερο της πενταετίας. Έτσι, ο χρησιδεσπόζων αποκτά κυριότητα μετά την πάροδο πέντε ετών, προσμετρώντας και τα προηγούμενα δεκαπέντε, όπως ορίζεται στο άρθρο 1356 του Κ.Α.Κ. Οι τροποποιήσεις αυτές παγιοποίησαν το μεταβολισμό των γαιοκτητικών δικαιωμάτων ατελούς ιδιοκτησίας σε ιδιοκτησία που προσέγγιζε την πλήρη κυριότητα, που από την Οθωμανική περίοδο είχε ήδη δρομολογηθεί. Την κατάσταση αυτή νομιμοποίησαν και ισχυροποίησαν τα παραπάνω άρθρα του Κ.Α.Κ. με συνέπεια τις αναγνωρίσεις περισσότερων ιδιοκτησιών με νόμιμους τίτλους και ρυθμίσεις. Είναι προφανής η διάθεση του νομοθέτη να τροποποιήσει οριστικά το ιδιοκτησιακό καθεστώς από τις ιεροκρατικές αντιλήψεις σε αυτές του Βυζαντινορωμαϊκού (πλήρους ιδιοκτησίας). Εξάλλου, οι τροποποιήσεις αυτές επιβλήθηκαν από την αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων, την απεξάρτηση από το Σουλτάνο και τη μετάβαση από το φεουδαρχισμό στη σύγχρονη καπιταλιστική ανάπτυξη που είχε ήδη κάνει την εμφάνισή της στην Κρήτη. Εάν η Κρητική Πολιτεία μακροημέρευε, είναι σχεδόν βέβαιο ότι οι ιδιοκτησιακές εκκρεμότητες θα επιλύονταν και οι τίτλοι που σήμερα δεν αναγνωρίζονταν ως ισχυροί, δε θα αμφισβητούνταν. Το συμπέρασμα αυτό εξάγεται από το γεγονός ότι στην Κρήτη άρχισαν να εισάγονται σχετικά ταχύρυθμα τα στοιχεία του Δυτικού εκσυγχρονισμού λόγω της ιστορικής διαδρομής της (ενετοκρατίας, επιτροπείας των ξένων δυνάμεων που αποσκοπούσαν στην προσάρτησή της). Μετά την ένωση με την Ελλάδα η κατάσταση των νόμων, της διοίκησης και της πολιτικής εξομοιώθηκε με την υπόλοιπη χώρα και το πολιτικό σύστημα της, που το διέκρινε - 9 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης η γραφειοκρατική καθυστέρηση σε όλα τα επίπεδα. Την αρνητική εξέλιξη, ως προς το ιδιοκτησιακό ζήτημα, επέφεραν οι νόμοι και οι ρυθμίσεις που εισήχθησαν στην Κρήτη μετά την προσάρτησή της στην υπόλοιπη χώρα. 1.2.1.3 Περίοδος Ελληνικής Πολιτείας Η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα έγινε το 1913 με την από 1/14/11/1913 Σύμβαση Ειρήνης μεταξύ Ελλάδος - Τουρκίας. Οι διατάξεις περί γαιών του Οθωμανικού δικαίου στις χώρες που τελούσαν υπό την άμεση κυριαρχία του Οθωμανικού Κράτους, ορίσθηκε ότι διατηρούνται άθικτες, βάσει του άρθρου 2, παρ.3 του Ν.147/1914 "περί της εν ταις προσαρτωμένας χώραις νομοθεσίας και της δασικής αυτών οργανώσεως". Τον ως άνω νόμο συμπλήρωσε το άρθρο 9 του Ν.262/1914 σύμφωνα με τον οποίο δεν παραγράφονται τα δικαιώματα του δημοσίου που ορίζονταν σύμφωνα με τις διατάξεις του Οθωμανικού Δικαίου, επί εκτάσεων που δεν καλλιεργήθηκαν τακτικά (εκτός αυτών που είχαν τίτλο Ταπί). Με το άρθρο 5 του Ν.79(ΔΣΙΓ)/1913 επικυρώθηκε η ως άνω σύμβαση ειρήνης, βάσει της οποίας διάταξης του νόμου αναγνωρίσθηκε ως ισχυρός τίτλος του πρώην Οθωμανικού Κώδικα, το ταπί. Την αναστολή κάθε παραγραφής των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων του Δημοσίου επίσης προέβλεψε ο Ν.ΔΞΗ/1912 που ίσχυσε από τις 12-9-1915. Με την ψήφιση, τέλος, του Ν.4213/14-11-1914 με τον οποίο κυρώθηκε επίσης η Σύμβαση περί Ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που υπογράφηκε στις 14-11-1913, αναλήφθηκε η ρητή υποχρέωση από το Ελληνικό Κράτος να αναγνωρίζει όλα τα νόμιμα -κατά την Οθωμανική Νομοθεσία- δικαιώματα των Οθωμανών, τις δικαστικές αποφάσεις και τους επίσημους τίτλους που είχαν εκδοθεί κατά την εν λόγω περίοδο. Στη συνέχεια, ψηφίστηκε το Ν.Δ.22-4/26-5-1926 "περί διοικητικής αποβολής από των κτημάτων της αεροπορικής αμύνης" κ.λ.π. που εξαίρεσε από τη χρησικτησία τα δημόσια κτήματα, εφόσον μέχρι τότε δεν είχε συμπληρωθεί ο απαιτούμενος χρόνος (10,20 ή 30 χρόνια). Ο Ν.1539/1938/Α.Ν "περί προστασίας δημοσίων κτημάτων" θεωρεί δε ως δεδομένα τα δικαιώματα του Δημοσίου επί αδέσποτων και δημοσίων κτημάτων έστω κι αν δεν ενήργησε επ' αυτών ουδεμία πράξη, με συνέπεια να καθιερωθεί το υπέρ του Δημοσίου τεκμήριο κυριότητας. Όλες οι παραπάνω διατάξεις τροποποίησαν το προηγούμενο καθεστώς γαιοκτησίας στην Κρήτη και ανέτρεψαν την δρομολογηθείσα από τον Κρητικό Αστικό Κώδικα διαδικασία νομιμοποίησης της κατοχής και επίλυσης του ιδιοκτησιακού. Αναλυτικότερα, εισήχθη και στην Κρήτη όλη η παρελκυστική πολιτική του Ελληνικού Κράτους που ακολουθήθηκε από της δημιουργίας του και ειδικότερα την προσπάθεια του Νομοθέτη να κάνει ανενεργές ή έστω μη διεκπεραιώσιμες τις ρητές διατάξεις των Διεθνών Συμβάσεων που αφορούσαν τη ρύθμιση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων των Οθωμανών και των Ελλήνων στις χώρες που προσαρτήθηκαν ή καταλήφθηκαν από την Ελλάδα (π.χ. άρθρο 4-10 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης της συμβάσεως του 1881). Η τακτική αυτή του Νομοθέτη υπαγορεύθηκε από την ανάγκη υπεράσπισης των Εθνικών Δικαίων έναντι των προνομιακών και σκανδαλωδών ρυθμίσεων των ξένων δυνάμεων που επέβαλαν ουσιαστικά την αναγνώριση των Οθωμανών ως δικαιούχων της γης ως και του ίδιου του Οθωμανικού Κράτους έναντι των οποίων επιτάσσονταν αποζημίωση. Στην πράξη όμως ουσιαστικά συνέβη το αντίθετο, εφόσον φαίνεται να κατοχυρώθηκαν τα δικαιώματα των Οθωμανών οι οποίοι είτε αποζημιώθηκαν, είτε πούλησαν σε Έλληνες, καθώς και μίας μειοψηφίας Ελλήνων που υφάρπασαν κυριολεκτικά την Εθνική Γη. Η πλειοψηφία των Ελλήνων που αγωνίστηκαν για την απελευθέρωση είτε έμενε, χωρίς γη είτε αμφισβητούνταν μονίμως η κατοχή της. Η κατάσταση αυτή κληρονόμησε δαιδαλώδεις ρυθμίσεις που επί πλέον προκάλεσαν σωρεία αντιφάσεων σε αποφάσεις δικαστηρίων που ενέπλεξαν περισσότερο την κατάσταση και δημιούργησαν νομική σύγχυση και ατελεσφορία του Νόμου (Τζουβάρας, 1979). Στην Κρήτη δεν φαίνεται να έλαβαν χώρα πράξεις ευρείας κατάληψης δημόσιας γης με τρόπο που να θίγονταν ευθέως τα εθνικά συμφέροντα τόσο λόγω της ιδιαιτερότητας στην οικονομικοκοινωνική της εξέλιξη και του πολιτειακού καθεστώτος, όσο και από το γεγονός ότι παρεμβλήθηκε η Κρητική Πολιτεία που δημιούργησε ίδιον δίκαιο. Επιπρόσθετα, καταργήθηκε η τακτική και η έκτακτη χρησικτησία που προέβλεπε ο Κρητικός Αστικός Κώδικας με αναγνωρισμένες εξαιρέσεις την έκτακτη χρησικτησία που προέκυπτε από την διαπίστωση πράξεων νομής και κατοχής από του έτους 1889 έως και του έτους 1915 και την τακτική χρησικτησία (1Οετής) που έλαβε χώρα από το έτος 1904 έως και το έτος 1915. Στη βάση του Ν.1539/1938, άρθρο 25, αναγνωρίζονταν επίσης ιδιοκτησίες στις οποίες από του έτους 1884 και επί 30 έτη (1914) ασκούνταν μόνιμη νομή και κατοχή,ικανή να παραγράψει τα δικαιώματα του δημοσίου (ενώ αργότερα προβλέφθηκε και στο Ν.Δ.86/69 άρθρο 7, τριακονταετής νομή). Αυτά συνέβησαν θεωρητικά στη θέσπιση του νομικού πλαισίου που θα διέκρινε στο εξής τα γαιοκτητικά δικαιώματα της Κρήτης, καθώς και εκείνου που θεσπίστηκε μέχρι και το 1956. Στην πράξη όμως από του έτους 1915 έως και του έτους 1957 όλα τα δασικού χαρακτήρα εδάφη της Κρήτης διαχειρίζονταν ως ιδιωτικά, είναι δε αποδεικτικού χαρακτήρα οι εισηγήσεις, εκθέσεις, αποφάσεις της Διοίκησης κατά την ως άνω περίοδο που ουδόλως αμφισβητούσαν αυτήν την πραγματικότητα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένα έγγραφα, όπως την υπ.αριθμ.9663/αρ.διεκ.5642/ 15-7-1924 αναφορά της τότε Γενικής Διεύθυνσης Δασών Κρήτης που αναφέρει ότι τα δάση της Κρήτης «θεωρούνται και διαχειρίζονται ως ιδιωτικά» και την υπ. αριθμ.2005 π.ε./2-1-1956 αναφορά του δασάρχη Ηρακλείου, στην οποία αναφέρεται ότι από την έναρξη εγγραφής στο βιβλίο ιστορικού των δασών της περιφέρειας (1934) «δεν λαμβάνεται καθόλου υπόψη ότι αυτά αποτελούν δημόσια ιδιοκτησία αλλά καταγράφονται ως ανήκοντα σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα». Άπαντες, εξάλλου, πρότειναν την διαχείριση των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων της Κρήτης ως επί ιδιωτικών. Κατά το διάστημα, επομένως, από του - 11 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης έτους 1915 έως του έτους 1957, πέραν της ύπαρξης ενός αντιφάσκοντος και δαιδαλώδους Νομικού πλαισίου, αποφάσεων και νομολογήσεων των δικαστηρίων που περιέπλεξαν την κατάσταση, δημιουργήθηκαν πραγματικές καταστάσεις που μονιμοποιήθηκαν, εμπεδώνοντας στην κοινωνία την αντίληψη περί νόμιμης κατοχής και νομής, γεγονός που δημιούργησε με τη σειρά του εκτεταμένα και βάσιμα έννομα συμφέροντα. Μεταξύ των ετών 1956-1957 έγινε προσπάθεια από το Υπουργείο Γεωργίας για την επίλυση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Νήσου Κρήτης που αναφέρονταν στα δάση και στις δασικές εκτάσεις και διετάχθη διερεύνηση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Από την επιτροπή που επιλήφθηκε την έρευνα αυτή προέκυψε ότι δεν υφίσταντο για τη Νήσο Κρήτη αναγνωριστικές αποφάσεις επί δικαιωμάτων κυριότητας ή δουλείας υπέρ φυσικών ή νομικών προσώπων, ότι παρά την ανυπαρξία αναγνωριστικών αποφάσεων τα δάση διαχειρίζονταν ως μη δημόσια και ότι στη Μεγαλόνησο δεν υφίστανται δάση ή δασικές εκτάσεις διαχειριζόμενα ως δημόσια. Μετά απ' αυτό, το θέμα εισήχθη στο παρά την Γενική Διεύθυνση Τεχνικό Συμβούλιο Δασών, το οποίο γνωμοδότησε ότι τα επί των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων της Κρήτης εμπράγματα δικαιώματα θα κριθούν από το Συμβούλιο Ιδιοκτησίας Δασών και ότι μέχρι τότε οι εκτάσεις αυτές θα διαχειρίζονται ως Δημόσιες διακατεχόμενες, με μη αναγνωρισμένους διακατόχους. Η υπ.αριθμ. 51098/434/22-3-1957 του Υπουργείου Γεωργίας νομοθέτησε τα παραπάνω και έκτοτε οι εκτάσεις αυτές διαχειρίζονταν έτσι μέχρι και το 1979. Μετά την απόφαση του 1957 είχαμε την ψήφιση του Δασικού Κώδικα 86/69 που δεν επέφερε καμιά ουσιαστική αλλαγή. Αντίθετα, με την 799/1972 γνωμοδότηση του νομικού συμβουλίου που έγινε αποδεκτή με την υπ.αριθμ.115253/3057/1973 απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας, ετέθη ευθέως ζήτημα ιδιοκτησιακής αμφισβήτησης των δασωθέντων αγρών. Ακολούθησε η ψήφιση του Συντάγματος του 1975 και του Ν.998/79. Κατά το διάστημα από το 1957 έως το 1979 άρχισε να μορφοποιείται η κατάσταση εκκρεμότητας επί του ιδιοκτησιακού της Κρήτης όπως αυτή κληρονομήθηκε σε μας μέχρι σήμερα. Δηλαδή, ο συνδυασμός της νέας νομοθεσίας (απόφαση 1957) και της οργανώσεως της Διοίκησης στην Κρήτη (Δασικής Υπηρεσίας), άρχισε να καθιστά ενεργές τις διεκδικήσεις του Δημοσίου έναντι των φερομένων ως ιδιοκτητών γης. Επίσης, αναφύονταν προβλήματα όσον αφορά την επιτρεπτή αλλαγή χρήσης τα οποία οξύνθηκαν λόγω και της ραγδαίας οικονομικής ανέλιξης του Νησιού ειδικά στις παραλιακές ζώνες, όπου από έκπαλαι είχαν εγκαταλειφθεί οι γαίες και είχαν χερσωθεί. Με την εποπτεία που ασκούσε η Δασική Υπηρεσία, εκτός της αλλαγής της χρήσης, εμποδίζονταν και οι μεταβιβάσεις, υποβάλλονταν μηνύσεις και έτσι, δημιουργήθηκε οξεία αντίθεση μεταξύ της και των κατοίκων του Νησιού. Οι συνέπειες ήταν η σπατάλη παραγωγικού χρόνου της Υπηρεσίας και κοινωνικοοικονομικού - παραγωγικού χρόνου των κατοίκων, το χρηματικό κόστος και από τις δύο πλευρές, η καθυστέρηση της οικονομικής ανάπτυξης, η αναποτελεσματικότητα εφαρμογής του πλαισίου προστασίας του - 12 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης περιβάλλοντος, η ατελέσφορη διαδικασία για την κατοχύρωση των τυχόν γαιοκτητικών δικαιωμάτων του Δημοσίου και η ανακύκλωση της κοινωνικής αδικίας με την νομιμοποίηση ή μη παρανομιών, άρνηση ή μη δικαιωμάτων σε διαφορετικά πρόσωπα, λόγω της καθιέρωσης ανακόλουθου ιστορικά και κοινωνικά νομικού πλαισίου και υποκειμενικών κρίσεων. Όλα τα παραπάνω οξύνθηκαν μέχρι τις μέρες μας και δημιούργησαν το γνωστό σε όλους μας πρόβλημα με τις χρονίζουσες εκκρεμότητες και την ταλαιπωρία του πολίτη και Υπηρεσιών άνευ ουσιαστικού αποτελέσματος. Κατά την σύνταξη του Ν.998/79 ανατέθηκε στο συνάδελφο Θωμά Τζουβάρα η σύνταξη έκθεσης και η υποβολή πρότασης για την επίλυση του ιδιοκτησιακού της Κρήτης, ο οποίος αφού εμπεριστατωμένα ανέλυε όλα τα ιστορικά, οικονομικά, κοινωνικά και νομικά δεδομένα του Νησιού κατέληγε: "Εισηγούμαστε την Νομοθετική ρύθμιση των ιδιοκτησιακών συνθηκών των δασών και δασικών εκτάσεων της Νήσου Κρήτης, παραθέτοντας στο υπό παρασκευή νομοσχέδιο (περί προστασίας δασών) το κατωτέρω άρθρο": Τα εν τη Νήσω Κρήτη δάση και δασικές εκτάσεις ως τούτοι ορίζονται εις τα άρθρα...του παρόντος Νόμου, διαχειριζόμενοι από της ενσωματώσεως της Κρήτης με την Ελλάδα ως μη δημόσια, αναγνωρίζονται ως τοιαύται του δημοσίου παραιτουμένου παντός επ' αυτών εμπραγμάτων δικαιωμάτων (Τζουβάρας, 1979). Η πρόταση δεν έγινε δεκτή από μέρους του Υπουργείου Γεωργίας. Τελικώς ψηφίστηκε ο Ν.998/79, βάσει του οποίου το Δημόσιο εξακολουθεί να θέτει ευθέως δικαιώματα διεκδίκησης γαιών, με μοναδική όμως εξαίρεση που θεσπίστηκε για την Κρήτη, τις Ιονίους Νήσους, βάσει του άρθρου 62 κατά το οποίο το Δημόσιο υποχρεώνεται επί ίσοις όροις με το φυσικό ή νομικό πρόσωπο με το οποίο έρχεται σε αντιδικία ιδιοκτησιακής αμφισβήτησης, να προσκομίζει αποδεικτικά στοιχεία της κυριότητας του. Από τη στιγμή που βάσει του άρθρου 62 του Ν.998/79 δεν θεσπίζεται το τεκμήριο κυριότητας για το Δημόσιο στην Κρήτη, αυτό είναι υποχρεωμένο να θεμελιώσει την κυριότητά του επί αμφισβητουμένων εκτάσεων στις οποίες πρέπει να επικαλεστεί και να αποδείξει ότι έγινε κύριο της δασικής έκτασης με ένα από τους τρόπους που ορίζονται: Στον ισχύοντα Αστικό Κώδικα για το χρονικό διάστημα από 22-2-1946 έως σήμερα. Στον Κρητικό Αστικό Κώδικα για το χρονικό διάστημα από 23-9-1903 έως 22-2- 1946. Στον Οθωμανικό Κώδικα για το διάστημα μέχρι 23-9-1903. Από τη διαδικασία αυτή προέκυψε το γεγονός ότι οι μεν πολίτες (ιδιώτες) προσκόμιζαν βάσιμα ενδεικτικά ή αποδεικτικά στοιχεία τα οποία συνταγματικά ήταν αδιαμφισβήτητα, το δε δημόσιο στήριζε τις διεκδικήσεις του στις διατάξεις του Ν.Δ/1926, τον Α.Ν/1539/1938, τις διατάξεις της Οθωμανικής Νομοθεσίας και εκ της διαδοχής του Τουρκικού Δημοσίου στο οποίο περιήλθαν οι γαίες της Κρήτης κατόπιν κατακτήσεως δια των όπλων. Όλη η επιχειρηματολογία συνεπώς, του Δημοσίου ήταν σε καθαρά θεωρητικό επίπεδο εφόσον καμία πράξη κατοχής απ' - 13 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης αυτό δεν είχε εκδηλωθεί επί της ουσίας μέχρι τότε, (κτηματολόγιο, δασολόγιο ή εγγραφή στα δημόσια κτήματα ). Επιπλέον, οι ισχυρισμοί αυτοί συνταγματικά είναι επισφαλείς, έχουν δε πολλές φορές αντικρουστεί από την Νομολογία των δικαστηρίων, ενώ σε σχέση με την πραγματική χρονίζουσα κατάσταση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Κρήτης φαίνονται και ως παράλογοι. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι διεκδικήσεις έχουν χαθεί εις βάρος του Δημοσίου, που εν μέρει οφείλεται και σε ελλιπή υπεράσπιση. Τον Ν.998/79 ακολούθησαν πλήθος ερμηνευτικών εγκυκλίων προκειμένου να αντιμετωπισθούν ασάφειες και προβλήματα διαδικασίας εφαρμογής του Νόμου(όπως την σχετικά με το έννομο συμφέρον εγκύκλιο Ι). Οι αποφάσεις των Επιτροπών Επιλύσεως Δασικών Αμφισβητήσεων ως προς τον χαρακτήρα, λειτούργησαν και ως αποφάσεις εμμέσου αναγνώρισης και κατοχύρωσης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος σε όσες περιπτώσεις ήταν θετικές (δηλαδή στο 90% τουλάχιστον των περιπτώσεων), ενώ άλλοι πολίτες αδικήθηκαν ακολουθώντας την διαδικασία του Σ.Ι.Δ, ώστε σήμερα η κατάσταση αυτή να έχει χάσει πλέον κάθε νόημα. Είναι δε αρκούντως παράλογο οι επιτροπές δασικών αμφισβητήσεων να οδηγούνται εθελοτυφλώντας σε χαρακτηρισμούς των δασικού χαρακτήρα εκτάσεων ως γεωργικών προκειμένου να υπερκεράσουν το ιδιοκτησιακό πρόβλημα (που δεν τίθεται ευθέως για τις γεωργικές) και να άρουν το «αδιέξοδο» στην κυριότητα και την αλλαγή χρήσης μιας έκτασης. Όπως επίσης είναι αρκούντως παράλογο να ανατίθεται στην Δασική Υπηρεσία μέσω του δασικού νόμου όλη η Κρατική εποπτεία επί του συνόλου των εκτάσεων της χώρας (αφού δεν είναι καταγεγραμμένο και οριοθετημένο το αντικείμενο προστασίας), καθώς και όλος ο έλεγχος για τα γαιοκτητικά δικαιώματα και τις κάθε είδους επεμβάσεις στο περιβάλλον, αφού θεσπίζεται έλεγχος «επί παντός επιστητού», γενικά, αόριστα και αποσπασματικά κατά περίπτωση, αφού δεν υφίστανται κτηματολόγιο, δασολόγιο, ζώνες χρήσης γης και δασικές ζώνες. Επίσης, το αντικείμενο της Υπηρεσίας δεν είναι προσδιορισμένο εδαφικά με προσδιορισμένο το εύρος των αρμοδιοτήτων και συναρμοδιότητες Υπηρεσιών, αλλά είναι πέρα για πέρα αποτερματισμένο. Μετά τις εγκυκλίους του 1991 περί αναστολής εφαρμογής του άρθρου 14 του Ν.998/79 κατά την οποία ενεπλάκη προς το χειρότερο το θέμα αποχαρακτηρισμού και ιδιοκτησιακής αμφισβήτησης,,παρεμβληθήκαν χωρίς ουσιαστική αιτία για την Κρήτη περισσότερα εμπόδια σε σημείο που σήμερα και στις τέσσερις Διευθύνσεις τα θέματα του έννομου συμφέροντος των αποδεικτικών ιδιοκτησίας και των κριτηρίων χαρακτηρισμού να ερμηνεύονται κατά το δοκούν. Πολλές διατάξεις που θεσπίστηκαν από αντικειμενικές καταστάσεις που συνέβησαν και συμβαίνουν στην υπόλοιπη χώρα (καταπατήσεις περιοχής Αττικής) και είναι δικαιολογημένες από την άποψη της προστασίας των δικαιωμάτων του δημοσίου, δεν είχαν καμία σχέση με την πραγματικότητα της Νήσου Κρήτης και γι' αυτό η γενική ισχύς τους στο νησί και ιδιαίτερα στο νομό Ρεθύμνης, περιέπλεξε αδίκως το πρόβλημα. - 14 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Ιδιοκτησιακό καθεστώς νήσου Κρήτης Ο πρόσφατος Ν. 3208/2003 (ΦΕΚ 303 Α/24-12-2003) «Προστασία των δασικών οικοσυστημάτων, κατάρτιση δασολογίου, ρύθμιση εμπραγμάτων δικαιωμάτων επί δασών και δασικών εν γένει εκτάσεων και άλλες διατάξεις», έχει περιπλέξει ακόμα περισσότερο τη δασική πράξη, έχοντας δημιουργήσει πληθώρα αντιδράσεων και συζητήσεων σχετικά με τις βασικές τομές που εισάγει. Μάλιστα, η Επιτροπή Αναστολών του Συμβουλίου της Επικρατείας, εξετάζοντας σχετική αίτηση του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (ΓΕΩΤΕΕ), εξέδωσε απόφαση με την οποία ανέστειλε την εκτέλεση της υπ αριθ. 90442/40/27-1-2004 απόφασης του Υφυπουργού Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, καθώς και κάθε άλλης σχετικής πράξης ή παράλειψης της διοίκησης, κρίνοντας μεταξύ άλλων, ότι με τις νέες ρυθμίσεις που εισάγονται με το Ν. 3208/2003, καθίστανται αυστηρότερες οι προϋποθέσεις για τον χαρακτηρισμό έκτασης ως δάσους ή δασικής, με συνέπεια η κατάρτιση δασικών χαρτών κατ εφαρμογή των νεότερων διατάξεων, να έχει οπωσδήποτε ως αποτέλεσμα τη μείωση της επιφάνειας των δασών και των δασικών εκτάσεων σε ποσοστό το οποίο δεν είναι δυνατόν να εκτιμηθεί (Απόφαση 202/2005 ΣτΕ, Φραγκιουδάκης, 2006). Εξάλλου, τον Ιούνιο του 2007 προκηρύχθηκε από την Κτηματολόγιο Α.Ε. το έργο της «οριοθέτησης δασών και δασικών εκτάσεων». Στην πραγματικότητα, το έργο που προωθείται και παρά την προσπάθεια να παρουσιαστεί σαν «ενδεδειγμένη λύση» στα προβλήματα πολιτών, θα γίνει με προδιαγραφές διαφορετικές από αυτές της σύνταξης των Δασικών Χαρτών, με αποτέλεσμα το προϊόν που θα παραχθεί να είναι μια χονδροειδής οριοθέτηση των δασικών εν γένει εκτάσεων της χώρας, με μονοσκοπική φωτοερμηνεία, χωρίς επαληθεύσεις στο έδαφος και επιτρεπτό σφάλμα (από τις ίδιες τις τεχνικές προδιαγραφές του) της τάξης του 15% - 30%, μέγεθος σφάλματος αρκετά μεγάλο για τη σωστή οριοθέτηση των δασών και δασικών εκτάσεων (ΠΕΔΔΥ, 2007). Είναι δεδομένο ότι από μόνη της η οριοθέτηση δεν μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη των ορεινών περιοχών (Δούκας, 2007). Το έργο «Οριοθέτηση Δασών και Δασικών εκτάσεων» της Κτηματολόγιο Α.Ε. του Γ ΚΠΣ, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση, με τη μεθοδολογία και τις αντίσυοιχες τεχνικές προδιαγραφές που προβλέπεται να υλοποιηθεί, να υποκαταστήσει τους Δασικούς Χάρτες, ούτε να καλύψει μέρος των εργασιών Κατάρτισης Δασικών Χαρτών, ούτε μπορεί να αποτελέσει το υλικό στο οποίο θα στηριχθούν οι Δασικές Υπηρεσίες για την υποβολή δήλωσης ιδιοκτησίας στα Δάση, Δασικές και λοιπές εκτάσεις που διαχειρίζονται και διοικούνται ως Δημόσιες στα πλαίσια των Κτηματογραφήσεων του Εθνικού Κτηματολογίου. - 15 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Κατηγορίες γαιών 1.2.2 Διαμορφωμένα εως σήμερα γαιοκτητικά δικαιώματα Νήσου Κρήτης Κατηγορίες γαιών Στην Κρήτη σήμερα έχουν διαμορφωθεί τρεις γενικές κατηγορίες γαιών από ιδιοκτησιακή άποψη: 1. Γαίες αναγνωρισμένης ιδιοκτησίας (γνήσιες ιδιοκτησίες). 2. Γαίες μη αναγνωρισμένης ιδιοκτησίας. 3. Γαίες των οποίων η ιδιοκτησιακή εκκρεμότητα παρακάμφθηκε μέσω των αποφάσεων των επιτροπών του άρθρου 10 του Ν.998/79 ή μέσω των εκποιήσεων της Διεύθυνσης Γεωργίας βάσει του Ν.1080/84, περιπτώσεις που αφορούν δασικού χαρακτήρα εκτάσεις οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ή θεωρήθηκαν ως γεωργικές, οικιστικές κ.λ.π. (ψευδής αναγνώριση). Στις γαίες αναγνωρισμένης ιδιοκτησίας περιλαμβάνονται: 1. Γαίες ανέκαθεν καλλιεργημένες συμπεριλαμβανομένων και όσων εκχερσώθηκαν προς καλλιέργεια μέχρι και το 1945 ή έστω και όσων έχει συμπληρωθεί τριακονταετής (30) νομή και κατοχή με καλλιέργεια, αν και θεωρητικά ως προς την τελευταία περίπτωση τίθεται και θέμα αναγνώρισης με βεβαία όμως έκβαση. 2. Γαίες που κατέχονται βάσει αναγνωρισμένου Οθωμανικού τίτλου «ΤΑΠΙ». 3. Τα κληροτεμάχια που διανεμήθηκαν με τίτλους από το Ελληνικό Κράτος επί εκτάσεων δημοσίων ή υπέρ του κράτους απαλλοτριωμένων γαιών, για την αποκατάσταση ακτημόνων. 4. Τα ανταλλάξιμα για αποκατάσταση προσφυγών. 5. Εκτάσεις των οποίων οι τίτλοι προέρχονται από κατοχύρωση πλειστηριασμών και αγοράς από γαίες του έφεδρου ταμείου στο οποίο είχαν περιέλθει με κρατικές αποφάσεις. 6. Νόμιμοι τίτλοι παραχωρήσεων από το κράτος ή αγορές. 7. Τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις. 8. Τελεσίδικες αποφάσεις Συμβούλιο Ιδιοκτησίας Δασών (Ανώτατο Συμβούλιο Ιδιοκτησίας Δασών). 9. Γαίες που προέρχονται από πλειστηριασμό και αγορά από την Εθνική Τράπεζα επί εκτάσεων που είχαν παραχωρηθεί σ' αυτή από το Ελληνικό Κράτος. 10. Γαίες που έχουν καταγραφεί ως ανήκοντες σε Ο.Τ.Α. νόμιμα, βάσει των κτηματολογίων τους. 11. Γαίες που έχουν καταγραφεί ως δημόσιες στα βιβλία της Κτηματικής Υπηρεσίας. 12. Γαίες για τις οποίες έχει συμπληρωθεί η τακτική ή η έκτακτη χρησικτησία κατά τον Κρητικό Αστικό Κώδικα και μέχρι 12-9-1915, αν και διοικητικά τελευταία - 16 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Κατηγορίες γαιών έχει αμφισβητηθεί η DΕ FΑCΤΟ αναγνώριση των περιπτώσεων αυτών και επιτάσσεται διαδικασία αναγνώρισης. Στις γαίες μη αναγνωρισμένης ιδιοκτησίας περιλαμβάνονται: 1. Γαίες που κατέχονται βάσει τίτλων ιδιοκτησίας μη αναγνωρισμένων, αλλά νομότυπα συνταγμένων και αρκούσης παλαιότητας, κανονικής διαδοχής σε σημείο που να νομιμοποιούν ευθέως δικαιώματα διεκδίκησης ιδιοκτησίας (έννομο συμφέρον, βάσιμες ενδείξεις κυριότητας). 2. Αναδασωθέντες παλαιοί αγροί των οποίων η κυριότητα ανεξαρτήτως των παραπάνω έχει αμφισβητηθεί ευθέως από το Δημόσιο βάσει της υπ.αριθμ.11553/3057/1973 απόφασης του Υπουργείου Γεωργίας αν και ως προς αυτό υπάρχουν βάσιμες αντιρρήσεις ως προς την συνταγματικότητα της. 3. Γαίες που κατέχονται στη βάση του άτυπου κοινωνικού κτηματολογίου και έχουν νομότυπα δηλωθεί με πρόσφατα συμβόλαια και άλλες πράξεις. 4. Γαίες που κατέχονται μόνο στη βάση του άτυπου κοινωνικού κτηματολογίου χωρίς να έχουν δηλωθεί. 5. Γαίες ελεύθερες διεκδικήσεως που θεωρητικά ανήκουν στο Δημόσιο αλλά δεν υφίσταται καμία καταγραφή και πράξη κατοχής εκ μέρους του. Στις γαίες αυτές περιλαμβάνονται εκτός από τις ανέκαθεν δημόσιες εγκαταλελειμμένες, κοινόχρηστες και αυτές των οποίων η διαδοχή διακόπηκε στα φυσικά ή νομικά πρόσωπα από ανωτέρα βία (θάνατοι, εκδίωξη, διάλυση κ.λ.π.) ή από απουσία κληρονόμων ή από οικειοθελή εγκατάλειψη ή τέλος από άγνοια δικαιωμάτων. 6. Μοναστηριακές γαίες που δεν κατέχονται με έναν από τους νόμιμους τρόπους, αν και ως προς αυτό υφίστανται βάσιμες αντιρρήσεις όσον αφορά την περίπτωση των μοναστηριών της Κρήτης για τη συνταγματικότητα της αμφισβήτησης εκ μέρους του δημοσίου. Στις γαίες που αναγνωρίσθηκαν εμμέσως, το πρόβλημα της ιδιοκτησιακής αναγνώρισης παρακάμφθηκε δια της διαδικασίας των επιτροπών δασικών αμφισβητήσεων του άρθρου 10 του Ν.998/79, της διαδικασίας εκποιήσεως εκτάσεων από Κοινότητες μέσω του Νόμου 1080/84 της Διεύθυνσης Γεωργίας, επεκτάσεως οικισμών κ.ά. Στις περιπτώσεις αυτές οι δασικού χαρακτήρα εκτάσεις στις οποίες ενυπήρχε το στοιχείο της ιδιοκτησιακής αμφισβήτησης βάσει του δασικού νόμου αποχαρακτηρίσθηκαν αφού παρά τα πραγματικά δεδομένα θεωρήθηκαν ως γεωργικές ή διολίσθησαν ως τέτοιες προτού ακολουθηθεί η νόμιμη διαδικασία με αποτέλεσμα να αποδοθούν στους διακατόχους παρακάμπτοντας την ιδιοκτησιακή αναγνώριση που προαπαιτούνταν. Στις περιπτώσεις αυτές που εντοπίζονται στην τελευταία δεκαετία υφίσταται πάντα θεωρητικά το δικαίωμα για ανάκληση των διοικητικών αυτών αποφάσεων και υποχρέωση των διακατόχων να ακολουθήσουν την διαδικασία διοικητικής αναγνώρισης. Στην - 17 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Κατηγορίες γαιών πράξη όμως έχουν δημιουργηθεί τετελεσμένες καταστάσεις πλήρους καταλήψεως ώστε δεν έχει νόημα η ενεργοποίηση μιας τέτοιας διαδικασίας και από τυπική και από ουσιαστική άποψη. - 18 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Περιφερειακή ανάπτυξη ορεινών περιοχών 1.2.3 Περιφερειακή ανάπτυξη ορεινών περιοχών νομού Ρεθύμνου Άμεσα συνδεδεμένη έννοια με το ιδιοκτησιακό ζήτημα μιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, είναι και η περιφερειακή ανάπτυξη επιμέρους τόπων που την αποτελούν. Τελευταίες οικονομικές έρευνες έχουν υποδείξει την καινοτομία ως αποτελεσματική «μηχανή» παραγωγής οικονομικής ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας και απασχόλησης (Rametsteiner και Weiss, 2005). Εξάλλου, όταν λέμε περιφερειακή ανάπτυξη, εννοούμε το οικονομικό πρόγραμμα που αποσκοπεί στην οικονομική ανάπτυξη των διαφόρων περιοχών μιας χώρας. Δηλαδή την κατάρτιση ενός οικονομικού προγράμματος ή σχεδίου μέσα στα πλαίσια μιας πολιτικής που υπαγορεύεται από ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό σχεδιασμό. Ο σχεδιασμός είναι η κατάρτιση ενός σχεδίου που καθορίζει το σύνολο των συντονισμένων ενεργειών, των μέσων που χρησιμοποιούνται, καθώς και την κατάλληλη διοικητική οργάνωση για την επίτευξη ορισμένων μακροχρόνιων αντικειμενικών σκοπών, στα πλαίσια μιας προκαθορισμένης στρατηγικής (Παπασταύρου, 1994). Γενικά, η περιφέρεια είναι μια εύκαμπτη έννοια σε μια ορισμένη και ομοιόμορφη ενδιάμεση έκταση μεταξύ εθνικού και αστικού επιπέδου. Οπότε, ο περιφερειακός σχεδιασμός είναι η πορεία διαμόρφωσης και ταξινόμησης κοινωνικών σκοπών στα πλαίσια των δραστηριοτήτων ενός υπεραστικού χώρου. Έτσι, διακρίνουμε τα εξής βασικά επίπεδα σχεδιασμού (Παπασταύρου, 1994): 1. Σχεδιασμός σε εθνικό επίπεδο διοίκησης, ο οποίος είναι βασικά οικονομικού περιεχομένου. 2. Σχεδιασμός σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης, ο οποίος αναφέρεται κυρίως σε χρήσεις γαιών. 3. Σχεδιασμός περιφερειακού επιπέδου, ο οποίος αναφέρεται στο σχεδιασμό μιας ορισμένης περιοχής με ειδικά προβλήματα, ευκαιρίες και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά. 4. Σχεδιασμός υπο περιφερειακού επιπέδου, ο οποίος είναι πολύ δύσκολο να οριστεί, γιατί αναφέρεται σ ένα μέρος μιας μεγάλης περιφέρειας, το οποίο παρουσιάζει ιδιαίτερη δομή, προβλήματα και προοπτικές ανάπτυξης. Σε έναν κόσμο όπου οι εμπορικές συναλλαγές πραγματοποιούνται πλέον σε παγκόσμιο επίπεδο, αυξάνεται όλο και περισσότερο ο ανταγωνισμός μεταξύ των περιφερειών και των αντίστοιχων δραστηριοτήτων τους τόσο στο κοινοτικό έδαφος όσο και έξω από αυτό. Ωστόσο, δεν ισχύουν σε όλες τις περιφέρειες οι ίδιες οικονομικές, κοινωνικές και γεωγραφικές συνθήκες για να μπορούν να ανταγωνιστούν ισότιμα. Επί σειρά ετών, οι αποκλίσεις όσον αφορά το βαθμό ανάπτυξης και το βιοτικό επίπεδο μεταξύ των περιφερειών - οι οποίες υπήρχαν πολύ πριν τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας - αντιμετωπίζονταν αποκλειστικά σε εθνικό επίπεδο. - 19 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας Περιφερειακή ανάπτυξη ορεινών περιοχών Οι σταδιακές προσπάθειες της Ένωσης να μειώσει τις αποκλίσεις αυτές επέφεραν αισθητές βελτιώσεις. Ωστόσο, μεγάλες διαφορές υπάρχουν ακόμα και σήμερα: οι δέκα πιο δυναμικές περιφέρειες έχουν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕγχΠ) σχεδόν τρεις φορές υψηλότερο από τις δέκα λιγότερο ανεπτυγμένες περιφέρειες. Η περιφερειακή πολιτική πρέπει να είναι κατ' αρχήν πολιτική αλληλεγγύης, με τρόπο ώστε να προωθεί σε κοινοτικό επίπεδο τις παρεμβάσεις οι οποίες θα επιτρέψουν στις περιφέρειες που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες δυσχέρειες να αντισταθμίσουν ευκολότερα τα μειονεκτήματά τους. Τα κράτη μέλη μέσω των δικών τους περιφερειακών ενισχύσεων και η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσουν την προσπάθειά τους για τη μείωση των αποκλίσεων του επιπέδου ανάπτυξης, τη συμμετοχή στην ανασυγκρότηση των προβληματικών βιομηχανικών περιοχών, τη διαφοροποίηση των αγροτικών περιοχών καθώς και την αναβάθμιση των συνοικιών που βρίσκονται σε παρακμή. Επίσης, η περιφερειακή πολιτική πρέπει να είναι συγκεκριμένη πολιτική, με τρόπο ώστε τα αποτελέσματά της να είναι προφανή για όλους τους πολίτες, οι οποίοι επωφελούνται άμεσα από τις παρεμβάσεις, βοηθώντας τους πολίτες στην εύρεση εργασίας και στην προσαρμογή τους στις μεταβολές της αγοράς εργασίας κυρίως με την κατάρτιση και επιτρέποντας να ζουν καλύτερα στην περιφέρειά τους συμμετέχοντας χρηματοδοτικά στις προσπάθειες των δημόσιων αρχών, οι οποίες εξοπλίζονται με νέες υποδομές και βοηθούν τις επιχειρήσεις να είναι πιο ανταγωνιστικές (Europa, 2006). Πιο συγκεκριμένα, τέσσερα Διαρθρωτικά Ταμεία επιτρέπουν σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση να χορηγεί χρηματοδοτικές ενισχύσεις σε πολυετή προγράμματα περιφερειακής ανάπτυξης που κατανέμονται μεταξύ των περιφερειών, των κρατών μελών και της Επιτροπής, καθώς και σε ειδικές πρωτοβουλίες και κοινοτικές ενέργειες. Διακρίνουμε: το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), το οποίο χρηματοδοτεί υποδομές, παραγωγικές επενδύσεις για τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, έργα τοπικής ανάπτυξης και ενισχύσεις στις ΜΜΕ. το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ), το οποίο προωθεί την προσαρμογή του ενεργού πληθυσμού στις μεταβολές της αγοράς εργασίας καθώς και την επαγγελματική ένταξη των ανέργων και των μειονεκτικών ομάδων, ιδίως χρηματοδοτώντας δράσεις κατάρτισης και συστήματα ενισχύσεων για προσλήψεις. το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων (ΕΓΤΠΕ - Τμήμα Προσανατολισμού), το οποίο χρηματοδοτεί δράσεις αγροτικής ανάπτυξης και ενίσχυσης στους γεωργούς, ιδίως στις περιοχές που παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη, καθώς επίσης και στο πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ) στην υπόλοιπη Ένωση. το Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού της Αλιείας (ΧΜΠΑ), το οποίο χρηματοδοτεί τη διαρθρωτική μεταρρύθμιση του τομέα της αλιείας. - 20 - Δημιουργήθηκε από τον Κουριδάκη Αντώνιο