Απόθεµα περιουσιακών στοιχείων Χρήµα Χρήσιµο για τις συναλλαγές Μία µορφή πλούτου Χωρίς Χρήµα Επάρκεια Ανταλλακτική Οικονοµία (Barter economy) 1
Λειτουργίες του Χρήµατος Μέσο διατήρησης της αξίας Μονάδα µέτρησης Μέσο συναλλαγής Ηευκολία µε την οποία το χρήµα µετατρέπεται σε άλλα πράγµατα δηλαδή αγαθά και υπηρεσίες καλείται ρευστότητα χρήµατος (money s liquidity). 2
Ως Παραστατικό Χρήµα ή Χρήµα Αναγκαστικής Κυκλοφορίας (Fiat money) είναι το χρήµα που δεν έχει εσωτερική αξία (intrinsic value). Έχει καθιερωθεί ως χρήµα µε απόφαση της κυβέρνησης. Ως Χρήµα-αγαθό (Commodity money) είναι το «χρήµα» που έχει εσωτερική αξία. Όταν οι άνθρωποι χρησιµοποιούν το χρυσό ως χρήµα, η οικονοµία λέµε ότι λειτουργεί µε βάση τον κανόνα του χρυσού. 3
Ηπροσφορά χρήµατος είναι η ποσότητα του χρήµατος που είναι διαθέσιµη σε µια οικονοµία. Ο έλεγχος της προσφοράς χρήµατος καλείται Νοµισµατική Πολιτική. Η νοµισµατική πολιτική διενεργείται συνήθως από µία µερικώς ανεξάρτητη αρχή που ονοµάζεται Κεντρική Τράπεζα. 4
Συναλλαγές Ανοικτής Αγοράς (Open Market Operations) Προκειµένου να αυξηθεί η Προσφορά Χρήµατος, η Κεντρική Τράπεζα αγοράζει οµόλογα και πληρώνει αυτά µε νέο χρήµα. Προκειµένου να µειωθεί η Προσφορά Χρήµατος, η Κεντρική Τράπεζα πουλάει οµόλογα. 5
ΗΚεντρική Τράπεζα ελέγχει την Προσφορά Χρήµατος µε τρεις τρόπους 1) Συναλλαγές Ανοικτής Αγοράς (Open Market Operations). 2) Μεταβολή των Υποχρεωτικών ιαθεσίµων (reserve requirements). 3) Μεταβολή του Συντελεστή Προεξόφλησης (discount rate), που είναι το επιτόκιο που επιβάλλει η Κεντρική Τράπεζα όταν χορηγεί δάνεια στις τράπεζες. 6
Ηεξίσωση της ποσότητας του χρήµατος (ποσοτική εξίσωση) είναι µια ταυτότητα. Εάν µια µεταβλητή αλλάξει, µία ή περισσότερες από τις άλλες µεταβλητές πρέπει επίσης να αλλάξουν προκειµένου η τατυτότητα να συνεχίσει να ισχύει. Η εξίσωση της ποσότητας του χρήµατος που θα χρησιµοποιήσουµε από εδώ και στο εξής έχει την ακόλουθη µορφή: η ποσότητα του χρήµατος (M) πολλαπλασιασµένη µε την ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήµατος (V) το οποίο ισούται µε το επίπεδο τιµών (P) πολλαπλασιασµένο µε το προϊόν(y). ηλαδή: Ποσότητα Χρήµατος Ταχύτητα Κυκλοφορίας = Επίπεδο τιµών Προϊόν M V = P Y Επειδή το Y είναι επίσης και το συνολικό εισόδηµα, το V στην εξίσωση καλείται εισοδηµατική ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήµατος. Με άλλα λόγια µας δίνει τον αριθµό των φορών που µια νοµισµατική µονάδα αλλάζει χέρια σε µια δεδοµένη χρονική περίοδο. 7
Η ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΞΙΣΩΣΗ I Ας εκφράσουµε τώρα την ποσότητα του χρήµατος σε όρους της ποσότητας των αγαθών και των υπηρεσιών που αυτό µπορεί να αγοράσει. Τότε το M/P καλείται πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα (real money balances). Τα πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα µετρούν την αγοραστική δύναµη του αποθέµατος χρήµατος. Μια συνάρτηση ζήτησης χρήµατος (money demand function) είναι µια εξίσωση η οποία δείχνει τι προσδιορίζει την ποσότητα των πραγµατικών χρηµατικών διαθεσίµων που οι άνθρωποι επιθυµούν να παρακρατούν. Παρακάτω παρουσιάζεται µια απλή συνάρτηση ζήτησης χρήµατος: (M/P) d = k Y όπου το k είναι µια σταθερά που µας λέει πόσο χρήµα οι άνθρωποι επιθυµούν να παρακρατούν για κάθε µία νοµισµατική µονάδα που κερδίζουν. Αυτή η εξίσωση υποδηλώνει ότι η ποσότητα των πραγµατικών χρηµατικών διαθεσίµων που ζητείται 8 είναι ανάλογη του πραγµατικού εισοδήµατος.
Η ΖΗΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΕΞΙΣΩΣΗ IΙ Ησυνάρτηση της ζήτησης χρήµατος είναι σαν τη συνάρτηση ζήτησης για ένα συγκεκριµένο αγαθό. Στην περίπτωση αυτή βέβαια, το «αγαθό» είναι η άνεση που σου προσδίδει η παρακράτηση πραγµατικών χρηµατικών διαθεσίµων. Υψηλότερο εισόδηµα οδηγεί σε υψηλότερη ζήτηση για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα. Η εξίσωση της ζήτησης χρήµατος προσφέρει έναν ακόµη τρόπο να προσεγγίσει κανείς την ποσοτική εξίσωση (MV= PY) όπου V = 1/k.. Το παραπάνω δείχνει τη σύνδεση µεταξύ της ζήτησης του χρήµατος και της ταχύτητας κυκλοφορίας του χρήµατος. Όταν οι άνθρωποι παρακρατούν µεγαλό ποσοστό για κάθε νοµισµατική µονάδα που κερδίζουν (το k είναι υψηλό), το χρήµα δεν αλλάζει χέρια πολύ συχνά (το V είναι σχετικά µικρό). Αντίθετα, όταν οι άνθρωποι επιθυµούν να παρακρατούν λίγο χρήµα (το k είναι µικρό), το χρήµα αλλάζει χέρια συχνά (το V είναι µεγάλο). Με άλλα λόγια, ο συντελεστής της ζήτησης χρήµατος k και η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήµατος V είναι οι αντίθετες όψεις του ίδιου νοµίσµατος. 9
ΗΥπόθεση της Σταθερής Ταχύτητας Κυκλοφορίας Χρήµατος Η ποσοτική εξίσωση µπορεί να να γίνει γίνει αντιληπτή ως ως ένας ένας ορισµός: Ορίζει την την ταχύτητα κυκλοφορίας, V, V, σαν σαν το το πηλίκο του του ονοµαστικού ΑΕΠ, PY, PY, προς προς την την ποσότητα του του χρήµατος, M. M. Αλλά έαν έαν κάνουµε την την υπόθεση ότι ότι η ταχύτητα κυκλοφορίας του του χρήµατος είναι είναι σταθερή, τότε τότε η ποσοτική εξίσωση MV=PY γίνεται µια µια χρήσιµη θεωρία των των επιπτώσεων του του χρήµατος. MV = PY Έτσι λοιπόν ας την κρατήσουµε σταθερή! 10
Τρεις βασικοί παράγοντες προσδιορίζουν το συνολικό επίπεδο τιµών της οικονοµίας: 1) Οι συντελεστές παραγωγής και η συνάρτηση παραγωγής καθορίζουν το επίπεδο παραγωγής, Y. 2) Η προσφορά χρήµατος προσδιορίζει την ονοµαστική αξία του προϊόντος, PY. Αυτό ακολουθεί από την ποσοτική εξίσωση και την υπόθεση ότι η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήµατος είναι σταθερή. 3) Το επίπεδο τιµών, P, είναι συνεπώς ο λόγος της ονοµαστικής αξίας του προϊόντος,py,προς το επίπεδο παραγωγής, Y. 11
Με άλλα λόγια, έαν το Y είναι σταθερό επειδή εξαρτάται από το ρυθµό µεταβολής των συντελεστών παραγωγής και την τεχνολογική πρόοδο, και αφού µόλις κάναµε την υοπόθεση ότι η ταχύτητα κυκλοφορίας είναι σταθερή, τότε: MV = PY ήσε ποσοστιαία µορφή: % Μεταβολή στο στοm + % Μεταβολή στο στοv = % Μεταβολή στο στοp + % Μεταβολή στο στοy Εάν το V είναι σταθερό, τότε προκύπτει ότι η % µεταβολή στο M είναι η αιτία που προκαλεί την % µεταβολή στο P. Σύµφωνα µε την ποσοτική θεωρία του χρήµατος, η Κεντρική Τράπεζα, η οποία ελέγχει την προσφορά χρήµατος, έχει τελικά τον έλεγχο πάνω στον πληθωρισµό. Εάν η Κεντρική Τράπεζα διατηρήσει την προσφορά χρήµατος σταθερή, το επίπεδο τιµών θα είναι σταθερό. Εάν η Κεντρική Τράπεζα αυξήσει την προσφορά χρήµατος ραγδαία, το επίπεδο τιµών θα αυξηθεί ραγδαία. 12
Τα Τα έσοδα τα τα οποία δηµιουργούνται εξαιτίας της έκδοσης χρήµατος καλούνται seigniorage. Όταν η κυβέρνηση τυπώνει χρήµα προκειµένου να να χρηµατοδοτήσει δαπάνες, αυξάνει την προσφορά χρήµατος. Η αύξηση στην προσφορά χρήµατος, µε µε τη τη σειρά της, προκαλεί πληθωρισµό. Τυπώνοντας χρήµα προκειµένου να να δηµιουργήσει έσοδα είναι ισοδύναµο µε µε το το να να επιβάλλει έναν φόρο πληθωρισµού. 13
Οι Οι οικονοµολόγοι καλούν το το επιτόκιο το το οποίο η τράπεζα καταβάλλει σαν ονοµαστικό επιτόκιο και την αύξηση στην αγοραστική δύναµη σαν πραγµατικό επιτόκιο. r = i π Το Το τελευταίο δείχνει τη τη σχέση µεταξύ του ονοµαστικού επιτοκίου και του πληθωρισµού, όπου rrείναι το το πραγµατικό επιτόκιο, ii είναι το το ονοµαστικό επιτόκιο και π είναι ο ρυθµός πληθωρισµού. Υπενδυµίζεται ότι ότι το το π είναι απλά η ποσοστιαία µεταβολή του επιπέδου τιµών P. P. 14
Η εξίσωση του Fisher υπογραµµίζει τη διάκριση µεταξύ πραγµατικού και ονοµαστικού επιτοκίου. Εξίσωση του Fisher: i = r + π Η ένα προς ένα σχέση µεταξύ πληθωρισµού και του ονοµαστικού επιτοκίου είναι γνωστή ως επίδραση Fisher. είχνει ότι το ονοµαστικό επιτόκιο µπορεί να αλλάξει για δύο λόγους: επειδή το πραγµατικό επιτόκιο αλλάζει ή επειδή ο πληθωρισµός αλλάζει. 15
Η ποσοτική θεωρία και η εξίσωση του Fisher µαζί µας λένε πως η µεταβολή της προσφοράς χρήµατος επηρεάζει το ονοµαστικό επιτόκιο. Σύµφωνα µε την ποσοτική θεωρία, µια αύξηση στο ρυθµό µεταβολής της προσφοράς χρήµατος 1% προκαλεί αύξηση 1% στον ρυθµό πληθωρισµού. Σύµφωνα µε τηνεξίσωσητουfisher, µία αύξηση 1% στο ρυθµό πληθωρισµού µε τη σειρά της προκαλεί µια αύξηση 1% στα ονοµαστικά επιτόκια. Εδώ βρίσκεται η ακριβής σύνδεση µεταξύ των δύο εξισώσεων: της ποσοτικής εξίσωσης σε µορφή ποσοστιαίων µεταβολών και της εξίσωσης Fisher. % Μεταβολή στο M + % Μεταβολή στο V = % Μεταβολή στο P + % Μεταβολή στο Y % Μεταβολή στο M + % Μεταβολή στο V = π + % Μεταβολή στο Y i = r + π 16
Το πραγµατικό επιτόκιο το οποίο τόσο ο δανειστής όσο και δανειζόµενος προσδοκούν όταν ένα δάνειο συνάπτεται καλείται ex ante πραγµατικό επιτόκιο. Το πραγµατικό επιτόκιο το οποίο παρατηρείται τελικά είναι το ex post πραγµατικό επιτόκιο. Αν και οι δανειστές και οι δανειζόµενοι δεν µπορούν να προβλέψουν τον µελλοντικό πληθωρισµό µε βεβαιότητα, ωστόσο έχουν κάποια προσδοκία σχετικά µε την µελλοντική εξέλιξη του. Έστω π ο διαµορφωµένος µελλοντικός πληθωρισµός και π e η προσδοκία για τον µελλοντικό πληθωρισµό. Το ex ante πραγµατικό επιτόκιο είναι i - π e, ενώ το ex post πραγµατικό επιτόκιο είναι i - π. Τα δύο επιτόκια διαφέρουν όταν ο διαµορφωµένος πληθωρισµός π είναι διαφορετικός από τον προσδοκώµενο π e. Πως αυτή η διαφοροποίηση επηρεάζει την επίπτωση Fisher? Το ονοµαστικό επιτόκιο δεν µπορεί να προσαρµοστεί στον διαµορφωµένο πληθωρισµό και αυτό διότι όταν το ονοµαστικό επιτόκιο καθορίζεται ο διαµορφωµένος πληθωρισµός δεν είναι γνωστός. Το ονοµαστικό επιτόκιο µπορεί να συνυπολογίσει µόνο τον αναµενόµενο πληθωρισµό. 17
i i= = r r+ + π e Το ex ante πραγµατικό επιτόκιο r προσδιορίζεται από την ισορροπία στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών, όπως περιγράφηκε παραπάνω. Το ονοµαστικό επιτόκιο i κινείται ανάλογα µε τις µεταβολές που παρατηρούνται στον αναµενόµενο πληθωρισµό π e. 18
Η ποσοτική θεωρία (MV = PY) βασίζεται πάνω σε µία απλή συνάρτηση ζήτησης χρήµατος: υποθέτει ότι η ζήτηση για πραγµατικά χρηµατικά διαθέσιµα είναι ανάλογη του εισοδήµατος. Αλλά, χρειαζόµαστε άλλον έναν προσδιοριστικό παράγοντα της ζήτησης χρήµατος το ονοµαστικό επιτόκιο. Το ονοµαστικό επιτόκιοα είναι το εναλλακτικό κόστος παρακράτησης χρήµατος: είναι το κόστος του να παρακρατείς χρήµατα αντί για οµολογίες για παράδειγµα. Έτσι, λοιπόν η σε γενική µορφή συνάρτηση ζήτησης χρήµατος µπορεί να γραφτεί ως: (M/P) d = L(i, Y) Η εξίσωση αυτή υποδηλώνει ότι η ζήτηση για ρευστά χρηµατικά διαθέσιµα είναι συνάρτηση του εισοδήµατος (Y) και του ονοµαστικού επιτοκίου (i). Όσο ψηλότερο το επίπεδο του εισοδήµατος, Y, τόσο µεγαλύτερη η ζήτηση για πραγµατικά 19 χρηµατικά διαθέσιµα.
Το κόστος της µείωσης διακράτησης χρηµατικών διαθεσίµων είναι γνωστό µεταφορικά ως «κόστος σόλας παπουτσιών» (shoe-leather cost), επειδή το να πηγαίνει κανείς πιο συχνά στην τραπέζα για αναλήψεις φθείρει γρηγορότερα τις σόλες των παπουτσιών του. Όταν οι µεταβολές του πληθωρισµού επιβάλλουν την εκτύπωση και τη διανοµή νέων τιµολογιακών πληροφοριών, αυτό το κόστος ονοµάζεται menu cost (κόστος νέων τιµοκαταλόγων). Άλλο ένα κόστος έχει να κάνει σε σχέση µε τη φορολογική νοµοθεσία. Συχνά ο φορολογικός κώδικας δεν λαµβάνει υπόψη του τις επιπτώσεις του πληθωρισµού πάνω στο εισόδηµα. 20
Ο µη προβλεπόµενος πληθωρισµός είναι επιζήµιος διότι αυθαίρετα κατανέµει τον πλούτο µεταξύ των ατόµων. Επίσης, βλάπτει τα άτοµα µε σχετικά σταθερά εισοδήµατα όπως π.χ. σχετικά σταθερές συντάξεις. Ωστόσο υπάρχει ένα όφελος από την ύπαρξη πληθωρισµού πολλοί οικονοµολόγοι ισχυρίζονται ότι ο πληθωρισµός ίσως κάνει την αγορά εργασίας να δουλεύει καλύτερα. 21
Ο υπερπληθωρισµός ορίζεται ως η κατάσταση εκείνη στην οποία ο πληθωρισµός υπερβαίνει το 50% τον µήνα το οποίο πάνω από 1% την ηµέρα. Το κόστος (shoe-leather και menu costs) είναι περισσότερο επώδυνο κάτω από συνθήκες υπερπληθωρισµού και τα φορολογικά συστήµατα στρεβλώνονται. Τελικά, κάτω από συνθήκες υπερπληθωρισµού, το χρήµα χάνει τον ρόλο του ως µέσο διατήρησης της αξίας, µονάδα µέτρησης ή µέσο συναλλαγής. 22
Οι οικονοµολόγοι αποκαλούν το διαχωρισµό µεταξύ πραγµατικών και ονοµαστικών µεταβλητών στα πλαίσια του κλασικού υποδείγµατος ως κλασική διχοτόµηση (classical dichotomy). Σύµφωνα µε αυτή µεταβολές στην προσφορά χρήµατος δεν επηρεάζουν τις πραγµατικές µεταβλητές. Η αδυναµία του χρήµατος να επηρεάσει τις πραγµατικές µεταβλητές καλείται νοµισµατική ουδετερότητα (monetary neutrality). 23