Γιαννάκης Βασιλειάδης

4o Εκπαιδευτικό Συνέδριο ΟΕΛΜΕΚ - ΠΟΕ - ΟΛΤΕΚ Λευκωσίας «Σύγχρονο Ευρωπαϊκό Σχολείο: Εργαστήριο Κριτικής Σκέψης» Σάββατο 3 Μαρτίου 2012 ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΣΚΕΨΗΣ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ: ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΕ ΗΜΟΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Γιαννάκης Βασιλειάδης Β. ιευθυντής Λειτουργός Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

ΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ RATIONALE ΤΟ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης είναι ένας από τους πιο κεντρικούς στόχους της εκπαίδευσης και ένα από τα πιο αξιόλογα αποτελέσματα που μπορεί να έχει. (van Gelder, 2001, 2005) Η κριτική σκέψη και η αναστοχαστική διαχείριση της γνώσης είναι κομβικές ικανότητες που απαιτούνται στην κοινωνία του 21 ου αιώνα και πρέπει οι μαθητές να αναπτύξουν στο ψηλότερο δυνατό επίπεδο (ΝΑΠ, 2010).

Τι είναι η κριτική σκέψη; εν υπάρχει κανένας κοινά αποδεκτός ορισμός της κριτικής σκέψης, αλλά ποικιλία ορισμών για το τι περιλαμβάνει αυτή η έννοια (Alvarez, 2007).

Ορισμοί ΚΣ 1 Ενεργός, επίμονη και προσεκτική εκτίμηση μιας άποψης ή γνώσης υπό το φως των λόγων που την υποστηρίζουν και των περαιτέρω συμπερασμάτων στα οποία τείνει (Dewey,1933). Λογική, στοχαστική σκέψη η οποία επικεντρώνεται στην απόφαση για το τι θα πράξει ή τι θα πιστέψει το άτομο (Ennis 1989). εξιότητα του ατόμου να σκέφτεται για τη σκέψη του ώστε να εντοπίζει τα δυνατά και τα αδύνατα της σημεία και να την επαναθέτει σε βελτιωμένη μορφή, αν χρειάζεται (Paul,1993).

Ορισμοί ΚΣ 2 Νοητική συναισθηματική λειτουργία που ενεργοποιεί γνωστικές δεξιότητες, λογικούς συλλογισμούς και μεταγνωστικές στρατηγικές για την επεξεργασία δεδομένων, και είναι απαλλαγμένη από προκαταλήψεις και προσωπικές πεποιθήσεις. Λήψη απόφασης Εξαγωγή συμπεράσματος Επιλογή δράσης (Ματσαγγούρας,1998)

Το κριτικά σκεπτόμενο άτομο Ποια είναι τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κριτικά σκεπτόμενου ατόμου; Ανοικτό μυαλό: είναι ανοικτό σε όλες τις δυνατότητες, ερμηνείες και προοπτικές ενός ζητήματος και σκέφτεται πριν δεχτεί μια άποψη εξετάζοντας γιατί πρέπει να ευνοήσει μια επιλογή έναντι κάποιας άλλης. Ευελιξία σκέψης: είναι έτοιμο να τροποποιήσει την κρίση, τις ενέργειες και τις αποφάσεις του κάθε φορά που παρουσιάζεται μια ευκαιρία να μετακινηθεί σε ανώτερα επίπεδα σκέψης ή ικανότητας.

εξιότητες ΚΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ ΣΥΝΕΠΑΓΩΓΗ American Philosophical Association (1990)

εξιότητες ΚΣ Παραδείγματα 1 ΕΡΜΗΝΕΙΑ Παράφραση ιδεών των άλλων. Κατανόηση πληροφοριών που δίνονται σε πίνακες/αφίσες Εντοπισμός της βασικής άποψης σ ένα κείμενο. Κατανόηση του σκοπού που εξυπηρετεί ένα κείμενο. ΑΝΑΛΥΣΗ Εντοπισμός/ανάλυση επιχειρημάτων. Αναγνώριση ομοιοτήτων/διαφορών μεταξύ δύο προσεγγίσεων. Σχηματική αναπαράσταση ενός κειμένου που αναπτύσσει μια βασική ιδέα/επιχειρηματολογία.

εξιότητες ΚΣ Παραδείγματα 2 ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Εκτίμηση της αξιοπιστίας ενός ομιλητή/συγγραφέα/πηγής. Σύγκριση των πλεονεκτημάτων ή των μειονεκτημάτων διαφορετικών ερμηνειών. Εκτίμηση αν οι ενδείξεις υποστηρίζουν το συμπέρασμα. ΣΥΝΕΠΑΓΩΓΗ Εντοπισμός των υπονοούμενων μηνυμάτων/νοημάτων. Οικοδόμηση κατανόησης από τα στοιχεία ενός κειμένου. Πρόγνωση εξελίξεων/γεγονότων που να βασίζεται στις προϋπάρχουσες γνώσεις ή εμπειρίες.

εξιότητες ΚΣ Παραδείγματα 3 ΕΠΕΞΗΓΗΣΗ Συγγραφή ενός κειμένου με τις απόψεις για ένα θέμα. Παρουσίαση των σχέσεων μεταξύ εννοιών/επιχειρημάτων... Παράθεση αποδείξεων που οδήγησαν στην αποδοχή ή απόρριψη μιας άποψης. ΑΥΤΟΡΡΥΘΜΙΣΗ ιαχωρισμός των προσωπικών απόψεων/υποθέσεων από αυτές του συγγραφέα. Αναστοχασμός των ερμηνειών/ισχυρισμών υπό το φως νέας ανάλυσης των δεδομένων. Αναδόμηση μιας απάντησης υπό το φως πιθανών λαθών.

Παραδοχές για την ΚΣ σε σχέση με την εκπαίδευση Εκπαιδευτικοί/ερευνητές/συγγραφείς συμφωνούν για την αξία και τον κεντρικό ρόλο της ΚΣ. Οι μαθητές δεν αποκτούν τις δεξιότητες ΚΣ στο βαθμό που μπορούν και πρέπει να τις αποκτήσουν (van Gelder, 2005). Οι δεξιότητες ΚΣ μπορούν να διδαχθούν ακόμη και από την προσχολική ηλικία (Jonassen, 2000; Μπούτσιου, 2006).

Τι πρέπει λοιπόν να γίνει και πώς; Η καλλιέργεια της ΚΣ δεν μπορεί να επιτευχθεί με: μηχανιστικές διαδικασίες απλή μετάδοση γνώσης επαναληπτική εξάσκηση έτοιμες ιδέες άλλων οδηγίες και συνταγές επίλυσης προβλημάτων στόχος της καθημερινής διδακτικής πρακτικής στο σχολείο

Η καλλιέργεια της ΚΣ είναι δύσκολη, πολύπλοκη και επίπονη διαδικασία. Προϋποθέτει ενεργές νοητικές διεργασίες: οργάνωσης, επεξεργασίας, ανάλυσης, σύνθεσης δεδομένων και πληροφοριών Απαιτεί ανάλογη οργάνωση του μαθησιακού περιβάλλοντος, ώστε οι μαθητές να: συγκρίνουν κατηγοριοποιούν αξιολογούν βάσει τεκμηρίων ανακαλύπτουν σχέσεις ανάμεσα σε δεδομένα πειραματίζονται ερευνούν επιλύουν προβλήματα

Πολλά από τα πιο πάνω τοποθετούνται στο περιθώριο της καθημερινής διδακτικής πρακτικής στο σχολείο γιατί: απαιτούν περισσότερο χρόνο για προετοιμασία ο χρόνος δεν είναι αρκετός προκειμένου να καλυφθεί η προβλεπόμενη ύλη αξιολογούνται ως επί το πλείστον οι αναπαραγωγικές γνώσεις των μαθητών (μπορούν να απαντηθούν πιο εύκολα/ να διορθωθούν μαζικά/αντικειμενικά (Μπούτσιου, 2006)

Προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της ΚΣ 1. Εκτεταμένη και συστηματική ποιοτική εξάσκηση 2. Μακροχρόνια και σκόπιμη καλλιέργεια των πυρηνικών δεξιοτήτων και στρατηγικών σκέψης 3. Έναρξη από τις μικρότερες ηλικίες 4. ιδακτικά μέσα κατάλληλα προσαρμοσμένα στην κάθε ηλικία ή ομάδα

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Κριτική σκέψη Επιχειρηματολογία

Επιχειρηματολογία είναι η διαδικασία κατά την οποία γίνονται κάποιοι ισχυρισμοί και προβάλλονται δικαιολογίες για τους ισχυρισμούς χρησιμοποιώντας διάφορες ενδείξεις ή αποδείξεις (Toulmin, 1958). Κρίσιμης σημασίας κοινωνική δεξιότητα για τους ενεργούς πολίτες των δημοκρατικών κοινωνιών. Εμπλέκεται σε όλες τις πεποιθήσεις των ανθρώπων, στις κρίσεις τους, στα συμπεράσματά τους και στον τρόπο αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων (Kuhn, 1992; Kline, 1998).

Αξιοποιώντας δεξιότητες επιχειρηματολογίας τα άτομα: υπερασπίζονται τις δικές τους θέσεις αντιμετωπίζουν τις αντίθετες απόψεις αμύνονται αποτελεσματικά στις προσπάθειες επηρεασμού τους από τρίτους παρεμβαίνουν και διαμορφώνουν ανάλογα την κοινωνική πραγματικότητα (Weinstock, Neuman, & Tabak, 2004)

Σημαντικές δυσκολίες στην ανάπτυξη και χρήση δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας Οι απόψεις/θεωρίες τους είναι ορθές έστω και αν δεν υποστηρίζονται από δεδομένα. εν παρουσιάζουν επαρκή στοιχεία για να υποστηρίξουν την άποψη τους. Προσαρμόζουν τα δεδομένα στις προσωπικές τους θεωρίες/απόψεις. Χρησιμοποιούν επεξηγήσεις αντί επιχειρήματα. Αγνοούν τεκμήρια, τα οποία πιθανόν να οδηγούν σε διαφορετικές θεωρίες/απόψεις. (Kuhn,1991, 1993; Sandoval, 2003; Suthers, 2003; Bell, 2004)

Η χρήση πεζού λόγου είναι ο πιο συχνός τρόπος ανάπτυξης και παρουσίασης μιας επιχειρηματολογίας. Η εξαγωγή της δομής μιας επιχειρηματολογίας είναι πολύ δύσκολη (van Gelder, 2002). Ο πεζός λόγος: χρειάζεται ερμηνεία αγνοεί τις διάφορες μορφές αναπαραστάσεων είναι γραμμικός, η ανάπτυξη επιχειρηματολογίας όχι δεν μπορεί να αναπαραστήσει νοητικά σχήματα

Χάρτης επιχειρημάτων: αναπαράσταση της δομής της επιχειρηματολογίας με τη βασική ιδέα/άποψη και επιχειρήματα υπέρ ή κατά, τα οποία οργανώνονται στη βάση λογικών σχέσεων μεταξύ τους, συνήθως υπό μορφή δεντροδιαγράμματος. Σε ένα χάρτη επιχειρημάτων: όλες οι σχέσεις γίνονται ξεκάθαρες μέσω οπτικών συνδέσεων οι πληροφορίες γίνονται αμέσως αντιληπτές από το μυαλό (χρώμα, γραμμές, σχήματα, λέξεις) παρουσιάζεται η επιχειρηματολογία σε όλη της την ανάπτυξη αξιοποιούνται νοητικά σχήματα για να ενισχύσουν την κατανόηση (πχ. χώρου, δύναμης)

ομή επιχειρηματολογίας σε ένα χάρτη επιχειρημάτων επειδή όμως επειδή όμως επειδή αλλά

Παραγωγή ενέργειας «Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου ονομάζεται αιολική ενέργεια. Η αρχαιότερη μορφή χρήσης της αιολικής ενέργειας ήταν τα πανιά των πρώτων ιστιοφόρων πλοίων και πολύ αργότερα οι ανεμόμυλοι στην ξηρά. Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου είναι η ενεργειακή λύση για τον 21 ο αιώνα. Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον από τη χρήση άλλων πηγών ενέργειας όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αφού η χρήση της δεν προκαλεί ρύπανση στην ατμόσφαιρα με τα βλαβερά αέρια του θερμοκηπίου. Επίσης, η παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου δεν ενοχλεί την άγρια ζωή. Περιβαλλοντικές μελέτες που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία, η Ολλανδία, η ανία και η Αγγλία, έδειξαν ότι είναι σχεδόν απίθανο να τραυματιστούν ζώα ή πουλιά από τη λειτουργία των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας από τη δύναμη του ανέμου. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη μας ότι η παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου έχει ψηλό αρχικό κόστος αγοράς και τοποθέτησης των απαραίτητων μηχανημάτων. Η παραγωγή ενέργειας από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου θα γίνει μια φθηνότερη πηγή ενέργειας μόλις οι εγκαταστάσεις με τα απαραίτητα μηχανήματα αρχίσουν να λειτουργούν».

because because

Η ενέργεια που παράγεται από την εκμετάλλευση της δύναμης του ανέμου είναι η ενεργειακή λύση για τον 21ο αιώνα. because Είναι πιο φιλική προς το περιβάλλον από τη χρήση άλλων πηγών ενέργειας όπως ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. because εν ενοχλεί την άγρια ζωή. because Η χρήση της δεν προκαλεί ρύπανση στην ατμόσφαιρα με τα βλαβερά αέρια του θερμοκηπίου.

Παραγωγή ενέργειας επειδή επειδή όμως επειδή επειδή αλλά

Παραδείγματα από χάρτες επιχειρημάτων μαθητών

Οι χάρτες επιχειρημάτων δε χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν ποτέ σαν ένα πρακτικό εργαλείο για την παρουσίαση και ανάπτυξη επιχειρηματολογίας. Η παραγωγή τους είναι πρακτικά πολύ δύσκολη και χρονοβόρα Η αξιοποίηση του ΗΥ, με τη χρήση εξειδικευμένων εργαλείων χαρτογράφησης επιχειρημάτων, δημιουργεί νέες προοπτικές στη χρήση που μπορεί να έχει ως εργαλείο υποστήριξης της σκέψης/κατανόησης. Araucaria (Reed & Rowe, 2001) Athena (Rolf και Magnusson, 2002) Rationale (van Gelder, 2007)

ΤΟ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟ RATIONALE Βοηθά τα άτομα να κατακτήσουν έννοιες, διαδικασίες και δεξιότητες επιχειρηματολογίας με τη χρήση χαρτών επιχειρημάτων. Βοηθά τα άτομα να επεκτείνουν την κατανόηση μιας επιχειρηματολογίας και να βελτιώσουν την κριτική τους σκέψη. Στηρίζει τα άτομα στη διαχείριση, ερμηνεία και επικοινωνία μεγάλης ποσότητας πληροφοριών και πολύπλοκης επιχειρηματολογίας. Καθοδηγεί και υποστηρίζει τα άτομα να αξιολογήσουν την ποιότητα της επιχειρηματολογίας τους και να την τροποποιήσουν ή να την επανατοποθετήσουν με εύκολο και γρήγορο τρόπο. Υποστηρίζει τα άτομα στη διανομή και παρουσίαση μιας επιχειρηματολογίας μέσα από χάρτες επιχειρημάτων.

Βασικά εργαλεία και λειτουργίες http://www. rationale.austhink.com Χρήσιμα εργαλεία Έτοιμοι χάρτες και άλλα υποστηρικτικά μέσα Χώρος εργασίας Πληροφορίες για το Rationale, σύνδεση με το διαδίκτυο

Έτοιμοι χάρτες και άλλα υποστηρικτικά μέσα

Χρήσιμα εργαλεία

Πληροφορίες για το Rationale, σύνδεση με το διαδίκτυο

ΤΟ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ταυτότητα ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΚΟΠΟΣ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ Προαιρετικά σεμινάρια ΠΙ 1. Επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα που σχετίζονται με την καλλιέργεια της ΚΣ μέσα από την ανάπτυξη επιχειρηματολογίας. 2. Καλλιέργεια της ΚΣ των μαθητών με την ενσωμάτωση στη διδασκαλία δραστηριοτήτων χαρτογράφησης επιχειρημάτων με ή χωρίς τη χρήση του ΗΥ. 22 τμήματα Στ τάξης δημοτικού ΙΑΡΚΕΙΑ Νοέμβριος 2011 Μάιος 2012 (20 Χ 80 ) Ι ΑΚΤΙΚΑ ΜΕΣΑ ραστηριότητες ανάπτυξης επιχειρηματολογίας, λογισμικό Rationale, εργαστήριο ΗΥ

Σχεδιασμός 1. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ (ΟΜΑ Α Α, ΟΜΑ Α Β) 2. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΠΡΟΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΟΚΙΜΙΩΝ 2X60 3. Ι ΑΚΤΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ (ΝΙΟΒΡΗΣ 2011 ΜΑΗΣ 2012) 20Χ80 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Α (12 τμήματα Στ τάξης) ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΟΜΑ Α Β (10 τμήματα Στ τάξης) ΟΜΑ Α ΕΛΕΓΧΟΥ (10 τμήματα Στ τάξης) ιδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας με δραστηριότητες στο λογισμικό Rationale ιδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας με τις ίδιες δραστηριότητες χωρίς το λογισμικό Rationale ιδασκαλία δεξιοτήτων επιχειρηματολογίας με δραστηριότητες από τα βιβλία η Γλώσσα μου 4. ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΜΕΤΑΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΟΚΙΜΙΩΝ 2X60

ραστηριότητες ανάπτυξης επιχειρηματολογίας Οι μαθητές σε δράση Παζλ επιχειρημάτων Λανθασμένη δομή Συμπλήρωση χάρτη Ανάπτυξη χάρτη Αντιπαράθεση επιχειρημάτων Σκάκι επιχειρημάτων