ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΤΣΑΥΤΑΡΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ «ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΠΕΜΠΤΗ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013
ECONOMIST CONFERENCES ΟΜΙΛΙΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΤΣΑΥΤΑΡΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ «ΕΠΙΤΑΧΥΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ» ΠΕΜΠΤΗ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2013 ΚΑΘΙΕΡΩΝΟΝΤΑΣ ΕΝΑ ΝΕΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ «Η αξιοποίηση των στρατηγικών μας πλεονεκτημάτων για την αγροτική ανάπτυξη της Ελλάδας» Κυρίες και κύριοι, επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω τους οργανωτές, τον Economist για την καλοσύνη που είχε να οργανώσει το συγκεκριμένο Συνέδριο, συνεχίζοντας με τον τρόπο αυτό την ιστορία του Economist να διαμορφώνει ένα καλό πλαίσιο διαλόγου, προκειμένου πολλές και ποικίλες φωνές να ανταλλάξουν τις απόψεις τους για κρίσιμα θέματα της οικονομίας μας. Τους συγχαίρω επίσης που στη φετινή χρονιά διάλεξαν την αγροτική ανάπτυξη σαν αντικείμενο του συγκεκριμένου Συνεδρίου και φυσικά να τους ευχαριστήσω ως Θεσσαλονικεύς που είχαν την καλοσύνη να οργανώσουν φέτος το Συνέδριο στη Θεσσαλονίκη και φυσικά να τους ευχαριστήσω και για την πρόσκληση.
Η σημερινή συγκυρία είναι δύσκολη, γι' αυτό τον λόγο όπως είπε και ο Πρόεδρος θα χρειαστώ γρήγορα να επιστρέψω στην Αθήνα για να επιστρέψω ξανά στη Θεσσαλονίκη για την αποψινή βραδιά, για το άνοιγμα της έκθεσης για τη «Ζωοτέχνικα», που θα λάβει χώρα για δυο τρεις μέρες στην πόλη μας. Θέλω να ξεκινήσω λέγοντας ότι η κοινωνία μας καθημερινά ανεβάζει τις απαιτήσεις της από τον γεωργικό τομέα, καθημερινά ανεβάζει τα EPS όπως λέμε στην αγγλική γλώσσα, δηλαδή ζητούσε από τη γεωργία μέχρι τώρα να παράξει τρόφιμα foods, ζωοτροφές feeds, ζητούσε να παράξει νήματα δηλαδή fibers για να ντυθούμε, ζητούσε να παράξει λουλούδια για την αναψυχή μας δηλαδή flowers, ζητούσε να παράξουμε fumes δηλαδή αρώματα και pharmaceutical compounds από αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Και στις μέρες μας ανεβάζει αυτόν τον αριθμό των EPS ζητώντας από τη γεωργική παραγωγή να παράξει fuels ακόμα ένα για την ενέργειά μας. Μάλιστα για κάποια από αυτά τα EPS, όπως παραδείγματος χάρη για τις τροφές, ζητάει από τη γεωργία να διογκώσει την παραγωγή απαιτώντας να τη διπλασιάσει στα επόμενα 15 χρόνια και να την τριπλασιάσει στα επόμενα 50 χρόνια. Γιατί μόνο έτσι θα μπορεί να ικανοποιηθεί η γιγάντια αυτή τη στιγμή δημογραφική έκρηξη που δέχεται η κοινωνία μας, ζητώντας από τη γεωργία να θρέψει πλέον σε λίγο 9 δις ψυχές και μάλιστα πολλές εξ αυτών συγκεντρωμένες σε μεγάλες γιγαντουπόλεις, ενώ ταυτόχρονα από την άλλη μεριά η ίδια κοινωνία δέστε με τι ευκολία συρρικνώνει όλες τις εισροές που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τη γεωργία να επιτύχει το συγκεκριμένο σκοπό. Μειώνει συνεχώς τα διαθέσιμα εδάφη, μειώνει συνεχώς το διαθέσιμο νερό, δέστε τη συρρίκνωση και τη συνεχή ήττα της διαθεσιμότητας νερού ύδρευσης από την απαίτηση του νερού τη διαθεσιμότητα νερού άρδευσης από την απαίτηση του νερού ύδρευσης των αστικών κέντρων. Είναι πολύ πιο εύκολο σήμερα ο αστός να πλένει δυο φορές την εβδομάδα το αυτοκίνητό του με το νερό της ύδρευσης από ότι ένας γεωργός να ποτίσει ένα στρέμμα χωράφι. Δέστε με τι ευκολία ανεβάζουμε το κόστος της ενέργειας και φυσικά με τι ευκολία συρρικνώνουμε το πιο σημαντικό πόρο της γεωργίας, δηλαδή τον πόρο του ανθρώπινου δυναμικού και στη χώρα 2
μας, αλλά και στην Ευρώπη πρέπει να αναφέρουμε ότι μόνο το 6% των αγροτών σήμερα είναι κάτω από 35 χρόνια. Να λοιπόν γιατί λέω ότι είμαστε όλοι μας κοινωνία και αγρότες μαζί, μπροστά σε ένα δύσκολο πρόβλημα και πρέπει να αλληλοβοηθηθούμε για να το αντιμετωπίσουμε. Πρέπει να υπάρξει κατανόηση γι' αυτό και χαίρομαι γι' αυτό το διάλογο που αναπτύσσεται σήμερα στα πλαίσια αυτής της ημερίδας. Είστε αισιόδοξοι ότι θα τα καταφέρουμε; Προσωπικά είμαι αισιόδοξος ότι θα τα καταφέρουμε. Πως; Μόνο όταν δούμε πως τα καταφέραμε στο παρελθόν. Αν αποτιμήσουμε την πρόοδο που έγινε, γιατί μέχρι και το 2010 δηλαδή ουσιαστικά προχτές οι δρόμοι αυτοί των απαιτήσεων σε τρόφιμα και της δημογραφικής έκρηξης, πήγαιναν παράλληλα σχεδόν. Τα τελευταία χρόνια έχουμε τομή και δυστυχώς η παραγωγή τροφίμων δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της κατανάλωσης. Γι' αυτό βλέπουμε και τις ραγδαίες αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων. Πως τα καταφέραμε λοιπόν στο παρελθόν; Έχουμε περιθώριο να βάλουμε στην παραγωγική διαδικασία κι άλλους πόρους; Υπάρχουν ανεκμετάλλευτα εδάφη; Όχι. Εκτός αν επεκταθούμε προς τη θάλασσα και αξιοποιήσουμε τους θαλάσσιους πόρους. Έχουμε παραπανήσια περισσευούμενα νερά; Όχι. Και διεθνώς αν θα δείτε -μιλώντας για το έδαφος και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας- πως τα καταφέραμε τα τελευταία 50 χρόνια, ήταν γιατί τρεις ή τέσσερις σημαντικοί υγροβιότοποι του τόπου μας, αποξηράνθηκαν για να μπουν στη γεωργική παραγωγή αρχίζοντας από τα έργα της Κωπαΐδας, αργότερα στα έργα της Θεσσαλονίκης, μετά στα Τενάγη των Φιλίππων και είπα τρία για να μην πω την Κάρλα, γιατί ακόμη δεν έχει ξεκαθαριστεί αν θα τη βάλουμε στην παραγωγή, ή θα την ξαναβγάλουμε και θα την κάνουμε υγροβιότοπο, ή η λύση θα είναι στη μέση. Έχουμε περισσότερα διαθέσιμα νερά; Όχι. Κατά συνέπεια οι πόροι θα συνεχίσουν να είναι περιορισμένοι, αν μη τι να συρρικνώνονται έτι περαιτέρω, δέστε τι είπα για το νερό ύδρευσης άρδευσης. Επομένως ποια μόνη παράμετρος παραμένει να αξιοποιηθεί προκειμένου να αντιμετωπίσουμε 3
τα συγκεκριμένα προβλήματα; Μόνο η γνώση, η έρευνα, η τεχνολογία και οι καινοτόμες λύσεις, που θα μπορούσαν να παραχθούν από αυτές. Γι' αυτό και πιστεύω ότι εκεί πρέπει να εστιάσουμε την προσπάθειά μας. Σε αυτό το οικονομικό και παραγωγικό οικοσύστημα η κάθε χώρα θα πρέπει να ζυγίζει τα δικά της πλεονεκτήματα και τα δικά της μειονεκτήματα και να δει πως θα βρει τη θέση της, δηλαδή τη δική της οικολογική γωνία, για να διαπρέψει προς όφελος και της οικονομίας και των ανθρώπων. Τι μας συνταιριάζει εμάς; Μια μικρή χώρα, με συρρικνωμένους πόρους ιδιαίτερα το έδαφος και το νερό, με υποβαθμισμένα εδάφη γιατί τα εδάφη μας καλλιεργούνται για χιλιάδες χρόνια, εδώ εξημερώθηκαν αρκετές από τις καλλιέργειες που σήμερα καλλιεργεί η ανθρωπότητα τα σιτηρά, τα όσπρια κι άλλα. Επομένως να δούμε το ευρύτερό μας περιβάλλον, το παραγωγικό. Ποιος είναι ένας άλλος σημαντικός τομέας στον τόπο μας που θα μπορούσε να συνεργήσει μαζί μας, να βοηθηθεί ή να βοηθήσει τη γεωργία; Ο τουρισμός για παράδειγμα. Ποια είναι τα τεράστια πλεονεκτήματα από την άλλη μεριά για τον τόπο μας; Η παράδοση και ο πολιτισμός μας, μπορεί να φαίνεται παράξενο κι όμως θα δείτε ότι θα αποκτήσουν στρατηγική σημασία για την ανάπτυξη της γεωργίας μας. Η πλούσια βιοποικιλότητά μας, που επίσης είναι ένας αγνοημένος σημαντικός φυσικός πόρος, θα εξηγήσω με κάποια παραδείγματα εφόσον μου δοθεί ο χρόνος και πλείστα όσα άλλα που δεν είναι της στιγμής να τα απαριθμήσω. Οι κοινωνίες που θα καταφέρουν, θα είναι αυτές που αξιοποιώντας τη γνώση, τη μόρφωση, την έρευνα και τις καινοτομίες που πηγάζουν από αυτές να μετατρέψουν τα μειονεκτήματά τους σε πλεονεκτήματα αξιοποιώντας όσο το δυνατόν καλύτερα τα πλεονεκτήματά τους. Ποια είναι η μεγάλη προτεραιότητα που ταιριάζει στο δικό μας παραγωγικό μοντέλο. Δεν ταιριάζει μια γεωργία χαμηλού κόστους όπως αγωνιζόμασταν για χρόνια. Βλέπετε τα αδιέξοδα στα οποία μας οδηγεί. Μας ταιριάζει αφάνταστα όμως μια γεωργία έστω και κάποιου μεγαλύτερου 4
κόστους αν είναι μια γεωργία ποιότητας, μια γεωργία που σέβεται το παραγωγικό περιβάλλον και την αειφορία, μια γεωργία που έρχεται να ικανοποιήσει τις ανάγκες των παρακάτω κρίκων της αλυσίδας παραγωγής, είτε αυτή είναι η μεταποιητική βιομηχανία, είτε είναι αυτή ο Έλληνας καταναλωτής, είτε είναι ο Ευρωπαίος καταναλωτής ή ο παγκόσμιος καταναλωτής. Αυτά τα προϊόντα θα έλεγα ζητεί σήμερα όλος ο κόσμος, θα έλεγα ότι η οικουμένη συνωμοτεί υπέρ μιας τέτοιας γεωργίας για την Ελλάδα, γιατί; Γιατί η Ευρώπη ήδη καθιέρωσε τρία τέτοια σημαντικά ποιοτικά σήματα, που έρχονται να διασφαλίσουν αυτής της κατηγορίας τα τρόφιμα. Μίλησε ήδη και αναφέρθηκε και ο κ. Καράογλου στα προϊόντα με ονομασία προέλευσης που αυτό είναι ένα σήμα, στα προϊόντα με γεωγραφική ένδειξη ένα άλλο, στα προϊόντα με βιολογικό τρόπο παραγωγής, έρχονται ακόμα τρία καινούρια σήματα που το ένα ήδη έχει καθιερωθεί, προϊόντα παραδοσιακά της γεωργίας της Ευρώπης και κατά συνέπεια και της Ελλάδος. Να γιατί η παράδοσή μας είναι κάτι σημαντικό. Προϊόντα ορεινής οικονομίας, προϊόντα νησιώτης παραγωγής και λοιπά. Φανταστείτε τα προϊόντα μας στη διεθνή αγορά με τέσσεραπέντε τέτοια σήματα και να είναι αυτά τα προϊόντα που προτιμά ο παγκόσμιος καταναλωτής και ιδιαίτερα και ο Ευρωπαίος. Να λοιπόν σε αυτόν τον μεγάλο στόχο που βάζει ο κόσμος, τον βάζει πλέον και η Ευρώπη, δέστε το μεγάλο σήμα που μας δίνει σήμερα η Ευρώπη, σήμα με την έννοια της εντολής. Επανέρχεται η έννοια της αυτάρκειας στα τρόφιμα, κάντε την Ευρώπη αυτάρκη σε τρόφιμα. Food security είναι το σύνθημα, όχι food safety μόνο. Ασφαλή ναι, αλλά και αρκετά τρόφιμα. Το σύνθημα αυτό είναι και για μας μεγάλο σύνθημα και για τη χώρα μας έχει επανέλθει η έννοια της αυτάρκειας. Παράγουμε πολλά ναι, διαφωνώ με αυτούς που λένε δεν παράγουμε τίποτα, είναι λάθος. Παράγουμε πολλά και εξαιρετικά προϊόντα. Δεν τα εισάγουμε όλα, εισάγουμε βέβαια και πολλά. Πρέπει να ξέρετε ότι η χώρα μας παράγει και θα δείτε από τα παραδείγματα πως πιστοποιείται η προηγούμενή μου ρήση ότι όταν έχεις ποιότητα οι δρόμοι είναι ανοιχτοί στην εξωστρέφεια. 5
Δηλαδή παράγουμε ένα εξαιρετικής ποιότητας σκληρό στάρι στον τόπο μας, 148% των αναγκών μας είναι η παραγωγή, άρα εξάγουμε περίπου το 50% της παραγωγής μας, γιατί; Γιατί είναι ένα εξαιρετικό σκληρό στάρι και ικανοποιεί τις ανάγκες της μεταποιητικής βιομηχανίας και τον καταναλωτή. Παράγουμε εξαιρετικής ποιότητας δίστιχο κριθάρι για την παραγωγή μπύρας, μια μεγάλη βιομηχανία όπως και μια μικρότερη βιομηχανία τώρα με συμβολαιοποιημένη παραγωγική διαδικασία ανεβάζουν πλέον τη συμβολαιοποιημένη παραγωγή δίστιχου κριθαριού από τους 30 περίπου χιλιάδες τόνους στους 60 χιλιάδες τόνους. Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ανακοινώσω γιατί χθες οριστικοποιήθηκαν οι σχετικές συζητήσεις, σε λίγο σε μια εβδομάδα θα γίνει επίσημη ανακοίνωση γιατί θα έρθει ο Πρόεδρος της Phillip Morris στην Ελλάδα, η Phillip Morris ανακοινώνει ότι θα κάνει συμφωνία με τη χώρα μας να αγοράζει τα εξαιρετικής ποιότητας καπνά μας 50% του συνόλου της ελληνικής παραγωγής για τα επόμενα τρία χρόνια. Είναι μια εμπιστοσύνη στην ποιότητά μας, πηγαίνοντας στην αύξηση των αγορών τους στο 22%. Είναι μια εμπιστοσύνη στην ποιότητά μας, είναι μια εμπιστοσύνη στο παραγωγικό μας σύστημα και είναι μια εμπιστοσύνη στην οικονομία μας, αλλιώς δε θα διακυβεύανε μια τέτοια συμφωνία. Να λοιπόν που είναι εφικτό αυτό που περιγράφω. Αύριο, στα πλαίσια της εκθέσεως, μια και η έκθεση η φετινή στα πλαίσια της AGROTICA είναι αφιερωμένη στη ζωική παραγωγή που είναι για μας ένας αδύναμος κρίκος της παραγωγικής διαδικασίας, ότι το σύνολο της κτηνοτροφίας και ιδιαίτερα ορισμένα τμήματα, θα σας δείξουμε όπως κάναμε και το Σεπτέμβριο στα πλαίσια της προηγούμενης έκθεσης ορισμένους ανθρώπους νέους επιχειρηματίες που τόλμησαν και τα κατάφεραν, χωρίς πολλά χρήματα, χωρίς πολλές επιδοτήσεις. Οι επιδοτήσεις είναι ένα εργαλείο πολιτικής, κακώς γίνανε όλα αυτά τα χρόνια αυτοσκοπός και σημείο προσόδου. Όχι, θα πρέπει να τις αξιοποιήσουμε, προκειμένου να αλλάξουμε το παραγωγικό μας μοντέλο και να πάμε σε μια γεωργία από αυτή που σας είπα πρέπει να φύγουμε, σε αυτή που σας είπα ότι πρέπει να είναι ο στόχος μας. 6
Πως τα κατάφερε κάποιος στην Άρτα μια μικρή επιχείρηση σε αυτές τις δυσκολίες που περιγράφουν όλοι να έχει 8 χιλιάδες χοιρομητέρες, να παράγει εξαιρετικής ποιότητας δικές του ζωοτροφές, όλες συμβολαιοποιημένες με Έλληνες γεωργούς της φυτικής παραγωγής; Να λοιπόν ένας τρόπος να μην είσαι μονίμως εξηρτημένος από τη ραγδαία διεθνή αύξηση των τιμών των ζωοτροφών διεθνώς. Μόνο από τα υποπροϊόντα του και τα απορρίμματα του χοιροστασίου παράγει τόση ενέργεια για τη ΔΕΗ, που στις μέρες μας ήρθε στην πόρτα μας και μας είπε ότι θέλει να διπλασιάσει τη μονάδα του. Ναι, να μια ευκαιρία να βοηθήσουμε κάποιον πετυχημένο όμως, αποδεδειγμένα πετυχημένο, γιατί είπε ότι αν τρεις τέτοιοι κάνουν μονάδες στην Άρτα όλη η Πρέβεζα δε θα χρειαστεί να παράγει με άλλο τρόπο ηλεκτρικό ρεύμα. Να ένα πρόβλημα απορριμμάτων που μας φαινόταν πρόβλημα περιβαλλοντικό και καλούμεθα να το λύσουμε με την καινοτομία, τώρα το βλέπουμε να γίνεται πλεονέκτημα επενδύοντας με την καινοτομία σε αυτό. Πως τα κατάφεραν χωρίς επιδοτήσεις; Όλη αυτή η σύμπραξη της παραγωγής κοτόπουλου που γίνεται στην Πελοπόννησο, με δικές τους ζωοτροφές, δικά τους εργοστάσια ζωοτροφών, δικά τους κτηνοτροφεία, δικά τους σφαγεία για βιολογικό τρόπο σφαγής, τώρα δικές τους μεταποιητικές βιομηχανίες για έτοιμα φαγητά και λοιπά. Θα βραβεύσουμε πέντε-έξι τέτοιους πρωτοπόρους επιχειρηματίες αγρότες μεταποιητές διακινητές και λοιπά. Νομίζω ότι είναι περιττό να τονίσω ότι όπου επενδύσαμε στην ποιότητά μας, λάδι, παλαιότερα καπνός, βαμβάκι, σήμερα τυρί φέτα και μια σειρά άλλων προϊόντων, κονσέρβες ροδάκινο, δέστε που πήγαν οι εξαγωγές μας τους τελευταίους μήνες στα κρασιά μας, στο λάδι μας στην Κίνα και αλλού, στις γιαούρτες και στα τυριά μας διεθνώς και λοιπά. Νομίζω ότι εφόσον κάνουμε τις σωστές κινήσεις, υποστηρίξουμε τα σωστά και τα απαιτούμενα βήματα σε όλη την παραγωγική διαδικασία, το λάθος του παρελθόντος ήταν πολλές φορές υποστηρίχθηκε και υποστηρίζεται ακόμα ο πρωτογενής τομέας αλλά κανείς δεν έβλεπε με το ίδιο βάθος και με την ίδια προσπάθεια τα παρακάτω βήματα της μεταποίησης, της εξωστρέφειας, της υποστήριξης της διακίνησης, της οικονομικής διπλωματίας των προϊόντων μας και άλλα τέτοια βήματα. 7
Δηλαδή πρέπει να υποστηρίξουμε και αναφέρω τον όρο να συμπράξουν τα βήματα αυτά έτσι ώστε όλα μαζί να δουλέψουν προς τον συγκεκριμένο στόχο. Και αναφέρομαι στον όρο αυτό έντεχνα, γιατί η συνέργεια και ο συνεργατισμός που απαιτείται είναι αυτός που θα δώσει την προστιθέμενη αξία και θα τη μοιράσει ισάξια σε όλους τους επιμέρους κρίκους. Είχαμε στο παρελθόν μιλήσει και εθιστεί στο να έχουμε συνέργειες ανάμεσα σε όμοιους ανθρώπους, δηλαδή να έχουμε έναν συνεταιρισμό αγροτών ή να έχουμε μια ένωση της βιομηχανίας τροφίμων και λοιπά, τα πανεπιστήμια, τα ερευνητικά κέντρα. Τώρα θέλουμε να συμπράξουν ανόμοιοι φορείς για την ικανοποίηση ενός συγκεκριμένου στόχου. Αυτό είναι το σύνθημα μάλιστα που δίνει η Ευρώπη «αφήστε τους τελικούς χρήστες να κατευθύνουν την παραγωγική διαδικασία, παράξτε ότι αυτοί απαιτούν κι ότι αυτό χρειάζεται». Οι ευκαιρίες είναι εκεί, πιστεύω ότι σε όλα τα βήματα της παραγωγικής διαδικασίας η έρευνα η καινοτομία και η γνώση, μπορούν να βοηθήσουν. Θα αναφέρω δυο-τρία παραδείγματα και θα κλείσω με αυτό, χωρίς να κάνω κατάχρηση του χρόνου σας, για να σας δείξω ότι μπορεί πραγματικά να βοηθήσω. Είτε είναι αυτά που αναφέρονται στα πρώτα βήματα, 50% της καινοτομίας στη γεωργία μπαίνει μόνο με το σπόρο. Όλες οι υπόλοιπες τεχνολογίες στην καλλιέργεια και αλλού συμβάλλουν με το υπόλοιπο 50%. Να γιατί η πλούσια βιοποικιλότητά μας είναι στρατηγικής σημασίας αγαθό για τον τόπο μας, ακριβώς γιατί άπτεται αυτού του τόσο σημαντικού χώρου. Να μια ευκαιρία να τους αξιοποιήσουμε αυτούς τους χώρους και θα τους αξιοποιήσουμε. Δεύτερον, μπορεί να κάνει την παραγωγική διαδικασία πιο σωστή πιο αειφόρα πιο ελεγχόμενη η καινοτομία. Αναφέρθηκε το παράδειγμα της Αμερικάνικης Γεωργικής Σχολής ως παράδειγμα πρότυπο για την υποστήριξη της επιχειρηματικότητας στη γεωργία, πρέπει όμως να αναφέρω ένα άλλο πρότυπο της Αμερικάνικης Γεωργικής Σχολής που δείχνει ξανά πως οι καινοτομίες μπορεί να βοηθήσουν την παραγωγή. 8
Δέστε μια γεωργία ακριβείας χάριν της προόδου της πληροφορικής, που μπορεί να κάνει δραστική μείωση του κόστους των εισροών, είτε αυτό είναι λίπασμα, είτε είναι φάρμακο ή οτιδήποτε άλλο, αν αξιοποιηθούν αυτές οι τεχνολογίες προστατεύοντας ταυτόχρονα το περιβάλλον. Ένα τρίτο και κλείνω με αυτό, η καινοτομία και η πρόοδος της γνώσης δημιουργεί συνεχώς νέα δεδομένα και νέες ευκαιρίες που δεν υπήρχαν στο παρελθόν όταν δεν είχαμε τη συγκεκριμένη γνώση. Αναφέρω ένα παράδειγμα από το πεδίο το δικό μου της γονιδιωματικής. Το γενετικό μας μοντέλο σας είναι γνωστό, δε σας είναι γνωστό το πεδίο της επιγονιδιωματικής και της μεταγονιδιωματικής. Αυτές οι σύγχρονες γνώσεις έδειξαν ότι πάρα πολλά προϊόντα μας σαν τρόφιμα θα παίξουν καθοριστικό ρόλο σε αυτά τα πεδία. Γιατί όλος ο κόσμος ξαφνικά μιλάει για την ελληνική γιαούρτη, ως το καλύτερο προβιοτικό τρόφιμο; Γιατί τώρα καταλάβαμε με τις γνώσεις της μεταγονιδιωματικής ότι ο οργανισμός μας μαζί με τα 3 δισεκατομμύρια ανθρώπινα κύτταρα που έχει, έχει πάνω του 100 τρισεκατομμύρια φιλικά μικρόβια και κακώς τα μειώναμε με διάφορους τρόπους και πολλά προβλήματα της υγείας μας, της παχυσαρκίας μας οφείλονται σε αυτό. Να λοιπόν που η νέα γνώση δημιουργεί νέες ευκαιρίες στα παραδοσιακά μας προϊόντα, θα αποδειχθούν σπουδαία προβιοτικά τρόφιμα πέραν της γιαούρτης των μουχλιασμένων τυριών και λοιπά, όλα μας τα τουρσιά, ιδιαίτερα οι συντηρημένες ελιές και αργότερα και άλλα προϊόντα. Να γιατί λέω ότι οι ευκαιρίες είναι εκεί, μπορούμε να τα καταφέρουμε και θα τα καταφέρουμε αν συμπράξουμε όλοι μαζί. Σας ευχαριστώ πολύ. 9