ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ (ΠΜΣ-Ο.ΔΙ.Μ.) ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ ΑΘΗΝΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΓΚΟΛΦΙΝΟΠΟΥΛΟΣ ΧΙΟΣ, 2006 ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ i

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κοινό φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών είναι η θέσπιση πολλών νομοθετικών ρυθμίσεων, με στόχο τον περιορισμό των ανεπιθύμητων περιβαλλοντικών συνεπειών που προκύπτουν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, χωρίς όμως πάντα να υπάρχουν τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Οι προσπάθειες «πυρόσβεσης» δεν επαρκούν πλέον για την αντιμετώπιση του προβλήματος της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Η πρόληψη είναι ίσως η μόνη σίγουρη λύση. Για το λόγο αυτό, αναπτύχθηκαν τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, με στόχο όχι μόνο τη συμμόρφωση με τη νομοθεσία αλλά και την πρόληψη της ρύπανσης και τη βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης με ένα συστηματικό τρόπο, που μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στη μείωση των λαθών, των παραλείψεων και των αναβολών. Τα συστήματα αυτά με τον καιρό τυποποιήθηκαν, προκειμένου να γίνουν πιο προσιτά σε μεγαλύτερο αριθμό ενδιαφερόμενων επιχειρήσεων και οργανισμών. Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO) εξέδωσε το 1996, το πρώτο διεθνές πρότυπο για Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, το γνωστό ISO 1400:1996 «Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης - Προδιαγραφές με καθοδήγηση για τη χρήση τους». Προς την ίδια κατεύθυνση και λίγο νωρίτερα, το 1993, η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε τον Κανονισμό 1836/93 «για την εκούσια συμμετοχή οργανισμών σε κοινοτικό σύστημα οικολογικής διαχείρισης και οικολογικού ελέγχου», ο οποίος είχε εφαρμογή μόνο σε βιομηχανίες. Το 2001, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε σε αντικατάσταση του προαναφερόμενου κανονισμού από τον κανονισμό 761/2001 (EMAS), εισάγοντας δύο σημαντικές βελτιώσεις: α) τη δυνατότητα εφαρμογής του κανονισμού από οποιαδήποτε επιχείρηση ή οργανισμό και β) την πλήρη ενσωμάτωση του επιτυχημένου διεθνούς προτύπου ISO 14001. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η παρουσίαση της ανάπτυξης και της σημασίας των διεθνών προτύπων. Δίνεται επίσης ο ορισμός της έννοιας του Γενικού και περιγράφονται τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 και του ISO 14000.Ταυτόχρονα έχει συμπεριληφθεί και η συνοπτική παρουσίαση του Κανονισμού EMAS. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ ii

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο 21 ος αιώνας χαρακτηρίζεται ως ο αιώνας της προστασίας του περιβάλλοντος. Η βιομηχανία, έχοντας μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τα περιβαλλοντικά προβλήματα, οφείλει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την μείωση στο ελάχιστο της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος. Στόχος της περιβαλλοντικής νομοθεσίας είναι η πρόληψη της ρύπανσης. Τα Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) αποσκοπούν στην συνεχόμενη βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης οργανισμών μέσα από την οργάνωση ενός εσωτερικού μηχανισμού προστασίας του περιβάλλοντος, το οποίο διασφαλίζει: συμμόρφωση με την περιβαλλοντική νομοθεσία, επίτευξη της περιβαλλοντικής πολιτικής του οργανισμού και προστασία του περιβάλλοντος σε ισορροπία με τις κοινωνικο-οικονομικές ανάγκες του οργανισμού. Ο ISO (διεθνής οργανισμός για την τυποποίηση) είναι ο μεγαλύτερος παγκόσμιος υπεύθυνος οργανισμός για την ανάπτυξη των προτύπων και των μοντέλων αυτών. Τα πρότυπα του ISO αναπτύσσονται από τις Τεχνικές Επιτροπές, περιλαμβάνοντας εμπειρογνώμονες από βιομηχανικούς, τεχνικούς και επιχειρησιακούς τομείς. Ο οργανισμός ISO ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 1947, αποτελεί μια μη κυβερνητική οργάνωση και καταλαμβάνει ειδική θέση μεταξύ του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Οι ωφέλειες της υιοθέτησης των προτύπων αυτών είναι πολύ σημαντικές για τις ίδιες τις επιχειρήσεις, τους καταναλωτές και τον πλανήτη. Αρχικά τα πρότυπα αντιμετωπίστηκαν με επιφυλακτικότητα και δισταγμό. Σήμερα όμως με τη βοήθεια θεσμικών παρεμβάσεων έχουν καθιερωθεί ως εργαλεία ουσιαστικής περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ένα από τα πιο σημαντικά πρότυπα του ISO είναι το ISO 14001. Στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται το πρότυπο ISO 14001 έκδοσης 1996. Το πρότυπο αυτό καθορίζει τις απαιτήσεις ενός συστήματος αειφορικής περιβαλλοντικής διαχείρισης. Ο κύριος στόχος αυτού του διεθνούς Προτύπου είναι η προστασία του περιβάλλοντος και η πρόληψη της ρύπανσης σε ισορροπία πάντα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το Διεθνές Πρότυπο δεν καθιερώνει απόλυτες τιμές περιβαλλοντικής επίδοσης αλλά συμμόρφωση προς τη νομοθεσία και τους κανονισμούς που εφαρμόζονται με σκοπό τη διαρκή βελτίωση. Άρα δυο οργανισμοί με παρόμοιες δραστηριότητες αλλά με διαφορετική περιβαλλοντική επίδοση, μπορούν και οι δυο να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του Πρότυπου. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ iii

Πρόσφατα το συγκεκριμένο πρότυπο τροποποιήθηκε από τον ISO και η νέα έκδοση του δημοσιεύθηκε στις 15-11-2004. Η δεύτερη έκδοση εστιάζεται περισσότερο στην αποσαφήνιση εννοιών και απαιτήσεων της πρώτης έκδοσης. Ο αριθμός των πιστοποιημένων επιχειρήσεων σύμφωνα με το πρότυπο ISO 14001 έχει ξεπεράσει τις 18.000 σε παγκόσμιο επίπεδο. Oι μισές από αυτές αντιπροσωπεύουν ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Ένα άλλο πρότυπο διαχείρισης για τις επιχειρήσεις και τις οργανώσεις είναι το EMAS (Eco Management and Audit Scheme). Το EMAS έκανε την πρώτη του εμφάνιση με τον Κανονισμό 1836/93 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο να βάλει σε τάξη τα διάφορα εθνικά συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης των ευρωπαϊκών χωρών και να θέσει τους κανόνες του παιχνιδιού ενός υγιούς ανταγωνισμού των επιχειρήσεων στο στίβο της περιβαλλοντικής επίδοσης. Από την αρχή της δημιουργίας του, το EMAS αντιμετώπισε τον ανταγωνισμό του Προτύπου που αναπτύχθηκε από το Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) το 1996, του γνωστού ISO 14001. Η κυριότερη διαφορά που διακρίνει κανείς μεταξύ του EMAS και του ISO 14001 είναι πως το πρώτο δεν επικεντρώνεται αποκλειστικά στην εγκαθίδρυση ενός πιστοποιημένου συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης, αλλά λαμβάνει υπόψη και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις και επιδόσεις του οργανισμού που επιλέγει να πιστοποιηθεί. Στόχος του EMAS είναι η συνεχής βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων. Στην Ελλάδα η εφαρμογή Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ξεκίνησε περίπου στις αρχές της προηγούμενης τριετίας μέσα από δειλές προσπάθειες ορισμένων βιομηχανιών που είχαν τη διάθεση και την προνοητικότητα για μία ανάλογη επένδυση. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ iv

ΠΡΟΛΟΓΟΣ... II ΠΕΡΙΛΗΨΗ...III ΜΕΡΟΣ Α 1. Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ISO ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΙ...7 1.1 Ο Διεθνής Οργανισμός ISO και η δομή του...7 1.2 Το ξεκίνημα για την δημιουργία του οργανισμού ISO...8 1.3 Ορισμός του Προτύπου...8 1.4 Διεθνής τυποποίηση...9 1.5 Πως και ποιος αναπτύσσει τα πρότυπα...9 1.6 Σκοπιμότητα ύπαρξης των προτύπων...10 2. ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΕΙΡΑΣ ISO 9000...12 2.1 Τι περιλαμβάνει το Πρότυπο 9000...12 2.2 Απαιτήσεις του 9001 για την ποιότητα...15 3.ΠΡΟΤΥΠΟ ISO 14001:1996 ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ...19 3.1 Πρότυπο ISO 14001:1996...19 3.2 Το αντικείμενο του ISO 14001:1996...20 3.3 Απαιτήσεις Προτύπου ISO 14001:1996...21 3.4 Η αναθεώρηση και η αλλαγή του Προτύπου...23 3.5 Αλλαγές που επιφέρει η έκδοση ISO 14001:2004...24 3.6 Το αντικείμενο του Προτύπου ISO 14001:2004...26 4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ISO 9000 ΚΑΙ ISO 14000...29 4.1 Συσχέτιση απαιτήσεων ISO 9000 και ISO 14000...29 4.2 Ομοιότητες ISO 9000 και ISO 14000...29 5. Ο ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗ 761/2001 (EMAS)...33 5.1 Το περιεχόμενο και ο στόχος του EMAS...33 5.2 Η δομή του EMAS...33 5.3 Ο αρμόδιος φορέας στην Ελλάδα...34 5.4 Στατιστικά στοιχεία για το EMAS στην Ευρώπη...34 5.5 Η λειτουργία του EMAS...35 5.6 Σχέση EMAS ME ISO 14001...36 6. ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΑΠΟΝΟΜΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΗΜΑΤΟΣ...38 6.1 Η Δημιουργία του Οικολογικού Σήματος ECO-LABEL...38 6.2Ένα Πανευρωπαϊκό Σύστημα απονομής Οικολογικού Σήματος...38 6.3 Προέλευση Συστήματος απονομής Οικολογικού Σήματος...39 6.4 Προοδευτική εισαγωγή προϊόντων...39 6.5 Η πρακτική Εφαρμογή...40 6.6 Ένα Οικολογικό Σήμα προς όφελος των καταναλωτών και των επιχειρήσεων.41 ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ v

ΜΕΡΟΣ Β 1. ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ...43 1.1 Αρχική Περιβαλλοντική Επισκόπηση...43 2. ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ...43 2.1 Γενικά Στοιχεία...43 2.2 Περιβαλλοντική Πολιτική της Εταιρείας...44 2.3 Παρουσίαση της Εταιρείας...44 2.4 Αναφορά σε Ορισμούς...48 3. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ...48 3.1 Γενικές Απαιτήσεις...48 3.2 Σχεδιασμός...49 3.2.1 Εντοπισμός και Αξιολόγηση Περιβαλλοντικών Πτυχών...49 3.2.2 Νομικές και άλλες Απαιτήσεις...52 3.2.3. Περιβαλλοντικοί Σκοποί, Στόχοι και Προγράμματα...53 3.3 Εφαρμογή και Λειτουργία...54 3.3.1 Υπευθυνότητες και Αρμοδιότητες...54 3.3.2 Ικανότητα, Εκπαίδευση, Ευαισθητοποίηση...55 3.3.3 Επικοινωνία...56 3.3.4 Τεκμηρίωση Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης...57 3.3.5 Έλεγχος Εγγράφων...58 3.3.6 Επιχειρησιακός Έλεγχος...59 3.3.7 Ετοιμότητα και Ανταπόκριση σε Επείγοντα Περιστατικά...60 3.4 Παρακολούθηση και Μέτρηση...60 3.4.1 Έλεγχος Εξοπλισμού Μετρήσεων και Δοκιμών...60 3.4.2 Αξιολόγηση της Συμμόρφωσης...61 3.4.3 Διορθωτικές και Προληπτικές Ενέργειες...62 3.4.4 Διαχείριση Αρχείων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης...63 3.4.5 Εσωτερικές Περιβαλλοντικές Επιθεωρήσεις...63 3.4.6 Ανασκόπηση από τη Διοίκηση...64 4. ΣΥΝΟΨΗ ΔΙΑΘΕΣΙΜΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΠΙΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ...65 4.1 Πρώτες ύλες προϊόντα φιλικότερα προς τον χρήστη και το περιβάλλον...65 4.2 Φυσικοί Πόροι...67 5.ΚΟΣΤΟΣ ΚΑΙ ΟΦΕΛΟΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ... 658 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ..72 ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ vi

ΜΕΡΟΣ Α 1. Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ISO ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΙ 1.1 Ο Διεθνής Οργανισμός ISO και η δομή του Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης είναι γνωστός ως ISO και αυτή η ονομασία του ισχύει διεθνώς. Συχνά αποτελεί λανθασμένη αντίληψη πως τα διεθνή αρχικά του οργανισμού ISO σημαίνουν «International Standards Organization». Το ISO δεν είναι ακρωνύμιο, αλλά προέρχεται από την ελληνική λέξη ίσος. Στα αγγλικά το όνομα του οργανισμού είναι «International Organization for Standardization» που στα ελληνικά αποδίδεται προς ως «Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης». Ο οργανισμός ISO, ή όπως προαναφέρθηκε «Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης», είναι ένα δίκτυο από πρότυπα ινστιτούτα στο οποίο συμμετέχουν 156 χώρες, με ένα μέλος ανά χώρα, με μια κεντρική γραμματεία που εδρεύει στη Γενεύη, η οποία συντονίζει το σύστημα. Ο οργανισμός ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 1947 και αποτελεί μη κυβερνητική οργάνωση που τα μέλη του δεν είναι αντιπροσωπείες των εθνικών κυβερνήσεων. Εντούτοις, ο ISO καταλαμβάνει ειδική θέση μεταξύ του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Αυτό συμβαίνει επειδή πολλά από τα ιδρύματα - μέλη του αποτελούν μέρος της κυβερνητικής δομής των χωρών τους, ή εξουσιοδοτούνται από την κυβέρνησή τους. Ταυτόχρονα άλλα μέλη έχουν τις ρίζες τους μεμονωμένα στον ιδιωτικό τομέα, που έχει οργανωθεί από τις εθνικές συνεργασίες των βιομηχανικών συνδέσμων. Το Συμβούλιο του ISO πραγματοποιείται δύο φορές ετησίως. Οι διαδικασίες ρυθμίζονται από Γενικό Γραμματέα, και την υπηρεσία που παρέχει τη διοικητική και τεχνική υποστήριξη στα μέλη του ISO συντονίζοντας το αποκεντρωμένο πρόγραμμα ανάπτυξης των προτύπων. Οι εθνικοί αντιπρόσωποι του ISO πληρώνουν τις συνδρομές που αναλογούν στο λειτουργικό κόστος της κεντρικής γραμματείας του ISO. Η συνδρομή που πληρώνεται από κάθε μέλος είναι ανάλογη με το ακαθάριστο εθνικό εισόδημα και εμπόριο της χώρας. Μια άλλη πηγή εισοδήματος είναι η πώληση των προτύπων. Εντούτοις, οι διαδικασίες της κεντρικής γραμματείας του ISO αντιπροσωπεύουν μόνο περίπου το ένα πέμπτο του κόστους της λειτουργίας του συστήματος. Οι κύριες δαπάνες επιβαρύνουν τους οργανισμούς - μέλη που διαχειρίζονται τα αναπτυξιακά έργα των συγκεκριμένων προτύπων και τους επιχειρηματικούς συνδέσμους που παρέχουν τους εμπειρογνώμονες ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 7

για να συμμετέχουν στις τεχνικές εργασίες. Αυτές οι ομάδες στην πραγματικότητα, επιχορηγούν την τεχνική εργασία πληρώνοντας τις δαπάνες μετακινήσεων των εμπειρογνωμόνων προσφέροντας τους χρόνο για να εργαστούν στις αναθέσεις του ISO. Η ανάγκη για πρότυπα δημιουργείται από έναν τομέα της βιομηχανίας ή των επιχειρήσεων ο οποίος διαβιβάζει την απαίτηση σε έναν από τους εθνικούς αντιπροσώπους του ISO. O τελευταίος στη συνέχεια προτείνει το νέο θέμα εργασίας στη γενική γραμματεία του ISO. Εάν γίνει αποδεκτό, το θέμα εργασίας, ορίζεται στην υπάρχουσα Τεχνική Επιτροπή. Ο ISO προωθεί μόνο την ανάπτυξη των νέων προτύπων για τα οποία υπάρχει σαφώς απαίτηση της αγοράς. Επιπλέον, ο ISO έχει τρεις επιτροπές ανάπτυξης γενικής πολιτικής και αποστολή τους είναι η παροχή κατευθυντήριων γραμμών για την ανάπτυξη των προτύπων. Αυτές οι επιτροπές συμβάλλουν ώστε να εξασφαλιστεί ότι το συγκεκριμένο έργο ευθυγραμμίζεται με τα ευρύτερα ενδιαφέροντα της αγοράς και των συμμέτοχων. Η εστίαση των Τεχνικών Επιτροπών είναι απαραίτητα εξειδικευμένη και συγκεκριμένη. 1.2 Το ξεκίνημα για την δημιουργία του οργανισμού ISO Η διεθνής τυποποίηση έκανε την εμφάνιση της στον ηλεκτροτεχνικό τομέα με τη Διεθνή Ηλεκτροτεχνική Επιτροπή ( IEC ), που καθιερώθηκε το 1906. Η πρωτοποριακή αυτή διεργασία σε άλλους τομείς πραγματοποιήθηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία των Εθνικών Τυποποιήσεων ( ISA ), η οποία οργανώθηκε το 1926. Το 1946, οι εκπρόσωποι από 25 χώρες συναντήθηκαν στο Λονδίνο και αποφάσισαν να δημιουργήσουν έναν νέο διεθνή οργανισμό, του οποίου το αντικείμενο θα ήταν "να διευκολυνθεί ο διεθνής συντονισμός και η ενοποίηση των βιομηχανικών Προτύπων". Η νέα οργάνωση, ISO, άρχισε επίσημα τις διαδικασίες στις 23 Φεβρουαρίου 1947. 1.3 Ορισμός του Προτύπου Πρότυπα είναι τα έγγραφα τα οποία έχουν εκδοθεί από αναγνωρισμένο φορέα και περιέχουν, για κοινή και επαναλαμβανόμενη χρήση, κανόνες, κατευθυντήριες οδηγίες και τεχνικές προδιαγραφές, οι οποίες εξασφαλίζουν ότι προϊόντα, υλικά, διαδικασίες ή υπηρεσίες ανταποκρίνονται στο σκοπό για τον οποίο προορίζονται. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 8

Η εφαρμογή των προτύπων είναι προαιρετική, εκτός εάν η χρήση τους ορίζεται ως υποχρεωτική με νομοθετική ρύθμιση. Η εφαρμογή των Εναρμονισμένων Ευρωπαϊκών Προτύπων από τους κατασκευαστές τα προϊόντα των οποίων οφείλουν να ακολουθούν τις Οδηγίες Νέας Προσέγγισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελεί τεκμήριο συμμόρφωσης προς τις βασικές απαιτήσεις ασφάλειας. Η εφαρμογή τους αποτελεί μια εύχρηστη λύση κυρίως για τις μικρές επιχειρήσεις. Η προαιρετική τυποποίηση αντικαθιστά, όπου αυτό είναι εφικτό, τη νομοθετική δράση, αποτρέποντας την άσκοπη καταστολή της πρωτοβουλίας των παραγωγικών τάξεων και της αγοράς, δεδομένου ότι η υιοθέτηση των προτύπων στηρίζεται στη διαφάνεια και συναίνεση και η εφαρμογή τους προϋποθέτει την αποδοχή των αποτελεσμάτων από αυτούς που τα χρησιμοποιούν. 1.4 Διεθνής τυποποίηση Όταν μια μεγάλη πλειοψηφία των προϊόντων ή υπηρεσιών σε έναν ιδιαίτερο τομέα των επιχειρήσεων ή της βιομηχανίας προσαρμόζεται στα διεθνή Πρότυπα, μπορούμε να πούμε ότι υφίσταται μια κατάσταση βιομηχανικής τυποποίησης. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω των συμφωνιών συναίνεσης μεταξύ των εθνικών αντιπροσωπειών που αντιπροσωπεύουν όλους τους οικονομικούς ενδιαφερόμενους συμμέτοχους - προμηθευτές, χρήστες, κυβερνητικούς ρυθμιστές και άλλες ομάδες ενδιαφέροντος, όπως οι καταναλωτές. Συμφωνούν σχετικά με τις προδιαγραφές και τα κριτήρια που εφαρμόζονται με συνέπεια στην ταξινόμηση των υλικών, στην κατασκευή και την προμήθεια των προϊόντων, στη δοκιμή, στην ορολογία και στην παροχή υπηρεσιών. Με αυτό τον τρόπο, τα διεθνή Πρότυπα παρέχουν ένα πλαίσιο αναφοράς, ή μια κοινή τεχνολογική γλώσσα, μεταξύ των προμηθευτών και των πελατών τους, που διευκολύνει το εμπόριο και τη μεταφορά της τεχνολογίας. 1.5 Πως και ποιος αναπτύσσει τα πρότυπα Κάθε ίδρυμα μέλος του ISO έχει το δικαίωμα να συμμετάσχει στην ανάπτυξη οποιωνδήποτε Προτύπων που θεωρεί σημαντικά για την οικονομία της χώρας του. Οι δραστηριότητες του ISO πραγματοποιούνται σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο όπου κάθε χώρα είναι σε ισότιμη θέση για να επηρεάσει τον προσανατολισμό της εργασίας του ISO, όπως και το τεχνικό περιεχόμενο των προτύπων της. Ως μη κυβερνητική ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 9

οργάνωση, ο ISO δεν έχει καμία νομική αρχή για να επιβάλει την εφαρμογή τους. Ο ίδιος ISO δεν ρυθμίζει ή δεν νομοθετεί. Ο ISO λαμβάνοντας υπόψη την εξελισσόμενη τεχνολογία και τις ανάγκες των επιχειρήσεως και οργανισμών, εξετάζει τα Πρότυπά του, τουλάχιστον κάθε πέντε έτη για να αποφασιστεί εάν πρέπει να διατηρηθούν, να ενημερωθούν ή να αποσυρθούν. Τα Πρότυπα του ISO είναι τεχνικές συμφωνίες που παρέχουν το πλαίσιο για τη συμβατή τεχνολογία παγκοσμίως. Η ανάπτυξη της τεχνικής συναίνεσης σε αυτήν την διεθνή κλίμακα είναι μια σημαντική λειτουργία. Υπάρχουν περίπου 3.000 τεχνικές ομάδες του ISO (Τεχνικές Επιτροπές, υποεπιτροπές, ομάδες εργασίας) στις οποίες περίπου 50.000 εμπειρογνώμονες συμμετέχουν ετησίως για να αναπτύξουν τα πρότυπα του ISO. 1.6 Σκοπιμότητα ύπαρξης των προτύπων Τα Πρότυπα του ISO έχουν σημαντικό, οικονομικό και κοινωνικό αντίκτυπο. Υπάρχει άγνοια για τον ρόλο που διαδραματίζουν στη βελτίωση των επιπέδων ποιότητας, ασφάλειας, αξιοπιστίας και αποτελεσματικότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών καθώς και στην παροχή τέτοιων οφελών με οικονομικό κόστος. Τα Πρότυπα του ISO συμβάλλουν στην παραγωγή της ανάπτυξης, της κατασκευής και της παροχής των προϊόντων και των υπηρεσιών αποδοτικότερα, ασφαλέστερα και καθαρότερα. Καθιστούν το εμπόριο μεταξύ των χωρών ευκολότερο και δικαιότερο. Παρέχουν στις κυβερνήσεις μια τεχνική βάση για την υγεία, την ασφάλεια και την περιβαλλοντική νομοθεσία. Βοηθούν στη μεταφορά της τεχνολογίας στις αναπτυσσόμενες χώρες. Τα Πρότυπα του ISO προστατεύουν τους καταναλωτές και τους χρήστες γενικά, καθιστώντας τις ζωές τους απλούστερες. Μεταξύ του 1947 και σήμερα, ο ISO δημοσίευσε περισσότερα από 15.000 διεθνή Πρότυπα. Το πρόγραμμα εργασίας του ISO κυμαίνεται από τα Πρότυπα για παραδοσιακές δραστηριότητες, όπως η γεωργία έως τις ιατρικές συσκευές και τις νεότερες εξελίξεις στην τεχνολογία πληροφοριών, όπως η ψηφιακή κωδικοποίηση των οπτικοακουστικών σημάτων για τις εφαρμογές πολυμέσων. Τα Πρότυπα που καθιερώνουν τη διεθνή συμφωνία σε θέματα ορολογίας διευκολύνουν τη μεταφορά τεχνολογίας και μπορούν να συμβάλλουν στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Χωρίς τις τυποποιημένες διαστάσεις των εμπορευματοκιβωτίων φορτίου, το διεθνές εμπόριο θα ήταν πιο αργό και ακριβότερο. Χωρίς την τυποποίηση ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 10

των καρτών τηλεφώνων και τραπεζικών εργασιών, η ζωή θα ήταν πιο περίπλοκη. Η έλλειψη τυποποίησης μπορεί ακόμη και να έχει επιπτώσεις στην ποιότητα της ίδιας της ζωής: για τα άτομα με ειδικές ανάγκες θα ήταν δύσκολη η πρόσβαση στα καταναλωτικά προϊόντα, στις δημόσιες συγκοινωνίες και στα κτήρια εάν οι διαστάσεις των αναπηρικών καθισμάτων και των εισόδων δεν ήταν τυποποιημένες. Η κοινωνία ωφελείται από τα Πρότυπα του ISO και πιο αναλυτικά ωφελούνται: Οι επιχειρήσεις. Η διαδεδομένη θέσπιση διεθνών Προτύπων σημαίνει ότι οι προμηθευτές μπορούν να βασίσουν την ανάπτυξη των προϊόντων και των υπηρεσιών τους στις προδιαγραφές που έχουν ευρεία αποδοχή στους τομείς τους. Έτσι οι επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τα διεθνή Πρότυπα είναι όλο και περισσότερο ελεύθερες να ανταγωνιστούν στις αγορές όλου του κόσμου. Οι κυβερνήσεις. Τα διεθνή Πρότυπα παρέχουν τις τεχνολογικές και επιστημονικές βάσεις που υποστηρίζουν την υγεία, την ασφάλεια και την περιβαλλοντική νομοθεσία. Ο πλανήτης. Διεθνή Πρότυπα στην ποιότητα αέρα, ύδατος και εδαφών, και στις εκπομπές των αερίων και την ακτινοβολία, συμβάλουν στις προσπάθειες προστασίας του περιβάλλοντος. Οι καταναλωτές. Η συμμόρφωση των προϊόντων και των υπηρεσιών στα διεθνή Πρότυπα παρέχει τη διαβεβαίωση για την ποιότητα, την ασφάλεια και την αξιοπιστία τους. Μέχρι σε αυτό το σημείο η εργασία παρουσίασε τον Οργανισμό ISO και έκανε μια γενική αναφορά στην όρο Πρότυπο. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναλυτικά δυο πολύ σημαντικά Πρότυπα το ISO 9000 και το ISO 14001. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 11

2. ΠΡΟΤΥΠΑ ΣΕΙΡΑΣ ISO 9000 2.1 Τι περιλαμβάνει το Πρότυπο 9000 Η οικογένεια του ISO 9000, Διεθνών Προτύπων και των Οδηγιών Ποιοτικής Διαχείρισης, είναι το πλέον γνωστό σύστημα ποιοτικής διαχείρισης. Η σειρά ISO 9000 αποτελείται από γενικά πρότυπα που έχουν εφαρμογή σε διάφορες επιχειρήσεις, όπως μεταποιητικές, τεχνικές/κατασκευαστικές, παροχής υπηρεσιών και ορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιεί μια επιχείρηση, ώστε να διασφαλίζει τους πελάτες της για ένα καλό προϊόν. Συνεπώς, οι απαιτήσεις της σειράς προτύπων ISO 9000 αποτελούν μόνο τα "θεμέλια του συστήματος ποιότητας" μιας επιχείρησης. Η σειρά αυτή περιλαμβάνει : Το ISO 9000 "Quality Management and Quality Assurance Standards - Guidelines for Selection and Use" που αποτελεί το βασικό οδηγό για τα άλλα πρότυπα στη σειρά. Έχει από τη φύση του συμβουλευτικό χαρακτήρα και καθορίζει τους βασικούς όρους ποιότητας. Το ISO 9001 "Model for Quality Asssurance in Design/Development, Production, Installation and Servicing" που καθορίζει ένα υπόδειγμα προγράμματος ποιότητας για χρήση, όταν ένα συμβόλαιο ανάμεσα σε δύο μέλη απαιτεί την επίδειξη της ικανότητας από τον προμηθευτή για σχεδιασμό, παραγωγή, ολοκλήρωση και υποστήριξη του προϊόντος του. Ενδιαφέρει επιχειρήσεις οι οποίες σχεδιάζουν, αναπτύσσουν, παράγουν και εγκαθιστούν προϊόντα και παρέχουν υποστήριξη μετά την πώληση. Ακόμη, επιχειρήσεις που αναπτύσσουν νέα προϊόντα ή προϊόντα με ειδικές απαιτήσεις. Το ISO 9002 "Model for Quality Asssurance in Production and Installation" που καθορίζει ένα υπόδειγμα συστήματος ποιότητας κατά την παραγωγή και την ολοκλήρωση. Ενδιαφέρει βιομηχανίες διεργασιών (π.χ. χημικές, τροφίμων, φαρμακευτικές), όπου οι απαιτήσεις για το προϊόν ορίζονται μέσω ενός καθιερωμένου σχεδιασμού ή προδιαγραφής. Το ISO 9003 "Model for Quality Asssurance in Final Inspection and Tests" που καθορίζει ένα υπόδειγμα συστήματος ποιότητας κατά τον τελικό έλεγχο και τη δοκιμή. Ενδιαφέρει μικρά καταστήματα, τμήματα ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 12

μέσα σε μια επιχείρηση (π.χ. εργαστήρια), προμηθευτές εξοπλισμού, οι οποίοι επιθεωρούν και δοκιμάζουν τα παρεχόμενα προϊόντα και τέλος, Το ISO 9004 "Quality Management and Quality System Elements - Guidelines" που παρέχει στοιχεία οργάνωσης της ποιότητας με λεπτομερείς οδηγίες για την ανάπτυξη και εγκατάσταση ενός συστήματος ποιότητας και καθορισμό του βαθμού στον οποίο εφαρμόζεται κάθε στοιχείο του συστήματος ποιότητας. Πρέπει να τονιστεί ότι το ISO 9001 δεν είναι καλύτερο από το ISO 9002 ή το ISO 9003, αλλά είναι διαφορετικό. Σήμερα, αν και τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 είναι γενικώς αποδεκτά από όλες τις χώρες του κόσμου, μερικοί σημαντικοί κλάδοι της βιομηχανίας όπως ο κλάδος της αυτοκινητοβιομηχανίας συνεχίζουν να διατηρούν το δικό τους ιδιαίτερο σύστημα ποιότητας. Μέχρι αυτές οι βιομηχανίες να ευθυγραμμιστούν με τις υπόλοιπες, το σύστημα δεν μπορεί να είναι παγκόσμιο. Πάντως, με την ολοκλήρωση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς, η πιστοποίηση κατά ISO αποτελεί προϋπόθεση για την ελεύθερη διακίνηση και αποδοχή των προϊόντων ανάμεσα στις χώρες-μέλη της Ε.Ε., καθώς μια σειρά από κοινοτικές οδηγίες υποδεικνύουν την υιοθέτηση των προτύπων ISO, προτείνουν δηλαδή την αφομοίωσή τους από εθνικούς νόμους. Τα μέρη της σειράς ISO 9000 παρουσιάζονται στον πίνακα 1: Πίνακας 1: Τα μέρη της σειράς ISO 9000 ISO 9000 ISO 9001 ISO 9002 ISO 9003 ISO 9004 Οδηγίες για την επιλογή και χρήση των Προτύπων Διαχείρισης και Διασφάλισης Ποιότητας Απαιτήσεις για Σχεδιασμό / Ανάπτυξη, Παραγωγή, Εγκατάσταση και Εξυπηρέτηση Απαιτήσεις για Παραγωγή και Εγκατάσταση Απαιτήσεις για Τελική Επιθεώρηση και Δοκιμή Βασικές Έννοιες κι Εφαρμογές. Οδηγός για Διοίκηση Ποιότητας και Ποιότητα ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 13

Στον πίνακα 2 συγκρίνονται τα μέρη της σειράς ISO 9000 με γνώμονα τα στοιχεία του συστήματος από τα οποία αποτελείται το καθένα. Το πρότυπο ISO 9001 αποτελεί το πληρέστερο μέρος. Πίνακας 2: Τα στοιχεία των επιμέρους προτύπων ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ISO 9001 ISO 9002 ISO 9003 4.1 Ευθύνη της Διοίκησης χ 4.2 Σύστημα για την ποιότητα χ 4.3 Ανασκόπηση συμβάσεων 4.4 Έλεγχος σχεδιασμού 0 4.5 Έλεγχος εγγράφων και δεδομένων 4.6 Αγορές 0 4.7 Έλεγχος παρεχόμενου από τον πελάτη προϊόντος. 4.8 Αναγνώριση της ταυτότητας και ιχνηλασιμότητα προϊόντος. χ 4.9 Έλεγχος διεργασιών 0 4.10 Έλεγχος και δοκιμές χ 4.11 Έλεγχος του εξοπλισμού ελέγχων, μετρήσεων και δοκιμών 4.12 Κατάσταση ελέγχων και δοκιμών 4.13 Έλεγχος μη - συμμορφούμενου προϊόντος χ 4.14 Διορθωτικές και προληπτικές ενέργειες χ 4.15 Χειρισμός, αποθήκευση, συσκευασία, διατήρηση και παράδοση 4.16 Έλεγχος των καταχωρήσεων σε αρχεία για την ποιότητα χ 4.17 Εσωτερικές επιθεωρήσεις της ποιότητας χ 4.18 Εκπαίδευση χ 4.19 Εξυπηρέτηση 0 4.20 Τεχνικές στατιστικής χ ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 14

Όπου : = πλήρης απαίτηση χ = λιγότερο αυστηρή απαίτηση απ ότι στο ISO 9001 και ISO9002 0 = δεν απαιτείται 2.2 Απαιτήσεις του 9001 για την ποιότητα Κάθε επιχείρηση που προτίθεται να πιστοποιηθεί με το Διεθνές Πρότυπο 9001 είναι υποχρεωμένη να προσαρμόσει κάποιες διαδικασίες, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Προτύπου. Το πρότυπο ISO 9001 εντάσσει τις απαιτήσεις του στις ακόλουθες ενότητες: 1.Ευθύνη Διοίκησης Ύπαρξη πολιτικής διοίκησης, οργάνωσης και διάθεση πόρων για ποιότητα και παρακολούθηση του συστήματος ποιότητας από τη διοίκηση. 2.Συστήματα για την ποιότητα Ο οργανισμός πρέπει να καθορίζει το πώς θα ικανοποιούνται οι απαιτήσεις για την ποιότητα. Ο σχεδιασμός της ποιότητας είναι απαραίτητο να συμβαδίζει με όλες τις απαιτήσεις του Προτύπου. Ο οργανισμός οφείλει να ελέγχει τις παρακάτω δραστηριότητες ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις για προϊόντα:. εκπόνηση σχεδίων για την ποιότητα, προσδιορισμός και διάθεση εξοπλισμού και προσωπικού για να επιτευχθεί η ποιότητα, προσδιορισμός επαλήθευσης κατά την διάρκεια κατασκευής του προϊόντος, διευκρίνιση των προτύπων αποδοχής για όλα τα χαρακτηριστικά, προετοιμασία των αρχείων για την ποιότητα. 3.Ανασκόπηση συμβάσεων Πριν από την υποβολή μιας σύμβασης δηλαδή την διατύπωση των απαιτήσεων που υποχρεούται να ακολουθήσει η επιχείρηση πρέπει να εξασφαλίζεται ότι οι απαιτήσεις έχουν προσδιορισθεί, ότι κάθε διαφορά ανάμεσα σε απαίτηση της παραγγελίας και της προσφοράς έχει εξαλειφθεί και ότι ο οργανισμός μπορεί να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της σύμβασης. Ο οργανισμός έχει την υποχρέωση να ορίζει πως μπορεί να γίνει ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 15

διαφοροποίηση μιας σύμβασης και πως αυτή υιοθετείται από την δομή της επιχείρησης. Τέλος πρέπει να φυλάσσεται αρχείο από τις ανασκοπήσεις των συμβάσεων. 4.Ελεγος σχεδιασμού Να υπάρχει συστηματική και τεκμηριωμένη διαδικασία σχεδίασης προϊόντων όπως και αλλαγών στη σχεδίαση. 5.Έλεγχος εγγράφων και δεδομένων Να υπάρχει κωδικοποίηση εγγράφων και παρακολούθηση των εκδόσεών τους, σαφώς καθορισμένος υπεύθυνος αλλαγών και έκδοσης κάθε εγγράφου, καθώς και σύστημα διανομής και απόσυρσης. 6.Αγορές Ο οργανισμός υποχρεούται να επιλέγει προσεκτικά τους δικούς τους προμηθευτές σύμφωνα με την δυνατότητα τους να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις του συστήματος για την ποιότητα. 7.Έλεγχος παρεχόμενου από τον πελάτη προϊόντος Ο οργανισμός πρέπει να καθιερώνει και να τηρεί διαδικασίες για την αποθήκευση και την διατήρηση των παρερχόμενων από τον πελάτη προϊόντων τα οποία προορίζονται για ενσωμάτωση στις προμήθειες. 8.Αναγνώριση της ταυτότητας του προϊόντος (Ταυτοποίηση) Η επιχείρηση υποχρεούται να τηρεί συγκεκριμένες διαδικασίες για την αναγνώριση της ταυτότητας του προϊόντος κατά την διάρκεια όλων των φάσεων της παραγωγικής διαδικασίας. 9.Ελεγχος διεργασιών Η εταιρεία πρέπει να σχεδιάζει τις διαδικασίες παραγωγής και εγκατάστασης οι οποίες επηρεάζουν την ποιότητα. 10.Ελεγχος και δοκιμές Έλεγχος όλων των υλικών και προϊόντων για το αν είναι σύμφωνα με τις ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 16

απαιτήσεις που έχουν τεθεί για αυτά και εξασφάλιση ότι μη ελεγμένα προϊόντα δε θα προχωρούν στις επόμενες φάσεις. 11.Ελεγχος εξοπλισμού ελέγχων, μετρήσεων και δοκιμών Η επιχείρηση οφείλει να προσδιορίζει τις μετρήσεις οι οποίες είναι αναγκαίες να γίνουν, και να επιλέγει τον κατάλληλο εξοπλισμό ελέγχου και δοκιμών. Να αποδίδει ταυτότητα σε όλο το εξοπλισμό ελέγχου και να τον συντηρεί σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα. Να αναγνωρίζει τον εξοπλισμό ποιοτικού ελέγχου αφού πρέπει να υπάρχει καταχώρηση σε αρχεία. Να διατηρεί αρχεία διακρίβωσης για τον εξοπλισμό ελέγχου και δοκιμών. Να αξιολογεί και να τεκμηριώνει την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων προηγουμένων ελέγχων. Να εξασφαλίζει ότι ο χειρισμός, η αποθήκευση του εξοπλισμού δοκιμών είναι τέτοια που διατηρείται η καταλληλότητα για χρήση. 12.Κατάσταση Ελέγχου δοκιμών Στην κατάσταση από άποψη ελέγχου δοκιμών του προϊόντος πρέπει να αποδίδεται ταυτότητα με κατάλληλα μέσα τα οποία να δείχνουν την συμμόρφωση ή μη του προϊόντος σύμφωνα με τους ελέγχους που έχουν γίνει. 13.Ελεγχος μη συμμορφούμενου προϊόντος Ύπαρξη καθορισμένων αρμοδιοτήτων για τις αποφάσεις που αφορούν στην τύχη των υλικών ή προϊόντων που βρέθηκαν εκτός προδιαγραφών και απομόνωση με κατάλληλη επισήμανση. 14.Διορθωτικές και προληπτικές ενέργειες Ύπαρξη γραπτών τυποποιημένων διαδικασιών για το πώς ξεκινούν και διεκπεραιώνονται διορθωτικές ενέργειες για όλα τα προβλήματα που αφορούν στην ποιότητα των προϊόντων και στο σύστημα ποιότητας. 15.Χειρισμός, αποθήκευση, συσκευασία, διατήρηση και παράδοση Ο οργανισμός πρέπει να χρησιμοποιεί καθορισμένες περιοχές αποθήκευσης να ελέγχει τις διεργασίες συσκευασίας, να λαμβάνει μέτρα για την προστασία ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 17

του προϊόντος μετά τον τελικό έλεγχο και τις δοκιμές. 16.Ελεγχος των καταχωρήσεων σε αρχεία για την ποιότητα Ο οργανισμός οφείλει να χρησιμοποιεί διαδικασίες για τη συλλογή, την ταξινόμηση, την αρχειοθέτηση, και την καταστροφή των αρχείων. Να τηρούνται αρχεία για την ποιότητα ώστε να αποδεικνύουν τη συμμόρφωση με τις προδιαγραφές και τη σωστή λειτουργία του συστήματος για την ποιότητα. 17.Εσωτερικές επιθεωρήσεις της ποιότητας Πρέπει να προγραμματίζονται επιθεωρήσεις ώστε να ελέγχεται εάν οι δραστηριότητες της επιχείρησης έχουν σχέση με την ποιότητα. Οι επιθεωρήσεις προγραμματίζονται ανάλογα με την φύση της δραστηριότητας που θα ελεγχθεί. 18.Εκπαίδευση Ο οργανισμός είναι υπεύθυνος για τη παροχή εκπαίδευσης όλων των εργαζομένων και του προσωπικού το οποίο ασχολείται σε τομείς που επηρεάζουν την ποιότητα. 19.Εξυπηρετηση Ο οργανισμός οφείλει να αποδεικνύει ότι η εξυπηρέτηση συμβαδίζει με τις προδιαγραμμένες απαιτήσεις όταν αυτή προαπαιτείται. 20. Τεχνικές στατιστικής Χρήση τεχνικών στατιστικού ποιοτικού ελέγχου όπου είναι δυνατό και αποδοτικό. (Πρότυπο 14000 έκδοση1996) ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 18

3.ΠΡΟΤΥΠΟ ISO 14001:1996 ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ 3.1 Πρότυπο ISO 14001:1996 Οι οργανισμοί ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για να επιτύχουν μια ουσιαστική περιβαλλοντική επίδοση, ελέγχοντας τις επιπτώσεις των δραστηριοτήτων, των προϊόντων και των υπηρεσιών τους στο περιβάλλον. Έτσι οι οργανισμοί δραστηριοποιούνται μέσα στα όρια της νομοθεσίας για την ενίσχυση της προστασίας του περιβάλλοντος και της γενικότερης αύξησης της μέριμνας τους σχετικά με τα περιβαλλοντικά θέματα. Πολλοί οργανισμοί έχουν διεξάγει περιβαλλοντικές μελέτες για να αξιολογήσουν την περιβαλλοντική τους επίδοση. Αυτές οι μελέτες δεν είναι επαρκείς για να παρέχουν σε ένα οργανισμό την διασφάλιση ότι η επίδοση του ικανοποιεί τις νομοθετικές απαιτήσεις και τις απαιτήσεις του ίδιου του οργανισμού. Τα διεθνή πρότυπα που καλύπτουν την περιβαλλοντική διαχείριση σκοπεύουν να δώσουν στους οργανισμούς τα στοιχεία ενός αποτελεσματικού συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης, το οποίο μπορεί να ενσωματωθεί με άλλες απαιτήσεις διαχείρισης, ώστε να βοηθήσουν τους οργανισμούς να επιτύχουν περιβαλλοντικούς και οικονομικούς στόχους. Το Πρότυπο 14001:1996 έχει δημιουργηθεί για να είναι εφαρμόσιμο σε όλους τους τύπους των οργανισμών και να προσαρμόζεται σε διαφορετικές κάθε φορά γεωγραφικές και πολιτιστικές συνθήκες. Αυτό το σύστημα δίνει την ευκαιρία στον οργανισμό να καθιερώσει διαδικασίες για τον καθορισμό περιβαλλοντικής πολιτικής. Ο συνολικός στόχος αυτού του διεθνούς Προτύπου είναι να υποστηρίζει την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόληψη της ρύπανσης σε ισορροπία πάντα με τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Και το Διεθνές Πρότυπο ISO 14001 περιέχει τις απαιτήσεις οι οποίες μπορούν να ελεχθούν αντικειμενικά για σκοπούς πιστοποίησης. Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτό το Διεθνές Πρότυπο δεν καθιερώνει απόλυτες απαιτήσεις για περιβαλλοντική επίδοση αλλά συμμόρφωση προς τη νομοθεσία και τους κανονισμούς που έχουν εφαρμογή για διαρκή βελτίωση. Άρα δυο οργανισμοί με παρόμοιες δραστηριότητες αλλά με διαφορετική περιβαλλοντική επίδοση, μπορούν και οι δυο να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του Πρότυπου. Η συστηματική υιοθέτηση τεχνικών περιβαλλοντικής διαχείρισης μπορεί να ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 19

συμβάλλει ώστε να προκύψουν άριστα αποτελέσματα. Βέβαια η εφαρμογή μόνο του Προτύπου 14000 δε μπορεί να εγγυηθεί άριστα περιβαλλοντικά αποτελέσματα. Το Πρότυπο 14000 δεν συμπεριλαμβάνει θέματα υγιεινής και διαχείριση ασφάλειας στο χώρο. Παρά τα γεγονός αυτό, δεν αποθαρρύνει τις εταιρίες και τους οργανισμούς να ολοκληρώσουν το σύστημα τους με τέτοια στοιχεία. Σε αυτό το Πρότυπο υπάρχουν κάποιες κοινές αρχές συστήματος διαχείρισης με τα πρότυπα συστήματος για την ποιότητα της σειράς ISO 9000. Οι οργανισμοί μπορεί να διαλέξουν να χρησιμοποιήσουν ένα υφιστάμενο σύστημα διαχείρισης που να συμπίπτει με τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 ως βάση για το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης του οργανισμού. Η εφαρμογή διαφόρων στοιχείων του συστήματος διαχείρισης μπορεί να διαφέρει λόγω των διαφορετικών σκοπών. Ενώ τα συστήματα διαχείρισης της ποιότητας ασχολούνται με τις ανάγκες του πελάτη, τα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης αφορούν τις ανάγκες ενός μεγάλου φάσματος ενδιαφερομένων μερών (όπως για παράδειγμα Δημόσιες Αρχές, προμηθευτές, συνεργαζόμενους φορείς) και τις εξελισσόμενες ανάγκες της κοινωνίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Οι απαιτήσεις για το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης που καθορίζονται στο Πρότυπο 14001:1996 δεν χρειάζεται να προσδιοριστούν ανεξάρτητα από τα στοιχεία ενός πιθανόν υφιστάμενου συστήματος διαχείρισης. Σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις είναι δυνατόν τα στοιχεία αυτού να μπορούν να ενταχθούν στο νέο σύστημα που πρόκειται να εφαρμοστεί σύμφωνα με το Πρότυπο 14001. 3.2 Το αντικείμενο του ISO 14001:1996 Το Διεθνές Πρότυπο ISO 14001 στηρίζεται στη μεθοδολογία : Σχεδιάζω Υλοποιώ Ελέγχω Βελτιώνω. Το Πρότυπο 14001 καθορίζει τις προδιαγραφές και τις διαδικασίες τις οποίες θα πρέπει η εταιρεία να ακολουθήσει πιστά και με τις οποίες θα συμμορφωθεί εγκαθιστώντας ένα σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης παρέχει μια δομημένη πορεία ενεργειών για την επίτευξη συνεχούς βελτίωσης, ο βαθμός της οποίας προσδιορίζεται από την επιχείρηση. Το Διεθνές Πρότυπο 14000 εφαρμόζεται σε κάθε οργανισμό ο οποίος επιθυμεί να : ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 20

1. εφαρμόζει, να διατηρεί και να βελτιώνει ένα σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης 2. διασφαλίζει τον ίδιο τον οργανισμό για τη συμμόρφωση του με τη δηλωθείσα περιβαλλοντική πολιτική του 3. αποδεικνύει την συμμόρφωση του σε άλλους 4. ζητήσει πιστοποίηση του συστήματος περιβαλλοντικής του διαχείρισης από εξωτερικό οργανισμό Σε αυτό το Πρότυπο υπάρχουν ορισμοί οι οποίοι είναι βοηθητικοί, πληροφοριακοί και καταγράφονται αναλυτικά σε αυτό. 3.3 Απαιτήσεις Προτύπου ISO 14001:1996 Ο οργανισμός ο οποίος εγκαθιστά ένα Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με το Πρότυπο ISO 14001:1996, πρέπει να καθιερώσει και ταυτόχρονα να τηρεί τις ακόλουθες απαιτήσεις του Προτύπου: 1.Περιβαλλοντική Πολιτική Η Διοίκηση πρέπει να καθορίσει την περιβαλλοντική πολιτική του οργανισμού ή της επιχείρησης και να εξασφαλίσει ότι είναι κατάλληλη για το είδος των προϊόντων ή των υπηρεσιών της εταιρείας. Η πολιτική αυτή αποτελεί δέσμευση του οργανισμού προς την αειφόρο ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση του, παρέχει το πλαίσιο για τον καθορισμό των περιβαλλοντικών στόχων και προγραμμάτων, ότι είναι εφαρμόσιμη και γνωστή στο προσωπικό και διαθέσιμη στο κοινό. 2.Σχεδιασμός Ο οργανισμός οφείλει να καθιερώσει διαδικασίες για τον εντοπισμό των περιβαλλοντικών διαστάσεων των παραγωγικών δραστηριοτήτων, των προϊόντων επί των οποίων μπορεί να αναμένεται ότι έχει δυνατότητα παρέμβασης, ώστε να προσδιορίσει αυτές που έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ο οργανισμός υποχρεούται να καθιερώσει διαδικασίες ώστε να έχει πρόσβαση στις απαιτήσεις του Προτύπου που έχει αποδεχτεί. Ο οργανισμός οφείλει να καθιερώσει διαδικασίες και να διατηρεί ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 21

αιτιολογημένους περιβαλλοντικούς στόχους σε κάθε λειτουργία του. 3.Εφαρμογή και λειτουργία Πρέπει να υπάρξει διαχωρισμός των ευθυνών στους εργαζόμενους του οργανισμού για την καλύτερη και αποδοτικότερη περιβαλλοντική Διαχείριση. Η ανώτατη διοίκηση οφείλει να διορίσει εκπροσώπους οι οποίοι θα ελέγχουν την σωστή τήρηση, εφαρμογή των απαιτήσεων και θα δίνουν αναφορά στην ανώτατη διοίκηση σχετικά με την επίδοση του συστήματος περιβαλλοντικής Διαχείρισης. Ταυτόχρονα υποχρεούται ο οργανισμός να ενημερώνει το προσωπικό για την σπουδαιότητα συμμόρφωσης προς την περιβαλλοντική πολιτική, τις σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις αλλά και τις αρνητικές συνέπειες της απόκλισης από τις καθορισμένες απαιτήσεις. Ο οργανισμός πρέπει να διατηρεί διαδικασίες για την εσωτερική επικοινωνία των λειτουργιών του οργανισμού. Παράλληλα να διατηρεί σε ηλεκτρονική μορφή πληροφορίες για την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση των βασικών λειτουργιών του συστήματος Διαχείρισης. Ο οργανισμός οφείλει να διατηρεί διαδικασίες για τον έλεγχο εγγράφων που απαιτούνται από το Πρότυπο. Τέλος να καθιερώνει λειτουργίες για τον προσδιορισμό ατυχημάτων και για την πρόληψη περιβαλλοντικών επιπτώσεων που μπορεί να συνδέονται με τα ατυχήματα. 4.Ελεγχοι και διορθωτικές ενέργειες Ο οργανισμός έχει υποχρέωση να καθιερώνει λειτουργίες για τη μέτρηση των βασικών χαρακτηριστικών των δραστηριοτήτων του, οι οποίες μπορεί να έχουν επιπτώσεις στο περιβάλλον. Ταυτόχρονα να καθιερώνει διαδικασίες για τον καθορισμό ευθυνών και για την διερεύνηση της μη συμμόρφωσης προς τους κανονισμούς. Κάθε προληπτική δράση πρέπει να είναι ανάλογη για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον που δημιουργούνται. Ο οργανισμός οφείλει να διατηρεί αρχεία εκπαίδευσης και αποτελεσμάτων από επιθεωρήσεις. Αυτά πρέπει να διατηρούνται για να αποδεικνύουν ότι συμβαδίζει ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 22

η εταιρεία με τις απαιτήσεις του Προτύπου. Τέλος να καθιερώνονται επιθεωρήσεις του συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης ώστε να προσδιορίζεται εάν έχει γίνει σωστή εφαρμογή του συστήματος περιβαλλοντικής Διαχείρισης και να παρέχει στη διοίκηση πληροφορίες για τα αποτελέσματα των επιθεωρήσεων. 5.Ανασκόπηση από τη διοίκηση Από τη διοίκηση του οργανισμού πρέπει να γίνεται σε χρονικά διαστήματα ανασκόπηση στο σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης, ώστε να εξασφαλίζεται η σωστή λειτουργία του και η αποτελεσματικότητά του. Η ανασκόπηση από τη Διοίκηση μπορεί να αναφέρεται στην ανάγκη για αλλαγή των σκοπών και αλλαγή της πολιτικής του συστήματος περιβαλλοντικής Διαχείρισης. (Πρότυπο 14000 έκδοση1996) 3.4 Η αναθεώρηση και η αλλαγή του Προτύπου Ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις αρχικά διευρύνουν, εξοικειώνονται και στη συνέχεια υιοθετούν Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με το Πρότυπο ISO 14001. Πρόσφατα ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO) προχώρησε σε αναθεώρηση του σχετικού προτύπου. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας αναθεώρησης του προτύπου ISO 14001:1996 η νέα έκδοση του προτύπου δημοσιεύθηκε στις 15 Νοεμβρίου 2004. Η δεύτερη αυτή έκδοση του Προτύπου εστιάζεται περισσότερο στην διευκρίνιση των απαιτήσεων και των εννοιών της πρώτης έκδοσης και λαμβάνει υπόψη της σε σημαντικό βαθμό το πνεύμα του Προτύπου ISO 9001:2000 με στόχο την προώθηση της συμβατότητας των δυο Προτύπων. Ταυτόχρονα παρατίθεται μια σύντομη παρουσίαση των τεχνικών διαφορών μεταξύ των απαιτήσεων των δυο εκδόσεων. Μεταβατική περίοδος Η περίοδος μετάβασης των 18 μηνών από την παλαιά στην νέα έκδοση του προτύπου ξεκίνησε με την έκδοσή του (15-11-2004) και ολοκληρώθηκε στις 14-05-2006. Με τη λήξη αυτής της περιόδου αναγνωρίζονται πιστοποιητικά μόνο με βάση το νέο πρότυπο. Πιστοποιήσεις Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με την παλαιά έκδοση ISO 14001:1996 πραγματοποιηθήκαν έως τις 15-05-2005. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 23

Ένα Πρότυπο Περιβαλλοντικής Διαχείρισης σύμφωνα με το Διεθνές Πρότυπο ISO 14001 αποτελεί εργαλείο διοίκησης. Το Πρότυπο παρέχει στην επιχείρηση τους κατάλληλους μηχανισμούς για τον συντονισμό των λειτουργιών της ώστε να εξασφαλίζεται η συμμόρφωση της προς το περιβάλλον. Το Πρότυπο περιλαμβάνει δομές οργάνωσης, δραστηριότητες σχεδιασμού, αρμοδιότητες, πρακτικές, λειτουργικές διαδικασίες καθώς και πόρους για την ανάπτυξη, εγκατάσταση, ανασκόπηση και τήρηση της περιβαλλοντικής πολιτικής. 3.5 Αλλαγές που επιφέρει η έκδοση ISO 14001:2004 Στο κεφάλαιο της νέας έκδοσης του Προτύπου που σχετίζεται με τους ορισμούς των εννοιών, έχουν προστεθεί οι έννοιες διορθωτική και προληπτική ενέργεια, εσωτερικός έλεγχος / επιθεώρηση, διεργασία τεκμηρίωση και αρχεία. Πιο συγκεκριμένα στην έννοια της διαρκούς βελτίωσης δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο ότι πρόκειται για μια διαδικασία που συνεχώς επαναλαμβάνεται. Ταυτόχρονα αποσαφηνίζεται η πρόληψη της ρύπανσης. Στη γενική απαίτηση προστέθηκε η απαίτηση της διαρκούς βελτίωσης του ΣΠΔ και της περιγραφής του τρόπου που καλύπτονται οι απαιτήσεις του Προτύπου από το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης. Απαίτηση αποτελεί στην νέα έκδοση και ο προσδιορισμός του σκοπού / πεδίου εφαρμογής του ΣΠΔ και μάλιστα αυτός ο σκοπός να είναι ανάλογος των δραστηριοτήτων της επιχείρησης. Μια ανάλογη απαίτηση που παρουσιάζεται στο νέο Πρότυπο είναι ότι η περιβαλλοντική πολιτική πρέπει να επικοινωνείται όχι μόνο στο προσωπικό της εταιρείας αλλά και σε όσους εργάζονται για λογαριασμό της. Η ιδία διεύρυνση αφορά και την εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του προσωπικού. Οι περιβαλλοντικοί σκοποί και στόχοι να είναι μετρήσιμοι όπου είναι εφικτό. Η διοίκηση της επιχείρησης / εταιρείας πρέπει να εξασφαλίζει τη διαθεσιμότητα και να εφοδιάζει με τους απαραίτητους όρους το ΣΠΔ. Η επιχείρηση θα υποχρεούται σύμφωνα την νέα έκδοση του Προτύπου να αποφασίζει η ίδια πως και πότε θα ανακοινώνει στο εξωτερικό της περιβάλλον τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές πλευρές, που αναγνώρισε και να τεκμηριώνει αυτήν την απόφαση της. Στο νέο Πρότυπο αναφέρονται συγκεκριμένα έγγραφα που θα περιλαμβάνονται στην τεκμηρίωση του ΣΠΔ, όπως: περιβαλλοντική πολιτική, περιβαλλοντικοί σκοποί και ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 24

στόχοι, σκοπός του ΣΠΔ, περιγραφή των κύριων στοιχείων του ΣΠΔ και της μεταξύ τους αλληλεξάρτησης, αρχεία που απαιτούνται για την εξασφάλιση του αποτελεσματικού σχεδιασμού, εφαρμογής και ελέγχου του ΣΠΔ: Οι επιχειρήσεις πρέπει να αναγνωρίζουν συστηματικά επείγουσες καταστάσεις και ατυχήματα που θα μπορούσαν να έχουν περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να επαληθεύουν περιοδικά την ετοιμότητα τους σε αυτές. Μια νέα παράγραφος του προτύπου έχει σαν στόχο να διασφαλίζει, ότι έχει εγκατασταθεί και λειτουργεί ένα σύστημα στο οποίο ο οργανισμός θα εγκαταστήσει, θα εφαρμόσει και θα διατηρεί διαδικασία περιοδικής αξιολόγησης, συμμόρφωσης με τις νομοθετικές και τις άλλες απαιτήσεις που έχει ενυπογράφως αποδεχθεί. Οι εσωτερικές επιθεωρήσεις του Συστήματος Περιβαλλοντικές Διαχείρισης θα πρέπει να είναι προγραμματισμένες και τακτικές, να εκτελούνται από εξωτερικούς και ανεξάρτητους επιθεωρητές και τα αποτελέσματά τους να καταγράφονται σε αρχεία. Τέλος τα εισερχόμενα δεδομένα για την ανασκόπηση του Συστήματος από τη Διοίκηση είναι πλέον διακριτά και αναφέρονται σαφώς στο νέο Πρότυπο Οι αλλαγές της νέας έκδοσης του Προτύπου ISO 14001 είναι μικρής έκτασης. Συνολικά, το νέο Πρότυπο δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην αποσαφήνιση κάποιων απαιτήσεων, την εφαρμογή τους, στη διαρκή βελτίωση του Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης και των Περιβαλλοντικών επιδόσεων, την ουσιαστικότερη λειτουργία του ΣΠΔ και την άμεση εμπλοκή της Διοίκησης της επιχείρησης. Στον Πίνακα 3 που ακολουθεί γίνεται σύγκριση του περιεχομένου του Προτύπου ISO 14001 :1996 και του ISO 14001:2004. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 25

Πίνακας 3 : Σύγκριση περιεχομένων του Προτύπου ISO 14001 :1996 και του ISO 14001:2004 Σχεδιασμός : ISO 14001:1996 ISO 14001:2004 Σχεδιασμός : 1.Περιβαλλοντικές πλευρές 2.Νομικές και άλλες απαιτήσεις 3.Αντικειμενικοί σκοποί και στόχοι 4.Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Δομή και Λειτουργία 1.Δομή και Ευθύνες 2.Εκπαιδευση, ευαισθητοποίηση και ικανότητα 3. επικοινωνία 4. Τεκμηρίωση του Συστήματος Περιβαλλοντική Διαχείρισης 5. Έλεγχος Εγγράφων 6. Επιχειρησιακός Έλεγχος 7. Ετοιμότητα και ανταπόκριση σε επείγοντα περιστατικά Έλεγχοι και Διορθωτικές Ενέργειες 1.Παρακολούθηση και μέτρηση 2.Μη συμμόρφωση, διορθωτική και προληπτική δράση 3.Αρχεια 4.Επιθεωρηση συστήματος περιβαλλοντικής Διαχείρισης 1.Περιβαλλοντικές πτυχές 2.Νομικές και άλλες απαιτήσεις 3.Περιβαλλοντικοί σκοποί και στόχοι Δομή και Λειτουργία 1.Πόροι, ρόλοι, υπευθυνότητες και αρμοδιότητες 2.Ικανότητα, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση 4.Επικοινωνια 5Τεκμηρίωση 6.Ελεχος εγγράφων 7.Λειτουργικός έλεγχος 8.Ετοιμότητα και ανταπόκριση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης Έλεγχοι και Διορθωτικές Ενέργειες 1.Παρακολούθηση και μέτρηση 2.Αξιολόγηση της συμμόρφωσης 3.Μη συμμορφώσεις, διορθωτικές και προληπτικές ενέργειες 4.Ελεγχος αρχείων 5.Εσωτερικη επιθεώρηση 3.6 Το αντικείμενο του Προτύπου ISO 14001:2004 Η δεύτερη έκδοση του Προτύπου επικεντρώνεται στην αποσαφήνιση των απαιτήσεων της πρώτης και λαμβάνει υπόψη τις διατάξεις του 9001, με σκοπό την συμβατότητα των δυο Προτύπων και την εξυπηρέτηση του χρήστη. Το Πρότυπο καθορίζεται για εφαρμογή σε οργανισμούς όλων των ειδών και των μεγεθών. Η επιτυχία του συστήματος εξαρτάται από την συμμετοχή του προσωπικού όλων των τμημάτων της επιχείρησης. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 26

Αυτό το Πρότυπο εφαρμόζεται σε κάθε οργανισμό ο οποίος επιθυμεί να : καθιερώνει, να εφαρμόζει και να βελτιώνει ένα σύστημα περιβαλλοντικής Διαχείρισης διασφαλίζει την συμμόρφωση του με την δηλωθείσα περιβαλλοντική πολιτική του ζητήσει πιστοποίηση /καταχώρηση του συστήματος περιβαλλοντικής του διαχείρισης από εξωτερικό οργανισμό πραγματοποιήσει αυτοπροσδιορισμό και αυτοδήλωση συμμόρφωσης προς αυτό το Διεθνές Πρότυπο. Και σε αυτό το Διεθνές Πρότυπο αναφέρονται κάποιοι ορισμοί οι οποίοι είναι βοηθητικοί. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω : Σύστημα περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) : Το μέρος του συνολικού συστήματος διαχείρισης ενός οργανισμού, ευθύνες, πρακτικές, διαδικασίες και μέσα για την ανάπτυξη, εφαρμογή, ανασκόπηση και διατήρηση της περιβαλλοντικής πολιτικής του και τη διαχείριση περιβαλλοντικών πλευρών του. Οργανισμός : Εταιρεία, σωματείο, εμπορικός οίκος, επιχείρηση, αρχή ή ίδρυμα, τμήμα ή συνδυασμός αυτών οποιασδήποτε νομικής μορφής του δημοσίου ή ιδιωτικού τομέα που έχουν ίδιες λειτουργίες και διοίκηση. Περιβαλλοντικός στόχος : Λεπτομερής απαίτηση επίδοσης για ένα οργανισμό ή τμήμα αυτού, η οποία προκύπτει από τους περιβαλλοντικούς σκοπούς και η οποία χρειάζεται να καθοριστεί και να ικανοποιηθεί προκειμένου να επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί του στόχοι. Περιβαλλοντικός σκοπός : Η συνολική περιβαλλοντική επιδίωξη σε συμφωνία με την περιβαλλοντική πολιτική, την οποία ο ίδιος ο οργανισμός θέτει προς επίτευξη. Μη συμμόρφωση : Η μη ικανοποίηση μιας απαίτησης. Περιβαλλοντική πλευρά : Στοιχείο των δραστηριοτήτων ή προϊόντων ή υπηρεσιών του οργανισμού, το οποίο μπορεί να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον. ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 27

Περιβαλλοντική επίπτωση : Κάθε μεταβολή στο περιβάλλον αρνητική ή θετική, η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα από τις δραστηριότητες, τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες ενός οργανισμού. (Πρότυπο 14000 έκδοση 2004) ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 28

4. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ISO 9000 ΚΑΙ ISO 14000 4.1 Συσχέτιση απαιτήσεων ISO 9000 και ISO 14000 Οι 18 απαιτήσεις του Προτύπου ISO 14001 εντάσσονται σε τέσσερις ενότητες: Σχεδιασμός Εφαρμογή Πρόληψη και διόρθωση Ανασκόπηση από τη Διοίκηση Την ίδια λογική ακολουθεί η δομή του νέου Προτύπου ISO14001 με σκοπό την πλήρη συμβατότητα με το ISO9001:2000. Το νέο Πρότυπο ISO 9001:2000 εντάσσει τις απαιτήσεις του στις ακόλουθες ενότητες: Ευθύνη Διοίκησης Διαχείριση πόρων Υλοποίηση Παραγωγής Μετρήσεις, ανάλυση, βελτίωση 4.2 Ομοιότητες ISO 9000 και ISO 14000 Όταν η τεχνική επιτροπή του ISO ξεκίνησε τη διαδικασία αναθεώρησης των Προτύπων Διασφάλισης Ποιότητας ISO 9000 στόχευε στη δημιουργία ενός Προτύπου που θα ήταν συμβατό με τα άλλα Συστήματα Διαχείρισης (π.χ. ISO 14001 κ.λπ.) όχι μόνο στη δομή και τη φιλοσοφία αλλά και ως προς το αντικείμενο και τους στόχους που έθετε. Τα αρχικά σχέδια του Προτύπου ISO 9001:2000 που εκδόθηκαν, περιλάμβαναν προτάσεις που αφορούσαν την ενσωμάτωση περιβαλλοντικών κριτηρίων, καθώς και κριτηρίων υγιεινής και ασφάλειας ως κριτήριο ποιότητας της παραγωγικής διαδικασίας. Το τελικό κείμενο του Προτύπου ISO 9001:2000 δεν περιλαμβάνει αναφορές που να συνδέουν την ποιότητα των παραγωγικών διεργασιών με την περιβαλλοντική επίδοση της λειτουργίας της επιχείρησης. Οι ομοιότητες του ISO 9001:2000 και του ISO 14001 είναι πια αρκετές και αφορούν σε θέματα δομής του Προτύπου, καθώς και ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 29

φιλοσοφίας για την ανάπτυξη, εφαρμογή, έλεγχο και συνεχή βελτίωση ενός Συστήματος Διαχείρισης. Γενικές Απαιτήσεις - Πεδίο Εφαρμογής. Το αναθεωρημένο Πρότυπο ISO 9001:2000 αποτελεί ένα ευέλικτο εργαλείο διαχείρισης ποιότητας που μπορεί να βρει εφαρμογή σε κάθε είδους επιχείρηση ανεξαρτήτως μεγέθους. Η ευελιξία του έγκειται στο γεγονός ότι απομακρύνεται από τη δομή των 20 σημείων που είχαν σαν βάση την ανάπτυξη διαδικασιών και επικεντρώνεται στις διεργασίες είτε αυτές αφορούν στη λειτουργία της διοίκησης είτε στην παραγωγή. Συγκεκριμένα, το ISO 9001:2000 δίνει έμφαση στον εντοπισμό, την εφαρμογή, τη διαχείριση και τη συνεχή βελτίωση της αποτελεσματικότητας των διεργασιών εκείνων που θεωρούνται σημαντικές για το Σύστημα Διαχείρισης Ποιότητας, καθώς και στη διαχείριση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των διεργασιών. Στο σημείο αυτό εντοπίζεται η πρώτη ομοιότητα του αναθεωρημένου Προτύπου Ποιότητας με το ISO 14001, το οποίο στόχο έχει την ανάπτυξη ενός Συστήματος Διαχείρισης με πεδίο εφαρμογής τη λειτουργία μιας επιχείρησης και ιδιαίτερα τις διεργασίες που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον και προκαλούν σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Τα κριτήρια που καθορίζουν τη σημαντικότητα των διεργασιών καθορίζονται από εξωτερικούς παράγοντες, τόσο στο ISO 9001:2000 όσο και στο ISO 14001. Στο Σύστημα Διαχείρισης Ποιότητας ως κριτήρια θεωρούνται οι απαιτήσεις / προδιαγραφές προϊόντος που ορίζονται από τον πελάτη και οι νομοθετικές ή άλλες απαιτήσεις που αφορούν το παραγόμενο προϊόν. Στο Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ως κριτήρια θεωρούνται οι απαιτήσεις της σχετικής περιβαλλοντικής νομοθεσίας, οι απαιτήσεις των ενδιαφερομένων (πελάτες, εργαζόμενοι, τοπικοί φορείς, τοπική κοινότητα κ.ά.). Σχεδιασμός. Η λειτουργία του Σχεδιασμού αφορά τη συνολική ανάπτυξη του ΣΠΔ και ακολουθεί τη δομή και φιλοσοφία του ISO 14001 και γενικότερα των Συστημάτων Διαχείρισης. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει: τον εντοπισμό των σημαντικών για τη λειτουργία του ΣΔΠ διεργασιών, τη θέσπιση κριτηρίων καλής λειτουργίας και μεθόδων για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής λειτουργίας και ελέγχου αυτών των διεργασιών και τέλος, το ΠΡΟΤΥΠΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 30